Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакилининг фаолиятини ташкил этиш - Юриспруденция - Рефераты

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакилининг фаолиятини ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95.5 KB

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакилининг фаолиятини ташкил этиш Режа: 1. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакилининг инсон ҳуқуқлари ва эркинлигини ҳимоя қилиш бўйича бошқа институтлар ўртасидаги роли ва тутган ўрни. 2. Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил фаолиятининг ташкилий ҳуқуқий асослари. 3. Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилнинг фуқароларнинг шикоят ва аризаларини кўриб чиқиш бўйича фаолиятини ташкил этиш.

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакилининг фаолиятини ташкил этиш 1995 йилнинг 23 февралида биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи сессиясида Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов ташаббуси билан “Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий Мажлиснинг Вакили” лавозими таъсис этилди. Бу институт ташкил этилиши инсон ва фуқароларнинг бузилган ҳуқуқ ва эркинликларини тикловчи ва муҳофаза қилувчи, уларнинг ҳуқ ва эркинликларини таъминловчи бошқа давлат органларининг ваколатларига таҳдид солмайди, уларнинг ваколатларини бекор қилмайди. 1997 йилнинг апрел ойида Ўзбекистон Республикасида “Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(омбудсман) тўғрисида”ги Қонун қабул қилинди. Бу Қонун бир палатали Парламент шароитида Омбудманнинг ҳуқуқий ҳолатини тартибда солиб турган эди. Гарчанд, дастлаб Ўзбекистон Республикаси Конституциясида Омбудсман инстутити ўз ифодасини топмаган бўлсада, 2003 йилнинг апрелига келиб, Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ўзгартириш киритилди. Конституциянинг 78- моддаси 16-бандида Олий Мажлис Сенати ва Қонунчилик палатаси Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилини сайлаши тўғрисида ҳуқуқий нормани мустаҳкамлади. 2004 йил 27 августда “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) тўғрисида”ги Қонун қабул қилинган бўлиб, мазкур Қонунга асосан, вакиллик институти инсон ҳуқуқлари ҳимоясининг мавжуд шакл ва воситаларини тўлдира бориб, Ўзбекистондаги барча давлат органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, шунингдек, мансабдор шахслар устидан инсонларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари тўғрисидаги қонунчиликка риоя қилиниши юзасидан парламент назоратини олиб бориш ваколатига эга. Мазкур қонун Вакил томонидан амалга ошириладиган назорат соҳасини чекламайди ва шунинг билан бирга бирор-бир давлат органи ёки мансабдор шахс унинг назорати

доирасидан чиқиб кетмайди. Қонунда суднинг ваколати доирасидаги мавсалалар Вакил томонидан кўриб чиқилмаслиги, таъкидлаб ўтилган, демак, Вакилнинг назорат функцияси инсон ҳуқуқларининг ҳимояси ва таъминланиши соҳасидаги барнча давлат органлари ва мансабдор шахсларнинг фаолиятига тааллуқли бўлади. Омбудсман томонидан бажариладиган функциянинг турли хусусиятга эга эканлиги ва инсон ҳуқуқларини давлат томонидан ҳимоя қилувчи бошқа давлат органлари фаолияти билан боғлиқлиги сабабли, Вакил тўғрисидаги қонуннинг 14-моддасида умумий вазифа-фуқароларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашда бошқа давлат органлари билан ҳамкорликда Вакилга кенг ҳуқуқ ва ваколатлар берилган. Хусусан, фуқаролик мурожаатларини кўриб чиқишда, уларда кўрсатилган ҳолатларни текшириш учун Вакил ҳар қандай ёки мансабдор шахсга мурожаат этиб, ҳолатни текширишга кўмаклашиши ёки уларни Вакил мазкур текширувда иштирок этишга таклиф қилиши ёҳуд мазмур ташкилотларда инсон ҳуқуқларига тегишли масалаларда иштирок этиш бўйича қонуний ҳуқуқга эга бўлади. Вакил мансабдор шахслардан ҳар қандай ҳужжатлар, материал ва бошқа маълумотларни, шунингдек, маълум бир тушунтиришларни олиши ва сўраш ҳуқуқига эга. Бундай қонун Вакилга ҳал қилувчи қарор чиқарилган жиноий, фуқаровий ва маъмурий ишларга оид материалларни ҳам сўраб олишга рухсат беради. Вакил суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлардан келиб тушган жавобгарга асосланмасдан, юқоридаги ҳужжатлар асосида аризачининг кўрсатмаларини текшириб кўради. Вакилнинг иш материаллари билан бевосита танишиши зарурлигининг сабаби шундаки, фуқаролар судлар томонидан чиқарилган ҳукм ва қарорларнинг асоссизлиги, жиноий , маъмурий ёки фуқаролик ишларида уларнинг процессуал ҳуқуқлари бузилганлиги ҳақида шикоят қиладилар. Иш материаллари билан танишиш ҳуқуқи кўпгина мамлакатларнинг Омбудсманлари томонидан амалга ошрилади ва у суд мустақиллигига

дахлсизлик сифатидак ҳамда суд ваколатларига аралашиш деб ҳисобланмайди. Мазкур ҳуқуқ шикоятлардаги масалани ҳал этиш имкониятинги беради ва мавжуд ҳуқуқ бузилишларини аниқлабл, уларни тузатиш чораларни амалга оширишга имкон беради. Қонуннинг 14-моддасига асосан, Вакил ҳеч бир тўсқинликсиз ташкилот ва унинг мансабдор шахсларининг олдига кириб, ушлаб турилганлар ва қамоққа олинганлар билан учрашиб, суҳбатлар ўтказиш ҳуқуқига эга. Мазкур ҳуқуқни амалга ошириш учун суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари, жиноий жазони ижро этиш муассасаларининг маъмурияти Вакил олиб бораётган фаолиятнинг мақсад ва шаклларини тўғри тушунмоғи лозим. Қонун моҳиятига асосан, Вакил зарур бўлган ҳолларда, суд раисининг розилиги асосида суд мажлисларида қатнашиши ва жиноят ишлари бўйича ҳамда фуқаролик ишлари бўйича суд процессларида иштирок этиш ҳуқуқига эга. Шунингдек, Вакил фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда қонуний манфаатларига тегишли масалалар кўрилаётган республика Олий суди Пленуми мажлисларида ҳам иштирок этиш ҳуқуқига эга. Мазкур амалиёт кўпгина демократик мамлакатларда қоида бўлиб ҳисобланади. Уларда Омбудсман, халқ ҳимоячиси сифатида инсон ҳуқуқи ҳимояси муаммоларига бағишланган барча суд мажлишларида иштирок этишга ваколатлидир. Ўзбекистондаги Омбудсман фаолиятининг таҳлили шуни кўрсатмоқдаки, уларнинг суд, прокуратура ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари билан ўзаро алоқаси қуйидагиларга йўналтирилган: 1) мазкур органларнинг инсон ҳуқуқларини таъминлаш соҳасидаги фаолиятини такомиллаштириш; 2) Инсон ҳуқуқларига оид парламент мониторинги ўтказилишида иштирок этишга жалб қилиш; 3) одил судлар соҳасида инсон ҳуқуқларининг таъминланиши бўйича вазифат ҳақида мазмур органларга ахборот бериш;

4) биргаликда инсон ҳуқуқлари масалалари бўйича таҳлилий ва ахборот-маърифий фаолият олиб бориш; 5) мазкур соҳада қонунчиликни такомиллаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқиш ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) институти- инсон ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоясининг мавжуд шакл ва воситаларини тўлдиради. Омбудман институтининг ноёблиги шундаки, у прокуратура, суд ва бошқа давлат органларидан фарқли равишда, давлат индивидуал манфаатга тегишли низоларни ҳал этиш йўналишига кўра давлатга ҳам, фуқаролик жамиятига хам бирдек тегишлидир. У турли давлат институтларини фуқаролик жамиятининг аъзоларига нисбатан ўз мажбуриятларини виждонан бажаришга ундаб, фуқароларга ёрдам кўрсатади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) институти- давлатнинг ҳуқуқни ҳимоя қилувчи тузилмаси бўлиб, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи суддан ташқари механизм ҳисобланади. Ўз фалиятининг тури бўйича у давлат органлари, суд ҳокимияти, прокуратура ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи ташкилотлар билан мустаҳкам алоқада бўлади. Инсон ҳуқуқлари бўйича Вакил институтининг бошқа ҳуқуқгни муҳофаза қилувчи давлат тузилмаларидан фарқи шундаки, у мавжуд ҳуқуқий макон доирасида фаолият кўрсатибгина молмасдан, инсон ҳуқуқлари ҳимоясини яхшилаш мақсадида ўзини такомиллаштириб ва модернизациялаштириш учун маълум куч ишлатиши зарур бўлади. Шунинг учун, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) Ўзбекистон Республикасида фаолият кўрсатаётган мавжуд давлат органлари билан мустаҳкам алоқададир. Мавжуд ҳокимият тизими билан бевосита ҳамкорлик қилади. Чунки, фуқароларнинг муаммоларини ҳал этиш учун айнан шу ташкилотлар ва давлат ҳокимияти органлари билан узвий алоқада бўлиши, фуқароларнинг ариза, шикоят ва

мурожаатларини, уларнинг муаммоларини ҳал қилишнинг самарали ечими айнан ўзаро беғараз ҳамкорликдадир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман)нинг бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ҳамда идоралар билан ўзаро ҳамкорлигининг ҳуқуқий асоси сифатида: 1998 йилнинг декабр ойида - Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди билан ҳамкорлик тўғрисида; 2000 йилнинг апрель ойида - Ўзбекистон Республикасининг Бош прокуратураси билан; 2004 йилнинг декабрь ойида - Ўзбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлиги билан; 2005 йилнинг август ойида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан; 2005 йилнинг сентябрь ойида Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги билан ўзаро ҳамкорлик тўғрисида битимлар тузилган. Шу мунособатлар билан Марказий ва минтақавий даражада ишчи гуруҳларнинг шакллантирилган бўлиб, фуқароларнинг шикоятларини муваффақиятли ҳал этишнинг самарали механизмларидан бири сифатида фаолият кўрсатиб келмоқда. Юқорида қайд этилган битимларга асосан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) ўзаро ҳамкорликни амалга ошириш юзасидан қуйидаги асосий йўналишлар бўйича фаолият кўрсатмоқда:  Инсон ҳуқуқларига риоя қилиниш бўйича мониторинг ўтказиш;  Фуқароларнинг шикоятларини текшириш;  Инсон ҳуқуқлари соҳасида ахборот-маърифат ишларини олиб бориш;  Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонунчиликни ва ҳуқуқни қўллаш амалиётини такомиллаштириш;

 Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ҳалқаро тажрибани ўрганиш ва инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро тажрибани ўрганиш ва инсон ҳуқуқлари бўйича ҳалқаро нормаларнинг миллий қонунчиликка имплементацияси бўйича таклифлар тайёрлаш;  Фуқароларнинг шикоятларини кўриб чиқиш учун биргаликда ишчи гуруҳлари тузиш. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) тўғрисидаги қонуннинг ( янги таҳрири) 15-моддасида фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилмаслиги билан боғлиқ ҳужжатлар, материаллар ва бошқа маълумотлар Вакил томонидан сўралганда, мансабдор шахслар уларни тақдим этишлари шарт эканлиги кўзда тутилган. Вакил ўз фаолиятига оид масалалар бўйича давлат органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг раҳбарлари ва бошқа мансабдор шахсларнинг дарҳол қабул қилиши ҳуқуқидан фойдаланади. Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил фаолиятининг ташкилий ҳуқуқий асослари. Инсон ҳуқуқлари бўйича Вакил 1995 йилнинг февралида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан таъсис этилган . 1997 йилнинг апрел ойида Ўзбекистон Республикасида “Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(омбудсман) тўғрисида”ги Қонун қабул қилинди. “Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(омбудсман) тўғрисида”ги Қонун бир палатали Парламент шароитида Омбудманнинг ҳуқуқий ҳолатини тартибда солиб турган эди. Гарчанд, дастлаб Ўзбекистон Республикаси Конституциясида Омбудсман институти ўз ифодасини топмаган бўлсада, 2003 йилнинг апрелига келиб, Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ўзгартириш киритилди. Конституциянинг 78-моддаси 16- бандида Олий Мажлис Сенати ва Қонунчилик палатаси Олий Мажлиснинг

Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилини сайлаши тўғрисида ҳуқуқий нормани мустаҳкамлади. 2004 йил 27 августда “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) тўғрисида”ги Қонун қабул қилинган. Ушбу Қонуннинг 20- моддаси инсонларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиниши бўйича Комиссияга бағишланган. Янги таҳрирдаги ушбу қонунга асосан Комиссиянинг тартиби ва Регламенти Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари Кенгаши томонидан тасдиқланади. “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) тўғрисида”ги Қонуннинг 1-моддасига асосан, Вакил фаолиятининг муҳим йўналишларидан бири инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари бўйича ҳуқуқий-маърифий ишларни йўлга қўйиш бўлиб, бу қуйидаги шаклларда амалга оширилади:  Маърифий тадбирларни ташкил қилиш ва иштирок этиш;  Инсон ҳуқуқ ва эркинликлари масалалари бўйича материалларни нашр қилиш;  Инсон ҳуқуқ ва эркинликлари масалалари бўйича меҳнат жамоаларида, ўқув юртларида, оммавий ахборот воситаларидав чиқишлар уюштириш;  2005 йилдан бошлаб парламент Омбудсмани “Демократлаштириш ва инсон ҳуқуқлари” журналининг муассиси сифатида фаолият кўрсатиш ҳисобланади. Ташкил этилгандан буён Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман)и инсон ҳуқуқлари бўйича БМТ Олий комиссари бошқармаси, инсон ҳуқуқлари бўйича БМТ комиссияси, БМТнинг шартномавий комитетлари, ЕХҲТнинг Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюроси, Европа Иттифоқи Омбудсмани, ҳорижий давлатларнинг инсон ҳуқуқлари бўйича институт ва

Омбудманлар, халқаро инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотлари билан фаолият мунособатлар олиб борилган. БМТ, ЕХҲТ, ТАСИС лойиҳалари доирасида техник қўллаб-қуввавтлаш дастурларини амалга оширишда иштирок этган. 1998 йилдан Ўзбекистон парламенти Омбудман Халқаро Омбудман иснититутининг ( Канада), 2002 йилдан – Европа Омбудман институтининг ( Австрия) аъзоси ҳисобланади. Европа, Америка, МДҲ мамлакатлари Омбудсманлари билан икки томонлама алоқа ва мунособатларни йўлга қўйган. Париж принциплари 1 ва 2003 йил 13-14 ноябрдларда Данияда (Копенгаген) бўлиб ўтган “Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлар ва одил судловни амалга ошириш” мавзусига бағишланган халқаро семинар тавсияларга асосан, инсон ҳуқуқи бўйича миллий институтлар, шу жумладан Омбудсман суд ҳокимияти билан ўзаро мустаҳкам алоқада бўлиш ҳуқуқига эга ва мажбурдир. Улар инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро нормаларнинг суд ҳокимияти томонидан чуқур тушуниб олишларига кўмаклашишлари ва уларни миллий ҳуқуқда қўлланишини таъминлашлари кераклиги таъкидланган. Шундай қилиб, Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилнинг фаолияти 2004 йил 27 августдаги янги таҳрирдаги “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(Омбудсман) тўғрисидаги Қонуни билан тартибга солинган. Шунингдек, Ўзбекистон Респуликаси Конституциясининг (78-модда 16-банди), “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Сенати тўғрисида”(8-модда 16-банди)ги конституциявий қонунлар, “Ўзбекистон Республиккаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг регламенти тўғрисида”ги ( 23 ва 33 моддалар ) қонун, “Ўзбекистон Республикаси Олий 1 БМТ Бош Ассамблеясининг 1993 йил 23 декабрдаги 48/134 сонли Резолюцияси. Ф.Х.Бакаева. Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси миллий марказининг бўлим мудири. “ Омбудсманнинг суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ҳамкорлиги”. Т.:”Дунё Омбудсманлари” Тўплам. Тошкент . 2007 йил. Б.340-350 .

Мажлиси Сенатининг Регламенти тўғрисида”ги ( 19 ва 33 моддалар ) Қонунлар ҳамда Олий Мажлис палаталарининг Регламентлари билан тартибга солинган. Инсон ҳуқуқлари бўйича вакилнинг фуқароларнинг шикоят ва аризаларини кўриб чиқиш бўйича фаолиятини ташкил этиш . Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, фуқаролиги бўлмаган шахслар ва чет эл фуқароларининг шикоятларини ҳал этиш, шунингдек уларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклашда кўмаклашиш Омбудсманнинг устувор вазифаларидан бири лулиб, бу вазифа давлат органлари, шу жумладан судлар ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ҳамкорликда амалга оширилади. Вакил фаолиятига кўмаклашиш мақсадида 1995 йилнинг майида Олий Мажлиснинг 88-1 сонли қарори билан Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили қошида фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эрокинликларига риоя этилиши бўйича 10 кишидан иборат комиссия ташкил этилди. 1999 йилнинг 12 августида Ўзбекистон Республиккаси Олий Мажлисининг 798-1 –сонли қарори билан комиссия таркиби 20 кишига етказилиб, Омбудсманнинг минтақаларидаги вакили институти ташкил топди. Комиссиянинг фаолияти фуқароларнинг шикоятлари билан ишлаш тартиби, асосий ваколлатларини амалга ошириш тартиби ва бошқа масалаларни белгилаб берган унинг Регламенти қоидаларига асосланади. 1997 йилнинг апрел ойида Ўзбекистон Республикасида “Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакили(омбудсман) тўғрисида”ги қабул қилинган Қонуннинг 19-моддаси талабига кўра, Вакил комиссия аъзосини ўзининг вакили сифатида тайинлайди ва унинг ёрдамида Омбудман жойларда ўз функциясини амалга оширади. Минтақалардан тайинланган комиссия аъзолари, Омбудсманнинг мазкур маҳаллий ҳудуддаги минтақий вакиллари бўлиб ҳисобланади. Комиссия ўзининг мажлисларида жойларда

инсон ҳуқуқларига риоя қилиниши бўйича долзарб масалаларни муҳокама этади. 2000-2005 йилларда комиссиянинг мажлисларида Омбудсманнинг жиноий жазони ижро этиш бўйича Жиноят-ижроия кодексининг бажарилиши текшириш натижалари ва маҳкумларни ижтимоий реабилитация қилиш, инсон ҳуқуқлари мониторинги тизимини шакллантириш ва ривожлантириш, суд ва ҳуқуқни муҳофаза этувчи органлар билан ноҳукумат ташкилотлари ва оммавий ахборот воситалари билан ўзаро алоқасининг ривожланиши каби бир қатор муҳим масалалар ва Омбудманнинг фуқароларнинг муайян шикоятлари бўйича чиқарган хулосалари кўриб чиқилади. Иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг бешинчи сессиясида кўриб чиқилган энг муҳим масалалардан бири Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) нинг 2000 йилдаги фаолияти тўғрисидаги ҳисоботи бўлган эди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг мазкур ҳисобот бўйича 2001 йил 12 майдаги 232 –II сонли қарорида минтақавий вакиллик институтини ривожлантириш ва мустаҳкамлаш бўйича қатор тадбирларни амалга ошириш, халқаро амалиётга мос равишда уларнинг фаолиятини такомиллаштириш, минтақавий вакилларнинг ишлари тўғрисидаги материалларни оммавий ахборот воситаларида доимий равишда эълон қилиб бориш, шунингдек, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва уни таъминлаш соҳасида халқаро тартибдан фойдаланиш кўзда тутилган. Олий Мажлиснинг инсон ҳуқуқлари бўйича вакилига келиб тушаётган шикоятларнинг таҳлили шуни кўрсатадики, мурожаатларнинг асосий қисмини жиноий ишларни юритишда фуқаролар процессуал ҳуқуқларини бузилиши, инстанциядаги судлар томонидан жиноий ишларни кўришда ноҳолис, бир томонлама ёндашишлар ва ҳукмлар ноқонуний чиқарилганлиги, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлари томонидан моддий ва процессуал хатоларга йўл қўйилаётганлиги ва бу хатолар судлар томонидан ҳам давом эттирилаётганлигидан далолат беради. Жумладан: 1995-1999

йиллари Омбудсманга келиб тушган 8775 та шикоятдан 2280 таси суд ҳукмларидан норозиликлар тўғрисида, 1598 таси асосиз равишда дастлабки тергов органлари томонидан айбланувчи тариқасида ишга жалб қилинганликлари ҳамда қамоққа қонунсиз равишда олинганликлари тўғрисида, 1193 таси ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ҳодимларининг ноқонуний хатти –ҳаракатлари тўғрисидаги шикоятларидан ташкил топгандир 2 . Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман)нинг ташкил этилганидан 10 йилдан сўнг ўтказилган таҳлил шуни кўрсатадики, Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман)га ган 40.000 дан ортиқ фуқароларнинг шикоятлари келиб тушган. Келиб тушгнан мурожаатларнинг кўпчилиги қонунийлик ва ҳуқуқ-тартиботни таъминлаш, аҳолига тиббий хизмат кшрсатиш, ижтимоий ҳимояни таъкидлаш, меҳнат ҳуқуқи ҳимояси масалаларига тегишлидир. Келиб тушаётган мурожаатларнинг 50 фоизидан ортиғи суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг фаолиятига тегишлидир. Фуқароларинг шикоятларида жиноий жазога тортилганликлари, ноқонуний ушлаб турилганликлари, камоқ жазоси тайинланган бўлиб, ундан норози эканликлари, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи орган ҳодимларининг нотўғри, ғайриқонуний ҳатти ҳаракатлари, суд ҳҳимоясига бўлган ҳуқуқлари бузилганлиги ҳамда судларнинг ҳукм ва қарорларидан норози эканликлари ўз ифодасини топган. Таҳлил натижаси шуни кўрсатадики, 1995 йилда Омбудсманга ҳаммаси бўлиб, 262 та мурожаат келиб тушган бўлса, 2005 йилда мурожаат қилганлар сони 6142 тага етган. 2005 йилда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари бузилганлиги тўғрисида 1754 та мурожаат назоратга олинган. Улардан 240 таси ижобий ҳал қилинган. Жойларга чиқиб, жумладан жиноий жазони ижро этиш муассаксаларида 165 марта учрашув ўтказилган. Фуқаролик ва жиноий 2 Ф.Х.Бакаева. Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси миллий марказининг бўлим мудири. “ Омбудсманнинг суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар билан ҳамкорлиги”. Т.:”Дунё Омбудсманлари” Тўплам. Тошкент . 2007 йил. Б.340-350 .

ишлар бўйича суд жараёнларининг бориши устидан мониторинг амалга оширилиб борилмоқда. Юқорида таъкидланганидек, фуқарларнинг бузилган ҳуқуқларини самарали тиклаш мақсадида Олий Мажлиснинг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) билан суд ҳамда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ўртасида тегишли битим ва шартномалар тузилгандир. Жумладан: 1998 йилнинг декабр ойида - Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди билан ҳамкорлик тўғрисида; 2000 йилнинг апрель ойида - Ўзбекистон Республикасининг Бош прокуратураси билан; 2004 йилнинг декабрь ойида - Ўзбекистон Республикаси Ички Ишлар Вазирлиги билан; 2005 йилнинг август ойида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан; 2005 йилнинг сентябрь ойида Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлиги билан ўзаро ҳамкорлик тўғрисида битимлар тузилган. Омбудсман билан Ўзбекистон Республиккаси ИИВ ўртасида тузилган ҳамкорлик тўғрисидаги Битимга кўра, маҳкумлар ҳуқуқларининг ҳимояси ва унинг таъминланиши бўйича биргаликда тадбирларни амалга оширишни, Омбудман ва унинг вакилларини ҳеч бир тўсиқсиз жазони ижро этиш муассасалариг кириш учун шароитлар яратиш, ушлаб туриган ва қамоқда сақланаётганлар билан суҳбат ва учрашувлар ўтказиш назарда тутилган. Мазкур Битимнинг 4-моддасига асосан, маҳкумлар, айланувчилар ҳуқуқларига риоя этиши назоратини амалга ошириш мақсадида томонлар Ўзбекистогн Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлари бўйича вакилининг Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги ЖИЭББ муассасаларидаги вакили лавозими( Маҳкумларнинг ҳуқуқлари бўйича омбудсман) ташкил этишлари мумкинлиги таъкидланган. 2005 йилнинг августида тузилган Омбудсман ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик

тўғрисидаги Битимга биноан Вакил Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва унга қарашли муассасалардан фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларининг бузилиши ҳолатларини текшириш мақсадида, эксперт ҳулосаларини тайёрлаш учун мутаҳассисларни чақириш ҳуқуқига эга эканлиги қайд этилган. Битимга кўра Тиббиёт ходимлари ва мижозларнинг ҳуқуқлари бўйича Омбудсманни таъсис этиш кўзда тутилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон ҳуқуқлдари бўйича вакили (Омбудсман) тўғрисидаги Қонуннинг ( янги таҳрири) 15-моддасида фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатлари бузилмаслиги билан боғлиқ ҳужжатлар, материаллар ва бошқа маълумотлар Вакил томонидан сўралганида, мансабдор шахслар уларни тақдим этишлари шарт эканлиги кўзда тутилган. Вакил ўз фаолиятига оид масалалр бўйича давлат органлари, корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг раҳбарлари ва бошқа мансабдор шахсларнинг дарҳол қабул қилиши ҳуқуқидан фойдаланади. Бундан ташқари, мазкур модда мансабдор шахсларнинг ВАкил томонидан чиқариладиган қарорларига таъиср этиш мақсадида унинг фаолиятига аралашганлиги, Вакил фаолиятига бошқача шаклда тўсқинлик қилганлиги учун жавобгарликни кўзда тутади. Омбудсманнинг қарорлари фақат тавсия хусусиятига эга бўлиб, юридик мажбурлов ҳарактерига эга эмас. Шундай бўлсада, давлат органлари ходимларининг бу тавсияларга эътиборларини қарата олиши, фуқароларнинг Конституция ва бошқа қонунларда белгиланган ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилишга хизмат қилиш хусусияти келажакда, императив тарзда давлат органлари, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан қабул қилинган ҳужжатларни қонунга мувофиқлаштирилишини талаб қилиш ҳуқуқини шакллантириш заруриятини вужудга келтиради. Албатта, бу билан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари ўзларининг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва бошқа қонунларида белгиланган ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилиш, ҳимоя қилиш, ундан

фойдаланишга оид ҳуқуқларини амалда янада кенгроқ реализация қилиш учун имкон яратилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Абдумаджидов Г.А., Саркисянц Г.П. Правосудие и уголовный процесс Франции., -Т., 1992. 2. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании. Англия, Уэлься, Шотландия. М.: 1996. 3. Апарова Т.В. Статус судей в Великобритании. /Журнал Российского права. 1999. №7-8. 4. Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М., ”Бек” нашриёти, 1998. 5. Безнасюк А.С., Рустамов Х.У. Судебная власть: Учебник для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, Закон и право, 2002. 6.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 7.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М. , 2000.

Похожие

Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази фаолиятини ташкил этиш

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг контитуциявий мақоми

Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг контитуциявий макоми

Адлия органларининг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича фаолиятини ташкил этиш

Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги органларининг ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолиятини ташкил этиш