Ахборот тизимлари яшаш даври моделлари - Информатика и ИТ - Рефераты

Ахборот тизимлари яшаш даври моделлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

121.5 KB

Ахборот тизимлари яшаш даври моделлари Reja: 1. Ахборот тизими яшаш даврининг каскад модели 2. Каскад модели бўйича ишлаб чиқишнинг асосий этаплари 3. Каскад модели асосий ютуқлари 4. Каскад модели камчиликлари 5. Олдинги стадияларга қайтиш 6. Параллел иш олиб боришнинг мураккаблиги 7. Яшаш даврининг с пирал модел и

Ахборот тизимияшаш даврининг модели деб шундай тузилмани айтамизки, унда ахборот тизимлари яшаш даври мобайнида бажариладиган жараён, ҳаракат ва масалалар амалга ошириш кетма-кетлиги аниқланади, ҳамда бу жараён, ҳаракат ва масалалар орасидаги ўзаробоғлиқликлар ҳам аниқланади. ISO/ IEC12207стандартидаахборот тизими яшаш даври жараёнига кирувчи нинг ҳаракат ва масалалар ечимининг бажариш усуллари конкретлаштирилмайди, фақат бу жараёнлар тузилмаси таърифланади. Бу тўла маънода тушунарли,чунки стандарт регламентлари ишлаб чиқишнинг яшаш даври, услубият ва технологияларининг барча моделлари учун умумий ҳисобланада. Яшаш даврининг модели эса, ахборот тизими ва шартларининг ўзига хослигига боғлиқ, унда модел яратилади ва функционал ишлар бажарилади. Шунинг учун, ахборот тизимлари яшаш даври ва ишлаб чиқиш услубиятларининг конкрет моделларини умумий хол учун(аниқ предмет соҳасига боғланмаганда) таклиф этиш маънога эга эмас. Ҳозирги вақтга келиб яшаш даврининг асосий икки модели кенг тарқалган: 1) каскад модели, буни баъзан шаршара ( waterfall ) модели деб ҳам аталади; 2) спирал модели. Ахборот тизими яшаш даврининг каскад модели Каскад модели ихтиёрий предмет соҳасидаги турли тизимларни ишлаб чиқишга классик ёндашувни намоиш этади. Ахборот тизимларини ишлаб чиқишучун бу модел 70-чи ва 80- чи йиллар ўрталарида кенг қўлланилланган. Лойиҳалаштиришнинг каскад усули кўпгина адабиётларда: монография, услубий қўлланма, стандартлар ва ўқув қўлланмаларда чоп этилган. Каскад схемаси бўйича ишлаш ташкили аниқ тавсия этилган ва турли ишлаб чиқиш соҳаларида кенг қўлланилади. Шундай қилиб, фақатгина назарий асослари мавжудлиги эмас, балки саноат усуллари ва стандартлари, ҳамда бу усулларни ўн йил даврида қўллаш классик каскад усули деб номлашга имкон беради. Каскад модели иш ташкилини кетма-

кетлик кўринишида олиб боришни кўзда тутади. Бунинг асосий ҳусусияти барча ишлаб чиқиш этапларига бўлинишидан иборат бўлиб, бунда бир этапдан иккинчи этапга ўтиш олдинги этапдаги барча ишлар тамом бўлгандан сўнг ўтилади. Ҳар бир этап ҳужжатларнинг тўла таҳланганидан сўнг якунланади. Бу эса бошқа гуруҳ ишлаб чиқувчилари томонидан ишлаб чиқишни давом эттиришга етарлидир. Каскад модели бўйича ишлаб чиқишнинг асосий этаплари Каскад модели ишлар бўйича стадияларга бўлиниши ва бу стадиялар номлари ўн йилликмавжудлик даврида ўзгарди. Бундан ташқари, муҳимроқ усул ва стандартлар аниқ этапларга нисбатан қаттиқ ва бир қийматли ишлар ёзилишидан йироқдир. Шуларга қарамай, бир қатор мувозанатли этапларни (буларни ишлаб чиқиш амалда предмет соҳасига боғлиқ эмас) ажратиш мумкин(Расм 2.2): 1) буюртмачи талабларининг таҳлили; 2) лойиҳалаштириш; 3) ишлаб чиқиш; 4) тестдан ўтказиш ва тажрибавий эксплуатация; 5) тайёр маҳсулотни топшириш жараёни. Расм 2.2 Ишлаб чиқишнинг каскад модели Биринчи этапда муаммоларни излаш ўтказилади, улар буюртмачи барча талабларининг аниқ шаклланган кўринишида ечилиши керак. Бу этапда олинадиган натижалар техник вазифа (ишлаб чиқишга вазифа) барча қизиқувчилар томонидан келишилган ҳолда бўлади.

Иккинчи этапда лойиҳалаштириш ечимлари ишлаб чиқилади, улар техник вазифадаги қўйилган барча талабларини қониқтиради. Бу этапнинг натижаси лойиҳани амалга ошириш учун зарурбарча лойиҳавий ҳужжатлаштириш комплектидан иборат. Учинчи этап – лойиҳалани амалга оширишдир. Бу ерда олдинги этапда олинган лойиҳа ечимларига мос дастурий таъминот(кодлаштириш) ишлаб чиқилади. Жорий этиш учун қўлланиладиган усуллар принципиал аҳамиятга эга эмасдир. Бу этапнинг бажарилиш натижалари дастурий маҳсулотдан иборатдир. Тўртинчи этапда олинган дастурий таъминотни предмет соҳаси талабларига мослиги(техник вазифада кўрсатилган) текширилади. Тажрибавий эксплуатация ахборот тизимларини реал ишлаш ўароитларидаги турли кўринмас холдаги камчиликларни аниқлашга имкон беради. Охирги этап тайёр лойиҳани топширишдан иборат. Бу этапнинг бош вазифаси – буюртмачининг барча талаблари тўла даражада бажарилганлигига ишонтириш. Каскад модели ичида ишлаш этапларини « лойиҳадавр ла ри » деб ҳам аташади. Бу ном шундан келиб чиқдики, этаплар кўпгина итерацион процедуралардан ташкил топади. Улар тизимга қўйиладиган талаб ва лойиҳавий ечимлар вариантларини аниқлаштиришни ўз ичига олади. Тизим ўзининг яшаш даври сезиларли мураккаб ва узундир, ҳамда ихтиёрий равишда аниқлаштириш даври сонлари, ўзгариш ва қабул қилинган ва жорий этилган лойиҳа ечимларини ўз ичига олиши мумкин. Бу даврларда ахборот тизимлари алоҳида компоненталарининг ривожланиши ва модернизацияси рўй беради. Каскад модели асосий ютуқлари Каскад модели бир қатор ютуқли томонлари мавжуд, улар ёрдамида турли инженер ишларини бажаришда ўзини оқлади ва кенг тарқалди. Асосий ютуқларини кўриб чиқамиз.

1) ҳар бир этапда тўлалик ва келишувчилик мезонларига жавоб берувчи лойиҳавий ҳужжатлар тўплами якунлангани шаклланади. Якунловчи этапда ҳам ахборот тизимлари таъминоти(ташкилий, услубий, ахборот, дастурий, аппарат)нинг барча кўзда тутилган стандартларини ўз ичига олувчи фойдаланувчи ҳужжатлари ишлаб чиқилади. 2) мантиқий кетма-кетликда бажариладиганишлар этапи якунлаш муддати ва мос ҳаражатларни режалаштиришга имкон беради. Каскад модел бошидаёқ турли кўринишдаги инженер масалаларни ечиш учун ишлаб чиқиларди ва амалий соҳада ўз қийматини ҳозирги давргача ёқотгани йўқ. Бундан ташқари, к аскадли ёндашув ахборот тизимларини ишлаб чиқишда ўзини яхши томондан кўрсатди. Бунда тизимнинг ишлаб чиқишнинг бошидаёқ барча талабларни етарли даражада аниқ ва тўлалилиги назарда тутилади. Бу эса ишлаб чиқувчига техникавий нуқтаи назардан жорий этишнинг энг яхшисини танлашга имкон беради. Бундай ахборот тизимларига, хусусан, мураккаб ҳисоблаш тизимлари, реал вақтли тизимлар киради. Келтирилган барча ютуқларга қарамай, к аскад модели ахборот тизимларини ишлаб чиқишда унинг қўллаш чегараларида бир қатор камчиликларга эга. Бу камчиликлар к аскад моделини ёки тўлалигича қўлламасликка ёки лойиҳани ишлаб чиқиш муддати ва баҳоланишининг ошишига олиб келади. Ҳозирги кундаги муваффақиятсиз лойиҳавий дастурлар ҳам ишлаб чиқишнинг шу кетма-кетлик жараёнидан тушунтирилади. Каскад модели камчиликлари Каскад модели камчиликлари рўйхати ахборот тизимларини ишлаб чиқишда қўлланилиши анча кенгдир. Бошида уларни оддий маънода санаб чиқамиз, кейин уларнинг асосийларига тўхтаб ўтамиз: 1) натижаларни олишдаги сезиларли тўхтам; 2) ҳар бир этапдаги хато ва етишмовчиликлар кейинги этап ишларида орқага қайтиш заруриятига олиб келади; 3) лойиҳа бўйича параллел ишлар олиб боришдаги мураккабликлари;

4) ҳар бир этапда ахборотларнинг ўта кўплиги; 5) лойиҳа бошқаруви мураккабликлари; 6) инвестициянинг юқори даражадаги таваккалчилиги ва ишончсизлиги. Натижаларни олишдаги тўхтам одатда к аскад схемасининг асосий камчилиги бўлиб хизмат қилади. Келтирилган камчилик аcосан ишлаб чиқишга кетма- кет ёндашувга нисбатан натижаларнинг қизиқтирувчи томонлар билан навбвтдаги иш этапи якунланишида амалга оширилишида кўринади. Шундай бўлиб қолиши мумкинки, ишлаб чиқилаётган ахборот тизими фойдаланувчи талабларига жавоб бермайди ва булар ҳар бир ишлаб чиқиш этапида туғилиши мумкин. Бундай тарқоқланиш аналитик-лойиҳачи ва дастурчи томонидан ахборот тизимига кириб қолиши мумкинчунки улар шу ишлаб чиқилаётган ахборот тизими предмет соҳасини яхши англаб етмайди. Бундан ташқари, ахборот тизимларини ишлаб чиқишдаги ички келишувчилик ва тўлалик омилларига жавоб берувчи объектлар автоматизациясини қўллаш баъзи сабабларга кўра ишлаб чиқиш вақтида эскириб қолиши мумкин(масалан: ҳуқуқий ўзгаришлар, валюта курси ва ҳ- зо). Булар ҳам функционал модел ҳам ахборот модели ҳам фойдаланувчи лойиҳа интерфейси ҳам фойдаланувчи ҳужжатларига тегишлидир. Олдинги стадияларга қайтиш. Бу к аскад моделининг камчилиги олдинги стадияларда пайдо бўлганидан келиб чиқади. Лойиҳа устида этапма-этап ва кетма-кет ишлаш одатда, кейинги этапларда ишлаш натижасида олдинги этаплардаги хатоларни топишга келади.Демак, хатолар топилиши биланоқ уларни тузатиш мақсадида орқага қайтилади, қайта ишлангач яна кейинги этапга ўтилади. Бу эса ўз навбатида алоҳида этаплар ишлаб чиқишидаги иш графиги маромидан чиқиб кетишига ва ишлаб чиқувчи гуруҳлар орасидаги ўзаро-муносабатлар мураккаблашувига сабаб бўлади. Яна энг ёмон ҳолатлардан бири, бу кейинги этапда хатолар дарров юзага чиқмаслиги мумкин (масалан, тажрибавий эксплуатация жараёнида предмет соҳани таърифлашдаги хатолар юзага

чиқиши мумкин) ва олдинги этаплардаги хатоларни тузатиш қийинчиликларга олиб келади. Умуман олганда, иш ҳоҳлаган этапдан орқага қайтиши мумкин. Демак к аскад схемасининг реал ишлаб чиқиши қуйидаги расм холида бўлиши мумкин. Расм 2.3. Каскад схемаси бўйича ишлаб чиқишнинг реал жараёни Бу ерда: анализ- таҳлил, проектирование- лойиҳалаштириш, разработка - ишлаб чиқиш, тестирование – тестдан ўтказиш, сдача – топшириш жараёнидир. Келтирилган вазиятнинг сабабларидан бири – бу предмет соҳани таърифлашдаги эксперт сифатида қатнашувчилар тизимда фойдаланувчиларнинг ўзлари бўлиб қолиши мумкин, бу эса масалани аниқ формулировкаси бузилиши натижасида керакли муҳим ечим ололмаслигидан келиб чиқади. Бундан ташқари, буюртмачи ва бажарувчилар бир-бирини кўпинча тушуна олишмайди, чунки бажарувчилар предмет соҳани унча яхши билишмайди ва буюртмачилар эса дастурлашдан анча йироқ бўлишади. Параллел иш олиб боришнинг мураккаблиги. Келтирилган муаммолар лойиҳа қуриш жараёни ишларининг кетма-кет қадам занжири кўринишидан келиб чиқади. Баъзан лойиҳа алоҳида қисмларини ишлаб чиқишда параллеллик ҳолати юз беради. Параллеллик ҳолатини каскад моделини ўзгартириш анча мушкул. Яшаш даврининг с пирал модел и Спирал модел и каскад моделига нисбатан фарқли ўлароқ, в отличие от каскадной, предполагает итерационный процесс разработки информационной системы. Бунда я шаш даври бошланғич этапларидаги

лойиҳалаштириш ва таҳлиллаштиришнинг муҳимлиги ортиб боради.Бу этапларда техник ечимларнинг амалга оширилиши протипларни яратиш йўллари орқали текширилади ва тасдиқланади. Итерации Ҳар бир итерация ишлаб чиқишнинг тугалланган даврини тасвир этади ва бу маҳсулот (ёки маҳсулот қисмлари) версияларини ичкари ва ташқарига олиб чиқишга олиб келади. Буларнинг ҳаммаси тизим якунланган бўлиши учун итерациядан итерацияга мукаммаллашиб боради(Расм 2.4). Ҳар бир этапда лойиҳа кетма-кет конкретлаштирилади ва якуни жиҳатдан амалга оширилишига олиб келинади: 1) спирал моделини олдинги этап тугалланмаса ҳам кейинги этапга ўтиши мумкин ва бажарилмай қолган ишларни кейинги итерацияда амалга ошириши мумкин; 2) ҳар бир этапда- маҳсулот ишлаб чиқариш қобилиятини тезроқ бажариш мумкин, ҳамда фойдаланувчиларга кўрсатиб туриши мумкин ва шу йўсинда лойиҳани аниқлаштириш ва тўлдириб туриш мумкин. Расм 2.4 Ахборот тизимлари я шаш даврининг с пирал модел и Таянч иборалар Тизим -ТЗ Стандарт - СТ

Профил-ПФ Дастурий таъминот-ДТ Ахборот тизим и - АТЗ Дастур - ДР Яшаш даври - ЯД Хужжат - ХЖ Лойиҳа - ЛҲ Инструмент - ИНС Эксплуатация - ЭКС Модел - МЛ Моделлаштиришнинг универсал тили – МУТ Корпоратив ахборот тизимлари - КАТЗ Архитектура – АХ Анализ – Таҳрир – ТР Ишлаб чиқиш – ИЧ Диаграмма - ДМ Сервер – СВ Фактор – Омил Яратиш – ЯТ Характеристика – Тафсиянома Диагноз – Ташғиз Маълумотларни бошқариш тизими - МББТ Каскад модели – КМ Спирал модели - СМ Маълумотлар базаси – МБ Репозитарий - РП Объектга-мўлжаланган дастурлаш - ОМД

Похожие

Ахборот тизимлари яшаш даврининг тузилмаси

Ахборот тизими яшаш даври мобайнида юзага келадиган жараёнлар

Ахборот тизимлари

Ахборот тизимлари

Ахборот тизимларинингяшаш даври