Жиноят-процессуал кодексини такомиллаштиришда либераллаштиришнинг ўрни - Юриспруденция - Рефераты

Жиноят-процессуал кодексини такомиллаштиришда либераллаштиришнинг ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70 KB

www.arxiv.uz Жиноят-процессуал кодексини такомиллаштиришда либераллаштиришнинг ўрни Мустақиллик шарофати билан мамлакатимизда босқичма – босқич , тизимли равишда амалга оширилаётган суд - ҳуқуқ ислоҳотлари , аввало инсон ҳамда давлат ва жамият манфаатларига хизмат қилади . Бу ислоҳотларни Президентимиз таъкидланларидек, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси бошлаб берди. Дастлаб “Прокуратура тўғрисида”ги, “Судлар тўғрисида”ги Қонунларнинг қабул қилиниши, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Жиноят, Жиноят-процессуал ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги, Фуқаролик, Фуқаролик-процессуал ва Хўжалик-процессуал кодекслари ва бошқа бир қатор муҳим қонунларнинг қабул қилиниши ислоҳотларнинг пойдеворини яратди. Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари устуворлигини таъминлайдиган янги юридик тамойил ва талабларга асосланган кенг ҳуқуқий муҳит вужудга келтирилди. Республикада қонунларни инсон ҳуқуқлари соҳасидаги халқаро нормалар ва андозаларга мувофиқлаштириш, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қиладиган яхлит тизимни барпо этиш, инсон ҳуқуқларига оид халқаро шартномалар ва ҳужжатларга қўшилиш давом этиб, бу ҳужжатлар бўйича мажбуриятларни бажариш, барча давлат органлари, мансабдор шахслар ва фуқаролар шу ҳужжатлар талабларига сўзсиз риоя қилишининг механизми яратилди. Шу билан бирга судьяларнинг ихтисослашуви, дастлабки тергов ва суд му ҳ окамасининг муддатларини белгиланиши жиноят процессида назарий ва амалий аҳамият касб этди. Айни вақтда, инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқларини қўшимча кафолатлаш юзасидан ислоҳотлар давом эттирилиб, қонунларимиз тобора либераллашиб борилди. Бу ўринда 2001 йилнинг 29 августида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг иккинчи чақириқ олтинчи сессиясида қабул қилинган «Жиноий жазоларнинг либераллаштирилиши муносабати билан Жиноят, Жиноят-процессуал ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексларига ўзгартириш ва қўшимчалар

www.arxiv.uz киритиш ҳақида»ги Қонун ўзига хос ўринни эгаллайди. Бу қонунга кўра Жиноят-процессуал кодексига апелляция инстанцияси жорий қилинди, кассация тартибида иш юритиш мазмуни ўзгартирилди, ҳамда миллий хусусиятимизга мос бўлган ярашув институти киритилди. Жиноят процессида ҳукм, ажрим (қарор)ларнинг қонунийлиги, асослилиги, адолатлилигини текшириш босқичи апелляция инстанцияси жорий қилиниши ҳамда кассация инстанциясининг мазмунан ўзгартирилиши билан янада кучайди. ЖПКга апелляция тартибида иш юритишни белгиловчи 18 та модда киритилди. Бу моддаларда апелляция тартибида шикоят бериш ва протест келтириш субъектлари, шикоят ва протест билдириш тартиби, муддатлари, унинг оқибатлари, шикоят ва протестнинг мазмуни, апелляция суди муҳокамасининг тартиби ва унинг ваколатлари, апелляция суди ажримининг кучга кириши белгиланган Кассация инстанцияси эса мазмунан ўзгартирилиб, иккинчи инстанция бўлишига қарамай, фақат қонуний кучга кирган ҳукм, ажрим ва қарорларни текширадиган бўлди, ҳамда шикоят ва протест келтириш учун бир йиллик муддат белгиланди. Бу эса биринчидан фуқароларга суд қарорлари устидан апелляция ёки кассация тартибида шикоят бериш эркинлигини таъминлади, иккинчидан қонуний кучга кирган ҳукм, ажрим, қарорлар устидан бир йил давомида шикоят ёки протест келтириш учун имконият яратди. Шу ўринда, апелляция инстанцияси хусусида айрим фикрларимизни баён қилмоқчимиз. Апелляция инстанцияси судининг ваколатлари белгиланган ЖПКнинг 49713 -моддаси биринчи қисмида биринчи инстанция судининг айблов ҳукмини бекор қилиб, оқлов ҳукми чиқариши мумкинлиги қайд этилган. Бизнингча, ушбу мазмунни бойитиб, суд мухокамасига қайтариш лозим бўлган жиноят ишларини апелляция судига муҳокамадан ўтказиб, апелляция судига айблов ҳукми чиқариш ваколатини бериш лозим. Бу биринчидан сансалорликнинг олдини олади. Иккинчидан, учта судьядан иборат бўлган таркибдаги ҳайъатнинг чиқарган қарори салоҳиятлироқ бўлади.

www.arxiv.uz Ярашув институтининг мавжуд бўлган ижобий томонларига ҳам кўплаб фикр-мулоҳазалар билдириш мумкин. Чунки, унинг назарий ва амалий жиҳатлари қуйидаги масалаларни ўз вақтида ҳал қилинишига имконият яратди. Жумладан: 1) ярашув тўғрисидаги ишларни юритиш шаклида қисқа муддатда тарафлар ўртасидаги низо бартараф этилди ва ортиқча сарф-ҳаражатнинг олди олинди; 2) гумон қилинувчи, айбланувчи ва судланувчи жиноий жавобгарликдан озод қилиниб, “судланган” деган тамғадан фориғ қилинди; 3) жабрланувчининг қонуний талабларини бажариш билан адолатнинг нақадар муқаддаслиги ва қонун устуворлиги тан олинди; 4) Суриштирув ва дастлабки тергов органлари машаққатли меҳнатдан холос бўлди; 5).суднинг одил судлов сифатидаги обрўйи ва эътибори ошди. И.А.Каримов ушбу институтга баҳо бериб, жиноят процесси қонунчилигини такомиллаштиришда муҳим қадам бўлди, деган эдилар 1 . Шунга қарамай, ярашув тўғрисидаги ишларни янада такомиллаштириш лозим деб ҳисоблаймиз. Чунки ярашув тўғрисидаги ишларда умумий айблов билан хусусий айблов қўшиб юборилган. Ваҳоланки, умумий айблов билан хусусий айбловнинг фарқи бор. Умумий айбловда жиноят ишини қўзғатиш суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суд томонидан жиноят аломатлари мавжуд деб ҳисобланган ҳамда жиноят ишини қўзғатиш учун сабаблар ва етарли асос бўлган ҳар бир ҳолда жиноят иши қўзғатилиши шарт. Хусусий айблов ишларида эса жабрланувчини аризаси бўлмаганда жиноят ишини қўзғатиш мумкин эмас. Умумий айблов ишларида шикоят ёки ариза қайтариб берилмайди ва жиноят иши тугатилмайди. Хусусий айблов ишларида эса жабрланувчи жиноят процессининг ҳар қандай босқичида ўз аризасини қайтариб олишга ҳақли. Бу эса жиноят ишини тугатиш учун асос бўлади. Хусусий айблов ишларига Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 661- моддасида кўрсатилган 109-модда (қасддан баданга енгил шикаст етказиш), 110-модда (қийнаш) 111-модда (эҳтиётсизлик орқасида баданга ўртача оғир ёки оғир шикаст етказиш), 139-модданинг биринчи, иккинчи қисмлари (туҳмат), 1 И.А.Каримовнинг2-чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 6-сессиясида “Адолат” қонун устуворлигида” мавзусида қилган маърузаси

www.arxiv.uz 140-модданинг биринчи, иккинчи қисмлари (хақорат қилиш), 1852-моддаларни (электр, иссиқлик энергияси, газ, водопроводдан фойдаланиш қоидаларини бузиш) киритиш мумкин. Суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг давоми сифатида 2005 йил 8 августида Президент томонидан чиқарилган «Қамоққа олишга санкция бериш ҳуқуқини судларга ўтказиш тўғрисида»ги, Фармонни кўрасатиш мумкин. Бу Фармонга асосан 2007 йил 15 июнда Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилинган, 2007 йил 29 июнда Сенат томонидан маъқулланган “Қамоққа олишга санкция бериш ҳуқуқи” судларга ўтказилиши муносабати билан Ўзбекистон Ресупбликасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисидаги Қонун муҳим ахамиятга эга бўлди. Ушбу Қонун. 2008 йил 1 январдан бошлаб амалиётда қўллана бошланди. Ўзбекистон Республикаси Олий Суди Пленумининг 2007 йил 14 ноябр 16-сонли Қарорида Ушбу қонуннинг қабул қилиниши инсон ҳуқуқлари ҳимояси таъминланишининг муҳим омилларидан бири бўлиб, суд-ҳуқуқ тизимини янада демократлаштиришга йўналтирилган деб таъкидланди. Қабул қилинган қонунга кўра жиноят процессуал кодексининг йигирмадан ортиқ моддасига ўзгартиришлар киритилди. Бу эса шахс ҳуқуқ ва эркинликлари муҳофазасини таъминлаш йўлида қўйилган мислсиз қадам бўлди. Жумладан, дастлабки терговга суд назорати олиб кирилди, гумон қилинувчи ва айбланувчининг ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофазасини таъминлаш мақсадида тарафларнинг иштироки ва тортишувчилик принципи жорий қилинди. Қамоққа олиш ёки рад этиш тўғрисидаги ажрим устидан апелляция тартибида шикоят қилиш белгиланди. Қамоқда ушлаб туриш муддатини узайтириш ваколати судларга ўтказилди. Юқорида таъкидлаб ўтилган қўшимча ўзгартишлар мамалакатимизда ҳуқуқий давлат, адолатли фуқаролик жамиятини қуриш йўлида хизмат қилишига ишончимиз комил.

Похожие

Жиноят процессуал мажбурлов чоралари

Жиноят процессуал мажбурловнинг бошқа чоралари

Суд-ҳуқуқ ислоҳотлари даврида фуқаролик процессуал кодексини такомиллаштиришнинг айрим масалалари

Жиноят процессуал кодекси нормаларининг жиддий бузилган деб топиш

Жиноят процессуал кафолат тушунчаси ва айбсизлик презумпциясининг ҳуқуқий асослари