Зўрлик аломатлари мавжуд мурда топилганда ўтказиладиган терговнинг алоҳидалиги - Юриспруденция - Рефераты

Зўрлик аломатлари мавжуд мурда топилганда ўтказиладиган терговнинг алоҳидалиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80 KB

З ўрлик аломатлари мавжуд мурда топилганда ўтказиладиган терговнинг алоҳидалиги Режа: 1. Ҳодиса жойини ва мурдани кўздан кечириш 2. Суд – тиббиёт экспертизасини тайинлаш ва ўтказиш 3. Кейинги навбатда ўтказиладиган тергов ҳаракатлари

Қотиллик жиноятларини тергов қилишнинг ўзига хослик хусу-сиятлари жиноий ишнинг қўзғатилишига асос бўлган ҳолатларга боғлиқдир. Марҳумнинг танасида зўрлик аломатлари, жароҳатлар мавжуд бўлган ҳолларда жиноий ишнинг қўзғатилишига шунинг ўзи етарли бўлади. Мурда танасидаги жароҳатлар, уларнинг характери, қандай қуролдан етказилганлиги, қачон ва ким томонидан содир этилганли-гини ва бошқа ҳолатларни аниқлаш бу гуруҳдаги жиноятларни тер-гашликнинг асосиий вазифасидир. Қотиллик жиноятларининг мазкур турини тергов қилишда би-ринчи навбатда жабрланувчининг жасадини, уни топилган жойида кўздан кечиришдан бошланади. Ҳ одиса жойини текшириш умумий обзор (кузатиш)дан бошла-нади. Мурданинг ҳолати, унинг атрофида ёнида қандай предмет, қурол ва бошқа нарсалар борлиги, қон излари, уларнинг миқдори, шакли қаерда, қандай ҳосил бўлганлиги ҳақида умумий версия юри-тилади. Мурдани кўздан кечиришда тахлилий бўлсада қуйидаги масала-лар аниқланади: -Жиноятнинг содир бўлган ва ўлим юз берган вақти ва унинг са-баби; -Жароҳатларнинг сони, тананинг қайси қисмида ва қайсилари ўлимга сабаб бўлган; -Жароҳатларнинг характерига кўра қандай қуролдан етказилган-лиги; -Мурда аломатлари ва унинг ҳолати, кийимлари, шахсий буюм-лари, ҳ ужжат ва предметлар; -Шахсий ҳ ужжатлари мавжуд бўлган ҳолда, мурданинг шахси аниқланиши; акс ҳолда таниб олувчилар ёдамида аниқлаш; -Жиноятни содир қилганлар шу жойда қанча вақт бўлганлиги; -Жиноятчилар неча киши (бир ёки бир неча) бўлган; -Қотилликнинг мотивлари ва мақсади;

-Жиноятчиларнинг ҳодиса жойига келиш-кетиш йўллари ва бошқа ҳолатлар. Мурдани кўздан кечириш унинг шахсини аниқлашдан бошлана-ди, унинг ёнида шахсий ҳ ужжатлари бўлмаса тезкор ходимлари ёр-дамида суриштирув-оғзаки маълумот олиш билан аниқланади. Шу-нингдек, атрофдагилардан суриштирилиб ким кўрди, ким эшитди ҳодиса ҳақида, жиноят содир қилган шахс ҳақида маълумот олинади, яъни гуво ҳ лар кимлар эканлиги аниқланиб, шубҳаланувчи ҳақида унинг ташқи қиёфаси, шахси ҳақида маълумотлар тўпланади. Мурдани кўздан кечириш уни аввалги ҳолини ўзгартирмасдан статик метод билан кузатилади, бунда унинг ҳолати, қўл-оёқлар, бо-ши, уст кийимларининг ҳолатларига эътибор берилади. Кўзга ташла-нувчи жароҳатлар, танада кийимлар устида, оёқ-қўл, бош қисмида-гилар аниқ жойи ва жароҳатларнинг тури, қандай қурол билан етка-зилганлиги тахминан белгиланиб версия тузилади. Мурда атрофида қандай объект-предметлар борлиги уларнинг ҳолати ағдарилган, син-ган, қурол сифатида ёки ҳимоя воситаси бўлиб ишлатилганлиги, кўзга ташланувчи излар, айниқса қон излари, уларнинг шакли ҳосил бўлиш механизми, (сачраш, суркалиш, оқиб тушган ва бошқ.) бўйича шакли ва турига эътибор берилади. Статик метод билан объектларнинг, шунингдек, жабрланувчи-нинг жасадини аввалги-асл ҳолатини ўзгартирмасдан текширилган-дан сўнг динамик метод билан, яъни мурданинг ҳолатини ўзгартириб, ён томонлари, остки қисми, кийимлари тўсиб турган тана қисмлари ва ҳ окозолар маълум олдинма-кетинлик билан текширилади. Кийим остидаги жароҳатларнинг тури, кўздан кечиришда қатнашаётган суд тиббиёт мутахассиси ёрдамида версиялар тузилади. Мурда атрофидаги объект-турли буюмлар ҳам динамик метод билан кўздан кечирилиб, зарур бўлганда махсус ёриткичлар, оптик асбобларни қўллаб турли, жумладан қўл изларини қидирмоқ лозим бўлади.

Мурда ва унинг атрофидаги шароит, мавжуд бўлган предметлар, қурол сифатида ишлатилган бўлиши мумкин ашёлар фото ёки видео ёзувга олиниб мустаҳкамланади. Мурданинг дастлабки ҳолати уму-мий кўриниши (обзорли), тўрт томонидан, вертикал икки ёнбошдан ва горизантал ҳолатлари акс эттирилади, сўнгра жасаднинг айрим жароҳатлар мавжуд жойлари қисмлари (детал ва узловой) усуллар билан суратга туширилади. Атроф- му ҳ итдан топилган излар (қон ва бошқа моддалар), ашёвий объектлар (отиш ва совуқ қуроллар) қурол сифатида ишлатилган ва қон излари мавжуд объектлар ўлчовли де-талли суратга туширилиши лозим. Кўздан кечириш жараёнида жиноятнинг содир бўлган вақтни тахминан қуйидаги ҳолат ва белгилар асосида белгилаш мумкин: -мурда аломатларининг ҳосил бўлиши ва ривожланиш даражаси; -жасаднинг кийими ва танасидаги жароҳатларнинг ва қон мод- даларининг қотиши, ранги бўйича; -жасаднинг ётган жойининг қуруқ-ҳўл, нам ва бошқа хусусият-лари; -очиқ жойларда жасаднинг ёнида ёки остидаги ўсимликларнинг ҳолати (сўлиш, ва қуриш ва ҳ оказолар). Ўлим юз берган вақтини аниқлашда мурда аломатлари суд-тиббиёт мутахассисининг бевосита кузатиши натижасида белгилана-ди; булар қуйидагилардир; -жасаднинг танаси совуши, атроф-муҳит ҳароратига нисбатан; -мурда доғлари ва уларнинг танадаги жойлари; -жасаднинг қотиш (қуриш) аломатлари (қўл, оёқ ҳолати, кўзнинг нам қатламларининг хираланиши ва ҳоказо) намоён бўлади; -мурданинг чириш аломатларининг даражаси бўйича ва шу каби бошқа белги аломатлар асосида. Қотиллик содир бўлган жойини аниқлаш катта аҳамиятга эга-дир. Баъзида жиноят содир бўлган жойдан жасадни маълум мақсадда бошқа жойга олиб бориши, транспортировка қилиниши мумкин. Кўздан кечиришда

жиноят содир бўлган жой ва мурда топилган жой-лар битта ёки бошқа- бошқами деган масалани ҳал қилмоқ зарур. Жиноят содир бўлган жойда турли излар, оёқ, транспорт, қон қолдиқлари унинг миқдори шакли жиноят ҳаракати ҳақида версия юритишга асос бўлади. Мурда топилган жойда ва атроф-муҳитда судраш, сирғалиш излари, қон изларининг кам миқдорда бўлиши, уларнинг шакли механик ҳосил бўлиши каби аломатлар жасаднинг бошқа жойдан келтирилганлигидан дарак беради. Жиноятчилар қотилликни яшириш мақсадида жасадни бирор материалга ўраб, қопга солиб, ёки дарахт шохлари, барглари, ўт-хашаклар билан беркитиши ҳам мурдани жиноят жойидан келтириб беркитишга ҳаракат қилинганларини билдиради. Кўздан кечиришни жиноят содир бўлган жойни ҳам, мурда то-пилган жойни ҳам барча юқорида келтирилган тартиб ва тактивай усулларини қўллаш билан амалга оширилмоғи зарур. Текширилаётган мурданинг шахси ноъмалум бўлиб, ёнида ҳуж- жатлари бўлмаса, ҳозир бўлган шахслар унинг ким эканлигини бил-масалар, уни криминалистик рўй х ат қоидасига биноан ташқи қиёфа белгилари асосида рўйхатга олинади. Шахси ноъмалум мурданинг картаси тўлдирилади, унда умумий гавда тузилиши, бўйи, тахминан ёши, миллат ва бошқа сўз орқали ифодаланадиган портрет аломатла-ри тегишли тизимда ёзилиб, алоҳида айрим шахсларда учрайдиган (особые приметы) аломатлар (туғма доғлар, ҳоллар, жисмоний кам-чиликлар ва ҳ оказо) кўзга ташланадиган белгилар (чандиқлар, татуи-ровка ва бошқалар) картанинг тегишли графаларида келтирилади. Учет картасига мурданинг қўл, бармоқ излари асосида, ўн бармоқли дактилоскопик формуласининг асосий ва қўшимча турлари чиқари- либ ИИВнинг ахборот маркази бўлинмасига юборилади, зарур бўлган ҳолларда текширилаётган мурда тириклик вақтида рўйхатга тушган тушмаганлиги асосида текширилади.

Кўздан кечириш жараёнида тай ё рланган фотосуратлар асосида келгусида таниб олиш ўтказиш мумкин бўлади. Мурданинг танасидаги жароҳатлар қандай қуролдан етказилган-лигини аниқлаш мақсадида жароҳат х арактери суд тиббиёт мутахас-сисининг ёрдамида текширилиб версиялар тузилади. Отиш қуроли билан содир қилинган қотилликда ҳодиса жойида қурол, отилган гильза, жароҳат атрофида порох қолдиқлари, баъзида ўқ танадан тешиб ўтиб шу йўналишда бирор тўсиққа тегиб (девор, ёғоч, темир ва бошқ.) орқага қайтиш билан турли жойда бўлади, отилган гильзалар эса отиш жойидан тахминан радиуси белгиланиб атрофдан (чап ёки ўнг томондан) топилади. Портлатиш натижасида ўлим юз берган бўлса, жароҳат бир мунча ҳажмли бўлиб, томир тўқималарида йиртилиш аломатлари юз беради, жароҳатда портла-тиш моддалар (оскопкалар) қолдиқлари мавжуд бўлади. Отиш қуролидан етказилган жароҳатлар сони, ўқнинг кириш-чиқиш жойла- ри кузатилади, фақат кириш жойи мавжуд бўлганда ўқнинг танада қолганлиги тахмин қилинади. Жасаднинг танасидаги жароҳат унинг кийимларидаги отиш жароҳатлари билан мос келиши ва шунга оид бошқа қўшимча из белгиларининг мавжудлигига эътибор берилади. Отиш қуроли билан содир қилинган жиноятларни текширишда, от иш ининг жойи, отиш масофаси, ўқнинг йўналиши каби ҳолатларни ҳам аниқлаш лозим. Кўрсатилган масалалар суд баллистикасида иш-лаб чиқилган услубларни қўллаш билан амалга оширилади. Танадаги жароҳатларнинг характерига кўра, уни ўткир кесувчи- санчилувчи қурол билан етказилганлиги ҳам аниқланади. Булар совуқ қурол ёки уй-рўзғор буюмлари ҳам бўлиши мумкин. Жароҳатлар очиқ бўлмасада янчилиш, «қонталаш» каби кўринишда бўлса қаттиқ предмет (тош, темир парчаси) билан етказилган деган тахмин ҳосил бўлади. Мурда танасидаги жароҳатлар бир неча ва ҳар хил жойларида бўлса, уларнинг қайсилари аввал, қайсилари кейин (олдинма-кетин-лиги), қайси бири ўлимга сабаб бўлган, қайсилари ўлим юз бергандан сўнг етказилган

деган масала ҳам тахминан ҳодиса жойида ҳал қилинади ва кейинги тергов ҳаракатини ўтказиш билан аниқланади. Ҳодиса жойини кўздан кечиришда мурданинг атрофидаги пред- метларга ҳам эътибор қаратилиши лозим, уларда қон излари, қўл из-лари, ташқаридан пойафзал орқали келтирилган (тушиб қолган) мод-далар, лой, қум тупроқ ва бошқа микрообъектлар бўлган ҳолда улар-дан намуналар олиниб тегишли текширувлар ўтказилади, айнанлик ёки гуруҳ мансублиги аниқланади.

2. Суд – тиббиёт экспертизасини тайинлаш ва ўтказиш Суд – тиббиёт экспертизасининг ўтказилиши қотиллик жиноят-ларини тер г ов жараёнида қонун талабига кўра бўлган ҳолатлар қаторига киради, чунки ўлим сабаби вақти каби масалалар кўздан ке-чиришдан аниқланган бўлиб, қанчалик асосли бўлмасин уни тегишли мутахассислар махсус шароитда текшириб тўла ва холисона хулоса-лар беришлари лозим. Суд – тиббиёт экспертизаси ёрдамида қуйидаги асосий ва уму-мий бўлган масалалар ҳал қилинади; -жабрланувчи ўлимининг сабаби; -ўлимнинг юз берган ва жиноятнинг содир бўлган вақти; -мурда танасидаги жароҳатлар характери, уларнинг содир бўлиш механизми ва кетма-кетлиги; -жароҳатларнинг қайсилари ўлимга сабаб бўлган, қайсилари ўлим юз бергандан сўнг етказилган; -жароҳатлар қандай қуролдан етказилган, содир қилинган; -жабрланувчнинг жароҳат етказиш вақтидаги ҳолати; -жасаднинг ҳолати, ўзгарганлик хусусиятлари; -жабрланувчининг қаршилик кўрсатиш ёки ҳимояланиш ало-матлари мавжудлиги; -жабрланувчи қонининг қайси гуруҳга мансублиги; -ўлим олдидан жабрланувчи спиртли ичимлик наркотик моддаларни исътемол қилганлиги. Қотиллик қурбони аёл киши бўлган ҳолларда унинг ҳомиладор-лик ҳолати ва унинг муддати аниқланмоғи лозим. Шунингдек, аёл-нинг ўлимидан аввал зўрланганлиги унинг танасида ва авратларида эркакларнинг маний суюқли к и (сперма) моддалари ва зўрлик аломат-лари борми, аёлда венерик ва бошқа касаллик белгилари мавжудми деган саволлар ҳам экспертиза ёрдамида ҳал этилади. Қотиллик жинояти кучли таъсир этувчи моддалар, заҳар ал ь когоидлар билан содир этилган ҳолларда тиббиёт экспертиза билан бир-галикда

биологик, биохимия ва бошқа тиббий ҳоллар соҳасидаги му-тахассислар ҳам жалб этилади. Мурда ва ҳ одиса жойини кўздан кечиришда топилган доривор-лар қолдиқлари, танаввул қилинган озиқ-овқат қолдиқлари, идишлар, мурданинг ёнида, оғзидан олинган қайт-қусуқ м о ддалар экспертиза текширувига юборилиб тегишли масалалар ҳал қилинади. Алькагол ичимлиги, гиёҳванд моддалар ва уларнинг идишлари, шприцлар ва бошқа буюмлар ҳам эксперт текширувига юборилади. Жабрланувчининг жасади сувдан топилган тақдирда, унинг танасидаги жароҳатлар механизми, қандай қурол билан етказилганлиги, ўлим сабаби жароҳатларми ёки сувда чўкиш натижасида содир бўл-ганми деган саволлар, шунингдек жасад сувда қанча вақт бўланлиги аниқланмоғи лозим. Инсон мурдаси ёнғин, ўт қўйилган жойлардан топилган ҳоллар-да, кўздан кечириш натижасида ҳосил бўлган версиялар: жабрланув-чи куйиш- ёниш натижасида ҳалок бўлганми ёки аввал қотиллик со-дир қилиниб кейин куйдирилганми, жасад танасида қандай жароҳат-лар ва улар қандай қуролдан етказилган, ўлим вақти ва сабаби каби саволлар суд-тиббиёт ва бошқа мутахассислар ҳамкорлигида ком-плекс экспертиза ўтказилади. Зўрлик аломатлари мавжуд мурдалар топилган ҳолларда ҳодиса жойини ва мурдани кўздан кечиргандан сўнг қатор тезкор-қидирув чоралари ҳам ўтказилади, баъзида тезкор ҳаракатлар ҳодиса жойида ҳозир бўлган ходимлар терговчи раҳбарлигидаги баъзи бир суришти-рув чораларини ўтказадилар, жумладан гувоҳлар, жабрланувчилар ким, улардан оғзаки маълумот, тушунча олинади, жиноят ишлари бўйича жиноятда шуб ҳ аланган шахсни қидириш, унинг қайси томон йўл олгани, транспорт воситаси, белгилар ва бошқа маълумотларни йиғадилар, улар орасида терговчи версия юритади, жиноятчини қаердан ва кимлар орасидан қидириш лозимлигини белгилайди. Жиноятда гумонланган шахсни қаерда бўлиш эҳтимолига асосан тезкор ходимлар ресторан, бар, вокзал, бозор каби гавжум жойларда кузатув олиб

боришади, зарур бўлганда тегишли жойларда (қарин-дошлар, оила-аъзолари яшаш жойлари ва ҳоказо) кузатув олиб бори-ши билан бирга «пистирмалар» уюштирилади. 3. Кейинги навбатда ўтказиладиган тергов ҳаракатлари Ҳодиса жойини ва мурдани кўздан кечириш натижасида турли ашёвий далиллар, излар, маълумотлар йиғилади ва улар асосида те-гишли версиялар ҳосил бўлади. Версияларни текшириш учун навбат-даги тергов ва тезкор ҳаракатлари белгиланади. Терговчи бу босқичини тўғри ташкил қилиш учун режадаги дастлаб белгиланган чора-тадбирлар кўриб чиқилиб, янги навбатдаги ҳаракатлар белгиланади. Версиялар тергов режасининг асосий таркибий қисми бўлган-лиги учун дастлабки чора-табирлар бирмунча ўзгартирилиши, тўлди-рилиши ва янги ҳосил бўлган версиялар киритилиши мумкин. Гувоҳларни сўроқ қилиш – айниқса, жиноий ҳодисани ўз кўзлари билан кўрган шахсларни биринчи навбатда сўроқ қилмоқ ло-зим, шунингдек жиноят ҳақида ҳабар берганлари ҳам кечиктирмас-дан кўрсатма беришга чақиртирмоқ керак. Сўроқ жараёнида олинадиган маълумотлар қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин: -жиноий ҳодиса қачон ва қандай ҳолатда содир бўлди; -жиноятни содир қилган шахсни биладими, ташқи қиёфаси ҳақидаги маълумотларни хотирасида сақлаб қолдими; -қотил қайси томонга йўл олди, транспорт воситасидан фойдаландими; -ҳодиса жойидан бирор нарса, предметларни олиб кетдими; -жиноят жойида қотил бирор нарса (қурол) буюм қолдирдими; -жиноят содир бўлаётган вақтда гувоҳ қаерда эди ва нима билан банд эди; -яна кимлар кўрган ва эшитган бўлиши мумкин;

-гувоҳнинг жабрланувчиг а ва гумонланувчига алоқаси қандай ва бошқа малумотлар. Гувоҳларнинг мазкур кўрсатмалари, албатта, текширилмоғи ва дастлабки тергов, тезкор ҳаракатларидан олинган маълумотлар билан солиштирилмоғи лозим, бу билан уларнинг иш натижасида ва жиноятчига нисбатан манфаатдорлигини истисно қилиш имкони бўлади. Жиноят ҳақида қандайдир маълумотга эга бўлган бошқа гувоҳ-лар ҳам ўз вақтида сўроқ қилиниши лозим. Яқин дўстлари, таниш-билишлари ҳақида маълумот бера оладиган шахслардир. Шунингдек, жабрланувчи яшайдиган жойдаги қўшнилар, марҳумнинг уйига кир-ган-чиққан шахсларни кўрганлар, жабрланувчининг яшаш тарзи, иш-лаш жойлари ва бошқа билувчилардир. Таниб олишга кўрсатиш ҳаракати дастлабки ўтказилган тергов ва тезкор чоралари натижасида тўпланган далиллар, ашёларга гумон-ланувчига нисбатан ўтказилади. Ҳодиса жойида бўлган ва кўрган гувоҳлар, жабрланувчининг томони бўлган шахслар таниб олувчилар бўладилар. Тергов жараёнида топилган турли далилий ашёлар, ҳужжат, отиш ва бошқа қуроллари юзасидан криминалистик экспертиза ўтказилади. Қотиллик отиш қуроли билан содир қилинган бўлса, қуролнинг ўзи, унинг ҳарбий қисмлари, отилган ўқ-гильзалар, сочма ўқ заррача-лари поро х ва қуролга тегишли бошқа объектлар суд-бал л истик экс-пертиза текширувига юборилади. Жиноят ва бошқа предметлар билан содир этилган бўлса, шу жумладан, бузиш қуроллари, транспорт излари юзасидан трасологик экспертиза ўтказилади. Қўл-бармоқ ва яланг-оёқ кафтидан қолган излар трасологик экс- пертизанинг бир тури бўлган дактилоскопик текширувига объект бўлади. Жиноятнинг мазкур турини тергов қилишда ишнинг ҳолатига ва тергов вазиятларига кўра тинтув, тергов экспременти ва бошқа тергов ҳаракатлари ҳам ўтказилиши мумкин.

Адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. “Ўзбекистон” Тошкент, 2003 2. И.А.Каримов “Адолат - қонун устуворлигида”. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг II чақириқ 6-сессиясида сўзлаган нутқи “Ўзбекистон овози” газетаси, 2001 й. 30 август. 3. И.А.Каримов. Биз танлаган йўл демократик тараққиёт ва маърифий дунё билан ҳамкорлик йўли -Т: “Ўзбекистон”, 2003 4. И.А.Каримов. Тинчлик ва ҳавфсизлигимиз ўз куч - қу д ратимизга, ҳамжи ҳ атлигимиз ва қа т ъий иродамизга боғлиқ Т: “Ўзбекистон”, 2004 5. И.А.Каримов. Бизнинг мақсад-жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизациялаштириш ва ислоҳ қилишдир. Т: “Ўзбекистон”, 2005 6. Алимова Р.А, Отахўжаев С.А. – Суд экспертизасини ташкил қилиш ва ўтказиш масалалари. Тошкент, 2001 7. Криминалистика техникаси; Ўқув қўлланма, Тошкент, 1999 8. Криминалистика тактикаси; Ўқув қўлланма, Тошкент, 2000 9. Криминалистика; Дарслик. I-II қисм. Тошкент. 2003 й. 10. www.akadmvd.uz

Похожие

Бедарак йўқолган шахсларни «Қотиллик Қурбони» - версияси асосида тергов қилиш

Қотиллик жиноятларини тергов қилиш услубиёти ( Котиллик жиноятларини тергов килиш

Mурда бўлаги топилган ҳолатларда терговнинг ўзига хослилиги

Ўғирлик, талончилик ва босқинчилик жиноятларини тергов қилиш

Уюшган жиноятчиликни тергов қилиш