Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунининг моҳияти - Юриспруденция - Рефераты

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунининг моҳияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

117 KB

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунининг моҳияти Режа: 1. Давлат органлари ва муассасаларида жисмоний шахсларни вa юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилишни ташкил этиш 2. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя қилиниши – инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолати

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг моҳияти Мамлакатимизда амалга оширилаётган туб ислоҳотлардан кўзланган мақсад ҳуқуқий давлат ва адолатли фуқаролик жамиятини барпо этиш учун мустаҳкам моддий негизни яратишдир. Ушбу ислоҳотлар негизида, энг аввало, инсон ҳуқуқлари ва манфаатлари ётади. Конституциямизда белгилаб берилган нормалар асосида мамлакатимизда инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қадр-қиммати энг олий қадрият даражасига кўтарилди. Ушбу олий қадрият нафақат миллий қонунчилик, балки халқаро ҳуқуқ нормалари билан кенг ҳимоя қилинмоқда. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида (43-модда) ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш, давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмаларининг ғайриқонуний хатти- ҳаракатлари устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи кафолатланган. Юртимизда ушбу конституциявий норма асосида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг ишончли тизими яратилган бўлиб, улар бу ҳуқуқларнинг рўёбга чиқарилиши устидан давлат ва жамоат назорати амалга оширилишини таъминлашга хизмат қилади. Мамлакатимизда бу тизим қуйидаги давлат органлари, ташкилот ва тузилмаларни ўз ичига олади: – одил судловни амалга оширувчи суд органлари; – қонунларни аниқ ва бир хилда ижро этилиши устидан назоратни амалга оширувчи ҳамда инсон ва фуқаролар эркинликлари ва ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи прокуратура органлари; – ҳуқуқ-тартиботни таъминлаш ва фуқаролар ҳуқуқларини муҳофаза қилиш бўйича мажбуриятларни бажарувчи маҳаллий ҳокимият идоралари, ички ишлар ва бошқа давлат ҳокимияти органлари; – фуқароларга уларнинг ҳуқуқлари ҳимоясида юридик ёрдам кўрсатувчи адвокатлар уюшмалари;

– ҳуқуқни ҳимоя қилувчи ташкилотлар ва касаба уюшмалари, фуқаролик институтлари ва жамоат ташкилотлари. Инсоннинг юқорида қайд этилган конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини амалда таъминлаш мақсадида 1994 йилнинг 6 майида Ўзбекистон Республикасининг «Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни қабул қилинди. Мазкур Қонун 8 йилдан ортиқ вақт давомида амалда бўлиб, унинг нормалари амалиётда синовдан ўтди. Унга амал қилиш мобайнида тўпланган тажриба ҳамда инсон ҳуқуқларига оид қонунчилик базасининг янада такомиллашуви ушбу қонунга ҳам қатор қўшимча ва ўзгартишлар киритишни тақозо этди. Шу тариқа, 2002 йилнинг 13 декабрида ушбу қонун янги таҳрирда қабул қилинган эди. Бош қомусимизнинг 22 йиллиги тантанасида давлатимиз раҳбари томонидан алоҳида эътироф этилганидек, ўтган йилларда амалга оширилган конституциявий ислоҳотлар фуқароларимизнинг ҳуқуқий онги, сиёсий ва ҳуқуқий маданияти тобора юксалиб бораётганида намоён бўлмоқда. Ўз навбатида, фуқароларимиз онг-тафаккурида юз бераётган ушбу ўзгаришлар, ҳаётимизда рўй бераётган янгиланишлар миллий қонунчилигимизни замон талабларидан келиб чиқиб такомиллаштириб боришни тақозо этяпти. 2014 йилнинг 4 декабридан кучга кирган «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонуни ҳам замон талаби маҳсулидир. Ушбу янги ҳужжат илгари амал қилган «Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонундан фарқли равишда нафақат жисмоний, балки юридик шахсларнинг ҳам мурожаат қилиш тартибини белгилайди. Эслатиб ўтиш жоизки, юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш масалалари ягона қонун мавжуд эмаслиги туфайли турли меъёрий- ҳуқуқий ҳужжатлар: «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида», «Прокуратура тўғрисида»ги қонунлар, Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси тўғрисидаги низом ва бошқалар билан тартибга солинар эди.

5 боб ва 31 моддадан иборат янги қонуннинг мақсади – фуқароларнинг давлат органларига мурожаат этиш тартибини янада такомиллаштириш, шунингдек, юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш билан боғлиқ ижтимоий муносабатларни тартибга солишдаги ҳуқуқий бўшлиқни тўлдиришдан иборат. Қонуннинг муҳим янгиликлари: – тобора ривожланиб бораётган фуқаролик жамияти институтларининг ҳуқуқларини таъминлаш, жумладан юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш билан боғлиқ ижтимоий муносабатларни тартибга солишдаги ҳуқуқий бўшлиқ тўлдирилди; – мамлакатимизда ахборот технологиялари ривожланиши билан боғлиқ равишда кенг тарқалаётган «электрон мурожаат» турининг ҳуқуқий мустаҳкамланиши таъминланди; – давлат органлари, мансабдор шахсларнинг мурожаатларни кўриб чиқиш ва ҳал этишдаги масъулияти оширилди; – қонунда амалиётда дуч келинаётган такрорий мурожаат, мурожаатнинг дубликати, қўшимча мурожаатлар масалаларига аниқлик киритилиб, таъриф берилди ва уларни кўриб чиқишнинг тартиби белгиланди. Бу давлат органлари, бошқа ташкилотлар томонидан мурожаатларни кўриб чиқишда ҳуқуқни қўллашнинг ягона амалиётини жорий қилиш имконини берди. Қонун билан давлат органлари, давлат муассасаларига, шунингдек фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари соҳасидаги муносабатлар тартибга солинади. Қонуннинг амал қилиши кўриб чиқиш тартиби маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги, фуқаролик процессуал, жиноят-процессуал, жиноят-ижроия, хўжалик процессуал қонун ҳужжатлари ва бошқа қонунлар билан белгиланган мурожаатларга ҳамда давлат органларининг, шунингдек, улар таркибий бўлинмаларининг ўзаро ёзишмаларига нисбатан татбиқ этилмайди.

Хорижий давлатларнинг жисмоний ва юридик шахслари, фуқаролиги бўлмаган шахслар якка тартибда ёки жамоа бўлиб Ўзбекистон давлат органларига ушбу Қонунга мувофиқ мурожаат этиш ҳуқуқига эга. Давлат органларига оғзаки, ёзма ёхуд электрон шаклда мурожаат қилиш мумкин, шунингдек, Қонунда муродаатларнинг турларига ҳам таърия берилган. Ариза – ҳуқуқларни, эркинликларни ва қонуний манфаатларни амалга оширишда ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги илтимос баён этилган мурожаат. Таклиф – давлат ва жамият фаолиятини такомиллаштиришга доир тавсияларни ўз ичига олган мурожаат. Шикоят – бузилган ҳуқуқларни, эркинликларни тиклаш ва қонуний манфаатларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги талаб баён этилган мурожаат. Қонунда мурожаатларга қўйиладиган талаблар ҳам назарда тутилган. Аноним мурожаатлар, жисмоний ва юридик шахсларнинг вакиллари орқали берилган мурожаатлар, уларнинг ваколатини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд бўлмаган тақдирда ҳамда Қонунда белгиланган бошқа талабларга мувофиқ келмайдиган мурожаатлар кўриб чиқилмайди. Ҳужжат билан давлат органларида жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш тартибга солинади. Мазкур шахсларни қабул қилиш давлат органининг раҳбари ёхуд бошқа ваколатли шахс томонидан амалга оширилади. Бунинг учун давлат органларида махсус таркибий бўлинмалар ташкил этилиши мумкин, қабул учун масъул бўлган мансабдор шахслар белгиланади. Жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш улар тўғрисидаги ахборот давлат органларининг расмий веб- сайтларида эълон қилиш, шунингдек, давлат органларининг маъмурий биносида ҳамма кириши мумкин бўлган жойлардаги стендларга ёки бошқа техник воситаларга жойлаштириш керак бўлган қабул қилиш жадвалларига кўра белгиланган кунлар ва соатларда ўтказилади.

Жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш, агар уларнинг шундай хусусиятга эга бўлган илгариги мурожаати бўйича қарор қабул қилинган бўлса ва бу ҳақда уларга хабар қилинган бўлса, рад этилиши мумкин. Давлат органларининг шахсий қабулни ўтказувчи раҳбарлари ёки бошқа ваколатли шахслари ҳар қандай масала, жумладан ўз ваколатларига кирмайдиган масалалар бўйича ҳам мурожаат этилганда қабулни рад этишга ҳақли эмас. Агар шахсий қабул давомида баён этилган масалаларни ҳал этиш давлат органи ваколатларига кирмаса, тегишли мансабдор ёки бошқа ваколатли шахслар мурожаат этувчига мурожаатда баён этилган масалаларни ҳал этиш учун қайси органга ёки ташкилотга мурожаат қилиш лозимлигини тушунтириши керак. Қуйидагиларга йўл қўйилмайди: – мурожаат этиш ҳуқуқидан фойдаланилаётган жисмоний шахс- нинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеига, шунингдек, юридик шахсларнинг мулк шакли, жойлашган ери (почта манзили), ташкилийҳуқуқий шаклларига ва бошқа ҳолатларига қараб камситишга; – мурожаатларни кўриб чиқишда жисмоний шахсларнинг шахсий ҳаёти, юридик шахсларнинг фаолияти тўғрисидаги маълумотлар уларнинг розилигисиз, шунингдек, давлат сирини ёхуд қонун билан қўриқланадиган бошқа сирни ташкил этувчи маълумотлар, агар бу жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини камситадиган бўлса, бошқа ахборот давлат органлари ходимлари томонидан ошкор этилишига; – жисмоний ва юридик шахс тўғрисидаги, мурожаатга тааллуқли бўлмаган маълумотларни аниқлашга. Жисмоний шахснинг илтимосига кўра унинг шахсига доир ҳар қандай маълумот ошкор этилмаслиги керак.

Қуйидагилар тақиқланади: – жисмоний шахсни, унинг вакилини, уларнинг оила аъзоларини, юридик шахсни, унинг вакилини ва юридик шахс вакилининг оила аъзоларини улар ўз ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини рўёбга чиқариш ёки ҳимоя қилиш мақсадида давлат органларига мурожаат этганлиги, шунингдек мурожаатларда ўз фикрини билдирганлиги ва танқид қилганлиги муносабати билан таъқиб этиш; – мурожаатларни кўриб чиқишни асоссиз равишда бошқа давлат органларига ўтказиш ёхуд қарорлари ёки ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан шикоят қилинаётган органларга ёки мансабдор шахсларга юбориш. Мурожаатлар, уларда қўйилган масалаларни ҳал этиш ваколати доирасига кирадиган давлат органига бевосита ёхуд бўйсунув тартибида юқори турувчи органга берилади. Мурожаатларни бериш муддатлари, қоида тариқасида, белгиланмайди. Бироқ, бўйсунув тартибида юқори турувчи органга ариза ёки шикоят жисмоний ёки юридик шахсга унинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини бузувчи ҳаракат (ҳаракатсизлик) содир этилганлиги ёхуд қарор қабул қилинганлиги маълум бўлган пайтдан эътиборан узоғи билан бир йилдан кечиктирмай берилади. Бунда ариза ёки шикоят беришнинг узрли сабабларга кўра ўтказиб юборилган муддати аризани ёки шикоятни кўриб чиқувчи давлат органи томонидан тикланади. Ариза ёки шикоят масалани моҳиятан ҳал этиши шарт бўлган давлат органига келиб тушган кундан эътиборан 15 кун ичида кўриб чиқилади. Қўшимча ўрганиш ва (ёки) текшириш, қўшимча ҳужжатларни сўраб олиш талаб этилганда эса 1 ойгача бўлган муддатда кўриб чиқилади. Қўйилган масалаларни ҳал этиш ваколати доирасига кирмайдиган давлат органига келиб тушган мурожаатлар 5 кунлик муддатдан кечиктирмай тегишли органларга юборилиб, бу ҳақда мурожаат этувчига ёзма ёхуд электрон шаклда хабар қилинади.

Жисмоний ва юридик шахслар ўз мурожаатларини улар кўриб чиқилгунига қадар ва кўриб чиқилаётган вақтда мурожаат юзасидан қарор қабул қилингунига қадар ёзма ёхуд электрон шаклда ариза бериш орқали қайтариб олиш ҳуқуқига эга. Мурожаатни қайтариб олиш ҳақидаги ариза давлат органлари томонидан қонун бузилишларини аниқлаш ва бартараф этиш бўйича чоралар кўрилишини истисно этмайди. Мурожаатларга жавоблар, имкон қадар, мурожаат этилган тилда баён қилинади, мурожаатда кўрсатилган ҳар бир масала бўйича важларни рад этувчи ёки тасдиқловчи аниқ асосларни (заруратга қараб қонун ҳужжатлари нормаларига ҳаволалар қилинган ҳолда) ўз ичига олган бўлиши керак. Жисмоний ёки юридик шахснинг аризаси ёхуд шикояти ана шу мурожаат бўйича қонунга хилоф қарор қабул қилган давлат органи томонидан қаноатлантирилган тақдирда, ариза ёки шикоят бериш ва уни кўриб чиқиш билан боғлиқ зарарнинг ўрни, аризани ёки шикоятни кўриб чиқиш учун тегишли давлат органининг талаби асосида жойларга бориш муносабати билан қилинган харажатларнинг ҳамда ана шу вақт ичида йўқотилган иш ҳақининг ўрни мурожаат этувчига суд тартибида қопланади. Суд тартибида маънавий зиён ҳам компенсация қилиниши мумкин. Била туриб ёлғон маълумотлар баён этилган мурожаатларни кўриб чиқишда давлат органи томонидан қилинган харажатлар жисмоний ёки юридик шахсдан суднинг қарорига кўра ундириб олиниши мумкин. Қонунни қўллаш механизми замирида қуйидаги асосий, диққатга сазовор умумҳуқуқий, миллий принципларни ажратиб кўрсатиш мумкин. 1. Мурожаат қилишга тааллуқли умумий ҳуқуқ принципи ҳокимият органларига мурожаат қилиш ҳуқуқини суиистеъмол қилиш тақиқланишини аниқлаштиради. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 20-моддасига асосан, фуқаро томонидан ҳуқуқ ва эркинликларнинг амалга оширилиши бошқа шахслар, давлат, жамиятнинг қонуний манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликларига дахл қилмаслиги лозим.

2. Мурожаат қилиш эркинлиги, ихтиёрийлиги принципи. Унга мувофиқ, жисмоний ва юридик шахслар давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ёки мансабдор шахсларга ёзма таклифларини, ариза ёки шикоятларини монесиз юборишга, шунингдек, давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига оғзаки, электрон шаклда мурожаат қилишга ҳақлидир. 3. Умумийлик принципи. Ҳар бир жисмоний шахс Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномалари ва қонунларида белгиланганидан ташқари, мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Бу чеклов сиёсий хусусиятга эга мурожаатларга тегишлидир. 4. Тенг ҳуқуқлилик принципи. Жисмоний ва юридик шахслар давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига мурожаат қилиш ҳуқуқини амалга оширишда тенг ҳуқуқлидир. 5. Ошкоралик принципи. Унга мувофиқ, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларидаги ҳамма нарса истисносиз кўриб чиқилиши, мурожаат қилиш ташаббускори бўлган жисмоний ва юридик шахсларнинг хавфсизлиги кафолатланиши лозим. 6. Жисмоний ва юридик шахслар ҳамда давлат ҳокимияти, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, мансабдор шахсларнинг тенг жавобгарлиги принципи. 7. Мурожаатни кўриб чиқиш ундаги масалани ҳал этиш ваколатига кирадиган давлат ҳокимияти, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ёки мансабдор шахс томонидан амалга оширилишини ифодалайдиган қарашлилик принципи. 8. Қонунийлик, холислик, ҳар томонламалик ва ўз вақтидалик принципи. Хулоса ўрнида шуни айтиш жоизки, кўриб чиқилаётган жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари институтининг аҳамияти, ўрни беқиёс. Мурожаат қилиш орқали шахс ва давлат ўртасидаги муносабатларда

мувозанат таъминланади, шахснинг давлат ҳокимиятига таъсир кўрсатишининг самарали механизмлари шаклланади. Фуқаролар сўз эркинлиги, сайлов ҳуқуқи, бирлашиш, уюшма тузиш ҳуқуқи каби турли ҳуқуқ ва эркинликлар воситасида давлат ҳокимиятига таъсир кўрсатиши ҳамда унинг фаолиятини назорат қилиши мумкин. Давлат органлари ва муассасаларида жисмоний шахсларни вa юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилишни ташкил этиш Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 3 декабрда қабул қилган «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни ҳуқуқий давлат ҳамда адолатли фуқаролик жамияти барпо этиш йўлидаги яна бир дадил қадам бўлди. Ушбу Қонун кучга кириши билан давлат органлари ва уларнинг таркибий бўлинмаларига мурожаат қилиш мақсадида келган жисмоний шахслар ҳамда юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш тартиб- қоидаларига ҳам бир қатор ўзгартиришлар киритилди. Давлат органларида ва уларнинг таркибий бўлинмаларида жисмоний ва юридик шахсларни қабул қилиш тартиби Қонуннинг 8-моддасида ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2015 йил 31 мартдаги 73-сон қарори билан тасдиқланган «Давлат органлари ва давлат муассасаларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш тартиби тўғрисидаги Намунавий низом»нинг 5-бобида белгилаб қўйилди. Фуқароларни қабул қилиш борасида киритилган энг муҳим ўзгаришлар: шахсий қабул давомида давлат органи раҳбари қарорига кўра ҳамда мурожаат этувчининг ёзма розилиги билан аудио ва видео ёзув, шунингдек, фотосуратга олиш имконини берадиган махсус техника воситалари қўлланилади, давлат органлари раҳбарлари ёки бошқа ваколатли шахслари томонидан сайёр шахсий қабуллар ташкил этилади. Илгари айнан давлат органларига қабулга келган фуқаролар ўртасида бўлиб ўтадиган суҳбат жараёнини техника воситалари ёрдамида ёзиб олиш билан боғлиқ муаммолар юзага келган бўлса, янги қонун бундай жараёнга фақатгина қабулга

мурожаат учун келган шахснинг ёзма розилиги билангина амалга оширилишини мустаҳкамлаб қўйди. Сайёр шахсий қабуллар вақтида мурожаатлар билан ишлаш бўйича бўлинма раҳбари ва давлат органининг бошқа масъул ходимлари иштирок этиши мумкин. Сайёр шахсий қабуллар давлат органи раҳбари томонидан тасдиқланадиган жадвалга мувофиқ ўтказилади. Зарур ҳолларда жадвалда назарда тутилмаган сайёр шахсий қабуллар ўтказилиши мумкин. Сайёр шахсий қабулларни ўтказиш вақти, жойи ҳамда қабулга олдиндан ёзилиш тартиби тўғрисидаги ахборот манфаатдор шахслар эътиборига етказилади, шунингдек, маҳаллий оммавий ахборот воситаларида эълон қилинади. Жисмоний шахслар ва юридик шахслар вакилларининг сайёр шахсий қабуллар вақтида берган оғзаки мурожаатлари Намунавий низомнинг 16- бандига мувофиқ расмийлаштирилади ва рўйхатга олинади ҳамда белгиланган тартибда кўриб чиқилади. Жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш давлат органи раҳбари ёхуд бошқа ваколатли шахс томонидан амалга оширилади. Давлат органида жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакиллари ушбу давлат органи раҳбари томонидан тасдиқланган жадвалга асосан қабул қилинади. Намунавий низомда давлат органларида жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш учун алоҳида хона зарурат бўлгандагина ажратилиши белгилаб қуйилган. Амалиётда, барча давлат ташкилотлари ва идораларида фуқароларни қабул қилиш учун махсус хоналарни ташкил этиш мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз. Ушбу хоналарда қабул қилиш жадваллари ва уни ўтказиш вақти, жойи ҳамда қабулга олдиндан ёзилиш тартиби тўғрисидаги ахборот, шунингдек, қабул қилиш тартиби тўғрисидаги ахборотлар стендларга осиб қўйилиши лозим. Ушбу маълумотлар ҳар бир ташкилотнинг веб сайтида ҳам эълон қилиниши лозим.

Қабулнинг асосий шартларидан бири – жисмоний шахс оғзаки мурожаат этаётганда ўз шахсини тасдиқловчи ҳужжатни, юридик шахснинг вакили эса ўз ваколатларини тасдиқлайдиган ҳужжат ҳамда ўз шахсини тасдиқловчи ҳужжатни кўрсатиши лозимлигидир. Амалиётда мурожаат учун келган шахсларнинг шахсини тасдиқловчи ҳужжатларсиз келиш ҳолатлари кўп учраб туради. Бундай ҳолатларда ушбу шахсга қонун ва қонуности ҳужжатларининг талабларини тўғри тушунтира билиш жуда муҳим саналади. Чунки, вазиятни тўғри тушунтирмаслик фуқаролар томонидан юқори турувчи органларга шикоят хатлари киритилиши ҳамда давлат органлари ва муассасаларига нисбатан ишончсизлик юзага келишига сабаб бўлиши мумкин. Ҳар бир ташкилот раҳбари ўз ваколати доирасида қабул қиладиган буйруқ асосида мурожаатлар билан ишлаш бўйича масъул бўлим ёки бўлинмани (котибият, юрисконсульт ёки мурожаатлар билан ишловчи махсус бўлимлар) аниқ белгилаши соҳада юзага келиши мумкин бўлган сансалорликларнинг олишда муҳим саналади. Қабулга келган жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилишни, шунингдек, жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш билан боғлиқ ишларни ташкил этиш ушбу соҳада масъул этиб бириктирилган бўлим ёки бўлинма томонидан амалга оширилади. Давлат органида жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш мурожаатлар билан ишлаш бўйича бўлинма ёки тегишли таркибий бўлинма ходимлари иштирокида амалга оширилади. Жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилувчи раҳбар ёки ваколатли шахснинг кўрсатмаси бўйича давлат органининг бошқа ходимлари ҳам қабул қилиш жараёнига жалб этилиши мумкин. Бироқ, ушбу ҳолат мурожаатлар билан ишлашга масъул этиб бириктирилган бўлим ёки бўлинмани ушбу мурожаат ижроси бўйича вазиятни назорат қилиш мажбуриятидан озод қилмайди.

Агар жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини шахсан қабул қилиш пайтида мурожаатда баён қилинган масалаларни ҳал этиш ушбу давлат органи ваколатига кирмаслиги аниқланган тақдирда, уларга мурожаатда баён қилинган масалаларни ҳал этиш учун қайси органга ёки ташкилотга мурожаат қилиш кераклиги тушунтирилиши лозим. Бунда жисмоний шахслар ва юридик шахслар вакиллари мурожаатни ушбу давлат ваколатига кирмаслиги тўғрисидаги маълумотни ёзма равишда беришни талаб қилишга ҳақли ҳисобланади. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя қилиниши – инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолати Ўзбекистон Республикаси Конституциянинг 35-моддасида «ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга»лиги қайд этилган. Шу билан бирга, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаат этиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикасининг 2014 йил 03 декабрда қабул қилган «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни билан ҳам кафолатланган. Ушбу Қонуннинг 3-моддасида жисмоний ва юридик шахслар давлат органларига мурожаат этиш ҳуқуқига эгалиги белгиланган бўлиб, унга кўра мурожаат этиш ҳуқуқи ихтиёрий амалга оширилади. Ҳеч ким бирор-бир мурожаатни ҳимоя қилишга ёхуд унга қарши қаратилган ҳаракатларда иштирок этишга мажбур қилиниши мумкин эмас. Мурожаат этиш ҳуқуқининг амалга оширилиши бошқа жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқларини, эркинликларини ҳамда қонуний манфаатларини, шунингдек, жамият ва давлат манфаатларини бузмаслиги керак.

Хорижий давлатларнинг жисмоний ва юридик шахслари, фуқаролиги бўлмаган шахслар Ўзбекистон Республикаси давлат органларига ушбу Қонунга мувофиқ мурожаат этиш ҳуқуқига эга. Жисмоний ва юридик шахслар томонидан қилинган мурожаатлар оғзаки, ёзма ёхуд электрон шаклда бўлиши мумкин. Мурожаатлар қуйидаги турларга бўлинади: Ариза – ҳуқуқларни, эркинликларни ва қонуний манфаатларни амалга оширишда ёрдам кўрсатиш тўғрисидаги илтимос баён этилган мурожаат. Таклиф – давлат ва жамият фаолиятини такомиллаштиришга доир тавсияларни ўз ичига олган мурожаат. Шикоят – бузилган ҳуқуқларни, эркинликларни тиклаш ва қонуний манфаатларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги талаб баён этилган мурожаат. Мурожаатлар, уларнинг тури ва шаклидан қатъи назар, бир хил аҳамиятга эга. Қонунинг 6-моддасида мурожаатларга қўйиладиган талаблар назарда тутилган бўлиб, жисмоний шахснинг мурожаатида жисмоний шахснинг фамилияси (исми, отасининг исми), унинг яшаш жойи тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилган ва мурожаатнинг моҳияти баён этилган бўлиши керак. Юридик шахснинг мурожаатида юридик шахснинг тўлиқ номи, унинг жойлашган ери (почта манзили) тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилган ва мурожаатнинг моҳияти баён этилган бўлиши керак. Мурожаатлар давлат тилида ва бошқа тилларда берилиши мумкин. Ёзма мурожаат мурожаат этувчи жисмоний шахснинг имзоси ёки мурожаат этувчи юридик шахс раҳбарининг ёхуд ваколатли шахсининг имзоси билан тасдиқланган бўлиши лозим. Жисмоний шахснинг ёзма мурожаатини мурожаат этувчининг имзоси билан тасдиқлаш имкони бўлмаган тақдирда, бу мурожаат уни ёзиб берган шахснинг имзоси билан тасдиқланиб, унинг фамилияси (исми, отасининг исми) ҳам қўшимча равишда ёзиб қўйилиши керак.

Электрон мурожаат электрон рақамли имзо билан тасдиқланган ва электрон ҳужжатнинг уни идентификация қилиш имкониятини берадиган бошқа реквизитларига эга бўлган электрон ҳужжат шаклида бўлиши керак. Электрон мурожаат қонунда белгиланган талабларга мувофиқ бўлиши керак. Жисмоний шахснинг фамилияси (исми, отасининг исми), яшаш жойи тўғрисидаги маълумотлар ёки юридик шахснинг тўлиқ номи, жойлашган ери (почта манзили) тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилмаган ёхуд улар ҳақида ёлғон маълумотлар кўрсатилган, шунингдек, имзо (электрон рақамли имзо) билан тасдиқланмаган мурожаатлар аноним мурожаатлар ҳисобланади. Мурожаат этувчи жисмоний ва юридик шахсларнинг вакиллари орқали берилган мурожаатларга уларнинг ваколатларини тасдиқловчи ҳужжатлар илова қилинади. Давлат органларига оммавий ахборот воситалари таҳририятларидан келиб тушган мурожаатлар ушбу Қонунда назарда тутилган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилади. Оммавий ахборот воситаларига йўлланган мурожаатлардан, оммавий ахборот воситалари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ, жамоатчилик фикрини ўрганиш ва акс эттириш учун фойдаланилиши мумкин. Давлат органларида жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш ташкил этилади. Жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш давлат органининг раҳбари ёхуд бошқа ваколатли шахс томонидан амалга оширилади. Бунинг учун давлат органларида махсус таркибий бўлинмалар ташкил этилиши мумкин, қабул учун масъул бўлган мансабдор шахслар белгиланади. Жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш белгиланган кун ва соатларда, қабул қилиш жадвалларига мувофиқ ўтказилади. Қабул қилиш жадваллари ва уни ўтказиш вақти, жойи ҳамда қабулга олдиндан ёзилиш тўғрисидаги ахборот, шунингдек, қабул қилиш тартиби давлат органларининг расмий веб-сайтларида эълон қилиш, шунингдек

уларнинг маъмурий биносида ҳамма кириши мумкин бўлган жойлардаги стендларга ёки бошқа техник воситаларга жойлаштириш орқали манфаатдор шахслар эътиборига етказилади. Жисмоний шахс оғзаки мурожаат этаётганда ўз шахсини тасдиқловчи ҳужжатни, юридик шахснинг вакили эса ўз ваколатларини тасдиқлайдиган ҳужжатни, шунингдек, ўз шахсини тасдиқловчи ҳужжатни кўрсатиши керак. Жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш, агар уларнинг шундай хусусиятга эга бўлган илгариги мурожаати бўйича қарор қабул қилинган бўлса ва бу ҳақда уларга ушбу Қонунда белгиланган тартибда хабар қилинган бўлса, рад этилиши мумкин. Қонуннинг 2-бобида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаат этиш ҳуқуқларининг кафолатлари белгиланган бўлиб, мурожаат этиш ҳуқуқидан фойдаланилаётганда жисмоний шахснинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеига, шунингдек, юридик шахсларнинг мулк шакли, жойлашган ери (почта манзили), ташкилий-ҳуқуқий шаклларига ва бошқа ҳолатларига қараб камситишга йўл қўйилмайди. Жисмоний ва юридик шахсларга давлат органларига якка тартибда ёки жамоа бўлиб мурожаат этиш ҳуқуқи кафолатланади. Давлат органлари мурожаатларни кўриб чиқишда Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва қонунлари талабларига риоя этиши, уларнинг тўлиқ, холисона ва ўз вақтида кўриб чиқилиши учун чоралар кўриши, жисмоний ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқлари, эркинликлари тикланишини ҳамда қонуний манфаатлари ҳимоя қилинишини таъминлаш бўйича ўз ваколатлари доирасида чоралар кўриши шарт. Мурожаатлар давлат органлари томонидан қабул қилиниши ва кўриб чиқилиши шарт, ушбу Қонуннинг 20-моддасида назарда тутилган ҳолатлар, яъни аноним мурожаатлар; жисмоний ва юридик шахсларнинг вакиллари орқали берилган мурожаатлар, уларнинг ваколатини тасдиқловчи ҳужжатлар

мавжуд бўлмаган тақдирда; қонунда белгиланган бошқа талабларга мувофиқ бўлмаган мурожаатлар бундан мустасно. Жисмоний ёки юридик шахс мурожаатини қабул қилиш ва кўриб чиқиш қонунга хилоф равишда рад этилганлиги устидан бўйсунув тартибида юқори турувчи органга ёхуд бевосита судга шикоят қилишга ҳақли. Қонуннинг 14-моддасида, мурожаат муносабати билан аён бўлиб қолган маълумотларнинг ошкор этилмаслиги кафолатлари қатъий белгилаб қўйилган бўлиб, унга кўра мурожаатни кўриб чиқишда жисмоний шахсларнинг шахсий ҳаёти, юридик шахсларнинг фаолияти тўғрисидаги маълумотлар уларнинг розилигисиз, шунингдек, давлат сирини ёхуд қонун билан қўриқланадиган бошқа сирни ташкил этувчи маълумотлар ва, агар бу жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини камситадиган бўлса, бошқа ахборот давлат органлари ходимлари томонидан ошкор этилишига йўл қўйилмайди. Жисмоний ва юридик шахс тўғрисидаги мурожаатга тааллуқли бўлмаган маълумотларни аниқлашга йўл қўйилмайди. Жисмоний шахснинг илтимосига кўра, унинг шахсига доир бирор-бир маълумот ошкор этилмаслиги керак. Қонуннинг 15-моддасида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари муносабати билан уларнинг хавфсизлиги кафолатлари назарда тутилган бўлиб, жисмоний шахсни, унинг вакилини, уларнинг оила аъзоларини, юридик шахсни, унинг вакилини ва юридик шахс вакилининг оила аъзоларини улар ўз ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларини рўёбга чиқариш ёки ҳимоя қилиш мақсадида давлат органларига мурожаат этганлиги, шунингдек, мурожаатларда ўз фикрини билдирганлиги ва танқид қилганлиги муносабати билан таъқиб этиш ман этилади. Мурожаатлар Қонуннинг 19-моддасида белгиланган муддатларда кўриб чиқилади. Мурожаатни кўриб чиққан давлат органи мурожаат этувчига кўриб чиқиш натижалари ҳамда қабул қилинган қарор ҳақида мурожаат

кўриб чиқилганидан сўнг ёзма ёхуд электрон шаклда дарҳол хабар қилиши шарт. Мурожаатларга жавоблар, имкон қадар, мурожаат этилган тилда берилади, мурожаатда кўрсатилган ҳар бир масала бўйича важларни рад этувчи ёки тасдиқловчи аниқ асосларни (заруратга қараб қонун ҳужжатлари нормаларига ҳаволалар қилинган ҳолда) ўз ичига олган бўлиши керак. Мурожаат юзасидан қарор қабул қилган давлат органининг мансабдор ёки бошқа ваколатли шахси, агар жисмоний ёки юридик шахс қарорга рози бўлмаса, унинг устидан шикоят бериш тартибини тушунтириши шарт. Мурожаатни кўриб чиққан давлат органи, унинг мансабдор ёки бошқа ваколатли шахслари натижалари юзасидан қабул қилинган қарорнинг ижросини назорат қилиши, шунингдек, агар жисмоний ёки юридик шахсга унинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатлари бузилиши натижасида моддий зарар ёки маънавий зиён етказилган бўлса, қонунда белгиланган тартибда моддий зарарнинг ўрнини қоплаш ёки маънавий зиённи компенсация қилиш бўйича чора-тадбирлар кўриши шарт. Жисмоний ёки юридик шахснинг аризаси ёхуд шикояти ана шу мурожаат бўйича қонунга хилоф қарор қабул қилган давлат органи томонидан қаноатлантирилган тақдирда, ариза ёки шикоят бериш ва уни кўриб чиқиш билан боғлиқ зарарнинг ўрни, аризани ёки шикоятни кўриб чиқиш учун тегишли давлат органининг талаби асосида жойларга бориш муносабати билан қилинган харажатларнинг ҳамда ана шу вақт ичида йўқотилган иш ҳақининг ўрни мурожаат этувчига суд тартибида қопланади. Суд тартибида маънавий зиён ҳам компенсация қилиниши мумкин. Жисмоний ёки юридик шахснинг аризасини ёхуд шикоятини кўриб чиқишда қонун талаблари бузилганлиги муносабати билан унга етказилган моддий зарарнинг ўрнини қоплаш ва маънавий зиённи компенсация қилиш сифатида давлат органи томонидан тўланган маблағлар айбдор мансабдор шахсдан регресс тартибида ундириб олиниши мумкин.

Била туриб ёлғон маълумотлар баён этилган мурожаатларни кўриб чиқишда давлат органи томонидан қилинган харажатлар жисмоний ёки юридик шахсдан суднинг қарорига кўра ундириб олиниши мумкин. Қонунда, шунингдек, мурожаатлар тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик, шунингдек туҳмат ва ҳақоратдан иборат мурожаат берганлик белгиланган тартибда жавобгарликка сабаб бўлиши белгилаб қўйилган.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., дотс. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправително-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997. - 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Й. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б.

Похожие

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ижросининг асосий йўналишлари

Хўжалик судларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштиришда ахборот хизмати