Ахборот технологиялари - Информатика и ИТ - Рефераты

Ахборот технологиялари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.373046875 KB

А хборот технологиялари Режа: 1. Ахборот технология тушунчаси 2. Ахборот технологиялари тараққиётининг босқичлари

А хборот технология тушунчаси Ахборот технологияси тахрифи Технология — сўзи юнонча (techne) санъат, маҳорат, ўқув маъноларини англатади, бу эса жараёнлар демакдир. Жараён деганда олдига қўйилган мақсадга эришишга йўналтирилган ҳаракатларнинг муайян йигиндиси, жамланмаси тушунилади. Жараён инсон томонидан танланган стратегияга қараб белгиланиши ва турли восита ва услублар жамланмаси ёрдамида амалга оширилиши керак. Моддий ишлаб чиқариш технологиялари деганда хом-ашё ёки материалнинг ҳолати, хусусиятлари, шаклларини қайта ишлаш, тайёрлаш, ўзгартириш восита ва услублари жамлигини белгиловчи жараён тушунилади. Технология моддий маҳсулот олиш мақсадларида материянинг сифати ёки бошлангич ҳолатини ўзгартиради (3.9-расм). 3.9-расм Ахборот технологияси моддий заҳираларни қайта ишлаш технологияси аналоги (ўхшаши) сифатида Ахборот нефть , газ, фойдали қазилмалар ва бошқалар каби анъанавий моддий заҳира турлари каби жамиятнинг қимматли заҳираларидан биридир, демак , уни қайта ишлаш жараёнини моддий заҳираларни қайта ишлаш жараёнлари билан қиёслаганда технология сифатида қабул қилиш мумкин. Шунда қуйидаги тушунчани келтириш адолатли бўлади. Моддий ишлаб чикариш технологияларининг мақсади-инсон ёки тизим эҳтиёжларини қондирувчи маҳсулотларни ишлаб чиқаришдир. Ахборот технологияларининг мақсади инсон таҳлил қилиши учун ахборотни ишлаб чиқариш ва унинг асосида бирор бир хатти-ҳаракатни бажариш бўйича қарор қабул қилишдир. Ахборот технологияси объект, жараён ёки ҳодиса (ахборот маҳсулоти) нинг ҳолати ҳақидаги янги сифат ахборотини олиш учун маълумотлар

(бошлангич ахбороти) ни тўплаш, қайта ишлаш ва узатишнинг восита ва услублари жамланмасидан фойдаланувчи жараёндир. Маълумки, турли технологияларни моддий заҳираларга қўллай бориб , турли маҳсулотларни олиш мумкин. Ахборотни қайта ишлаш технологиялари учун ҳам бу нарса адолатли бўлади. Киёслаш учун 3.4-жадвалда бу икки турдаги технологияларнинг асосий компонентлари келтирилган. 3.4-Жадвал. Технологияларнинг асосий компонентларини қиёслаш Маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун технологиялар компонентлари Моддий Ахборот Хом-ашё ва материалларни тайёрлаш Маълумотлар ёки бошлангич ахбо- ротни йигиш Моддий маҳсулотни ишлаб чиқариш Маълумотларни кайта ишлаш ва сернатижа ахборот олиш Ишлаб чиқарилган маҳсулотларни истеъмолчиларга сотиш Сернатижа ахборотни унинг асосида қарорлар қабул қилиш учун фой- даланувчига узатиш Янги ахборот технологияси Ахборот технологиялари жамият ахборот заҳираларидан фойдаланишнинг энг муҳим жараёнларидан биридир. Хозирги пайтга келиб у бир неча эволюцион босқичларни босиб ўтди, улардан ҳар бирининг алмашинуви асосан фан ва техника тараққиётининг ривожланиши, ахборотни қайта ишлашнинг янги техник воситалари пайдо бўлиши билан белгиланади. Хозирги жамиятда ахборотни қайта ишлаш технологияларининг асосий техник воситаси бўлиб шахсий компьютер ҳизмат килмоқда, у технологик жараёнлар концепциясини кўриш ва ундан фойдаланишга ҳам, сернатижа ахборот тизимига ҳам мухим таъсир кўрсатади. Шахсий компьютернинг ахборот соҳасига тадбиқ этилиши ва алоқанинг телекомуникация воситаларида қўлланилиши ахборот технологиялари ривожланишида, бунинг натижасида, “янги", "компьютерли" ёки "замонавий" синонимларидан

бирини қўшиш ҳисобига номининг ўзгаришида янги босқични белгилаб берди. Замонавий сифати бу технологиянинг эволюцион хусусиятини эмас, балки новаторлик жиҳатини таъкидлайди. Уни қўллаш шу маънода новаторлик ишидирки, у ташкилотларда хилма-хил фаолият турлари мазмунини муҳим даражада ўзгартиради. Замонавий ахборот технологиялари тушунчасига, шунингдек, коммуникациявий технологиялар ҳам киради, улар ахборотни турли воситалар, айнан телефон, телеграф, телекоммуникациялар, факс ва бошқалар орқали узатишни тахминлайди. 3.5-жадвалда замонавий ахборот технологияларининг асосий хусусиятлари келтирилган. 3.5-жадвал. Замонавий ахборот технологияларининг асосий хусусиятлари Услубият Асосий белги Натижа Ахборотнинг қайта иш- лашнинг принципиал янги воситалари Бошқарув техноло- гияси “ичига ўрна- тиш” Коммуникация- ларнинг замона- вий технологияси Яхлит технологик тизим- лар Мутахассислар ва менежерлар ишининг интеграцияси Ахборотни қайта ишлашнинг замо- навий техноло- гияси Ахборотни мақсадга йў- налтирилган ҳолда яра- тиш, узатиш, сақлаш ва акс эттириш Ижтимоий муҳит қо- нуниятларини ҳисоб- га олиш Бошқарув қарор- ларини қабул қи- лишнинг замона- вий технологияси Замонавий ахборот технологияси - шахсий компьютерлар ва телекоммуникация воситаларидан фойдаланган ҳолда фойдаланувчи ишининг “дўстона” интерфейсли ахборот технологиясидир.

Замонавий компьютерли ахборот технологияларининг уч асосий тамойилларини келтирамиз: 0* компьютерли интерактив (мулоқотли) иш режими; 1* бошқа дастурий маҳсулотлар билан мувофиқлаштириш, ўзаро алоқа; 2* махлумотлар ва вазифаларнинг қўйилиши жиҳатидан ўзгариш жараёнларининг мослашувчанлиги. Юқоридагиларни ҳисобга олиб, компьютер технологияси атамасини эмас, балки замонавий технологиялар атамасини анча аниқ деб ҳисоблаш лозим, чунки бу атама нафақат компьютерлардан фойдаланишга асосланган технологияларни, балки бошқа техник воситалар, айниқса телекоммуникацияни таъминловчи воситаларга асосланган технологияларни ҳам ўзида акс эттиради. Ахборот технологияси ва ахборот тизимининг фарқи Ахборот технологияси ахборот тизимлари билан мукаммал богланган бўлиб, улар учун ахборот технологияси асосий муҳит ҳисобланади. Бир қараганда ахборот технологияси ва тизими таърифи бир-бирига ўхшаш кўринади, лекин бундай эмас. Ахборот технологияси компьютерда сақланаётган маълумотлар устидан тартиблашган қоидалар асосида амал, ҳаракат ва босқичларни бажариш жараёнидир. Ахборот технологиясининг асосий мақсади - бирламчи ахборотни мақсадга йўналтирилган ҳаракат натижасида қайта ишлаш йўли билан фойдаланувчига керакли ахборотни олишдир. Ахборот тизими компьютерлар, компьютерлар тармоги, дастурий махсулотлар, маълумотлар базаси, инсонлар, турли техник ва дастурий алоқа воситалари ҳамда бошқа қурилмалардан ташкил топган муҳитдир. Ахборот тизимининг асосий мақсади-ахборотни сақлаш ва узатишдан иборатдир. Ахборот тизими ахборотни қайта ишлаш инсон-компьютер тизимидир. Ахборот тизимининг вазифаларини амалга ошириш учун шу тизимга қаратилган ахборот технологияси билимларини ўрганиш талаб қилинади.

Ахборот технологияси ахборот тизимининг муҳитидан ташқарида ҳам фаолият кўрсатиши мумкин. Шундай қилиб, ахборот технологияси кенгроқ тушунча бўлиб, ахборотлашган жамиятда ахборотни замонавий қайта ишлаш жараёнларини акс эттиради. Юқоридагиларни ҳисобга олиб, қуйида ахборот технологияси ва тизимига, олдин келтирилган тахрифларга нисбатан, компьютер техникаси воситаларига асосланган, ихчамлашган тахрифларни келтирамиз. Ахборот технологияси - компьютерда ахборотни қайта ишлашда ходимларнинг аниқ йўналтирилган ҳаракатлар тўпламидир. Ахборот тизими - қарор қабул қилишни қўллаб - қувватлаш ва ахборот маҳсулотларини ишлаб чиқаришда компьютер ахборот технологиясидан фойдаланаётган инсон-компьютер тизимидир. Ахборот технологияси таркиби Ишлаб чиқариш соҳасидаги технологик тушунчалар (норма, норматив, технологик жараён, технологик амал ва бошқалар)ни ахборот технологиясида ҳам қўллаш мумкин. Ихтиёрий технологияда юқоридаги тушунчаларни киритишдан олдин, ҳар доим мақсадни аниқлашдан бошлаш керак. Сўнгра мақсадга олиб келадиган барча мўлжалланган ҳаракатларни тузилмасини тузишга уриниш ва зарур бўлган дастурий тахминотни танлаш керак. Ахборотни қайта ишлаш технологик жараёнининг иерархия тузилмаси шаклидаги кўриниш 3.10-расмда кўрсатилган. 1-даража - босқичлар . Босқич амал ва ҳаракатлардан ташкил топган узоқ муддатли технологик жараёнларни ўз ичига олади. 2-даража - амаллар. Амалларни бажариш натижасида 1-даражадаги дастурий муҳитда танланган аниқ обхект яратилади. 3-даража - ҳаракатлар . Хар бир дастурий муҳит учун амал мақсадини кўзлаган ҳолда стандарт иш усуллари тўпламини бажариш йўли билан амалга оширилади. Хар бир ҳаракатда экраннинг кўриниши ўзгаради. 4-даража - элементар амаллар . Бу амалларда сичқонча ва клавиатурани бошқариш кўзда тутилади.

Ахборот технологиясини ўзлаштириш чекланган элементар амаллар тўпламини яхши билиб олишдан бошланади. Бу чекланган элементар амаллар асосида ҳаракат, ҳаркатлардан эса амаллар тузилади. Амаллар тўплами технологик босқични, технологик босқичлар тўплами эса технологик жараённи ташкил этади. 3.10-расм. Ахборот технологиясининг босқич, ҳаракат, амаллардан ташкил топган иерархия тузилма шаклидаги кўриниши А хборот технологиялари тараққиётининг босқичлари Шахсий компьютернинг яратилиши билан ахборот технологиясининг тараққиётида янги давр бошланди. Янги даврнинг асосий мақсади касбий ва маиший ҳизмат соҳаларида инсоннинг шахсий ахборот талабини қондириш бўлиб бормоқда. Ахборот технологиялари тараққиётининг босқичларини турли аломатларга асосан бўлинишларини кўриб чиқамиз. Ахборотни қайта ишлаш вазифалари ва жараёнларини кўриниши бўйича 1-босқич (60 - 70 йиллар) - махлумотларни қайта ишлаш ҳисоблаш марказларида (жамоа бўлиб ишлаш тартибида) амалга оширилган. Ахборот

технологияси тараққиётининнг асосий йўналиш инсоннинг қўл меҳнатини автоматлашдан иборат эди. 2-босқич (80 йиллардан) - стратегик вазифаларнинг ечиш учун ахборот технологиялари яратилмоқда. Жамиятни ахборотлаштириш йўлидаги муаммолар бўйича 1-босқич (60 - йиллар охирларигача) аппарат воситалари имкониятлари чекланган шароитларда катта ҳажмлардаги маълумотларни қайта ишлаш муаммоси билан ажралиб туради. 2-босқич (70 - йиллар охирларигача) IBM 360 туркумидаги ЭХМ тарқалиши билан богланади. Бу босқич муаммоси — дастурий таъминотнинг аппарат воситалари ривожланиши даражасидан орқада қолиши. 3-босқич (80 - йиллар бошлари) компьютер малакаси бўлмаган фойдаланувчининг қуроли бўлиб қолди. Ахборот тизимлари эса фойдаланувчининг қарорларини қабул қилишни қўллаб-кувватловчи восита сифатида ишлатилмоқда Бу босқичда фойдаланувчи эҳтиёжларини юқори даражада қондириш ва компьютер муҳитида ишловчи тегишли интерфейсни яратиш муаммолари мавжуд. 4-босқич (90 - йиллар бошларидан) - ташкилотлараро алоқалар ва ахборот тизимлари замонавий технологияларини яратиш. Бу босқичда муаммолар жуда кўп. Улардан муҳимлари қуйидагилардир:  компьютер алоқаси учун келишувларни ишлаб чиқиш ва стандартлар, протоколларни ўрнатиш;  стратегик ахборотга киришни ташкил этиш;  ахборотни муҳофаза килиш ва хавфсизлигини тахминлаш. Компьютер технолгиясининг афзалликлари бўйича 1-босқич (60 - йиллар бошидан) ҳисоблаш марказлари заҳираларидан марказлашган жамоавий равишда фойдаланишга йўналтирилган қўл меҳнати амалларини бажаришда ахборотни анча самарали қайта ишлаш билан ажралиб туради. Яратилаётган ахборот тизимлари самарадорлигини баҳолашнинг асосий мезони ишлаб чиқаришга сарфланган ва тизимни тадбиқ

этиш натижасида тежалган миқдорлар ўртасидаги фарқ ҳисобланган. Бу босқичда асосий муаммо сифатида фойдаланувчилар ва яратувчилар ўртасидаги тўгри ташкил қилинмаган алоқаларини кўрсатиш мумикн. Бу муаммо псиҳологик муаммо бўлиб, уларнинг хал этилаётган вазифага турлича қарашлари ва тушунишлари бунга сабаб бўлиши мумкин. Бу муаммонинг оқибатида фойдаланувчилар тўлиқ тушуна олмаган ва улардан тўлиқ фойдалана олмаган тизимлар яратилди. 2-босқич (70 - йиллар ўрталаридан) шахсий компьютерларнинг пайдо бўлиши билан боглиқ. Ахборот тизимларини яратишга ёндашув ўзгарди — қабул қилаётган қарорларни қўллаб-қувватлаш учун йўналтириш индивидуал фойдаланувчи томонга силжиди. Фойдаланувчи олиб борилаётган ишлардан манфаатдор, натижада ишлаб чиқувчи билан алоқани яхшилайди, иккала гуруҳ мутахассислар ўртасида ўзаро тушуниш юзага келади. Бу босқичда биринчи босқич учун хос бўлган маълумотларни марказлаштирилган ҳолда ҳам, локал вазифаларни ҳал этиш ва фойдаланувчи иш жойида локал маълумотлар базаси билан ишлашга асосланган марказлаштирилмаган ҳолда ҳам қайта ишлашдан фойдаланилади. 3-босқич (90 - йиллар бошларидан) тижоратда стратегик афзалликлар таҳлили тушунчаси билан боглиқ, ва ахборотни тақсимловчи қайта ишлаш телекомуникация технологиялари ютуқларига асосланган. Ахборот тизимлари маълумотларни қайта ишлаш самарадорлигини ошириш ва бошқарувига ёрдам беришни шунчаки мақсад қилиб қўймаган. Тегишли ахборот технологиялари рақобат курашида ташкилотга ёрдам бериши ва афзалликларга эришишга кўмаклашуви лозим.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997. 2. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.: Шарқ, 1998. 3. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Иқтисодий информатика: Олий ўқув юртларининг иқтисодиёт мутахассисликлари учун дарслик. Т.: Ўзбекистон, 1999. 4. Ғуломов С.С. Экономика ва информатика. Т.: Меҳнат, 1991. 5. Информатика: Учебник. – 3-е перераб. изд. /под ред.проф. Н.В.Макаровой. – М.: Финанси и статистика, 2000.

Похожие

Ахборот технологиялари турлари

Ахборот технологиялари ҳақида тушунча

Ахборот технологиялари хақида тушунча.

Ахборот технологиялари асослари. Жамият тараккиётида ахборотлаштиришнинг ахамияти. Ахборот тизимлари ва технологиялари

Автоматлаштирилган ахборот технологиялари ва таснифи