Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш - Юриспруденция - Рефераты

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108 KB

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш Режа: 1. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик 2. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишда ички ишлар органлари ходимларининг маънавий-ахлоқий қарашлари

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарлик Ҳуқуқий демократик давлат қуриш даврида қонун устуворлиги ва тартиб-интизомни таъминлашнинг асосий омилларидан бири жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини қонуний ҳамда адолатли ҳал этишдир. Зеро, юртбошимиз таъкидлаганларидек, «ҳуқуқий давлатнинг қуроли ҳам, ҳимояси ҳам, кўзи ҳам, сўзи ҳам қонундир» 1 . Мамлакатимиз ўз олдига бозор иқтисодиётига асосланган демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти қуришни асосий мақсад қилиб қўйган экан, бу, аввало, жисмоний ва юридик шахсларнинг давлат ва жамият ҳаётида фаол иштирок этишининг турли йўлларини такомиллаштиришни, тегишли ҳуқуқий асосларини яратишни тақозо этади. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини қабул қилиш ва қонуний ҳал этиш ҳам шулар жумласидандир. Юртбошимиз таъбири билан айтганда: «Ҳар қайси мурожаатнинг ортида тирик жон турибди, уларда кимнингдир арз-доди, керак бўлса, дарди, айрим амалдорлар томонидан йўл қўйилган адолатсизлик турганини ҳеч қачон унутмаслик лозим» 2 . Фуқароларнинг давлат ва жамият ҳаётида иштирок этиши Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ўзининг ҳуқуқий асосини топган. Жумладан, Конституциянинг 32-моддасида «Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари давлат ва жамият ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар» деган қоида мавжуд бўлиб, бу бошқарув усули бир нечта воситалар орқали амалга оширилади. Фуқароларнинг давлат ва жамият ишларида бевосита иштирок этиш воситаларидан бири – уларнинг турли идора, ташкилот, муассаса ва корхоналарга мурожаат қилиш ҳуқуқидир. Шу билан бирга, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 35-моддасида: «Ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли органларга, муассасаларга ёки халқ вакилларига ариза, таклиф ва шикоят билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда

ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт», деб кўрсатилишининг ўзи жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари давлат сиёсати даражасида назоратда эканлигидан далолат беради. Жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари амалга оширилишини таъминлаш жиноят ҳуқуқининг маълум бир қоидалари билан кафолатланади. Жиноят кодексининг «Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши жиноятлар» деб номланган VII бобида назарда тутилган ҳуқуқий нормалар фуқароларнинг Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида мустаҳкамланган ва кафолатланган сиёсий, ижтимоий- иқтисодий ва бошқа шахсий ҳуқуқларининг бевосита амалга оширилишини таъминловчи ижтимоий муносабатларга тажовуз қилганлик учун жиноий жавобгарликни назарда тутган. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонун ҳужжатларини бузганлик учун Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонун ҳужжатларини бузиш деб номланган 144-моддасида жиноий жавобгарлик белгиланган. Ушбу модда икки қисмдан иборат бўлиб, унинг биринчи қисмида «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини қабул қилиш ва кўриб чиқишни қонунга хилоф равишда рад этиш, уларни кўриб чиқиш муддатларини узрли сабабларсиз бузиш, ёзма ёхуд электрон шаклда жавоб юбормаслик, жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига зид қарор қабул қилиш, жисмоний ва юридик шахсларнинг бузилган ҳуқуқлари тикланишини, мурожаат муносабати билан қабул қилинган қарорнинг бажарилишини таъминламаганлик ёки жисмоний шахсларнинг шахсий ҳаёти тўғрисидаги ёхуд юридик шахсларнинг фаолияти тўғрисидаги маълумотларни уларнинг розилигисиз ошкор этиш, шунингдек жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бошқача тарзда бузиш жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқларига, эркинликларига ёки қонун билан қўриқланадиган

манфаатларига ёхуд жамият ва давлат манфаатларига жиддий зиён етказилишига сабаб бўлса – энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш баравари миқдорида жарима ёки икки йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача қамоқ билан жазоланади», деб қайд этилган. Жиноий жавобгарликнинг шарти сифатида ушбу қилмишлардан бирини содир этиш натижасида жиддий зиённинг келиб чиқиши белгиланган. Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган жиноят маъмурий жавобгарлик (МЖтКнинг 43,44 ва 46-моддалари) билан содир этиш усулида деярли фарқ қилмайди. Жиноий ва маъмурий жавобгарлик ўртасидаги асосий фарқ қилмиш натижасида келиб чиққан оқибатдадир, яъни жиноий жавобгарликда «жиддий зиён» каби ижтимоий хавфли оқибат келиб чиқиши талаб этилади, бундай оқибатнинг келиб чиқмаслиги эса маъмурий жавобгарликка тортишга асос бўлади. «Жиддий зиён» баҳоланадиган, кенг қамровли тушунчадир, шу боис уни расмий жиҳатдан фақат миқдорий кўрсаткичларда ифодалаш мумкин эмас ва у бир томонлама моддий зиёндан иборат деб ҳам қаралмаслиги лозим. Жиддий зиён ўз ичига шахснинг ҳаёти, соғлиғи, мулки, шунингдек, конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари билан боғлиқ бўлган ижтимоий хавфли оқибатларни қамраб олади. Шу нуқтаи назардан, жиддий зиённи хусусиятидан келиб чиқиб қуйидаги турларини ажратиш мумкин: 1) моддий; 2) маънавий (моддий бўлмаган). Моддий хусусиятга эга бўлган жиддий зиён ҳам ўз тузилишига кўра иккига бўлинади: – мулкий (аниқ келтирилган зиён ва бой берилган фойда); – жисмоний (жисмоний зиён – ҳеч бўлмаганда битта жабрланув- чининг баданига енгил ёки ўртача оғирликдаги шикаст етказилганлиги, ўлимнинг келиб чиқиши ва бошқалар).

Маънавий (моддий бўлмаган) зиён деганда, фуқароларнинг Конституцияда белгиланган асосий ҳуқуқ ва эркинликлари бузилишини, фуқаролар ҳаётида салбий ўзгаришлар келиб чиқиши ва бошқаларни тушуниш лозим. Жумладан, оиланинг бузилиши, руҳий касалликка чалиниши, сайлов компанияси давомида ўз ҳуқуқларини амалга ошириш имкониятидан маҳрум бўлганлиги ва бошқалар. «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонунни бузилиши бўйича ҳар бир алоҳида олинган ҳолатда айбдорнинг қилмиши ва келиб чиққан оқибатлар ўртасидаги сабабий боғланиш аниқланиши керак. Агар оқибат бошқа бир сабабга кўра келиб чиқса, шахс Жиноят кодексининг 144-моддаси билан жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин эмас. Жиноят кодексининг 144-моддаси иккинчи қисмида назарда тутилган жиноятнинг таркиби, биринчи қисмида кескин фарқ қилади. Унда «жисмоний шахсни, унинг вакилини, уларнинг оила аъзоларини, юридик шахсни, унинг вакилини ва юридик шахс вакилининг оила аъзоларини улар давлат органига, давлат муассасасига ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига мурожаат қилганлиги муносабати билан ёхуд билдирган фикри ва мурожаатидаги танқид учун, худди шунингдек бошқача шаклда танқид қилганлиги учун мансабдор шахс томонидан таъқиб этиш – энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваридан эллик баравари миқдорида жарима ёки икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади», деб белгиланган. Масалан, жисмоний шахснинг давлат органига, корхона, муассаса, ташкилот ёки жамоат бирлашмасига мурожаат қилганлиги ёки мурожаатда баён этилган танқид, шунингдек, бошқача шаклда танқид қилганлиги учун мансабдор шахс томонидан ғайриқонуний равишда ишдан бўшатиш, асоссиз равишда бошқа кам маошли ишга ўтказиш, қонуний имтиёзлардан маҳрум қилиш ва бошқалар тушунилади. Ушбу ҳолатда жиноий жавобгарликнинг

шарти сифатида жиддий зиён ёки бошқача зарарли оқибатларнинг келиб чиқиши талаб этилмайди. Шу билан биргаликда, жисмоний ва юридик шахсларнинг тайёргарлик кўрилаётган, содир этилган жиноятлар бўйича ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга мурожаатларининг тартиби бузилганда «Жиноятни ҳисобга олишдан қасддан яшириш» номли 241 1 -моддада жиноятлар тўғрисидаги аризалар, хабарлар ва бошқа маълумотларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ёки кўриб чиқиш хизмат вазифаларига кирадиган мансабдор шахсларнинг жиноий жавобгарлик масаласи белгиланган. Қуйидаги ҳолатлар жиноятни ҳисобга олишдан яшириш деб топилади: 1) жиноятлар ҳақидаги ариза ва хабарларга тўғридан-тўғри чора кўрмаслик, яъни очиқдан-очиқ жиноят ҳақидаги аризани қабул қилмаслик ёки қабул қилиб ҳеч қаерда қайд этмаслик; 2) текшириш материалларидаги ҳужжатларни сохталаштириб, жиноят иши қўзғатишни рад этиш қарори чиқариш, яъни воқеа жойига чиқмасдан билдирги асосида аризадаги ҳолатни тасдиқланмаган факт сифатида назоратдан чиқариш, шунингдек жиноят ҳақидаги аризани кўриб чиқишда жиноят аломатлари мавжуд эмас деб, Ўзбекистон Республикаси Жиноят- процессуал кодексининг 83-моддаси асосида жиноят ишини қўзғатишни рад қилиш қарорини чиқариш; 3) жиноят ишининг бир қисмини алоҳида юритувга ажратиб, кейинчалик бу ажратилган қисм юзасидан ахборот марказларига дастлабки ҳисобот карточкаларини тақдим этмаслик ва ажратилган қисм бўйича процессуал қарор чиқармаслик; 4) жиноятлар ҳақида аризалар ва хабарларни асоссиз бошқа ҳудудий органга юбориш ёки жиноят ҳақидаги ариза ва хабарларни ҳудудий тегишлилиги бўйича юборилган деб сохта белги билан назоратдан чиқариш; 5) почта орқали келган жиноят ҳақидаги аризани кўриб чиқиш жараёнида жиноят аломатлари йўқ деган важларга асосланган ҳолда хулоса чиқариш йўли билан марказлашган ҳисобдан яшириш;

6) жиноят аломатлари мавжуд бўлгани ҳолда қасддан уни маъмурий ҳуқуқбузарлик каби баҳолаш ва бошқалар киради. Қонунга мувофиқ, шахс жиноий жавобгарликдан озод қилинган ҳолларда бу ҳақда суриштирув ёки дастлабки тергов органи томонидан тақдим этилган статистик карточкаларнинг ўз вақтида ҳисобга қўйилмаслиги, жиноят иши айблилик тўғрисидаги масалани ҳал қилмай тугатилганлиги ҳақидаги хабар Ахборот маркази тизимларига берилмаганлиги жиноятни ҳисобдан яшириш деб баҳоланади. Ушбу модда бўйича жиноятлар тўғрисидаги аризалар, хабарлар ва бошқа маълумотларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш ёки кўриб чиқиш, жиноят иши қўзғатиш хизмат вазифаларига кирадиган мансабдор шахслар жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Ушбу тарифдан кўриниб турибдики, ҳам жиноят иши қўзғатишга ваколатли мансабдор шахслар, ҳам бундай ваколатга эга бўлмаса-да, жиноят ҳақидаги хабарлар билан ишлаш вазифаси юклатилган мансабдор шахслар жавобгар бўлиши мумкин. Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 15-моддасига мувофиқ, «прокурор, терговчи ва суриштирувчи жиноят аломатлари топилган ҳар бир ҳолатда, ўз ваколатлари доирасида жиноят ишини қўзғатишлари, жиноий ҳодисани, жиноят содир этишда айбдор бўлган шахсларни аниқлаш ва уларни жазолаш учун қонунда назарда тутилган барча чораларни кўришлари шарт». Жиноят ишини қўзғатиш ваколати берилмаган айрим мансабдор шахсларга, юклатилган вазифалардан келиб чиқиб, қонун ҳужжатларига мувофиқ жиноятлар тўғрисидаги ариза, хабар ва бошқа маълумотларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш, кўриб чиқиш ёки белгиланган тартибда расмийлаштириш вазифалари юклатилган бўлиши мумкин. Демак, Жиноят кодексининг 241 1 -моддаси бўйича ваколатли мансабдор шахслар, яъни прокурор, терговчи ва суриштирувчи билан бир қаторда жиноятлар тўғрисидаги ариза, хабар ва бошқа маълумотларни қабул қилиш, рўйхатдан ўтказиш, кўриб чиқиш ёки белгиланган тартибда расмийлаштириш вазифалари юклатилган мансабдор шахслар ҳам жавобгар бўлиши мумкин.

Улар қаторига навбатчилик қисмининг тезкор навбатчилари, котибият ва ташкилий-инспекторлик бўлими ходимлари, статистика гуруҳи инспекторларини ҳам киритиш мумкин. Хусусан, мазкур ҳолатга ички ишлар органи навбатчилик қисми навбатчиси томонидан жиноят ҳақидаги аризани турли баҳоналарни рўкач қилиб қабул қилишни рад этиши ёки қабул қилиб олсада, уни белгиланган тартибда бу турдаги хабарларни қайд қилиш бўйича махсус юритилган китоб ёки журналга рўйхатга олмаслиги, шунингдек терговчи аризани шахсан қабул қилиб олиб, мазкур ҳолат бўйича жиноят ишини қўзғатган бўлса-да, аммо жиноятлар сонини камайтириш ёки тезкор вазият кўрсаткичини яхшилаш мақсадида тегишли тартибда статистик карточкани қасддан тўлдирмаслик ёки жиноят ишини тергов қилиш жараёнида аниқланган жиноят бўйича қўшимча айб эълон қилиб, жиноят ишини судга юборса-да, бу ҳақда тегишли равишда навбатчилик қисми орқали хабарни меъёрий ҳужжатлар асосида тегишли назорат органларига тақдим этмаслик ёки Ахборот марказининг содир этилган жиноятларни жамлаш ва ҳисобот юритиш бўйича ваколатли ходимлари томонидан ҳисобот карточкалари қабул қилиб олиниб, бу карточкадаги маълумотларни қасддан ҳисобга киритмаслик ҳолатлари киради. Агар ариза, хабар ёки маълумотлар бошқа мазмундаги мурожаатларда ифодаланса ва у суриштирувчи, терговчи, прокурор ёки бошқа мансабдор шахслар томонидан кўриб чиқилмаган бўлса, бундай қилмиш кўрилаётган жиноят таркибини келтириб чиқармайди. Бундай қилмиш келиб чиққан оқибатига қараб маъмурий (МЖтКнинг 43, 44-моддалари) ёки жиноий (ЖКнинг 144-моддаси) жавобгарликни келтириб чиқаради. Мамлакатимизда демократик ҳуқуқий давлат барпо этиш ҳамда фуқаролик жамиятини шакллантиришда жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларига доир қонун ҳужжатларига қатъий риоя этиш, уни такомиллаштириш устувор вазифалардан ҳисобланади. Асосий қонунимизда фуқароларнинг мурожаат этиш ҳуқуқи мустаҳкамланган бўлиб, бугунги кунда мурожаат этиш ҳуқуқидан

Ўзбекистонда истиқомат қилувчи барча фуқаролар, шунингдек корхона, муассаса, ташкилотлар фойдаланишлари мумкин. Бу эса, ўз навбатида, ҳуқуқий демократик давлат ва фуқаролик жамиятини қуриш даврида мурожаатларнинг ваколатли органлар томонидан белгиланган тартибда ва муддатларда сифатли кўриб чиқилиши ҳамда қонуний қарорларнинг қабул қилиниши жисмоний ва юридик шахслар ҳуқуқларини таъминлаш асосларидан бири бўлиб хизмат қилади. Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишда ички ишлар органлари ходимларининг маънавий-ахлоқий қарашлари Ўзбекистонда мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ ички ишлар органлари ходимлари соҳавий хизматларда ўз ваколатлари доирасида зиммаларига юклатилган вазифаларни амалга ошириш орқали халққа хизмат қилишдек бурчларини адо этиб келмоқдалар. Миллий мафкуранинг Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлиги каби юксак ғоялари ички ишлар органлари фаолиятининг асосини ташкил этмоқда. Таъкидлаш жоиз, ички ишлар органлари, аввало, давлат органи, унинг ходимлари эса давлат ҳокимияти вакили сифатида фуқароларнинг тинч ва осойишта ҳаёт кечириши, хавфсизлигини, уларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳар қандай кўринишдаги тажовузлардан ҳимоя қилишни таъминлашдек ўта масъулиятли ва мураккаб фаолиятни амалга оширадилар. Бундай фаолиятни олиб боришда халқ ишончини қозониш, оқлаш учун давлат органлари вакилларининг, айниқса, ички ишлар органлари ходимларида сўз ва иш бирлиги диалектикаси ўз ифодасини яққол намоён қилади. Шу нуқтаи назардан юртимизда бир қатор ижобий ишлар амалга оширилмоқда. 2014 йилнинг 4 декабрда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида» ги қонуни шулар жумласидандир. Қонуннинг асосий мақсади фуқароларнинг давлат органларига мурожаат этиши тартибини янада такомиллаштириш ҳамда юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш билан боғлиқ ижтимоий муносабатларни тартибга солишдаги ҳуқуқий

бўшлиқни тўлдиришдан иборат. Ушбу қонуннинг қабул қилиниши «Ислоҳот – ислоҳот учун эмас, аввало инсон учун, унинг фаровон ҳаёти учун» шиорининг амалда намоён бўлаётганлигининг исботидир. Қонуннинг ижроси ички ишлар органлари ходимларига бир қанча вазифаларни юклаш билан бир қаторда улардан мурожаатларни кўриб чиқишда ўзига хос маънавий-ахлоқий фазилатларни ҳам талаб этади. Қонунда ички ишлар органларининг таркибий тузилмалари ва ходимларига аниқ вазифалар белгиланган. Шу билан бирга, ички ишлар органлари ходимлари халқ ишончини қозониш, унинг ишончига кириш учун жисмонан бақувват, мард, жасур, ҳалол, хушмуомала, одоб-ахлоқда фуқароларга ибрат бўлишлари керак. Ана шундагина мурожаат қилган фуқаролар ҳар қандай масалани ички ишлар органлари ходимлари адолатли ҳал қилишига ишонади. Давлатимиз раҳбари Ислом Каримов таъкидлаганидек, «инсоннинг маънавияти юксалиши билан унинг иродаси ҳам кучайиб боради, десак янглишмаган бўламиз. Ирода – бу аслида мустаҳкам ишонч демакдир. Иродаси бақувват одам ўзига ишонади ва ҳар қандай мураккаб вазифани ҳам ўз зиммасига олишдан қўрқмайди. Шунинг учун ҳам юксак иродали кишиларга суяниш мумкин. Бундай кишилар бошингизга бирор ташвиш ёки муаммо тушгудек бўлса, лоқайд қараб тура олмайди. Ҳеч иккиланмасдан, ёнингизда туриб, қўлидан келганча ёрдам беришга, қийинчиликларни сиз билан биргаликда енгишга ҳаракат қилади» 1 . Халқ ишончини қозониш учун ички ишлар органлари ходимлари ана шундай бўлишлари лозим. Ҳукуматимиз мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ янги жамият пойдеворини барпо этишда эркин фуқаро маънавиятини шакллантириш масаласи Ўзбекистон учун доимо долзарблигини инобатга олиб, уни умумдавлат даражасида ҳал қилишга киришди. Ислом Каримов «ўзбек модели»нинг илмий-назарий асосларини ишлаб чиқар экан, мустақил Ўзбекистонни янгилаш ва ривожлантириш йўли тўртта асосий негизга асосланишини кўрсатиб берди. 1 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т., 2010. – Б. 123.

Бу негизлар: – умуминсоний қадриятларга содиқлик; – халқимизнинг маънавий меросини мустаҳкамлаш ва ривожлан-тириш; – инсоннинг ўз имкониятларини эркин намоён қилиши; – ватанпарварлик 2 . Мустақиллик йилларида маънавий соҳада ўз ифодасини топган аниқ ютуқлар, шубҳасиз, жамиятни янгилаш, мустақиллик, барқарорлик, хавфсизлик ва иқтисодиётда эришаётган натижаларимизда юксак аҳамият касб этмоқда. Давлатимиз раҳбарининг юқоридаги фикрларига асосланиб, ҳаётимизда адолат, фаровонлик, маънавий собитлик қарор топишини хоҳласак, йўлимизда дуч келиб, улуғ ва эзгу ишларимизга халал бераётган турли иллатлардан халос бўлишимиз, фуқароларнинг ҳар қандай мурожаатларига холисона ёндашишимиз, имкон қадар уларнинг дардига шерик бўлишимиз ва уларнинг мурожаатларини кўриб чиқишда қонун-қоидаларига тўлиқ амал қилган ҳолда фаолият олиб боришимиз лозим бўлади. Барчамизга маълумки, бугунги кунда маънавият ва маърифатни ривожлантириш давлат сиёсатининг энг устувор йўналишини ташкил этмоқда. Ички ишлар органлари тизимида амалга оширилаётган ислоҳотларнинг самараси бевосита ҳар бир ходимнинг юксак даражада шаклланган маънавий қиёфаси, ахлоқий фазилатлари, интеллектуал салоҳияти ва комил инсонлиги билан белгиланиши барчамизга маълум. Шу ўринда давлатимиз раҳбари Ислом Каримовнинг «ҳуқуқни муҳофаза этувчи органлар – милиция, суд, прокуратура ходимлари сафларини малакали, Ватанига ва ўз бурчига садоқатли, инсофли, ёш, иқтидорли ва замон талабларига жавоб берадиган кадрлар билан тўлдириш ишлари кучайтирилиши лозим» 3 деган фикрлари айнан шу масалаларга қаратилганлигини кўришимиз ва ҳис этишимиз мумкин. 2 Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т. 1. – Т., 1996. – Б. 76. 3 Каримов И. А . Бунёдкорлик йўлидан. Т.4. – Т., 1996. – Б. 285.

Юртимизнинг барча ҳудудларида қабул қилинаётган қонунларнинг бир хилда, белгиланган талаблар асосида амалга оширилишида, хусусан жисмоний ва юридик шахсларнинг ички ишлар органларига мурожаатларининг кўриб чиқилишида ҳар бир ходимдан бир қанча маънавий ва ахлоқий меъёрларга амал қилишни тақозо этади. Ахлоқий қоида ижтимоий қоида турларидан бири бўлганлиги учун ҳам унинг барча аломатларига эга. Ижтимоий қоидалар сиёсий, ҳуқуқий, ахлоқий, бадиий, диний ва бошқа буйруқ ва фармойиш характерига эга бўлган техникавий, грамматик, график ва бошқа қоидалардан фарқли равишда ҳамма жараёнларни эмас, фақат ижтимоий муносабатларнигина тартибга солади. Ахлоқ қоидалари бошқа барча қоидалардан, аввало ўзининг муайян субъектга эга эмаслиги билан, яъни инсоний муносабатларнинг барча турларига дахлдорлиги, барча учун умумийлиги, универсаллиги билан фарқ қилади; улар фақат инсон хулқига, унинг нима қилиши лозим эканлигига эмас, балки унинг қандай бўлиши кераклигига қўйиладиган талаб тарзида ҳам намоён бўлади; ахлоқ қоидалари жамиятнинг шахсга муносабатини ҳам ифодалайди, шахсга муайян баҳо беради. Демак, бу маънода ахлоқ қоидалари айни пайтда, талаб ва баҳо қоидаларидир. Жамиятга ёмонлик келтирадиган хатти-ҳаракатлар улар орқали қораланади ва яхшиликка эришишга қаратилган хатти-ҳаракатлар маъқулланади. Кўриниб турибдики, жисмоний ва юридик шахсларнинг ички ишлар идораларига мурожаатларининг кўриб чиқилишида ҳам ҳар бир раҳбар ёки ваколатли ходимдан айнан яхшиликка эришишга қаратилган хатти- ҳаракатларни амалга ошириш талаб этилади. Шу ўринда жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишда ички ишлар органлари ходимларидан талаб этиладиган баъзи ахлоқий принциплар хусусида ҳам тўхталиб ўтсак. Ушбу ахлоқ принциплари таркибига қуйидагиларни киритишимиз мумкин:

1. Гуманизм (инсонпарварлик). Инсонпарварлик – инсонга меҳрибонлик, чуқур инсонийлик, ғамхўрлик, инсон озодлигини ва унинг ҳар томонлама ривожланишини акс эттирувчи олижаноб туйғу. Конфуцийнинг фикрича, қадр-қиммат инсонни оғир шароитларга тушишдан сақлайди, ишонч (бировга ишонч ўзига ишончни олиб келади) ишончни тақозо қилади, зийраклик муваффақиятларга бошлайди, илтифотлилик, меҳрибонлик бошқаларни бошқаришга ёрдам беради. Инсонпарварликнинг ўзагини кишиларни билиш ва ахлоқодобнинг нозик томонларини илғаб олиш ташкил этади. Инсонпарварликнинг белгилари қуйидагилардан иборат: 1) шахснинг қадр-қиммати ва эркинликларини ҳар томонлама ривожлантириш ва ҳимоя қилиш; 2) ижтимоий муносабатларда инсонийликни қўллаб-қувватлаш ва тарғиб этиш; 3) инсон қадриятлари, эркинликлари, бахтга эга бўлиш ҳуқуқини тан олиш, қобилиятини қадрлаш ва амалга ошириш; 4) халқаро муносабатларда тенглик, адолат ва инсонийликни қоида сифатида эътироф этиш ва бошқалар. Инсонпарварлик аввало инсоннинг инсонийлик хислати, бошқаларга муносабати, маънавий ҳаёти, ахлоқий бойлиги билан ўлчанади. Буларнинг барчаси нарса ва ҳодисалар, ижтимоий гуруҳлар, инсоннинг ўзи ва ўзгаларга, умуман, табиат ва жамиятга бўлган инсоний муносабатида ифодасини топади. Иқтисодий, ижтимоий, сиёсий, миллий ва маънавий муносабатларнинг инсонпарварлашуви деганда, кишиларнинг бир-бирига ҳурмат билан муносабатда бўлишлари тушунилади. Инсонпарварлик ҳуқуқни ҳимоя қилиш фаолиятининг асосий ахлоқий принципидир. У жиноятнинг олдини олиш, жиноятчиликка қарши курашнинг мақсади, воситалари ва усулларида ўз ифодасини топган. Ички ишлар органлари ходимлари ўз фаолиятини амалга ошириш жараёнида ҳар хил одамлар билан муносабатда бўладилар. Лекин бу муносабатларнинг

ҳаммаси ҳам ҳуқуқий мазмунда бўлмаслиги мумкин. Шу боис ижтимоий муносабатларни бошқаришда инсонпарварликка қўйиладиган ахлоқий талаблар катта роль ўйнайди. 2. Ватанпарварлик. Ватанпарварлик – ватанга муҳаббат, унга содиқлик, унинг манфаатлари йўлида хизмат қилишга тайёр туриш демакдир. У асрлар мобайнида бир-биридан айри яшаб келган мамлакатлар халқлари онгида мустаҳкам ўрнашиб олган энг чуқур ҳислардан биридир. Ички ишлар органлари ходимлари ҳам ватанпарварлик туйғусини ўзида шакллантирган ҳолда шу муқаддас Ватан, унда яшаётган ҳар бир фуқаронинг порлоқ келажаги йўлида беғараз меҳнат қишни ўзига шараф деб билиши ва бу йўлда тинимсиз фаолият олиб бориши лозим бўлади. Зеро, Президентимиз таъбири билан айтганда, Ўзбекистон фуқаросининг ватанпарварлиги – бу қайта ўзгаришлар йўлини кўрсатувчи кўзланган мақсаддан четга чиқмайдиган йўлчи юлдуз, ишончли компасидир. 3. Адолат принципи . «Адолат» сўзининг мазмунида поклик, тўғрилик, ҳақиқат мужассам. Инсоният яралгандан буён адолатни қадрлаб яшаган. Адолат бўлган жой гуллаб яшнаган, халқ эркин бўлган. Адолат оёқ ости бўлган жойларда эса разолат ҳукм суриб, жамият тубанликка юз тутган. Адолатпарварлик – инсондаги ўткир ақл, теран мулоҳаза, тоза кўнгил, олижаноб ва мард эканини кўрсатиб турувчи далил. Адолатли бўлиш – сўзида туриш, қатъийлик демакдир. Адолатли киши соғлом бўлади, ғам- ташвиш, хавф-хатар ва кулфат ундан юз ўгиради. Адолатли бўлиш адабнинг устуни, инсонийликнинг асоси ҳисобланади. Ҳар бир киши адаб ва инсонийликка етишаман деса, адолатли бўлишни унутмаслиги керак. Таъкидлаш керакки, фуқаролар турли хил масалаларда мурожаат қилганда ҳар бир раҳбар ёки ваколатли ходим улар билан бўладиган мулоқотлар жараёнида нутқи, хаттиҳаракатлари, хулқи ва феъл- атворини назорат қилиб бориши, фақатгина ўз гапини маъқуллашга уринмай, мурожаат этаётган шахсларнинг сўзларига қулоқ солишга одатланиши керак. Ушбу меъёрларга амал қилиш ички ишлар идоралари ходимларининг

маънавий-ахлоқий фазилатларини юксак даражада шаклланганлигини кўрсатиб беради. Хулоса қилиб айтганда, миллий маънавият ва унинг асосий моҳияти, биринчидан , маънавий-ахлоқий жиҳатдан етук инсонлар тарбиясига эътиборни кучайтириш; иккинчидан , тўлиқ маънавий покликка эришиш; учинчидан , миллий қадриятларни тўла тиклаш ва шу асосда миллий ифтихор туйғуларини шакллантириш; тўртинчидан , Ўзбекистон мустақиллигини ривожлантириш ва такомиллаштириш ишларида фаол қатнашиш, бу йўлда фидойилик намуналарини кўрсатиш; бешинчидан , мустақил мамлакатимиз ва унинг тараққиёти учун ҳалол хизмат қилиш, Ўзбекистоннинг келажаги буюк давлат эканига ишонч туйғуларини тарбиялаш; олтинчидан , республикамиз парламенти ва ҳукумати чиқарган қарор ва қонунларга, Президент фармонларига содиқ бўлиш, қадрлаш ва уларга амал қилишдир.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст.

Похожие

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ижросининг асосий йўналишлари

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси қонунининг моҳияти

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишга доир қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарлик

Хўжалик судларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари

Мурожаат этиш институтининг конституциявий қонунчилик асослари