Amaliyot tizimlari va dasturiy ta’minotlar - Информатика и ИТ - Рефераты

Amaliyot tizimlari va dasturiy ta’minotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Amaliyot tizimlari va dasturiy ta’minotlar Reja 1. Operasion sistemalar 2. Operasion sistema funksiyalari 3. Dasturlash sistemalari 4. Xulosa 5. Foydalanilgan adabiyotlar

Tayanch so`z va iboralar : op е ratsion sist е ma, dasturlash sist е malari, MS DOS, fizik r е surslar, vinch е st е r, dasturiy r е surs Ko,pyuter ishlash uchun zaruriy shart –dasturlarning mavjudligidir. Dastur ta’minoti 2ta guruhdan iborat: - sistemaning ishlashi bilan bog’liq sistema daturi; - amaliy dasturlar. Tizim dasturlari kompyuter ishlashi uchun zarur dasturlar bo’lib, u kompyuterning ishlashini boshqaradi, uning turli qurilmalari orasida muloqatni tashkil qiladi. Kompyuterdan foydalanishni osonlashtiruvchi sistema dasturlarning yadrosi operasion sistemalardir.Operasion sistema foydalanuvchi va kompyuter orasida bevosita muloqat o’rnatishni kompyuterni boshqarishni foydalanuvchi uchun qulaylik yaratishni, kompyuter resuslaridan oqilona foydalanish va hokazolarni ta’minlovchi dasturlardir. Hozirgi paytda turli operasion sistemalar mavjud. Masalan:UNIX, MS DOS, PC DOS, DRD DOS, OS/ 2, WARP, WINDOWS 95, MACINTOCH va boshqalar. Bundan tashqari, xizmat qiluvchi dasturlar mavjud. Ular dastur utilitlari deb ataliob, yordamchi amallarni bajarib, kompyuter ishlashini qulaylovchi dasturlardir. Amaliy dasturlar predmet sohadan olingan alohida masalalar va ularning to’plamini yechish uchun qaratilgan bo’lib, amaliy masalalarni yechish uchun mo’ljallangan. Bunday dasturlar majmui amaliy dasturlar paketi (ADP) deb ataladi. Dasturlar odatda magnit yuritgichlarda joylashgan bo’ladi. Ammo operasion sistemalar va u bilan bog’liq dasturlar ancha katta hajmga ega bo’lgani tufayli keyingi paytlarda lazer disklariga yozilmoqda. Ba’zi bir sistemali dasturlar, masalan, kiritish-chiqarishning asosiy sistema dasturlari to’g’ridan-to’g’ri kompyuterning doimiy xotirasida saqlovchi qurilmasiga yozilgan bo’ladi. Operasion sistema Shaxsiy komyuterlarning operasion sistemalari yaratilish tarixiga nazar solsak, sakkiz razyadli shaxsiy kompyuterlar uchun yaratilgan birinchi operasion sistema CP/M-80 nom bilan tanilgan. Uning muallifi Digital Research kompaniyasining prezidenti Geri Kildell bo’lgan. 16 razryadli yangi kompyuterlar yaratish g’oyasini dasturlar yaratuvchi Microsoft kompaniyasining asoschisi va prezidenti, multimilliarder Bill Geyts ilgari surgan, u IBM firmasi bilan hamkorlikda ishlashga rozi bo’ladi.

Bill Geyts va Pol Allen BASIC dasturlash tili uchun tarjimon dastur yozishdi va u IBM firmasining MITS Altair kompyuteriga moslashtirildi. Shundan so’ng 16 razyadli kompyuterlar uchun operasion sistemalar yaratish jadallashdi va 1981 yilda shaxsiy kompyuterlar uchun birinchi yaratilgan CR/M operasion sistemasining ko’p g’oyalarini o’zida mujassamlashtirgan MS DOS operasion sistemasi 1981 yil avgust oyida paydo bo’ldi. MS DOS 64 K bayt xotiraga ega bo’lgan kompyuterlarga mo’ljallangan bo’lib, o’zi 8 K bayt xotirani egallar edi. O’sha paytda yetarli deb hisoblangan bunday kompyuter xotirasi hozirgi paytda bir ‘’oinchoqqa’’ aylandi. Chunki hozirgi zamon shaxsiy kompyuterlarining xotirasi bir necha Gegabaytlarga tenglashdi. Mualliflar MS DOS ni rivojlantirishni davom etirib, uning MS DOS1.1, MS DOS 1. 25, MS DOS 2.0, MS DOS2-11 versiyalarini taklif etishdi va nihoyat, 1984 yilda MS DOS 3.0, IBM PCAT shaxsiy kompyuteriga 80286 mikroprosessorga asoslangan, 5,25 dyumli diskovodda ishlashga mo’ljallangan operasion sistema yaratildi. 1986 yilda Compaq Computer firmasi 80386 mikroprosessorga asoslangan IBM kompyuterini chiqaradi. IBM firmasi esa 80386 mikroprosessorga asoslangan PC/2 kompyuterini yaratdi. Bu mikroprosessor asosida yaratilgan kompyuter nazariy jihatdan bir necha Gegabayt xotiraga ega bo’lishi mumkin edi. Ammo MS DOS esa 640K bayt xotiraga ega bo’lgan kompyuterlarga moslashgan edi. Shuning uchun MS DOS sistemasini kengaytirish ishlari davom etardi va 1987 yil MS DOS 3.3 yaratilib, u 3.5 dyumli, ya’ni 1,44 Mbaytli disklar bilan ishlash imkoniyatini berdi. 1987 yili IBM va Microsoft firmasi tomonidan bir vaqtda bir necha masalalar yechishga qodir bo’lgan OS /2 operasion sistemasdi ishlab chiqildi. Operasion sistema funksiyalari Operasion sistema bu boshqaruv dasturidir, operasion sistema bu kompyuterning fizik va dasturiy resurslarini taqsimlash va ularni boshqarish uchun ishlatiladigan dastur hisoblanadi, kompyuter resurslari ikki hil ko’rinishda ish olib boradi bular fizik va dasturiy resurslarga bo’linadi. Fizik resurslar bu:  Xotira  Vinchester  Monitor  Tashqi qurilmalar Dasturiy resurslar bu:

 Kiritish va chiqarishni boshqaruvchi dasturlar  Kompyuter ishlashini ta’minlaydigan boshqaruvchi dasturlar  Berilganlarni tahlil qiluvchi dasturlar  Drayverlar  Virtual ichki va tashqi xotirani tashkil qiluvchi va boshqaruvchi dasturlar Dasturlash sistemasi- dasturlash tillari va ularga mos til prosessorlari majmuasidan iborat bo’lib, dasturlarga ishlov berish va sozlashni ta’minlovchi dasturlar to’plamidan iborat. Dasturlash sistemasining tashkil qiluvchilari dasturlar, amaliy dasturlar to’plami singari operasion sistema boshqaruvi ostida ishlaydi. Operasion sistemalardan qo’yidagi hususiyatlarga ega bo’lish talab etiladi: 1. Ishonchlilik- operasion sistema o’zi ishlayotgan qurilmalar bilan birga ishonchli bo’lishi kerak. Operasion sistema foydalanuvchining aybi bilan vujudga kelgan hatoni aniqlashi, uni tahlil qilishi va tiklash imkoniyatiga ega bo’lishi kerak. 2.Himoya- operasion sistema bajariloyotgan masalalarning o’zaro bir-biriga beradigan ta’sirdan himoyalash kerak. 3.Bashorat- operasion sistema foydalanuvchi so’roviga bashoratchilik bilan javob berish kerak.Foydalanuvchi buyruqlari sistema qabul qilingan qoidalar asosida yozilgan bo’lsa, ularning ketma- ketligi qanday bo’lishdan qatiy nazar natija bir hil bo’lishi kerak. 4.Qulaylik- Foydalanuvchiga operasion sistemani taklif qilishdan maqsad resurslarni aniqlash va bu resurslarni boshqarish masalalarini echishdan ozod qilishdir.Sistemani inson psihologiyasini hisobga olgan holda loyihalash kerak. 5.Effektivlik- Resurslar taqsimotida operasion sistema foydalanuvchi uchun maksimal holda sistema resurslaridan foydalanish darajasini oshirish kerak. 6.Moslanuvchanlik- sistema amallari foydalanuvchiga qarab sozlanishi mumkin.Resurslar majmuasi operasion sistema effektivligi va samaradorligini oshirish maqsadida ko’paytirilishi yoki kamaytirilishi mumkin. 7.Kengaytiruvchanlik- Evaliyusiya jarayonida operasion sistemaga yangi fizik va dasturiy resurslar qo’shilishi mumkin. 8.Aniqlik- Foydalanuvchi sistema interfays darajasidan pastda sodir bo’ladigan jarayondan behabar qolishi mumkin. Shu bilan birga foydalanuvchi sistema haqida kerakli ma’lumotlarni bilishi mumkin.

Operasion sistemalar ishlashi vaqtida ko’plab resurslarga ega bo’ladi bu resurslar o’z navbatida qo’yidagilar hisoblanadi. 1. Matematik ta’minot resurslari- berilganlar va dastur bajarilishini nazorat qiluvchi , foydalanuvchidan himoyalanmagan funksiyalar majmuasidan iborat. Bu resurslar orasida sistemali rejalashtirish sistema kutubhonalari fayllarni boshqarish va kiritish – chiqarishga hizmat qiluvchi servis dasturlar mavjud. 2. Kiritish- chiqarish qurilmalari va dasturlari. Kiritish va chiqarish qurilmalari kompyuter konfigurasiyasiga bog’liq va ularning soni bir necha bo’lishi mumkin. Real vaqtida sistemaga bog’langan qurilma va qurilmalar soni kompyuterning portlari sonidan ko’p bo’la olmaydi. Har bir qurilmani ishga tushirish va u bilan berilganlarni almashish operasion sistema yordamida amalga oshiriladi, dastur odatda bevosita qurilma va uning fizik harakateristikasini hisobga olgan holda yaratilgan bo’ladi, ayrim hollarda biron bir kiritish-chiqarish qurilmasi o’rniga boshqasini ishlatish, xotira bilan berilganlarni o’zaro almashish hatolikka yoki umuman berilganlarni almashmaslikka olib keladi, bunday holda bog’lanish amalga oshmagani sabablaridan biri- bu qurilma uchun qo’llaniladigan dasturni mos kelmasligi bo’lishi mumkin, bunday holda qurilmaga mos dasturni yuklab so’ng undan foydalanish tavsiya qilinadi. 3.Kommunikasiya –bu ikki sistemali daqsturni, buyruqni, dastur va buyruqni yoki buyruq va dasturni birlashtirish, Bunday ko’rinishidagi birlashtirish bir dastur yoki buyruqning natijasini boshqa dastur yoki buyruqqa kiritish imkoniyatini beradi. Yo’naltirilgan kiritish –chiqarish bilan kommunikasiya farqi:yo’naltirilgan kiritish-chiqarish bu berilganlarni o’qish yoki ularni “periferiya” qurilmasiga uzatishdir.Kommunikasiya esa-bu sistema dasturlari va buruqlari orasidagi o’zaro berilganlarni almashishdir, ya’ni berilganlarni uzatish operasion sistema ichida amalga oshiriladi. 4.Operasion sistemaning qo’shimcha funksiyalari- Berilganlarga ishlov berish, berilganlar kompyuter xotirasida turli ko’rinishda saqlanadi, bular avvaldan kelishilgan holda bo’ladi. Masalan: dastur saqlanish prinsipi bilan berilganlarni saqlashi turli bo’ladi, biron bir matn muharriri yordamida hosil qilingan ma’lumot boshqa muharrir yordamida hosil qilingan ma’lumotning ichki ko’rinishidan farq qiladi, har bir ma’lumotning ichki tuzilishi avvaldan tanlab oligan kodlash usuli yordamida xosil qilinadi, kodlar turlari va kodlash usullari turlicha ularni qanday ko’rinishda tanlab olish va ishlatish bevosita sistema ijodkorlariga bog’liq. 5.Kompyuterning ishonchliligini ta’minlash- kompyuterning qurilmalari normal ishlashi uchun ma’lum shart- saroitlar bajarilishi talab qilinadi, bu elektr manbayi, parametrlaru, tashqi muhit, temperaturasi va boshqalaridir, bu shart-sharoitlardan chetga chiqish kompyuter

apparaturasida uzilishga yoki noto’g’ri ishlashga olib keladi. Operasion sistemada apparatura noto’g’ri ishlashi natijasida paydo bo’ladigan hatolikni inkor qiluvchi dastur mavjud bo’lib, zaruriyat tug’ilganda sistema tashabbusi bilan bu dastur ishlaydi va hosil bo’lgan hatolikka ishlov beradi, bundan tashqari dasturiy resurslar noto’g’ri ishlashi natijasida hatolik vujudga keladi. Bu vaziyatda ishlatilayotgan dasturning to’g’ri yoki noto’g’ri ishlayotganligini aniqlash uchun turli uslublardan foydalaniladi, bunday uslublardan biri, qo’yidagicha, operasion sistema tarkibiga mahsus dastur kiritiladi va bu dastur berilganlarga ishlov berishdan avval va ishlov bergandan so’ng tekshiriladi, shu dastur kodlari yig’indisi tekshiriladi, agarda hosil bo’lgan kod avvaldan shu dastur uchun aniqlangan kodga teng bo’lsa, u holda dastur to’g’ri ishlaydi yoki ishlagan talqin qilinadi. 6.Prosessor vaqti- topshiriq bajarilish uchun ketgan umumiy vaqt prosessor va kutish vaqti majmuasidan iborat bo’ladi, prosessor vaqti bevosita foydalanuvchi dasturiga ishlov beradigan vaqt bilan aniqlanadi. 7.Xotirani boshqarish - operasion sistema tarkibidagi maxsus dasturlar yordamida bajariladi, xotira ishchi dastur bilan yuklanganda sistema uchun qabul qilingan hajmdagi xotira ajratiladi yoki bo’lmasa topshiriqlar tilida ko’rsatilgandek joy ajratiladi shuni takidlash keraki operasion sistema asosini tashkil qiluvchi dasturlar xotirada doim saqlanib turadi, uning uchun xotirada maxsus joy ajratilgan va boshqa dasturlar yordamida bu joyga kirish operasion sistema himoya dasturi yordamida himoyalangan. 8.Dasturiy resurslar- bevosita operasion sistema ishini ta’minlaydigan va foydalanuvchi ishlatadigan dasturlar majmuasidan iborat bo’ladi. Yordamchi dasturlar hajmi foydalanuvchi ehtiyojiga qarab aniqlanadi, bu holda yordamchi dasturlar qancha ko’p bo’lsa shuncha yaxshi deyish noto’g’ri, chunki dastur qancha ko’p bo’lsa ularni saqlash qidirish va ishga tushirish shuncha murakkab bo’ladi. 9.Modem qurilmalari- Modem moduliyasiya , demoduliyasiya so’zlaridan oligan bo’lib, uzluksiz signallarni raqamli va raqamli ma’lumotlarni uzluksiz signalga almashtirib beradigan qurilmadir.Uning asosiy vazifasi kompyuterlar aro aloqani o’rnatishdir, u uzining kommunikasion dasturlariga ega bo’lib, bu dasturlar yordamida ma’lumotlarni uzoq masofalarga uzatishi va qabul qilishi mumkin.Modemlar ichki va tashqi bo’lishi mumkin. Kompyuterlarda telefon tarmog’i orqali axborot almashish maqsadida ishlatilayotganda, telefon tarmog’idan olingan signalni qabul qila oluvchi va uni raqamli axborotga aylantiruvchi qurilma lozim bo’ladi. Qurilmaning kirishida axborot modulayasisya qilinadi, chiqishda esa aksincha, demoduliyasiya holati vujudga keladi bu esa kompyuterlarning o’zaro aloqasini vujudga keltiradi.

Kompyuterning programmaviy ta’minoti B i r i n c h i E H M l a r h i s o b l a s h m a r k a z l a r i g a h e c h q a n d a y programma ta’minotisiz, faqat texnik qurilmalar ko‘rinishida keltirilardi. Shuning uchun ham EHM bajarishi lozim bo‘lgan v a z i f a l a r n i n g h a m m a s i f o y d a l a n u v c h i t o m o n i d a n t u z i l g a n programmada batafsil tasvirlangan bo‘lishi talab qilinardi. Bu esa, foydalanuvchidan operator va programm a tuzuvchi sifatida maxsus texnik bi li ml a rn i v a m as hi na ga bo g ‘ l i q t il la rd a p ro gr am ma t uz is hn i bilis hni talab etardi. Shuning uchun ham bos hlan g‘ ich paytlarda EHM dan ko‘pro q matematik-progammistlargina unumli foydalana olishardi. M a ’ l u m v a q t d a n k e y i n , E H M n i b o s h q a r i s h b o ‘ y i c h a m a x s u s texnik ish l arni, maxsus programmalar yozish or q ali, kompyuterning o‘ ziga yuklash ma q sadga muvofi q ligi anglab yetildi. Bu sermasha qq at texnik vazifalarni mashinaga yuklash va programma tuzishni osonlashtirish ma q sadida «Operatsion sistemalar» va «Yuqori bos q ich algoritmik tillari» ni yaratish zaruriyati yuzaga keldi. Algoritmik tillarning paydo bo‘lishi programmani mashina tiliga tarjima q iladigan translator va interpretatorlarning yaratilishini ta q ozo etdi. O‘z navbatida programmalar yozish ham ikki yo‘nalish bo‘yicha rivojlana boshladi. Konkret ilmiy-texnikaviy amaliy masala la rni s o n l i y e c h i s h g a m o ‘ l j a l l a n g a n p r o g r a m m a l a r t u z i s h - t a d b i q i y p r o g r a m m a l a s h d e b n o m l a n d i . P r o g r a m m a y o z i s h n i v a u n i sozlashni ( отладка ) avtomatlashtirish va EHM resurslaridan unumli foydalanishni hamda inson va EHM o‘rtasida q ulay mulo q otni (interfeys) ta’minlashga mo‘ljallangan programmalar ta’minotini y a r a t i s h g a - t i z i m l i p r o g r a m m a l a s h d e b a t a l d i . Z i k r e t i l g a n v a z i f a l a r n i b a j a r u v c h i p r o g r a m m a l a r t u z i s h b i l a n s h u g ‘ u l l a n u v c h i l a r n i m o s r a v i s h d a , t a d b i q i y v a t i z i m l i programma tuzuvchilar deb atashdi. Hozirgi kunda kompyuterlar sotuvga bazaviy programma ta’minoti bilan birgalikda chi q ariladi. O p e r a t s i o n s i s t e m a , t i z i m l i v a x i z m a t c h i p r o g r a m m a l a r t o‘ pl am id a n i bo ra t bo ‘l ib , h am ma pr og ra mm al ar n in g, EH M v a tarmo q lar texnik qurilmalarining ishlashini hamda ularning resurs va imkoniyatlaridan unumli foydalanis hni, shu bilan birgalikda foydanuvchi, programma ta’minoti va EHM o‘rtasida o‘zaro q ulay mulo q otni ta’minlash uchun xizmat q iladi. Yuqoridagi fikrlarga tayangan h olda operatsion sistemalarning a sosiy vazifasi uch turdagi q ulay mulo q otlarni - interfeyslarni yaratishdan iborat deb q arash mumkin: -foydalanuvchi bilan kompyuterning programma va apparat vositalari orasidagi interfeys (Foydalanuvchi uchun interfeys); -kompyuterning apparat va programma ta’minoti orasidagi interfeys;

-programma ta’minotining turli ko‘rinishlari orasidagi interfeys. Kompyuter elektr tarmo g‘ iga ulanganda, operatsion sistema (OS) tezkor xotiraga yuklanadi va EHM qurilmalarining ishga yaro q li l igi va undan keyin bajariladigan barcha vazifalar OS tomonidan bosh q ariladi. D i s k v a d i s k e t a l a r n i f o r m a t l a s h , f a y l l a r n i s a r a l a s h , arxivlash, matnlarni chop etish, tasodifan o‘chirilgan fayllarni tiklash, viruslarni topish va yo‘ qo tish kabi ko‘p takrorlanuvchi amallarni bajaruvchi programmalar - utilitlar deb ataladi. Kompyuterning printer, disk yurituvchi, displey, klaviatura kabi qurilmalarining ishlashini ta’minlovchi tizimli programmalar t o‘ plamiga drayverlar deb ataladi. EHM da tadbi q iy va tizimli programmalarni bajarish paytida f a y l l a r u s t i d a y o z i s h , o ‘ q i s h , s a q l a s h , i z l a s h , o ‘ c h i r i s h k a b i k o ‘ p m a r t a l a b t a k r o r l a n u v c h i i s h l a r n i b a j a r i s h u c h u n q u l a y s h a r t - sharoitlar yaratib beradi. Hozirgi kunda juda ko‘p operatsion sistemalar mavjud bo‘lib, ularni q uyidagi sinflarga ajratish mumkin: - bitta yoki k o‘ p foydalanuvchilarning ishlashini ta’minlashga mo‘ljallangan operatsion sistemalar; - bir paytning o‘zida bitta yoki bir nechta masalani yechish imkoniyatiga q arab, bir va ko‘p masalali k OS lar; - bir p r otsessorli va ko‘p protsessorli OS lar; - 8, 16, 32, 64 razryadli operatsion sistemalar; - nografik va grafik OS lar; - mahalliy va tarmo q operatsion sistemalari. Eng ko‘p tar q algan operatsion sistemalar sifatvda SR  M, MS D OS , O S  2, Window s , U N IX va M as OS larni s anab o‘tis h mumkin. SR  M va MS DOS lar bitta foydalanuvchi va bir masalali operatsion s i s t e m a l a r d i r . O S  2 v a W i n d o w s e s a k o ‘ p m a s a l a l i b i r foydalanuvchiga mo‘ljallangan. UNIX operatsion sistemasi ko‘p masalali va ko‘p foydalanuvchilarga mo‘ljallangan.

Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati. 1. N.Kultin Samouchitеl Programmirovaniе v Turbo Pascal 7.0 2. i Delphi. Moskva Sank-Pеtеrburg. 1999 g. 3. V.G.Abramov i dr. Vvеdеniе v yazk Paskal.-M.:Nauka,1988. 4. Sagatov M.V.,Yakubov O.X. Informatika ( maruzalar matni) 5. Toshkеnt- 2000 y. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Dasturiy marshrutlash

Kompyuterlarga dasturiy yordam ko’rsatish. Dasturiy ta’minot

Kompyuterning dasturiy ta‘minoti. Dasturiy ta‘minotning turkumlanishi

Intellektual axborot tizimlari va ularning fazifalari. Ekspert tizimlari

Axborot tizimlari va texnologiyalari