Ўзбекистон Республикаси умумий юрисдикциясидаги судлар тизими - Юриспруденция - Рефераты

Ўзбекистон Республикаси умумий юрисдикциясидаги судлар тизими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114.5 KB

Ўзбекистон Республикаси умумий юрисдикциясидаги судлар тизими Режа: 1. Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги 2. Вазирликнинг асосий вазифалари 3. Жисмоний ва юридик шахсларга юридик ёрдам кўрсатиш

Ўзбекистон Республикаси умумий юрисдикциясидаги судлар тизими Ташкилий тузилиши жиҳатидан судлар бир-бири билан бўғин тушунчаси билан, бажарадиган функциялари жиҳатидан эса инстанция тушунчаси билан боғлиқ бўлади. Суд инстанцияси суд ишларини ҳал этиш билан боғлиқ у ёки бу суд функциясини бажарувчи суд (ёки унинг таркибий тузилмаси) ҳисобланади. Биринчи инстанция суди деб мазкур иш учун асосий бўлган масалаларни мазмунан кўриб чиқишга ваколатли бўлган судга айтилади. Жиноий ишлар бўйича бундай масалаларга айбланувчи шахснинг у ёки бу жиноятни содир этишда айбдорлиги ёки айбдор эмаслиги ва унга қандай жазо тайинланиши кераклиги масаласи киради. Фуқаролик ишлари бўйича ишнинг моҳиятини қилинаётган даъво асосли ёки асосли эмаслиги ҳамда бунинг натижасида вужудга келиши мумкин бўлган оқибатлар хусусидаги масалалар ташкил этади. Биринчи инстанция суди сифатида ҳар қандай суд, ҳатто олий судлар ҳам чиқиши мумкин. Барча судлар ваколат доираси амалдаги қонун билан аниқ белгиланган. Апелляция инстанцияси суди қонуний кучга кириб улгурмаган қарор ва ҳукмларнинг қонунийлиги ва асослилигини текширишга қаратилган. Умумий юрисдикция судлари тизимида бундай судлар сифатида асосий бўғин судларига кирмайдиган барча юқори турувчи судлар майдонга чиқиши мумкин. Апелляция тартибида кўриб чиқилган иш кассация тартибида қайта кўриб чиқилиши мумкин эмас. Кассация инстанцияси суди эса қонуний кучга кирган ҳукм ва қарорларнинг қонунийлигини текширади. Умумий ва ҳарбий судлар тизимида бундай судлар сифатида асосий бўғин судларидан ташқари барча судлар чиқиши мумкин. Хўжалик судларида эса бу вазифани ЎзР Олий хўжалик суди амалга оширади. "Назорат инстанцияси" атамаси ҳам кенг қўлланилиб келмоқда. Бу атама орқали судларнинг қонуний кучга кирган ҳукм ва қарорларини қонуний ва асослилигини текширувчи суд бўлинмалари белгиланади.

Умумий юрисдикция судлари ичида бундай судлар сифатида ўрта бўғин судлари Президиумлари ҳамда ЎзР Олий суди Президиуми ва коллегиялари бўлиши мумкин. Ҳарбий судлар учун бундай судлар сифатида ўрта бўғин судлари, ЎзР Олий суди Ҳарбий ҳайъати, Хўжалик судлари учун эса — Олий хўжалик суди Президиуми бўлиши мумкин. Юқори турувчи инстанция ёки юқори турувчи суд деганда тегишли судга нисбатан анча юқори мавқе ва мақомга эга бўлган судлар тушунилади. "Юқори суд инстанцияси" атамаси ЎзР Олий суди ёки Олий хўжалик судининг номланишининг синоними ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги адлия соҳасида давлат сиёсатини амалга оширувчи марказий давлат ижро органи ҳисобланади. Унинг мақоми 2003 йил 27 августда Ўзбекистон Республикасида қабул қилинган Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги тўғрисидаги низом ва бошқа норматив ҳуқуқий актлар билан тартибга солинади. Вазирлик ўз фаолиятини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг меъёрий актлари, Ўзбекистон Республикаси Президенти қарор, фармон ва фармойишлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси қарор ва фармойишлари ва ўз низомига мувофиқ амалга оширади. Вазирлик, унинг орган ва муассасалари Давлат герби туширилган муҳр ва ўз номига эга бўлган юридик шахс ҳисобланади. Вазирликнинг асосий вазифалари қуйидагилар ҳисобланади : а) ҳуқуқ тизимини қўллаш ва қонун ижодкорлиги соҳасида ягона давлат сиёсатини юритиш; б) кишиларнинг Конституция ва қонунлар билан мустаҳкамланган асосий ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясини таъминлаш; в) жамиятда ҳуқуқий маданият ва қонунчиликни мустаҳкамлашга қаратилган фаолият олиб борувчи давлат органларининг фаолиятини мувофиқлаштириш;

г) судлар фаолиятини моддий техник жиҳатдан таъминлаш ишларини ривожлантириш, судларнинг мустақиллигини мустаҳкамлаш, судлар ва бошқа давлат органлари қарорларининг ижро этилиш механизмини такомиллаштириш; д) нотариат, адвокатура, ФХДЁ органлари, фуқаролар ва юридик шахсларга ҳуқуқий хизмат кўрсатувчи бошқа тузилмалар фаолияти устидан давлат бошқарувини ўрнатиш; е) тадбиркорликнинг ривожланиши, чет эл инвес-торлари, чет эл инвестициясига асосланган корхоналар, хусусий мулк эгалари ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларининг таъминланишига кўмаклашиш; ж) хўжалик субъектларига хўжалик шартномаларини тузиш ва шартнома интизомини мустаҳкамлаш борасида ҳуқуқий ёрдам кўрсатиш; з) юридик шахслар, шу билан бирга нодавлат, нотижорат ташкилотларни рўйхатга олишнинг қонунийлигини таъминлаш; и) халқаро ҳуқуқий муносабатлар соҳасида тегишли давлат органлари билан ҳамкорликда Ўзбекистон Республикаси манфаатларини ҳимоя қилиш; к) кадрларни замонавий талаб ва стандартлар асосида тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш; л) адлия органлари ва муассасалари тизими устидан раҳбарликни амалга оширади. Юқорида кўрсатиб ўтилган вазифаларни амалга ошириш мақсадида вазирлик қуйидаги соҳаларда фаолият юритади: 1) ҳуқуқ тизимини қўллаш амалиёти ва қонун ижодкорлиги борасида ягона давлат сиёсатини юритиш соҳасида; 2) фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш мақсадида; 3) давлат органларининг ҳуқуқ-тар ғ ибот соҳасидаги ишларини мувофиқлаштириш;

4) суд ва бошқа давлат органлари қарорларини ижро этиш, суд фаолиятини моддий техник жиҳатдан таъминлаш соҳасида; 5) ҳуқуқий хизмат борасида давлат бошқарувини ўрнатиш соҳасида; 6) чет эл инвесторлари, чет эл инвестициясига асосланган корхоналар, хусусий мулк эгалари ва тадбиркорлар ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, тадбиркорликни ривожлантириш соҳасида; 7) шартномавий ҳуқуқий муносабатлар соҳасида; 8) юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш соҳасида; 9) халқаро ҳуқуқий муносабатлар борасида Ўзбекистон Республикаси манфаатларини ҳимоя қилиш соҳасида; 10) ҳуқуқшунос кадрларни тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш соҳасида; 11) корхона, ташкилот, муассаса ва фуқаролар мурожаатларини кўриб чиқиш соҳасида; 12) ҳуқуқий статистика соҳасида; 13) адлия органлари ва муассасаларини моддий техник ва молиявий таъминлаш соҳасида; 14) суд экспертиза, илмий муассасаларини ривожлантириш соҳасида . Вазирлик ҳуқуқни қўллаш ва қонун ижодкорлиги соҳасида давлат сиёсатини юритиб, қуйидаги функцияларни амалга оширади :  давлат бошқарув органлари қонун ижодкорлик соҳасидаги фаолиятини мувофиқлаштиради ва услубий раҳбарликни амалга оширади;  қонун ижодкорлиги фаолиятини такомиллаштириш чора тадбирларини ишлаб чиқади ва уларнинг амалга оширилишини таъминлайди;  Конституция ва қонунларда мустаҳкамланган фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш соҳасида инсон ҳуқуқлари борасидаги қонунчиликни таҳлил қилади ва уларни такомиллаштириш учун таклифлар ишлаб чиқади;

 бу соҳадаги халқаро амалиётни ўрганиб, халқаро ҳуқуқий нормаларни Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига жорий қилиш учун тавсиялар тайёрлайди. Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари соҳасида :  аҳолининг ҳуқуқий онгини ошириш тадбирларини ишлаб чиқади;  шу билан бирга жамиятда инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш ғояларини тарғиб қилади;  инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонунчиликка амал қилиш даражасини умумлаштиради ва таҳлил қилади ҳамда тегишли давлат органларига таклифлар тақдим этади;  инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасида адвокатура тизимининг ўрнини мустаҳкамлайди;  фуқаролик жамиятлари институтлари ва уларнинг ҳуқуқий асосларини ривожлантириш ишларига кўмаклашади;  инсон ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиш мониторинги соҳасида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон Ҳуқуқлари бўйича Вакили (Омбудсман) ва Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий Маркази билан ҳамкорлик қилади;  фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликлари бузилганлиги тўғрисидаги мурожаатларини ҳар томонлама кўриб чиқади ва қонунларга мувофиқ уларнинг таъминланиши юзасидан чоралар кўради.  Давлат органларининг ҳуқуқ-тарғибот соҳасидаги фаолиятларини мувофиқлаштириш соҳасида, ҳуқуқий таълимот ва ҳуқуқий-тарғибот ишларини ўрганади, уларни яхшилаш учун таклифлар ишлаб чиқади;  аҳоли орасида ҳуқуқий билим, ҳуқуқий маданият ва қонунийлик борасида тарғибот ишларини юритади;  ҳуқуқий соҳани методик таъминлайди ва ҳуқуқий тарбия ва ҳуқуқий таълимнинг замонавий шаклларини жорий қилиш бўйича таклифлар ишлаб чиқади;

 Олий ва ўрта-махсус таълим масканлари талабалари ва ўқувчилари учун ҳуқуқий дарсликлар, ҳуқуқий нормалар мажмуаси ва бошқа муҳим адабиётлар нашр этиш ишларини ташкиллаштиради;  адлия орган ва муассасаларини зарурий ҳуқуқий ҳужжатлар билан таъминлайди;  Ўзбекистон Республикаси Миллий маълумотлар базасини ташкил этиш ва қўллаб-қувватлаш ташкил этади ва унга жисмоний ва юридик шахсларнинг киритилишини таъминлайди;  халқаро маълумотлар алмашинувини таъминлайди ва бошқа функцияларни амалга оширади. Халқаро ҳуқуқий муносабатлар соҳасида: Ўзбекистон Республикаси манфаатларини ҳимоя қилиш учун қуйидаги ҳуқуқий ҳимоя воситаларини:  халқаро шартномалар лойиҳаларининг экпертизасини ўтказади;  ўз компетенцияси доирасида Ўзбекистон Республикаси ва унинг фуқаролари манфаатларини чет давлатларда ҳимоя қилади. Кўриниб турибдики, ҳуқуқни муҳофаза қилиш юзасидан адлия органларига жуда кўп ваколат ҳамда масъулият юклатилган. Ўзбекистон Республикасининг “Адвокатура тўғрисида ”ги Қонунининг талабларига кўра , “Адвокатура - ҳуқуқий институт бўлиб, у адвокатлик фаолияти билан шуғулланувчи шахслар ҳамда хусусий адвокатлик амалиёти билан шуғулланувчи айрим шахсларнинг мустақил, кўнгилли, касбий бирлашмаларини ўз ичига олади. Адвокатура Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, ажнабий фуқаролар, фуқаролиги бўлмаган шахсларга, корхоналар, муассасалар, ташкилотларга юридик ёрдам кўрсатади” .

Жисмоний ва юридик шахсларга юридик ёрдам кўрсатиш мақсадида адвокат :  ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар ва тушунтиришлар, қонун ҳужжатлари юзасидан оғзаки ва ёзма маълумотномалар беради;  ҳуқуқий хусусиятдаги аризалар, шикоятлар ва бошқа ҳужжатларни тузади;  фуқаролик ишлари ҳамда маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар бўйича судда, бошқа давлат органларида, жисмоний ва юридик шахслар олдида вакилликни амалга оширади;  жиноий ишлар бўйича дастлабки терговда ва судда ҳимоячи, жабрланувчининг вакили, фуқаровий даъвогар, фуқаровий жавобгар сифатида иштирок этади;  тадбиркорлик фаолиятига юридик хизмат кўрсатади. Адвокат қонун ҳужжатларида ман этилмаган бошқа турдаги юридик ёрдам ҳам кўрсатиши мумкин.  тегишли масалаларни ҳал этишга ваколатли бўлган барча органлар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларда жисмоний ва юридик шахсларнинг топшириғига мувофиқ уларнинг манфаатларини ифода этиш ва ҳуқуқларини ҳимоя қилиш и ; Адвокат ўз касбий фаолиятида амалдаги қонун ҳужжатларининг талабларига риоя этиши, унга юридик ёрдам сўраб мурожаат этган жисмоний ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя этиш учун қонунда кўзда тутилган воситалар ва усуллардан фойдаланиши шарт ” дейилган. Қонунда белгиланган ушбу талаблардан ҳам кўриниб турибдики, адвокатура ҳам бу ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тоифасига киради. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг “Нотариат тўғрисида”ги Қонунининг 1-моддаси талабларига кўра, “Ўзбекистон Республикасида нотариатнинг вазифаси жисмоний ҳамда юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини нотариуслар

томонидан қонунларда назарда тутилган нотариал ҳаракатларни амалга ошириш йўли билан ҳимоя қилишни таъминлашдан иборатдир. 18-моддаси талабига кўра эса, Нотариус: жисмоний ва юридик шахсларга ўз ҳуқуқларини амалга оширишда ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишда кўмаклашиши, уларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини тушунтириб бериши” шарт ҳисобланади. Нотариатнинг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти билан боғлиқлигини биз нотариал ҳаракатларнинг мазмунидан ҳам кўришимиз мумкин. Нотариал ҳаракатларнинг тўла рўйхати "Нотариат тўғрисида"ги қонуннинг 5-бобида берилган бўлиб, бу фақатгина ҳаммага одат бўлган ҳужжатларнинг ҳақиқийлигини тасдиқлаш, имзонинг ҳақиқийлигини тасдиқловчи ҳаракатлар бўлиб қолмасдан, балки битимларни тасдиқлаш, эр- хотиннинг умумий мол-мулкидаги улушга мулк ҳуқуқи тўғрисида гувоҳномалар бериш, мол-мулкни ўзга шахсга ўтказишни таъқиқлаб қўяди ва таъқиқни бекор қилади, фуқаронинг муайян жойда эканлиги ёки унинг тирик эканлиги фактини тасдиқлайди, далилларни таъминлаш, ижро хатларини ёзиш ва ҳоказолар. Барча нотариал ҳаракатлар у ёки бу жиҳати билан ҳуқуқни муҳофаза қилиш функцияси билан боғлиқ бўлиб, шу хилдаги функцияларни амалга оширишда ҳамкорлик қилади. Кўриниб турибдики, нотариат идоралари ҳам ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимига киради. Жиноятчиликка қарши курашувчи органлар қайсилар ва уларнинг ўзига ҳос ҳусусиятлари, жиноятчиликка қарши курашувчи орган ва улар фаолиятини мувофиқлаштириш тушунчаси нималардан иборат деган савол юзасидан қуйидагиларни билдирамиз: Қонунчиликда жиноятчиликка қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган тушунчаси тўғридан – тўғри белгилан маган. Назария ва амалиётда тегишли давлат – ҳуқуқий структу ралари фаолиятининг

функционал таҳлили асосида бундай ор ганлар доирасини белгилашнинг йўли ишлаб чиқилган. Ушбу таҳлилга асосланган ҳолда жиноятчиликка қарши ку рашувчи ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар доирасига жиноят чиликка қарши курашга йўналтирилган, бир ёки бир қанча ҳуқуқни муҳофаза қилишга йўналтирилган функцияларни бажариш ваколатига эга бўлган тузилмаларни киритиш мумкин. Жиноятчиликка қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилишга йўналтирилган функцияларга қуйидагилар киради: 1. оператив – қидирув фаолияти; 2. жиноят ишлари бўйича суриштирув; 3. дастлабки тергов; 4. жиноят – процессуал ва оператив – қидирув фаолиятида қонунларга риоя этилиши устидан прокурор ва суд назорати; жи ноят ишлари бўйича одил судловни амалга ошириш. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш функцияларига жиноий тажовуз лардан ҳимоя қилинадиган объектларни махсус ҳимоя қилиш, бундай тажовузлар олдини олиш, жиноятларни содир қилганлиги учун судланган, қамоққа олинган ёки ушлаб турилган шахсларни қўриқлаш мақсадида махсус ташкил этилган махсус ҳарбий ва бошқа тузилмалар фаолиятини киритиш мумкин. Жиноятчиликка қарши курашни мувофиқлаштиришда иштирок этувчи, ҳуқуқни муҳофаза қилиш функцияларини бажарувчи давлат органлари тур - лича номланиши мумкин. Баъзида улар қайта ташкил этилиши ва бундай функцияларни бирор – биридан маҳрум этилиши ёки қайта эга бўлиши мумкин. Баъзи давлат ҳуқуқий тузулмалари учун ҳуқуқни муҳофаза қилиш функциялари асосий ҳисобланади. Бундай органлар одат да бир қанча ҳуқуқни муҳофаза қилиш фунцияларига эга бўлади. Масалан: ИИВ органлари оператив – қидирув фаолияти, суриш тирув, дастлабки тергов функцияларини бажаришдан ташқари турли объектларни жиноий

тажовузлардан ҳимоя қилиш, жино ятчиларни ушлаш функцияларини бажаради. Ҳуқуқни муҳофаза қилиш функциялари баъзи органларнинг асосий фаолият турига қўшимча ҳисобланади. Масалан: Ўзбекистон Республикаси Дав лат Чегараларини муҳофаза қилиш хизмати органлари оператив – қидирув фаолияти ва уларнинг юритувига кирувчи жиноят ишла - ри бўйича суриштирув ваколатларига эга. Бу органда ҳуқуқни муҳофаза қилиш ваколатлари ёрдамчи бўлсада, вазифаларни ло зим дажарада бажарилишининг ажралмас элементи, шартидир. Бундай органлар ваколатлари муайян соҳадаги ҳуқуқий му носабатларга ( солиқ, божхона) нисбатан амал қилади. Жиноятчиликка қарши курашда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва суд ҳамкорлиги суд ҳокимиятининг мустақиллиги, судларнинг мустақиллиги ва фақат қонунга бўйсуниш тамойил ларига риоя қилган ҳолда амалга оширилади. Мувофиқлаштирувчи кенгашнинг адлия органлари ва судлар билан ҳамкорлиги қуйидаги шаклларда амалга оширилиши мум кин: 1. жиноятчилик ва судланганлик ҳолати ҳақида ўзаро хабар дор этиш; Суд статистикаси ва суд амалиёти материаллари маълумот ларидан фойдаланиш; Қонунчиликни мустаҳкамлаш бўйича ҳамкорликда иш олиб бориш; биргаликда семинарлар ва конференциялар ўтказиш ва бундай тадбирларга юқори савияли мутахассисларни жалб қи лиш; Биргаликдаги аҳборот хатлари, маълумотларни йўналтириш; Олий суд в а Олий хўжалик суди Пленумлари қарорларини тайёрлашда иштирок этиш; Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар мувофиқлаштирув кен гаши мажлисларида суд вакиллари ва адлия органлари раҳбарла рининг иштирок этиши.

Координация (лотинча cordinatio – сўзидан олинган) деганда «мувофиқлик», «келишувлилик», (координациялаш) мувофиқ лаштириш деганда– иштирокчилар ўртасидаги ўзаро муносабат ни ўрнатиш тушунилади. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар жиноятчиликка қарши кураш чораларини самарали бажариш ва асосий фаолият йўна лишларини келишувчилик асосида таъминлаш мақсадида ўз фаолиятларини мувофиқлаштиради. Мувофиқлаштиришнинг асосий мақсади жиноятга қарши курашувчи структураларнинг ўзаро боғлиқ ва ҳамкорликда ҳара кат қилишини таъминлаш, жиноятларни тез, тўла ҳар томонлама аниқлаш, тергов олиб бориш, очиш ҳамда ваколатли органларга унинг юзага келиш сабаб ва шароитларини олдини олишга қара тилган чораларни ишлаб чиқиш ҳисобланади. Предмети – ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ўзаро ҳамкорлигини енгиллаштириш, уларнинг умумий вазифалари, уларнинг ҳар бирига хос бўлган ҳуқуқий, ташкилий, информа цион ва бошқа восита, шакл ва услубларни таҳлил қилишдан ибо рат. Координация натижаси жиноятчиликка қарши кураш бора сида юқори чўққиларга эришиш ҳисобланади. Прокуратура органига Ўзбекистон Республикаси Бош про курори ва унга бўйсунувчи прокурорлар орқали қонунлар ижроси устидан назорат функциясидан ташқари, бир вақтнинг ўзида жи ноятчиликка қарши курашувчи органлар фаолиятини мувофиқ лаштириш вазифаси ҳам юклатилгандир. Шу мунособат билан ҳам барча ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ҳар ой, чорак ва йиллик ҳисоботларини прокурорларга топширадилар. Прокурорлар бу статистик ҳисоботлардан содир этилган жи ноятлар, уларнинг характери, жиноятларнинг келиб чиқиш шарт-шароитлари, жиноятларнинг келиб чиқиш сабаблари, ким томони дан содир этилганлиги, кимга нисбатан содир этилганлиги, воқеа содир этилган жой, вақт, жиноят

содир этиш услуби, жиноят қу ролининг тури ва ҳаказолар ҳақидаги маълумотлар мажмуасидан жиноятчиликка қарши курашувчи органлар фаолиятини муво фиқлаштирилиб, тегишли режа тузиш ва тадбирлар ўтказишда фойдаланадилар. Бундай ваколатни қонун Бош прокурор ва унга бўйсунувчи прокурорларга беради. Бу борада: прокурор мувофиқлаштирувчи кенгаш чақиради, статистик ва бошқа маълумотларни талаб қилади, туриш доира сида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини ўрганган ҳолда уларни бирлаштириш масаласини кўриб чиқади. Ўзбекистон Республикаси “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунининг 8- моддасида “Жиноятчиликка қарши кураш бораси даги фаолиятни мувофиқлаштириш” тартиби белгиланган бўлиб, унда кўрсатилишича, “ Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга бўйсунувчи прокурорлар жиноятчиликка қарши кураш самарадорлигини таъминлаш мақсадида тезкор- қидирув фаоли ятни, суриштирув ва дастлабки терговни амалга оширадиган тегиш ли органларнинг фаолиятини мувофиқлаштиради. Ушбу модда нинг биринчи қисмида кўрсатилган органлар фаолиятини муво фиқлаштириш учун прокурор мувофиқлаштирувчи кенгаш чақи ради, ишчи гуруҳлар ташкил этади, зарур ахборот, шу жумладан статистика маълумотларини талаб қилиб олади, қонун ҳужжатла рига мувофиқ бошқа ваколатларни амалга оширади” деб қайд этилган. Жиноятчиликка қарши кураш, тезкор- қидирув фаолиятини амалга ошириш, суриштирув ўтказиш, дастлабки терговда қонунларнинг аниқ бажарилиши устидан прокурор назоратини таъминлаш жараёнида прокуратуранинг ҳуқуқни муҳофаза қилувчи бошқа идоралар билан ҳамкорлиги натижасида жиноятчилик илдизига болта урилади ва жамиятда фуқаро ва инсонларнинг тинч-хотиржам яшаб, ишлашлари учун замин яратилади, жиноятчилик динамикасида барқарорлик вужудга келади.

Қонунийликни мустаҳкамлаш ва жиноятчиликка қарши курашни, фуқароларни конституциявий ҳуқуқлари ва эркинларини ҳимоя қилиш ишларини ташкил этиш, жиноятчиликнинг оғир ва ўта оғир турларига қарши кураш, айниқса, унинг уюшган шаклига нисбатан муросасиз кураш учун прокурор томонидан жиноятчиликка қарши кураш фаолиятини самарали бажариш учун жиноятчиликка қарши курашувчи органлар томонидан қонунларнинг аниқ ва бир ҳилда ижро этилишини таъминлаш, бу борада прокурор назоратини сусайтирмаслик жуда муҳимдир. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг доираси ва тизимини ўрганиш жараёнида Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман)ни эътиборга олиш лозим. Ўзбекистон Республикасининг 1997 йил 24 апрелда қабул қилинган "Олий Мажлис инсон ҳуқуқлари бўйича вакили - Омбудсман тўғрисида"ги қонунига биноан инсон ҳуқуқлари бўйича вакил — мансабдор шахс бўлиб, унга Ўзбекистон Республикасида қуйидаги: а) давлат органлари; б) фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари; в) корхоналар, ташкилотлар ва муассасалар; г) жамоат бирлашмалари; д) мансабдор шахслар томонидан инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги амалдаги қонун ҳужжатларига риоя этилишининг самарадорлиги устидан парламент назоратини амалга оширади. Ушбу қонунда белгиланишича, Ўзбекистон Республикасининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакиллик институти инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг мавжуд шакллари ва воситаларини тўлдиради. Вакил Ўзбекистон Республикасининг Инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини такомиллаштириш ва уларни халқаро ҳуқуқ нормаларига мувофиқлаштиришга, халқаро ҳамкорликни ривожлантиришга хизмат қилади, фуқароларнинг инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ижтимоий онгини оширишга кўмаклашади (1-модда).

Шуни таъкидлаш жоизки, инсон ҳуқуқлари бўйича вакил юқорида қайд этилган органлар томонидан инсон ҳуқуқлари тўғрисидаги қонунчиликнинг самарали бажарилишини назорат қилиб боради. Лекин фаолият юзасидан тегишли органлар томонидан амалга ошириладиган умумий назоратни амалга оширмайди. Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил — Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ва Ўзбекистон Республикаси ҳудудида бўлган чет эл фуқаролари, ҳамда фуқаролиги бўлмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, қонуний манфаатлари бузилиш ҳолатлари юзасидан тегишли ташкилотлар ва мансабдор шахсларнинг ҳаракат ёки ҳаракатсизликлари устидан шикоятларни кўриб чиқади, шунингдек, ўзининг тергов ҳаракатларини олиб бориш каби ҳуқуқларга эга. Шу билан бирга, инсон ҳуқуқлари бўйича вакил инсон ёки бир гуруҳ шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилиши юзасидан уларнинг розилиги асосида учинчи шахсларнинг, ҳамда жамоат бирлашмаларининг шикоятларини кўриб чиқиш учун қабул қилади. Вакил суд ваколатига тегишли бўлган масалаларни кўриб чиқмайди. У ўз ҳолича ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини амалга ошира олмайди. Агар аризачи ўзининг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишда бошқа воситалардан фойдаланган бўлсада, лекин қабул қилинган қарорлардан қониқиш ҳосил қилмай шикоят қилса, бундай шикоятларни вакил томонидан кўриб чиқиш — унинг асосий вазифаси бўлиб ҳисобланади. Вакил шикоятларни кўриб чиқиш жараёнида шунингдек, ўз ташаббуси билан текшириш ўтказиш жараёнида фуқароларнинг ҳуқуқ, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилиш ҳолатлари юзасидан қуйидаги ҳуқуқларга эга: 1) текшириш ўтказиш жараёнида аниқланиши лозим бўлган ҳолатлар юзасидан ташкилотлар ва мансабдор шахсларнинг биргаликда иштирок этишларини таъминлаш; 2) аниқланиши лозим бўлган ҳолатлар юзасидан текшириш ўтказиш учун ташкилотлар ва мансабдор шахсларнинг вакилларини таклиф этиш;

3) ташкилотлар ва мансабдор шахсларга ҳеч қандай тўсиқларсиз ташриф буюриш; 4) ташкилотлар ва мансабдор шахслардан тегишли маълумотлар ҳамда ҳужжатларни талаб қилиш ва олиш; 5) мансабдор шахслардан тушунтиришлар олиш; 6) аниқланиши лозим бўлган масалалар бўйича ташкилотлар ва мутахассисларга хулосаларни тайёрлаш масъулиятини юклаш; 7) инсон ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига таъсир этувчи масалалар бўйича ташкилотлар ва мансабдор шахслар томонидан ўтказиладиган текширувларда иштирок этиш; 8) ушлаб турилган ёки қамоққа олинган шахслар билан учрашувлар ўтказиш; 9) инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини бузувчи ҳаракатларни амалга оширган шахслар устидан уларни жавобгарликка тортиш ҳақида тегишли органларга илтимосномалар билан мурожаат этиш. Шикоят бўйича тергов тугаганидан сўнг вакил томонидан тегишли органларга юбориладиган хулоса фуқароларнинг ҳуқуқларини бузиш ҳолатларини ҳуқуқий ҳимоя қилувчи муҳим восита бўлиб ҳисобланади. Вакилнинг хулосаси ўзининг ҳуқуқий моҳиятига кўра, тавсия этувчи характерга эга.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000.

Похожие

Ўзбекистон Республикаси прокуратура органларининг тизими

Ўзбекистон Республикаси Прокуратураси

«Ўзбекистон республикаси ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари» тушунчаси, тизими, предмети

Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқ тизими билан қонунчилик тизмининг ўзаро нисбати

Ўзбекистон республикаси прокуратураси 2