Юрт тинчлиги, ватан равнақи, халқ фаровонлиги – миллий тараққиётнинг стратегик мақсади - Юриспруденция - Рефераты

Юрт тинчлиги, ватан равнақи, халқ фаровонлиги – миллий тараққиётнинг стратегик мақсади

Загружено в:

19.09.2022

Скачано:

0

Размер:

199.5 KB

Юрт тинчлиги, ватан равнақи, халқ фаровонлиги – миллий тараққиётнинг стратеги к мақсади Режа : 1. Тараққиётнинг «Ўзбек модели» - Ватан равнақи, юрт тинчилиги, халқ фаровонлиги стратегиясидир 2. Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятига интеграциялашуви - миллий тараққиётнинг шарти ва омили. 3. Стратегик ғояларни амалга оширишнинг маънавий- мафкуравий асослари.

Таянч тушунчалар : миллий тараққиёт стратегияси, стратегик имконият, стратегик вазифалар, тактика, истиқбол стратегияси, жаҳон ҳамжамияти, интеграция, глобаллашув. Ҳар қандай тарихий даврда, ҳар бир мамлакатда: юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлиги ғояси жамиятнинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий ривожланиш даражасини белгилашда муштараклашган универсал мезон ҳисобланиб, миллат, элат ва халқларнинг тарихий шаклланган менталитетига, манфаатларига мос келади. Шу нуқтаи назардан, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлиги ғояси билан бевосита боғлиқ ва унинг мазмунини ифодалайдиган ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий- маданий ҳодисалар ривожланишининг объектив шарт-шароитларини, субъектив омилларини, чуқур ўрганиш ҳамда назарий-концептуал асосларини ишлаб чиқиш ғоят долзарб илмий муаммодир. Ўзбекистон халқининг миллий ғояси ва мустақиллик фалсафасининг асосчиси Ислом Каримовдир. Хусусан, илмий-концецтуал жиҳатдан мамлакатимиз миллий тараққиёт йўлини, озод ва обод юрт тинчлигининг истиқболлари стратегияси ҳамда тактикасини асослаб бериш, мустақиллик йилларида қўлга киритилган катта муваффақиятларнинг амалий тажрибалари бевосита Ислом Каримов номи билан боғлиқ бўлиб, Ватан ва миллат олдидаги буюк хизматларидир. Умуман инсоният тарихий тараққиёти тажрибаси, хусусан мустақил Ўзбекистон ривожланишининг «ўзбек модели» теран илмий-фалсафий тафаккур натижасидир. Дарҳақиқат, ижтимоий-сиёсий фикрлар тарихида қиёси бўлмаган «беш тамойил»нинг ишлаб чиқилиши ва изчил амалга оширилиши умуминсоният цивилизацияси тараққиётини муҳим назарий хулосалар ва амалий тажрибалар билан бойитишга олиб келди. Табиийки, миллий ғоямиз шу юртда яшаётган барча одамларнинг олижаноб ниятларини, ҳаётий манфаатларини мужассам этадиган юрт тинчли-гн, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги деган юксак тушунчаларни ўз ичига олади. Ислом Каримов. (” Юксак маънавият – енгилмас куч” асаридан ).

Биз бу тамойилларнинг юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғояси билан боғлиқлик жиҳатларини кўриб чиқадиган бўлсак, уларнинг мавжудлиги ва ривожланишидаги объектив-субъектив омиллар ҳамда шарт-шароитлари бирлиги яққол намоён бўлади. Биринчидан, иқтисодиётнинг сиёсатдан устуворлиги тамойили, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлигини таъминлайдиган ижтимоий- сиёсий омиллар таркибидаги иқтисодий детерминизм ғояларидан тубдан фарқ қилади. Зеро, мустақилликка эришгандан кейин мамлакат олдида турган вазифалар тизими ва уларни ҳал қилиш кетма-кетлиги нуқтаи назаридан иқтисодиётни ривожлантириш, биринчи навбатда кун тартибига қўйилди. Чунки, иқтисодиётни мустабид тузумдан мерос қолган тоталитаризм, волюнтаризм, субъективизмга асосланган ҳукмрон коммунистик ғоя ва мафкуранинг, сиёсий тизимнинг исканжасидан халос қилмасдан, Ватан равнақини, юрт тинчлигини, халқ фаровонлигини таъминлайдиган демократик ислоҳотларни амалга ошириш мумкин эмас эди. Ислоҳотларнинг биринчи босқичида Ўзбекистоннинг миллий тарихий тараққиёт хусусиятларини, демографик-этнографик, маданий стуруктурасини, ишлаб чиқаришнинг мустабид тузум шароитида шаклланган таркибий тузилишини ҳаp томонлама эътиборга олиб, иқтисодиётни эркинлаштиришдан иборат ислоҳотлар — ижтимоий-сиёсий муносабатларни жамиятнинг объектив қонуниятлари асосида ташкил қилиши, унда инсон омилининг ролини ошириш - барқарор ривожланишнинг зарурий шарти эди. Бунда «энг муҳим устувор масала - бу кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг жадал ривожланишини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, шу асосда аҳоли бандлигини ва фаровонлигини ошириш муаммоларини ҳал этишдан ибортдир». 1 Бу соҳада қўлга киритилган муваффақиятлар кейинги йилларнинг режаларини тузиш, уларни амалга оширишнинг реал имкониятларини 1 Каримов И . А. Демократик ҳуқуқий давлат, эркин иқтисодиёт талабларини тўлиқ жорий этиш , фуқаролик жамияти асосларини қуриш-фаровон ҳаётимиз гаровидир. Жаиятимизни эркинлаштириш, ислоҳотларни чуқурлаштириш, маънавиятимизни юксалтириш ва халқимизнинг ҳаёт даражасини ошириш – барча ишларимизнинг мезони ва мақсадидир. Т.15. –Т.: Ўзбекистон, 2007. –Б.199.

қидириб топишни тақозо қилмоқда. 2008 йилда «кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ялпи ички маҳсулот таркибидаги улушини 48 фоизга, 2010 йилга бориб эса, 50-52 фоизга, хизмат кўрсатиш соҳасининг салмоғини тегишли равишда 45 ва 49 фоизга етказиш учун бугун бизда барча асосларимиз бор. 2010 йилда янги ташкил этилаётган иш ўринларини касаначилик асосида 250 мингтага етказиш» 2 кўзда тутилмоқда. Иқтисодий ислоҳотларнинг жамият сиёсий тизимини ўзгартиришга нисбатан устуворлигини таъминлаш, мафкура якка ҳокимлигидан ҳоли қилиш натижасида, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлиги ғоясини амалга оширишнинг қуйидаги имкониятлари вужудга келди. Яъни: 1) жамиятни бошқараётган мавжуд сиёсий тизимнинг пароканда бўлиши натижасида, муқаррар тарзда, келиб чиқиши мумкин бўлган ҳокимият талашиш, сиёсий бошбошдоқлик, анархия ҳодисасининг олди олинди, жамият ижтимоий-сиёсий «иқлимининг» мўътадиллиги, мамлакатда тинчлик ва барқарорлик таъминланди; 2) иқтисодиётни сиёсатдан босқичма-босқич эркинлаштириш натижасида муқобил мулкчилик шаклларининг вужудга келиши иқтисодий ишлаб чиқариш coҳасининг таркибий ўзгаришларига асос бўлди; 3) сиёсий тизими шаклидан қатъий назар турли мамлакатлар билан иқтисодий муносабатлар ўрнатиш, «очиқ эшик» сиёсати чет эл инвестицияси кириб келишига имконият яратди; 4) кишилар онгидаги мустабид тузумдан қолган 2 Каримов И.А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. Ўзбекистон республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2007 йилда мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2008 йилда иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузасидан: «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал. Агар иқтисодий ўсиш, тараққиёт – жамиятимизнинг танаси бўлса, маънавият- маърифат ва сиёсий онг етуклиги унинг руҳи, ақли ва жонидир. Ислом Каримов (« Илму фан мамлакат тараққиётига хизмат қилсин». Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси умумий йиғилишида сўзланган нутқидан, 1994 йил июль).

боқимандалик кайфияти барҳам топиб, ташаббускорлик, тадбиркорлик сифатлари қарор топди. Иқтисодиётнинг сиёсатдан устуворлигини таъминлаш, уни «эркинлаштиришдаги бош вазифа — энг аввало, давлатнинг назоратчилик ва бошқарувчилик вазифаларини — функцияларини қисқартириш, унинг корхоналар хўжалик фаолиятига аралашувини чеклашдан иборат бўлди.. Булар ўз навбатида, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлиги ғоясини амалга оширишнинг, миллий мустақилликни мустаҳкамлашнинг зарурий иқтисодий шарт-шароитларини яратиб берди. Натижада, «яқин уч йилда иш ҳақини 2-2,5 баробар ошириш бўйича ўз олдимизга қўйган стратегик вазифага мувофиқ, 2007 йилда иш ҳақи, пенсия, стипендия ва нафақалар миқдори 1,5 баробар кўпайтирилди. 2007 йил декабрида ўртача ойлик иш ҳақи, хўжалик субъектлари ва бюджет соҳаларини ҳисобга олган ҳолда, 210 АҚШ доллари миқдорига тенг бўлди». 3 Иккинчидан, жамиятнинг ҳар қандай тарихий ривожланиш босқичларида, давлат сиёсий устқурманинг муштараклашган асосий элементи сифатида, ижтимоий-сиёсий муносабатларни ташкиллаштириш, бошқариш ва назорат қилишда муҳим рол ўйнайди. “Айниқса, ўтиш даврида лавлатнинг бош ислоҳотчи сифатидаги ролини ислоҳотларни жорий этишнинг асосий шартларидан бири тариқасида қатьий белгилаб олганимиз иқтисодиётнинг универсал талаб ва мезонларини миллий маънавиятимиз хусусиятлари билан уйғунлаштиришда гоят муҳим аҳамият касб этди” 3 Каримов И. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал.

Инсоният тараққиётининг тарихий тажрибалари демократик тамойилларга асосланган давлатгина бош ислоҳотчилик ролини бажариши мумкинлигини назарий ва амалий жиҳатлардан исботлаб берган. Дарҳақиқат, жамият сиёсий институтлари ичида давлатнинг бош ислоҳотчилик ролини белгилайдиган куч-қудрати, аввало, демократик институтларнинг мустақил фаолият кўрсатиши учун шарт- шароит яратиш, фуқаролар ва жамиятнинг барча сиёсий, ижтимоий салоҳиятини рўёбга чиқариш, тадбиркорлик ва иқтисодий ташаббуслар эркинлиги учун зарур имкониятларни ташкил этиб бериш қобилияти билан ўлчанади. Ўзбекистонда миллий мустақилликни мустаҳкамлаш ва юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлиги ғоясини амалга оширишда давлатнинг бош ислоҳотчилик роли қуйидаги хусусиятларида намоён бўлади: 1) давлат - сиёсий ҳокимиятнинг узвий муштараклашган институтлари тизимига эга бўлиб, миллий ғояни амалга оширадиган, стратегик мақсадларга йўналтирилган ички ва ташқи функцияларини бажаришнинг мукаммал механизмларига, воситаларига эга; 2) давлатнинг демократик конституционализмга асосланган қонуний-ҳуқуқий тамойиллари ва уларнинг юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлиги манфаатларига мос келиши бош ислоҳотчилик роли самарадорлигини белгилайдиган мезон ҳисобланади; Биз фуқаролик жамиятини қуришга интилмоқдамиз. Бунинг маъноси шуки, давлатчилигимиз ривожлана борган сари бошқарувнинг турли хил вазифаларини бевосита халққа топшириш, яъни ўзини-ўзи бошқариш органларини янада ривожлантириш демакдир. Ислом Каримов Ўзбекистоннинг сиёсий- ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи сессиясида сўзланган нутқидан, 1995 йил февраль).

3) давлатнинг ижтимоий-сиёсий муносабатларни ташкиллаштириш, бошқариш ва назорат қилиш жарёнида ислоҳотчилик ролини такомиллаштириб бориши юрт тинчлиги, Ватан равнақи ва халқ фаравонлигини таъминлаш даражаси билан ўлчанади; 4) Миллий тараққиётнинг юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғояларини амалга оширилиши давлатнинг ислоҳотчилик роли натижаси бўлиб қолмасдан, шу билан биргаликда, унинг мавжудлиги шарти ва ривожланишини таъминлайдиган омилларидир. Учинчидан, инсоният жамиятининг ҳар қандай босқичида, умуман ижтимоий-сиёсий муносабатларни, хусусан ғоявий-мафкуравий муносабатларни ташкиллаштириш, бошқариш ва назорат қилиш муайян қонунларни тақозо қилган. Бу қонунларни яратиш «технологияси», уларга қатъий амал қилиш механизмлари мукаммаллиги жамият, шахс ва бошқа ижтимоий-сиёсий институтлар томонидан устуворлигини таъминлаш даражасига боғлиқ бўлади. қонунларнинг жамият тараққиёти эҳтиёжларидан келиб чиқиб, миллий ва умуминсоний манфаатларига мослиги - юрт тинчлигини, Ватан равнақини, халқ фаровонлигини таъминлашнинг зарурий шартидир. Зеро, умумдемократик тамойилларга асосланган қонунлар устуворлиги миллий тараққиётнинг асосий ғояларини амалга ошириш йўналишларини белгилайдиган мезонлар тизимида алоҳида аҳамиятга эга. Чунки, бу ғояларни инсон онгига сингдириш, амалий Биз орзу қилаётган фаровон, озод ва обод ҳаётга эришишнинг асосий шарти шуки, унинг қонун- қоидаларига, талабларига бўйсуниб, риоя қилиб яшаш керак. Акс ҳолда умуминсоний тараққиётнинг катта йўлидан четга чиқиб, яна ўша оғир муаммолар гирдобида қолиб кетиш хавфи бор. Ислом Каримов Адолат ҳар ишда ҳамроҳимиз ва дастуримиз бўлсин.

ҳаётига жорий этиш: 1) жамият ривожланишини ташкиллаштирувчи, бошқарувчи ва назорат қилувчи қонунлар устуворлигини ҳамманинг бирдек эътироф этиши ҳамда истисносиз бажаришига; 2) қонунларни яратувчи ва қабул қилувчи демократик институтлар фаолияти, уларни амалга ошириш усуллари ва воситаларидаги миллий хусусиятларининг умуминсоний андазаларга мослигига; 3) жамиятнинг динамик ўзгаришига мос мавжуд қонунлар тизими ўзгаришини тақозо қиладиган объектив зарурият ва эҳтиёжни ўз вақтида англаш асосида қонунларни таҳрир қилишга; 4) аҳоли турли қатламларининг ҳуқуқий онги ва маданиятини ривожлантириш ҳамда уларни юрт тинчлиги, Ватан равнақи ва халқ фаровонлиги учун хизмат қилишга йўналтиришга боғлиқ бўлади. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, аксарият ҳолатларда қонун устуворлиги ҳақида гапирилганда, ҳуқуқий қонунлар назарда тутилади, Ваҳоланки, табиат, жамият ва инсон тафаккурининг ривожланиш қонунлари объектив характерга эга бўлиб, инсон уларни билиш асосида ўз амалий ва назарий фаолиятини оқилона ташкил қилиши мумкин. Инсоннинг тарик организм сифатида, биологик-физиологик тузилиши — табиат қонунларига мослашувини, ижтимоий мавжудот сифатида эса — жамият қонунларига бўйсунишини тақозо этади. Агар, инсон бу қонунларнинг объективлигини суистеъмол қилса, муқaррар равишда, жазосини тортади. Шунинг учун қонун устуворлиги деганда, биринчи навбатда, табиат қонунларининг устуворлигини ҳам эътироф этиш керак. Чунки, инсоннинг табиат қонунларини илмий билиши асосида, уни ўсиб бораётган эҳтиёжларига кўра, оқилона ўзгартириши ва ўзлаштириши, умуман жамият тараққиётининг даражасини белгилайди. Бошқача қилиб айтганда, инсонларнинг табиат қонунларига асосланиб яшаш маданиятини шакллантирмасдан, ижтимоий ҳаёт қонунларига кўра яшаш маданиятини ривожлантириб бўлмайди. Ундан ташқарида эса, миллий ғоянинг амалий фаолият доирасини тасаввур қилиш мумкин эмас.

Тўртинчидан, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясининг асосий мақсади — бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтиш даврида, аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш билан бевосита боғлиқдир. Чунки, Ўзбекистоннинг демографик структураси, иқтисодий ишлаб чиқаришнинг, мустабид тузумдан мерос бўлиб қолган, таркибий тузилиши аҳолининг моддий жиҳатдан кам таъминланган, ночор қатламини давлат томонидан ижтимоий ҳимоя қилишни кун тартибига қўйган эди. Бу вазифага мамлакатимизда давлат ижтимоий сиёсати даражасида, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлигини таъминлашнинг зарурий шарти ва гуманистик тамойили сифатида қаралмоқда. «Аҳолининг реал пул даромадлари бир йилда 27 фоиздан зиёд кўпайди. Статистика идоралари маълумотларига кўра, 2001 йилда меҳнатга лаёқатли аҳолининг ўртача иш ҳақи кун кечириш учун минимум даражада зарур бўлган маблағнинг 99 фоизини ташкил қилган бўлса, 2007 йилда бу кўрсаткич 3 баробардан кўпроқ ошди. Таъкидлаш жоизки, бу рақам Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги мамлакатлари ўртасида юқори кўрсаткичлардан бири ҳисобланади» 4 .Лекин, аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш тамойили, кенг ва универсал мазмунга эга бўлиб, фақатгина кам таъминланган кишиларга инсонпарварилк ёрдами кўрсатиш ёки моддий жиҳатдан кўмак беришдан иборат эмас, балки ҳаёт шароитининг барча томонларини яхшилашни ҳам ўз ичига олади. Шу нуқтаи назардан,. 2007 йилга келиб «аҳолини ичимлик суви 4 Каримов И . Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал. Мустақиллик, танланган истиқлол йўли, авваламбор, ҳар қайси инсон, фуқаро бутун жамият келажаги учун муносиб ҳаёт, фаровонлик, барқарорлик бахш этган тақдирдагина халқимиз учун маъқул бўлиши муқаррардир». Ислом Каримов. Илму фан мамлакат тараққиётига хизмат қилсин (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси умумий йиғилишида сўзланган нутқидан, 1994 йил июль)

бмлан таъминлаш 84 фоизга, шу жумладан, қишлоқ жойларида 77 фоизга етди, табиий газ билан таъминлаш 82 фоиз, қишлоқларда эса 77 фоизгача ўсишини» 5 ижтимоий ҳимоянинг муайян йўналиши тарзида қараш керак. 2007 йил мамлакатимизда Соғлиқни сақлаш тизимини тубдан ислоҳ қилишнинг иккинчи босқичини амалга ошириш бўйича махсус дастур қабул қилинди ва у бугунги кунда амалга оширилмоқда. Ривожланган мамлакатлар тажрибасидан ва амалий мақсадга жавоб беришидан келиб чиққан ҳолда, тиббиёт соҳаси бошқарув тизимининг барча бўғинлари қайта кўриб чиқилмоқда. Давлатнинг ижтимоий муҳофаза сиёсати мамлакатимизда яшаётган аҳолининг иқтисодий, сиёсий, маънавий, маданий, руҳий ҳаёт шароитларини менталитетига ёт ғоя ва мафкураларнинг тажовузидан муҳофаза қилишни ҳам ўз ичига олади. Зеро, миллат руҳига, ҳаёт тарзига ёт бўлган ғояларнинг мамлакатимизга кириб келишига қарши кураш, фуқароларнинг ғоявий-мафкуравий иммунитетини шакллантириш ҳам ижтимоий муҳофаза сиёсатининг муҳим йўналиши бўлиб, миллий тараққиётни рағбатлантирувчи зарурий омилдир. Юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғояси ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш тамойили ўртасидаги боғланиш, уларнинг бири иккинчсини тақозо қилишида намоён бўлади. Хусусан: 1) Ватан равнақи ғояси аҳолининг барча қатламларини ижтимоий ҳимоя қилиш механизмлари, 5 Каримов И. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал Эл-юртимизнинг, шу юртда яшаётган ҳар қайси инсоннинг эсон- омонлиги бизнинг энг катта ютуғумиз ва бойлигимиздир. Бу бойликни кўз қорачиғидай асраб- авайлаш, қадрига етиш – барчамизнинг муқаддас инсоний бурчимиздир. Ислом Каримов. Жамиятимиз мафкураси халқни-халқ, миллатни –миллат қилишга хизмат этсин (“Тафаккур” журнали бош муҳаррирининг саволларига жавобларидан). .

усуллари ва воситалари самарадорлигини таъминлаган вазиятда, ўз мазмунига эга бўлади; 2) аҳолининг ижтимоий ҳимояланиш даражаси юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясининг гуманистик мазмун ва моҳиятини ифодалайдиган асосий мезондир; 3) жамиятнинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маданий соҳалардаги изчил ривожланиш хусусиятлари юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясини фаол амалга ошириш жараёнида намоён бўлади; 4) юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғояси динамик характерга эга бўлса ҳам, ҳар қандай тарихий даврларда аҳолини ижтимоий муҳофаза қилишнинг умумий мақсад ва вазфаларини ифодалайди. Бешинчидан, Ўзбекистоннинг миллий тараққиёт хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, бозор иқтисодиёти муносабатларига тадрижий, эволюцион йўл билан босқичма-босқич ўтиш тамойили, ҳозиргача жамиятни ривожлантиришга доир мавжуд бўлган ижтимоий фикр тарихидаги назариялар ва ғояларнинг мазмунини, умуминсоний тамойилларини ривожлантиришнинг конкретлашган йўналишидир. Зеро, жамият тараққиётининг тарихий тажрибалари ижтимоий ҳаётни инқилобий йўл билан кескин ўзгартиришлар, унинг равнақини эмас, балки ғоят хавфли: иқтисодий, сиёсий, маънавий инқирозларининг асоси, бошланиши бўлганлигини қайта-қайта исботлаб берган. Бу ҳақда Н.Бердяев «Интеллигенциянинг маънавий инқирози» деган асарида: «Ҳар қандай революция реакцияга қарши реакциядир, ундан кейин эса революцияга қарши реакция бошланади» 6 , деб ёзган эди. Шу нуқтаи назардан, жамиятимиз ривожланишидаги ворислик муносабатлари, тадрижийлик, «янгисини қурмасдан, эскисини бузмаслик» тамойили юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлигининг зарурий шарти бўлиб қолмоқда 6 Бердяев Н . Духовн ы й кризис интеллигенции. СПб., 1909. –С.92.

Умумлаштириб айтганимизда, бозор иқтисодиёти муносабатларига тадрижий-эволюцион йўл билан ўтиш жараёнида, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясини амалга ошириш қуйидаги хулосаларга асос бўлади: 1) Ўзбекистонда жамият тараққиётининг маҳаллий шарт-шароитларини, миллат менталитети хусусиятларни эътиборга олиб, босқичма-босқич, тадрижий амалга оширилиши миллат ва умуминсоният манфаатларига мос келади; 2) ижтимоий-иқтисодий, сиёсий- маънавий соҳалар ислоҳотидаги тадрижийлик сусткашлик, инертлик эмас, балки янги жамият қурилишининг стратегик мақсадларидан келиб чиққан тактикадир; 3) Ўзбекистон танлаган тараққиёт йўли истиқболига халқимизнинг чуқур ишончи, эътиқоди ва уни амалга оширишдаги фидоийлиги Ватан ҳамда миллат равнақининг асосий кафолатидир; 4) Ўзбекистоннинг бозор иқтисодиёти муносабатларига босқичма-босқич, тадрижий йўл билан ўтишдаги ютуқлари, тажрибалари жаҳон жамоатчилигининг диққат-эътиборига сазавор бўлмоқда. И. Каримов Биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг ўн тўртинчи сессиясида сўзлаган маърузасида: «Жамиятни янгилашнинг инқилобий усулларига биз мутлақо қаршимиз. Биз тадрижий — эволюцион ислоҳотлар йўли тарафдоримиз ва бунга қатьий амал қиламиз. Мамлакатимизнинг тарихий ва миллий хусусиятларини, халқимиз табиатини Мен ҳар қандай инқилобларга қаршиман, мен – тадрижий тараққиёт тарафдориман. Яъни, барча воқеалар мавжуд объектив қонуниятлар асосида ривожланиши керак. Ислом Каримов Бизни танлаган йўлимиздан ҳеч ким қайтаролмайди (2005 йиллари 12-13 май кунлари Андижон шаҳрида рўй берган воқеалар муносабати билан маҳаллий ва хорижий оммавий ахборот воситалари учун ўтказилган матбуот анжуманидаги баёнот ва мухбирларнинг саволларига жавоблардан)

— менталитетини инобатга олсак, ривожланишнинг мазкур йўли биз учун ниҳоятда мақбулдир» 7 , деб миллат иродасини ифодалаган эди. Бу илмий-назарий ва амалий хулоса, бир томондан, миллий истиқлолнинг олий мақсади бўлиб, Ўзбекистонда яшаётган барча фуқароларнинг: ижтимоий таркибидан, сиёсий мавқеидан, этник хусусиятларидаи, диний эътиқодидан, иқтисодий аҳволидан қатьий назар мамлакатимиз ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий, маданий ривожланиш истиқболи билан боғлиқ эзгу орзу-умидларини амалга оширишни ифодалайди. Бошқача айтганда, Ўзбекистонда бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтишнинг ҳозирги босқичида, «Ислоҳотларнинг мазмуни ва мақсади Ўзбекистоннинг ҳар бир фуқароси миллати, дини ва маслагидан қатьий назар, шахс сифатида намоён бўлиш, ўз қобилиятини, истеъдодини намойиш этиш, ўз ҳаётини яхшироқ, муносиброқ, маънавий бойроқ қилиш имкониятларига эга бўладиган зарур шартларни яратишдан иборатдир» 8 . Иккинчи томондан эса, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясини амалга ошириш, жамиятнинг нисбатан мустақил: ижтимоий, иқтисодий сиёсий, маънавий соҳалардаги ривожланиш хусусиятларига ва даражаларига боғлиқ бўлади. Уларнинг ҳар бирини алоҳида-алоҳида ўрганиш юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясининг маъно-мазмунини конкретлаштириш ва аҳамиятини аниқлаш имкониятини беради. Ижтимоий-сиёсий барқарорликнинг: минтақавий тинчлик, миллатлараро тотувлик, диний бағрикенглик, баркамол авлод тарбиясининг дастлабки асоси ва шарти бўлган оилани мустаҳкамлаш, жамият бошқарувида маҳаллий ҳокимиятнинг, хусусан маҳаллалар ролини ошириш, миллат менталитетига хос сабр-қаноат, инсоф-диёнат, барқарор психологик муҳит, соғлом экологик вазият, урбанизация даражаси ва аҳолининг иш билан бандлиги каби омиллар муҳим aҳамиятга эга. 7 Каримов И. А. Ўзбекистон ХХ! асрга интилмоқда. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. –Т.: 1999 –Б.379. 8 Ўша жойда

Мамлакатдаги ички сиёсий вазиятнинг мўътадиллиги, ҳаётнинг барча соҳаларини эркинлаштиришда демократик тамойилларнинг устуворлашуви, давлат ва жамиятни бошқаришда муқобил сиёсий партиялар, оммавий ва нодавлат ташкилотлар ролининг ошиб бориши, ҳудудий дахлсизликни таъминлаш ва мамлакат мудофаа қобилиятини, аҳоли сиёсий онги, масъулияти ва фаоллигини ошириш — миллий тараққиёт ғоясининг сиёсий мақсадларидан келиб чиқади. Ўзбекистонда бозор муносабатларига хос муқобил мулкчиликнинг шаклланиши, иқтисодиётнинг таркибий тизимидаги ўзгаришлар, кичик ва ўрта бизнес, ишбилармонлик ва тадбиркорлик, моддий ишлаб чиқаришнинг замонавий хом-ашё ва техник-технологик асослари, иқтисодиётни эркинлаштириш ва рақобат, ташқи савдо ва иқтисодий алоқаларни кучайтириш, энг муҳими, аҳолининг иқтисодий онги ва тафаккурини, маданиятини ривожлантириш миллий барқарор тараққиёт истиқболларини, таъминлашнинг иқ тисодий имкониятларини яратди. Айниқса, «қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиш бўйича аниқ мақсадга қаратилган ишлар олиб борилмоқда. Бунинг натижасида кейинги йилларда қишлоқ хўжалиги тубдан ўзгарди. Ҳозирги кунда республикамизда 215 мингдан ортиқ фермер хўжалиги фаолият юритмоқда, уларда 1,6 миллион киши ёки соҳада банд бўлган аҳолининг қарийиб 90 фоизи меҳнат қилмоқда, қишлоқ хўжалиги экин майдонларининг қарийиб 85 фоизи ана шу хўжаликлар ҳиссасига тўғри келади. Ўтган йили мамлакатимизда тайёрланган ялпи пахта ҳосилининг 99 фоизи фермер хўжаликлари томонидан етиштирилди» 9 . 9 Каримов И. А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал. Сохта инқилобий сакрашларсиз, фожиали оқибатларсиз ва кучли ижтимоий ларзаларсиз, эволюцион йўл билан нормал, маданиятли тараққиётга ўтиш - танлаб олинган йўлнинг асосий мазмуни ва моҳиятидир. Ислом Каримов. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли асаридан.

Миллий тарихий меросимиз ва анъаналаримизнинг тикланиши, аҳоли интеллектуал салоҳиятини ошириш, илмий ва маънавий-маданий муассасаларни, санъат ва адабиётни ривожлантириш, комил инсонни тарбиялаш бўйича Ўзбекистон республикасида «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» ва «Таълим тўғрисида»ги Конунининг қабул қилиниши ва илғор педагогик технологиялар ёрдамида изчил амалга жорий этилиши, оммавий ахборот воситалари ва алоқа коммуникациялари таъсирчанлигини ошириш, халқаро маданий муносабатларни кучайтириш каби маьнавий-маърифий тадбирлар ҳам миллий тараққиёт манфаатларига хизмат қилади. Юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғояси мамлакатимизнинг ҳар бир фуқароси тақдирида ўз ифодасини топмоқда. Келажак авлодларга озод ва обод Ватан қолдириш масьулияти эса, ҳаммага бирдек мажбурият юклайди. Уни англаш эса, инсон баркамоллигининг муҳим мезонидир. Зеро, бу ғоя «ҳар бир юртдошимизни ўзининг маънавий камолоти учун юксак масъулиятини ҳис этишга, ўз манфаатларини шу юрт, шу халқ манфаатлари билан уйғунлаштириб яшашга даъват этади». 10 ' Инсоният тарихининг ҳар қандай босқичида, ҳар бир соф виждонли киши ўз ватани равнақини олий мақсад деб билган ва ўзича тасаввур қилган. Масалан, жазирама саҳрода яшовчи кўчманчи бадавий, абадий музликлар билан қопланган юртлардаги эвенклар, инсон ўтиб бўлмайдиган туқайларда яшаётган аборигенлар ва бошқа халқлар учун аждодлари ўтган ҳамда ўзлари яшаётган табиий муҳит, ижтимоий макон Ватан ҳисобланади. Унинг равнақини ўз ўтови, чайласи, ертўласида яшаётган оиласи, қондош уруғлари, халқи ҳаёт тарзи, эътиқоди, орзу-умидлари тимсолида тасаввур қилади. Бу тасаввурлардаги умумийлик маънавиятдаги умуминсонийликнинг намоён бўлишидир. Бироқ, ўз ватани равнақини мутлақлаштириб, бошқа мамлакат лар манфаатл а рига қарама-қарши қўйиш, ҳеч қачон том маънодаги юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фар о вонлиги ғояси нинг мазмунини 10 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушуача ва тамойиллар. — Т.: Ўзбекистон, 2001. –Б. 51-52.

ифодаламайди. Агар биз, уларни олий бахт деб ҳисоблайдиган бўлсак, буюк файласуфлардан бири айтганидек, «бировларнинг кўз ёшлари эвазига эришилган бахт - энг буюк бахтсизликдир». Умумлаштириб айтадиган бўлсак, эркин бозор муносабатлари шаклланаётган ҳозирги шароитда, жамиятнинг умуминсоний демократик тамойилларга асосан ижтимоий табақаланиши жараёнида, нафақат иқтисодий нуқтаи назардан, балки маънавий-маърифий, психологик-руҳий жиҳатлардан ҳам қатламлашиш ҳодисаси содир бўлмоқда. Ҳар бир ижтимоий гуруҳнинг сиёсий қиёфаси, энг аввало унинг мафкурасида намоён бўлади. Чунки, мафкура - ягона Ватан ҳудудида яшаётган миллатга, халққа мансуб бўлган ижтимоий гуруҳлар ғояси ва фалсафий дунёқарашлари, орзу-истакларининг сиёсий жиҳатдан манфаатлашган ҳамда уларни амалга ошириш усуллари ва воситаларининг муштараклашган шаклидир. Шунинг учун ҳам жамиятнинг турли ижтимоий табақаларга ажралиши мураккаб мафкуравий тизимни вужудга келтириши билан биргаликда, улар тарихий заруриятга кўра, ҳар бир миллат, элат, ижтимоий қатламнинг юрти тинчлиги, Ватани равнақи, халқи фар о вонлиги ғояси доирасида туташади ва мамлакатимизда яшаётган барча фуқаролар ҳамда ижтимоий табақалар учун умуммиллий ғоя сифатида эътироф этилади. Ҳозирги даврда жаҳон тараққиётининг энг муҳим хусусияти ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий соҳаларлар глобаллашуви ва интеграциялашуви жараёнининг ғоят шиддатли интенсивлашиши билан характерланади. Хусусан, ер юзида «социалистик» деб аталадиган сиёсий тизимнинг барҳам топиши, айниқса собиқ совет империяси тугатилиши билан вужудга келган Миллий ўз-ўзини англашнинг тикланиши жаҳон инсонпарварлик маданияти ва умумбашарий қадриятлари идеалларидан, бизнинг кўп миллатли жамиятимиз анъаналаридан ажралиб қолиши мумкин эмас. Ислом Каримов Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли.

мустақил давлатларнинг халқаро муносабатлари тизимида жиддий ўзгаришлар содир бўлмоқда. Бу тарихий жараёнда ўзаро бир-бирини тақозо қиладиган икки тенденция кўзга ташланмоқда. Биринчиси, мустақилликка эришган давлатларнинг жаҳон ҳамжамиятига кириш учун зарур бўлган ички объектив-субъектив омилларини, шарт-шароитларини яратишга, жамиятни замонавий дунёдаги илғор ва демократик ривожланган мамлакатларнинг ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий андазаларига мос тарзда қуришга интилишдан иборат. Иккинчиси, мустақилликка эришган мамлакатларнинг бутун жаҳон ҳамжамиятига узвий интеграциялашиш масъулиятини, бурчини, мажбуриятини англаган ҳолда, миллий тараққиёт манфаатларини муҳофаза қилишнинг ишончли ва самарадор кафолатини яратиш учун ҳаракатидир. Ҳозирги даврда жаҳон ҳамжамиятининг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий, маданий муносабатлари интеграциялашуви, глобаллашуви ва интенсивлашуви объектив жараён бўлиб, табиий- тарихий заруриятдир. Бу ҳодисада эса, аксинча, бир-бирига қарама-қарши бўлган икки йўналиш, майл (тенденция) кўзга ташланади, яъни: биринчиси, башариятга хос тарихий тараққиётнинг умуминсоний эхтиёжлари, манфаатлари ва тамойиллари: халқаро, давлатлараро, миллатлараро, динлараро ҳамда бошқа муносабатларни ривожлантиришни тақозо қилади ва бу умумсоциологик қонуният тарзида намоён бўлади. Иккинчиси, ҳеч қандай давлатнинг, Бизнинг миллий хусусиятларимиз умуминсоний қадриятлар билан боғланиб кетган. Асрлар давомида халқимиз умумбашарий, умуминсоний қадриятлар такомилига улкан ҳисса қўшган. Турли миллат вакилларига ҳурмат, улар билан баҳамжиҳат яшаш, диний бағрикенглик, дунёвий билимларга интилиш, ўзга халқларнинг илғор тажрибалари ва маданиятини ўрганиш каби хусусиятлар ҳам халқимизда азалдан мужассам. Ислом Каримов Миллий истиқлол мафкураси – халқ эътиқоди ва буюук келажакка ишончдир (“FIDOKOR” газетаси мухбири саволларига жавоблардан).

миллатнинг жаҳон ҳамжамиятига тенг ҳуқуқли аъзо бўлиб кириши стихияли, ўз-ўзидан, силлиқ тарзда кечмайди, аксинча жуда қийинчилик билан, мураккаб тўсиқларни бартараф этиш орқали амалга ошади. Жаҳон цивилизациясининг ҳозирги тараққиёт босқичи мамлакатлар, давлатлар, миллатлар, халқлар, динлар ва бошқа ижтимоий бирликлар ўртасидаги муносабатларнинг жуғрофий-ҳудудий жиҳатларини ғоят нисбий тушунчага айлантирди. Чунки, давлатларнинг халқаро ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий-маданий ва бошқа соҳалардаги муносабатида ахборот айрибошлашнинг турли хил тезкор техник-технологик инфраструктураси, алоқа коммуникацияларининг имкониятлари, аҳоли умумий интеллектуал салоҳияти, ижтимоий мобиллиги ва сиёсий фаоллигининг хусусиятлари халқаро ижтимоий муносабатларнинг умумбашарий миқёсда интеграциялашиш ҳамда глобаллашиш жараёнини рағбатлантирувчи омил бўлиб ҳисобланади. Шу билан биргаликда, инсониятнинг халқаро муносабатлари тарихи, мустақилликка эришган барча давлатларнинг жаҳон ҳамжамиятига кириши ғоят оғир кечганлигини кўрсатиб бермоқда. Мустақилликни қўлга киритган ҳамма мамлакатлар қатори, Ўзбекистон ҳам ҳозирги кунда бу жараёндан истисно эмас. Чунки, жаҳон тарихида гегемонизм мавқеига эга бўлган ёки шунга давогарлик қилаётган тоталитар давлатлар ва шовинистик миллатларнинг бошқа мамлакатларни, халқларни ўзининг устуворлаштирилган индивидуал ижтимоий, иқтисодий, сиёсий истиқбол стратегик мақсадлари, маслаклари ҳамда манфаатларига кўра, ғоявий- мафкуравий қарам қилиб олишга уринишлари, ҳамма даврларда ижтимоий- сиёсий жараёнларнинг асосий хусусиятларини, йўналишларини, мазмунини белгилаб берган. Айниқса, ҳозирги вақтда турли мамлакатларнинг ижтимоий-иқтисодий, маънавий-маданий ривожланиш даражаларидаги фарқлар, жаҳон ҳамжамиятидаги мавқеларининг тафовутлари кескин кучайиб кетиши билан бу жараённинг мафкуралашиш ҳодисасини, хусусий қонуният тарзида, намоён қилмоқда.

Мустақилликка эришиб, миллий ривожланиш йўлига кираётган мамлакатларни ғоявий-мафкуравий исканжага олиш воситалари, усуллари ғоят хилма-хил бўлиб, улар муқаррар равишда, мазмунан сиёсийлашганлиги билан характерланади. Яъни, миллий мустақил мамлакатларнинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий барқарор ривожланишини издан чиқариш; халқаро ҳамжамиятга киришларига турли йўллар билан халақит бериш; доимо қўрқув ва ҳадиксираб яшашга мажбур қилиш уларнинг асосий мақсадидир. Шу жумладан бизнинг миллий мустақил тараққиёт йўлимизни кўра олмайдиган, макр-хийла, қўрқитиш, зўравонлик ва бошқа ғайриинсоний йўллар билан ўз сиёсатини, ғоявий таъсирини ўтказишга ва мафкуравий ҳукмронлик қилишга уринаётган турли ёвуз кучлар борлиги хаммага маълум. Бундан ташқари, умуман жаҳон майдонида, хусусан Марказий Осиёда Ўзбекистондек сиёсий кучли, иқтисодий бақувват мустақил давлат пайдо бўлишига ғайирлиги келиб, ҳасад қидадиган мухолиф сиёсатдонлар кўплаб топилади. Уларнинг мақсади, халқимизнинг фаровон ҳаёт қуришга бўлган интилишларини, изчил ривожланишимиз ва жаҳон ҳамжамиятига қўшилиш йўлидаги эзгу ниятларимиз пойдеворини барбод этишдан иборатдир. Ўзбекистон мустақиллигининг қисқа тарихий давридаги халқаро муносабатлар тажрибаси, унинг дўстлари ва душманлари кимлар эканлигини, ҳамда уларга нисбатан ўрнатиладиган муносабатларнинг характерини, йўналишларини аниқлаш имкониятини берди. Мамлакатимиз танлаган ўзига хос миллий тараққиёт йўли жаҳон ҳамжамиятининг умумий манфаатларига мос келишини тўғри англаган давлатлар, халқаро сиёсий, оммавий ва нодавлат ташкилотлари билан кенг кўламда алоқалар ўрнатилмоқда. Ўзбекистон жаҳоннинг энг олий нуфузли Бирлашган Миллатлар Ташкилотига (БМТ 1992 йил, март), Европа хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотига (ЕХХТ 1992 йил, феврал), 1992 йил октябрда Парламентлараро Иттифоқнинг тенг ҳуқуқли 119 аъзоси сифатида қабул қилинди. 2001 йил июнда Шанхай Ҳамкорлик ташкилотига аъзо бўлиб кирди. Шунингдек,

Ўзбекистон Евpoпa Иттифоқи, Ислом Конференцияси ташкилоти, ЭКО каби минтақавий ташкилотларга, Халқаро валюта фондига, Бутунжаҳон банкига, Халқapо молия корпорациясига, Иқтисодий ҳамкорлик ташкилотига, Xaлқapo қайта тиклаш ва ривожлантириш банкига, БМТнинг Осиё ва Тинч океани мамлакатлари иқтисодий ва ижтимоий комиссиясига ва бошқа нуфузли ташкилотларига тенг ҳуқуқли аъзо бўлиб кириши, жаҳондаги 165 давлатнинг Ўзбекистон миллий мустақиллигини тан олиши, 120 дан ортиқ мамлакатлар билан дипломатик алоқалар ўрнатиши, 35 та давлатнинг элчихоналари очилиши, 88 мамлакат ваколатхоналарининг аккредитация қилиниши, 24 та ҳукуматлараро, 13 та ноҳукумат ташкилотлари фаолият кўрсатиши, Ўзбекистон давлатининг халқаро миқёсда обрўси ва мавқеи ошиб бораётганлигини ҳамда юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги учун ижтимоий, иқтисодий, сиёсий шарт-шароитлар, имкониятлар пайдо бўлаётганлигини кўрсатади. Хусусан, кейинги йилларда «Жанубий Қорақалпоғистондан дренаж тармоғини ўтказиш бўйича лойиҳани амалга ошириш ва Марказий Фарғонадаги ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш учун Жаҳон банки ҳамда Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг умумий қиймати қарийб 70 миллион долларга тенг бўлган имтиёзли кредити жалб қилинганини қайд этиш лозим». 11 Мустақиллик йилларида Ўзбекистон жаҳондаги индустриал ривожланган, иқтисодий имкониятлари, сиёсий нуфузи кучли 100 дан ортиқ давлатлар билан ўзаро манфаатли алоқалари ўрнатди ва бу алоқаларнинг кўлами узлуксиз кенгайиб бормоқда. Жумладан, 2000 йилларгача мамлакатимиз ҳудудида 80 га яқин давлатларнинг иқтисодий-молиявий ҳамкорлигида 12 млрд. AҚШ доллари миқдорида хорижий инвестициялар жалб қилиниб, 3800 дан ортиқ замонавий илғор технологияларга асосланган қўшма корхоналар ишга туширилган бўлса, «2007 йилда хорижий инвестициялар иштирокида 700 дан зиёд янги корхона барпо этилди. Жорий йилда хорижий сармояларни киритиш ҳисобидан 80 дан ортиқ инвестиция 11 Каримов И. А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал.

лойиҳасини амалга ошириш, умумий қиймати 1,4 миллиард долларлик ўттиздан зиёд объектни фойдаланишга топшириш мўлжалланган. Шуни мамнуният билан таъкидлаш лозимки, бизнинг ташқи қарзимиз ҳажми ва уни қоплаш учун ажратиладиган йиллик маблағлар даражаси ҳалқаро мезонлар бўйича энг паст параметрларни ташкил этади». 12 Мамлакатимизнинг ички иқтисодий эҳтиёжларини қондиришга, ташқи савдо муносабатлари ривожланишига ҳудудимизда қурилган хорижий сармояли корхоналар сонининг ошиши ижобий таъсир кўрсатмокда. 1998 йилда республикада хорижий сармоядорлар иштирокида ташкил қилинган 3,5 мингга яқин қўшма корхоналар мавжуд эди. Масалан, ҳозирги кунда фақатгина Германиялик сармоядорлар билан ҳамкорликда қурилган 70 дан ортиқ замонавий корхоналар мамлакатимизнинг халқаро иқтисодий алоқаларига катта имкониятлар яратмоқда. Натижада, давлатнинг 140 дан ортиқ мамлакатлар билан ташқи иқтисодий-савдо алоқалари салмоғи 6 млрд. АҚШ долларини ташкил қилди. Умуман, мамлакатимизда ўзлаштирилган хорижий инвестициялар хажми 2007 йилда 58 фоизга ортиб, 1 миллиард долларни ташкил этди. Уларнинг 76 фоизи тўғридан-тўғри киритилган хорижий инвестициялар бўлиб, Ўзбекистоннинг инвестицион қулай иқтисодий майдонга айланганлигини кўрсатади. Мамлакатимизда инвестиция дастури доирасида 2007 йилда 300 дан зиёд йирик инвестиция лойиҳаси ниҳоясига етказилди. Хусусан, “Зеварда” конида компрессор станцияси, Кўкдумалоқ конида йўлдош газларни утилизация қилувчи учта ускуна, 142 километрлик газ қувури ва 184 километрлик электр узатиш трамоғи ишга туширилди. Янги қурилган, лойиҳа муддатидан бир йил олдин фойдаланишга топширилган 223 километрлик “Тошгузар-Бойсун-қумқўрғон” темир йўлининг юртимиз иқтисодиётидаги ўрни ва аҳамияти беқиёсдир. 12 Қаранг: Каримов И .А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал.

Ўзбекистоннинг бозор муносабатларига ўтиш даврида жаҳон мамлакатлари билан ташқи савдо апоқаларини ривожлантириш, иқтисодий интеграциялашган муносабатларни кучайтиришдан асосий мақсади - жамиятнинг олдида турган устувор стратегик вазифаларни ҳал қилишдир. Хусусан, мустақилликнинг дастлабки йилларида, аҳолининг моддий эҳтиёжларни қондириш — истеъмол бозорларини тўлдириш, инфляция суръатларини пасайтириш мақсадида импортга имтиёзлар бериш, экспортни эса, қаттиқ давлат назоратига олиш катта аҳамиятга эга бўлди. Миллий валютамизнинг муомалага киритилиши ва унинг қадрини ошириб бориш билан халқаро валюта ва қимматбаҳо қоғозлар бозорини, экспорт-импорт муносабатларини эркинлаштириш мамлакат ташқи иқтисодий муносабатларига ижобий таъсир кўрсатди. Натижада, ҳозир жаҳоннинг 80 дан зиёд мамлакати Ўзбекистоннинг жаҳон бозори «пештахталаридан» муносиб ўрин олиши натижасида, экспортнинг умумий ҳажми 2 мартага, узоқ хориж мамлакатларига эса, 2,4 баравар оширилиб, 2000 йилда ташқи савдо-сотиқ балансининг ижобий қолдиғи 317 миллион АҚШ долларини ташкил этди. Шунга қарамасдан, Президентимиз бу ютуқларни янада жадал ривожлантириш мақсадида ташқи иқтисодий фаолиятни ташкил этишнинг бутун тизимини тубдан қайта қуриб чиқишни, уни бошқаришдаги ҳаддан Бу дунёда инсон ўз меҳнати, ақл-ғайрати билан кўп нарсага эришиши мумкин. Бойликка ҳам, шон-шуҳратга ҳам, илмий, ижодий кашфиётларга ҳам, оила, севги бахш этадиган саодатга ҳам. Фақат бунинг учун, аввало, инсоннинг уйида, маҳалла-куйда, юртида, қисқача айтганда, одамнинг кўнглида тинчлик-хотиржамлик ҳукм суриши керак. Ислом Каримов . Жамиятимиз мафкураси халқни-халқ, миллатни –миллат қилишга хизмат этсин (“Тафаккур” журнали бош муҳаррирининг саволларига жавобларидан).

ташқари расмийлашиб, маъмурийлашиб кетган усуллардан воз кечиб, жаҳонда қабул қилинган илғор маърифий шаклларга тезроқ ўтишни долзарб вазифа қилиб белгилаган эди. Бу соҳадаги ислоҳотларнинг энг муҳим йўналиши республикамзда молия-кредит, валюта муносабатларини қайта ташкил қилишдан иборат. Жаҳондаги ривожланган мамлакатларнинг ўтиш даври тажрибалари, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги йўлида дунёдаги мамлакатлар билан изчил иқтисодий интеграциялашишнинг қуйидаги имкониятларини кўрсатиб берди. Хусусан, иқтисодиётни янада эркинлаштириш жараёнида: 1) мамлакатнинг ички эҳтиёжларини қондириш ва ташқи бозорларга чиқиш имконияти бўлган моддий товар ишлаб чиқарувчиларнинг давлат валюта заҳираларидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш; 2) миллий манфаатларга мос бўлган турли қонуний, иқтисодий муносабатларни, тадбирларни амалга оширишда валюталарнинг эркин ва чегараланмаган конвертацияларини йўлга қўйиш; 3) маҳсулот ишлаб чиқариш, айрибошлаш ва валюта курсини белгилашни босқичма-босқич эркинлаштириб, давлат назоратини бекор қилиш; 4) расмий молия-банк ташкилотлари ва хуфя бозорлардаги валюта айрибошлаш курслари ўртасидаги тафовутларни тугатишнинг иқтисодий чора-тадбирларини кўриш; 5) миллий иқтисодиётни ривожлантирадиган, экспортга маҳсулот чиқарадиган ва давлат хазинасига валюта тушумларини кўпайтиришга ҳисса қўшадиган корхоналар фаолиятини рағбатлантириш муҳим амалий аҳамиятга эга. Бугун халқаро ҳаёт, кишилик тараққиёти шундай босқичга кирганки, энди унда ҳарбий қудрат эмас, балки интеллектуал салоҳият, ақл-идрок, фикр, илғор технологиялар ҳар қилувчи аҳамият касб этади». Ислом Каримов. Жамиятимиз мафкураси халқни-халқ, миллатни –миллат қилишга хизмат этсин (“Тафаккур” журнали бош муҳаррирининг саволларига жавобларидан).

Дарҳақиқат, шу ва бошқа сабабларга кўра, Ўзбекистоннинг жаҳондаги глобаллашаётган ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий-мафкуравий жараёнларга узвий интеграциялашуви қийин кечмокда. Бунга қуйидаги объектив ва субъектив омиллар таъсир кўрсатмоқда, яъни: биринчидан, миллий мустақилликка эришган давлатларнинг халқаро майдонда ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, маънавий- мафкуравий ва бошқа соҳаларда ҳамкорлик қилувчи мамлакатларни, давлатларни танлашидаги қийинчиликлар - шаклланган стереотиплар ҳамда шубҳа билан боғлиқ. Чунки, биз 6илан ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларида ҳамкорлик қилиши мумкин бўлган давлатларнииг ўз миллий манфаатлари бўлиб, улар ҳамма вақт ҳам икки томонлама муносабатда, турли усуллар ва воситалар билан «посангини» ўзлари томонга оғдиришга мойиллиги сир эмас. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон халқаро ҳамжамиятга кириб борар экан, иқтисодий ривожланиш даражаси, ижтимоий-сиёсий вазияти, маънавий-мафкуравий тизими турлича бўлган мамлакатлар билан ўзаро ҳамкорлик қилишда мавжуд халқаро ҳуқуқ нормаларини, бизнинг миллий манфаатларимизни чуқур ҳурмат қиладиган, софдил ҳамдўстларни топишга ҳаракат қилмоқда. Бироқ, Ўзбекистонга нисбатан ўз геостратегик манфаатларига кўра турлича муносабатда бўлаётган мамлакатлар ўртасидан холис дўстларни танлаб олиш ҳамма вақт ҳам осон кечаётгани йўқ; қолаверса, бу жараён муайян вақтни талаб қилади. Икки нчидан, ҳозирги даврда дунёда илмий-техника тараққиёти миллатлараро, давлатлараро муносабатларнинг техник-технологик ва интеллектуал имкониятларини, оммавий ахборот айрибошлаш усуллари ва воситаларини, алоқа инфраструктураси ва коммуникациясини вужудга келтириши билан, маънавий-мафкуравий муносабатларни жуда интенсивлаштириб ҳамда универсаллаштириб юборди. Хусусан, ахборот Инсон ўзини халқининг бир зарраси деб сезгандагина, у ҳақда ўйлаб, меҳнат қилиб яшагандагина маънавият билан туташади. Ислом Каримов. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли асаридан.

айрибошлашнинг компьютерлаштирилиб: электрон почта, интернет, космик теле-радио алоқа тизимларининг ривожланиши бу жараёнга катта таъсир кўрсатмоқда. Унинг энг муҳим хусусиятларидан бири, муайян мамлакатларни ғоявий-мафкуравий забт этиш иқтисодий манфаатлар билан чирмашиб кетганлигидир. Яъни, умуман жаҳон бозорларида, хусусан бизда ҳам инсониятни маънавий қашшоқлантиришга йўналтирилган, савияси ғоявий-мафкуравий жиҳатлардан ғоят паст бўлган аудио ва видео кассеталар, ахлоқсизликка, тубанликка олиб келадиган адабиётлар ва бошқа «санъат асарларининг» сотилиши жуда катта иқтисодий фойда манбаи бўлиб қолаётганлиги ҳаммага маълум. Учинчидан, ҳозирги даврда миллат менталитетига мутлақо ёт ғоя ва мафкураларнинг кишилар онгига, pyҳиятига, турмуш тарзига таъсир усуллари, воситалари «илмийлашаётганлиги», «прагматиклашаётганлиги» билан характерланади. Чунки, ўтиш даврининг муқаррар табиий қийинчиликлари, ғоявий бўшлиқнинг мавжудлиги, ҳозирча мафкуравий иммунитети турғун шаклланмаган ёшлар онгини, қалбини эгаллаб олишга уринишнинг барча соҳаларда муқобил «назарий асослари», ташкилий усуллари мукаммаллашаётганлигини, амалий йўналишлари халқаро миқёсда фаоллашаётганлигини кўриб турибмиз. Бундай шароитда ёшларни миллатнинг тарихий хотираси, маънавий мероси, анъаналари асосида интеллектуал салоҳиятини, сиёсий онги ва маданиятини оширишга йўналтирилган таълим-тарбия тизимини шакллантириш муҳим аҳамият касб этади. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин, маънавий-мафкуравий соҳада, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясини амалга оширишнинг яқин ҳамда узоқ муддатларга мўлжалланган стратегик ва тактик вазифаларини белгилаб олди. Зеро, ҳозирги давр ижтимоий-сиёсий фикр тарихида, жамият ривожланишининг асосий йўналишларини белгиловчи омиллар мажмуасига муносабатда, маънавий-мафкуравий жиҳатларга

детерминистик қарашларнинг устуворлашиб бориш майли, тенденцияси кузатилмоқда. Дарҳақиқат, ҳар қандай жамиятнинг барча соҳалардаги ривожланиш даражаси мезони, аввало унинг маънавий-маданий кўрсаткичларида намоён бўлади. Яъни, инсониятнинг интеллектуал салоҳияти, дунёвий билимлари, эътиқоди, имони, дунёқараши, ахлоқи, хуллас маънавияти ва маданияти иқтисодий ривожланишини, сиёсий куч-қудратини, давлатчиликнинг демократик хусусиятларини ва бошқа амалий фаолият йўналишларини белгилаб берадиган омиллигини фалсафий тафаккур тарихи назарий жиҳатдан исботлаб берган. Шунинг учун мустақилликка эришгандан кейин, миллатнинг ўзлигини англаш жараёни кечаётган ҳозирги шароитда, миллий тараққиёт ғоясининг тарихий генезисини, маънавий-мафкуравий асосларини ўрганишга қизиқиш кучайди, яъни унинг назарий-концептуап, методологик- ташкилий масалалари ижтимоий-сиёсий фанларнинг долзарб илмий муаммоларига айланди. Жамиятнинг маънавий-мафкуравий ривожланиш хусусиятлари ва даражаси юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясида намоён бўлиб, мамлакат ижтимоий, иқтисодий, сиёсий барқарор тараққиётининг зарурий шарти ҳамда кафолатидир. Зеро, ҳар қандай мамлакат ўз маънавий- мафкуравий ривожланиш имкониятларини, миллий ғурур ва ифтихорга асосланган ўзлигини англаш туйғусини фуқаролари онгига, калбига сингдирмай туриб, юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ҳақидаги ғояларини амалга ошириши амалий жиҳатдан жуда қийин вазифадир. Шунинг учун ҳам Президентимиз жамият маънавиятини ривожлантиришни мамлакатимизда изчил ўтказилаётган ислоҳотларнинг устувор йўналиши деб эълон қилар экан, «Эркин фуқаро маънавиятини, озод шахсни шакллантириш масаласи олдимизда турган энг долзарб вазифадир. Бошқача айтганда, биз ўз ҳақ-ҳуқуқларини танийдиган, ўз кучи ва имкониятларига таянадиган, атрофда содир бўлаётган воқеа-ҳодисаларга мустақил муносабат билан ёндашадиган, айни замонда шахсий манфаатларини мамлакат ва xaлқ

манфаатлари билан уйғун ҳолда кўрадиган эркин, ҳар жиҳатдан баркамол инсонларни тарбиялашимиз керак» 13 , деб кўрсатган эди. Бу вазифани бажариш мамлакатимизда маънавий-мафкуравий соҳани ривожлантиришнинг муҳим омили бўлган миллий таълим-тарбия тизимини ислоҳ қилишнинг тарихий заруриятини ва амалий йўналишларини белгилаб берди. Шунга кўра, мамлакатимиз аҳолисининг юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги йўлида ижтимоий-сиёсий масъулиятини ва фаоллигини ошириш мақсадида юксак маънавиятли ва маърифатли, миллий ва умуминсоний қадриятларни чуқур эгаллаган, демократик тамойиллар ва фуқаролик жамияти асосларини ҳар томонлама ўзлаштирган, шахсий ва умуммиллий манфаатларни ўзаро уйғунлаштирадиган эркин шахс ва комил инсон тарбиясидаги маънавий-маърифий ислоҳотларни давлат ижтимоий сиёсатининг устувор йўналиши, деб белгиланиши тасодифий эмас. Маълумки, ҳар қандай жамиятнинг бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтиши, бир томондан, муқаррар равишда, унинг ижтимоий-сиёсий табақаланишига олиб келади. Иккинчи томондан, жамиятни ташкил қилган ижтимоий-сиёсий табақа ва қатламларнинг манфаатларидаги хилма-хиллик эса, уларнинг ўзаро зиддиятларини ҳам келтириб чиқаради. Жаҳонда демократик тамойилларга асосан ривожланган мамлакатларнинг тарихий 13 Каримов И . А. Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда. . Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. –Т.: 1999 –Б.381. Демократик жамият қуриш ислоҳотларнинг тақдири қандай интелектуал кучларга эгалигимизга, ёшларимиз қандай маданий ва профессионал савияга эришганлигига, қандай идеалларга эътиқод қилишига, маънавий жиҳатдан қанчалик бойишига боғлиқдир. Ислом Каримов Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида асаридан.

тажрибалари шу зиддиятларни ўз вақтида, оқилона xaл қилишнинг йўлларини, воситаларини, усулларини топиш - мамлакат барқарор тараққиётининг гарови эканлигини кўрсатиб бермоқда. Айниқса, бир тузумдан бошқа тузумга ўтишнинг собитқадамлиги жамият ва давлатнинг, турли ижтимоий груҳларнинг ўзаро мафкуравий муросасига боғлиқ бўлади. Шунингдек, мавжуд жамиятдаги муқобил ғоялар ва мафкураларнинг ягона миллий манфаатлар доирасида туташуви, ўтиш даврида «сиёсий иқлим» муътадиллигини таъминлайди. Муайян тарихий даврлардаги давлатчиликнинг ички зиддиятлари кескинлашуви натижасида вужудга келган ғоявий ожизлиги, инертлиги, маънавий-мафкуравий қашшоқлиги ва ношудлиги, миллатни парокандаликка олиб келганлигини ва қулликка маҳкум қилганлигини ўтмишнинг аччиқ тажрибалари қайта-қайта исботлаб берган. Тарихнинг бу хулосаларидан сабоқ олиб, мамлакатимизда яшаётган барча миллатларни, элатларни ва шаклланаётган ижтимоий-сиёсий қатламларни миллий ғоя атрофида жипслаштириш долзарб вазифа бўлиб қолмоқда. Шунга кўра, ҳар қандай тарихий даврда, барча мамлакатларда, давлатларда юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги истиқболларини таъминлашнинг маънавий-мафкуравий заминини яратиш ва мустаҳкамлаш умумий қонуният бўлиб, муайян босқичларни ўз ичига олади. Шу жумладан, мамлакатимиз миллий мустақилликни қўлга киритгандан кейин маънавий-мафкуравий соҳадаги ривожланиш босқичларини, нисбатан мустақил, лекин ўзаро боғлиқ бўлган икки даврга ажратишимиз мумкин. Яъни, биринчи давр — 1991-1995 йилларни ўз ичига олиб, бу қисқа тарихий даврда «мамлакатда сохта ғоя, маъмурий-буйруқбозлик асосига қурилган, собиқ Иттифоқнинг мустабид тизимига барҳам берилди. Тарихий, миллий ва ахлоқий қадрият ҳамда анъаналарнинг, муқаддас динимизнинг жамият маънавий юксалишидаги ўрни ва аҳамияти қайта тикланди ҳамда янги маънавий ва ахлоқий қадриятларнинг устуворлиги таъминланди». 14 ' 14 Каримов И . Ўзбекистои ХХ1 асрга иитилмоқда. . Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. –Т.: 1999 –Б.374.

Шунингдек, мутлақо янги давлатчилик типининг вужудга келиши, миллатнинг миллий ўзлигини англаши, бозор иқтисодиёти билан боғлиқ маданий-маънавий қадриятларни шакллантириши, халқapo маънавий- маданий муносабат каналларини, имкониятларини қидириш, унинг стратегияси ва тактикасини ишлаб чиқиш билан характерланади. Иккинчи босқич - 1996 йиллардан бошланиб, янги асрда республикамизда маънавият, маданият ривожланишига асос бўладиган амалий чора- тадбирларни ҳаётга изчил жорий этиш, давлатнинг миллий интеллектуал салоҳиятини ривожлантиришга мўлжалланган «Таълим тўғрисида»ги қонун, «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» (1997 йил) қабул қилинди. Бу тарихий ҳужжатлар республикамизда таълим тизимини тубдан ислоҳ қилиш, уни мустабид тузумдан қолган мафкуравий қарашлардан тозалаб, замонавий ривожланган демократик давлатлар андазаларига мос юксак маънавий-ахлоқий талабларга жавоб берадиган, юқори малакали кадрлар тайёрлаш миллий тизимини яратишнинг қонуний-ҳуқуқий асослари бўлди. Айниқса, 2008 йилни «Ёшлар йили» деб эълон қилиниши ҳам мамлакатимиз аҳолисининг қарийиб 65 фоизини ташкил қилган ёшларга давлат сиёсати даражасида кўрсатилаётган ғамхўрлик натижаси бўлиб, мамлакатимизда ёшлар муаммосини ҳал қилишда муҳим қадам бўлишига шубҳа йўқ. Зеро, муайян йилларни махсус ном билан атаб, уларда жамиятимиз барқарор тараққиётининг устувор вазифаларини белгилаш ҳамда амалга оширишдаги тажрибалар давлатимизнинг «Ёшлар йилида» Ҳар бир авлод эл-юртнинг тарихини ва обрўйини ўзининг фарзандлик муҳаббати ва эътиқоди, садоқати ва бунёдкорлиги, матонати ва мардлиги билан барпо этади. Ислом Каримов . Ватан мангу қолади (Ўзбекистон мустақиллигининг 4 йиллиги муносабати билан ўтказилган тантаналарда сўзланган нутқидан, 1995 йил август).

амалга ошириладиган дастурларини ҳам муваффақиятли бажаришига ишонч туғдиради. «Энг асосийси - ушбу дастур ёшларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш борасидаги барча долзарб муаммоларни ўз вақтида ҳал этишга қаратилиши ва бунинг учун мустаҳкам қонунчилик базасини таъминлаб бериши лозим». 15 Мустақилликнинг 10 йили давомида 300 дан ортиқ янги типдаги таълим-тарбия муассасалари ишга туширилди. Шундан 1998-2000 йилларда умумий миқдори 135 миллиард сўмдан иборат 160 минг ўқувчига мўлжалланган замонавий 260 та касб-ҳунар коллежлари, 47 та академик лицейлар қурилиб, фойдаланишга топширилди. Ўрта махсус ўқув юртлари учун зарур бўлган жиҳозлар сотиб олишга 150 млн. АҚШ доллари миқдорида инвестициялар жалб қилинган эди. Ўтган 2007 йили эса, «барча турдаги таълим муассасаларида янги қурилиш ва капитал реконструкция қилиш ҳисобидан энг замонавий ўқув-лаборатория ва ишлаб чиқариш асбоб- ускуналари билан жиҳозланган 169 та касб-хунар коллежи, 18 та академик лицей ҳамда 336 минг нафар ўқувчига мўлжалланган 558 та умумтаълим мактаби ишга туширилди. 2007 йилда 170 та болалар спорти объекти, жумладан, 27 та спо р т иншооти, 143 та м актаб сп о рт зали барпо этилди». 16 Иқтидорли ёшларни қўллаб-қувватлаш мақсадида «Умид», «Устоз», «Улуғбек», «Камолот», «Соғлом авлод учун» давлат жамғармалари ташкил этилди. Ҳозирги вақтда уларнинг бевосита ҳомийлигида 3 мингдан зиёд талаба ва аспирантлар хорижнинг нуфузли олий ўқув юртларида таълим олмоқдалар. Дарҳақиқат, бугун биз «ёшларимиз қандай қадриятлар сари интилмоқда, қандай орзу-ният ва уй хаёллари билан яшамоқда - биз бунга асло лоқайд ва бефарқ қарамаслигимиз керак. Ота-она, устоз, мураббий, етакчи раҳбар сифатида бу жараённи четдан туриб кузатишга ҳаққимиз йўқ. Маънавият соҳасида бўшлиқ бўлмайди. Биз фарзандларимизни миллий табиатимизга ёт ва зарарли бўлган таъсирларидан ҳимоя қилишимиз, уларни 15 Каримов И . А.Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал. 16 Каримов И. А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал.

ҳаётга, ён атрофда юз бераётган воқеа-ҳодисаларга даҳлдорлик ҳисси билан яшайдиган, мустақил фикрлайдиган, иймон-эътиқодли, баркамол инсонлар этиб тарбиялашимиз лозим». 17 Мамлакатимиз миллий тараққиёт йўлига ўтгандан кейин маънавий- маданий меросга муносабат тубдан қайта тикланди. Хусусан, Ислом дини халқимизнинг қадимий қадрияти сифатида, ўзининг ижтимоий ҳаётдаги мавқеини мустаҳкамламоқда. Юртбошимиз И. Каримов Иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг учинчи сессиясида сўзлаган нутқида: «Ўзбекистон ўзининг қадимий тарихи билан, энг муҳими, ислом фалсафаси, ислом динининг олийжаноб ғояларини юксалтиришга, унинг илмий асосларини яратиб, динимизнинг обрўсига обрў қушгани билан мусулмон оламида беқиёс мавқега эга», деб Ўзбекистондаги маънавий- маданий ислоҳотларнинг ролига катта баҳо берган эди. 2007 йилда Тошкент шаҳрини АЙСЕКО ташкилоти томонидан «Ислом маданияти пойтахти» деб эълон қилиниши ҳам мамлакатимизда ислом дини ривожининг халқаро миқёсда эътироф этилишига далилдир. Динларнинг ижтимоий ҳодиса сифатида мавжудлиги ва жамият ривожланишига кўрсатаётган таъсири, уларнинг мафкуралашиш ҳамда сиёсатлашиш хусусиятларига кўра, секуляризация ва десекуляризация ҳодисасида намоён бўлмоқда. Бу ижтимоий-сиёсий ҳодисалар тарихий тараққиётнинг хусусиятларига мос тарзда ўз мазмунини ўзгартирмоқда. Яъни, ҳозирги даврда, бир томондан, динларнинг сиёсатдан бегоналашуви, давлат билан қонун доирасидаги конституцион 17 Ўша жойда. Кўҳна тарихимизнинг қайси даврини эсламайлик, дин ҳар доим одамларни ўз-ўзини идора этишга, яхши хислатларини кўпайтириб, ёмонларидан халос бўлишга чорлаган. Ислом Каримов. Ўзбекистоннинг сиёсий- ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи сессиясида сўзланган нутқидан, 1995 йил февраль) .

«субординациясининг» ўрнатилиши таъминланган. Иккинчи томондан, ҳозирги даврда уларнинг секуляризациялашуви нисбий, шартли характерга эга бўлиб, давлатнинг ички ишларига, хусусан маънавий-маданий соҳалардаги тадбирларига фаол аралашувини, айниқса тинчликни сақлаш, барқарорликни таъминлаш борасида мустаҳкам ҳамкорлигини тақозо қилмоқда. Шу билан биргаликда, диннинг ғовий-мафкуравий жиҳатдан сиёсатлашуви, унинг ичида реакцион, тажовузкор мазҳабларнинг пайдо бўлишида, сиёсий манфаатларини, мавқеини мустаҳамлашга бўлган ҳаракатларида, халқаро диний фундаменталистик, террористик, экстремистик йўналишларнинг вужудга келиб, диний мансублик асосида дунёни бўлиб олишга уринишларида намоён бўлмоқда. Бундай сиёсий патологик ҳодиса бирор чегараланган ижтимоий маконда пайдо бўлади-ю, лекин унинг ривожланиши учун қулай муҳит мавжуд бўлган ҳудудларга жуда тез ёйилиб кетиши мумкин. Айниқса, бу мамлакатларнинг иқтисодий ожизлиги, сиёсий вазиятининг номўътадиллиги, мафкуравий бўшлиги унинг илдиз отишига имконият яратади. Бунда асосий сабаб - аҳолининг диний саводсизлиги бўлиб ҳисоблангани учун ҳам Ўзбекистонда ислом динининг ҳақиқий моҳиятини халқ оммасига етказиш ва миллий ғоя ва мафкурани шакллантиришдаги ролини ошириш мақсадида диний таълим-тарбия тизими вужудга келмоқда. Ҳозирги кунда Республикамизда 10 та Ислом диний ўқув муассасаси фаолият кўрсатмоқда. Жумладан, Тошкент Ислом институтида 559 та, 9 та мадрасада 871 та талаба ўқимо қ да. Шу жумладан, Тошкент ва Бухоро аёллар мадрасаларида 200 та қизлар диний билимлардан таълим олмоқда. 1999 йил Тошкент Ислом Университети талабалар қабул қилишни бошлади. Маънавий қадриятнинг таркибий қисми бўлган динлар ва уларнинг ташкилотлари ўзаро бирлашиб, дунёнинг сиёсий жараёнларига фаол таъсир қиладиган ғоявий-мафкуравий кучга, омилга айланиши, десекуляризация ҳодисасининг замонавий тарзда намоён бўлишидир. Хусусан, Ўзбекистонда

17 та диний конфессия фаолият кўрсатмоқда, уларнинг вакиллари 15 дан ортиқ диний ташкилотга бирлашган. Яъни, Рус православ черкови 26 ташкилот, 2 монастир, 1 ўқув муассасасига, Евангелия баптистлари черкови 15 ташкилот, 1 марказга, Корейс протестант черкови 44 ташкилотга бирлашган. Улар давлатнинг дунёвий ривожланиши ва диний эътиқод эркинлигини таъминловчи 1998 йил 1 майда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан қабул қилинган «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги Қонун асосида фаолият кўрсатмоқдалар. Лекин, динлардан ўзларининг ғаразли мақсадлари, сиёсий маслаклари йўлида фойдаланишга уринишлар, турли диний экстремистик, жангари оқимларнинг пайдо бўлишига олиб келмоқда. Уларнинг дунёни диний мансубликка асосан бўлиб олишга бўлган ҳаракатлари дин ва унинг умуминсоний қадриятлари билан ҳеч қандай умумийлиги йуқ. Аксинча, кишиларни бунёдкорлик ишларидан чалғитиб, жамиятни фуқаролар уруши гирдобига тортиши мумкин. Халқимизда «Сув бўлмаган жойда қамиш ўсмайди», деган ҳикматли гап бор. Дарҳақиқат, қамишни ўриб ташласангиз ҳам, ёқиб юборсангиз ҳам барибир ўсиб чиқаверади. Уни йўқ қилишнинг ягона чораси — мавжудлигини таъминлайдиган сувни қуритиш, ўсиш муҳитини йўқотишдир. Шу тамойилга кўра, миллий тараққиётимиз жараёнига салбий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ғояларнинг кириб келиши ва илдиз отишига имконият бермаслик муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун «биз фарзандларимизни миллий табиатимизга ёт ва зарарли бўлган таъсирларидан ҳимоя қилишимиз, уларни ҳаётга, ён Бирон-бир жамият маънавий имкониятларини, одамлар онгида маънавий ва ахлоқий қадриятларни ривожлантирмай ҳамда мустаҳкамламай туриб, ўз истиқболини тасаввур эта олмайди. Ислом Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари асаридан.

атрофда юз бераётган воқеа-ҳодисаларга даҳлдорлик ҳисси билан яшайдиган, мустақил фикрлайдиган, иймон-эътиқодли, баркамол инсонлар этиб тарбиялашимиз лозим». 18 Маълумки, ғоявий-мафкуравий тажовузлар учун чегараларнинг ғоят нисбийлигидан, техник-технологик жиҳатдан ғоят мукаммал оммавий ахборот воситалари ва коммуникациялари орқали содир бўлганлигидан, жамиятимизга, ҳаёт тарзимизга, миллий менталитетимизга ёт бўлган мафкурани «фильтрлаш», «элаб ўтказиш» сиёсати билан, унинг салбий таъсирини бартараф қилиш жуда қийин. Бунинг учун жамиятимизда мафкуравий бўшлиқ бўлишига йўл қўймаслик мақсадида юртимизнинг миллий истиқлолига, халқимизнинг ҳаёт тарзига ёт бўлган ғояларнинг эътиқоди суст, имон-иродаси бўш кишиларнинг онгини забт этиш сабабларини аниқлаш зарур. Чунки, ғоявий-мафкуравий тажовузларга қарши ижтимоий, иктисодий, сиёсий ва маънавий-маърифий чора-тадбирларни қўллаб, унинг олдини олиш, салбий оқибатларига қарши курашишга қараганда самаралироқдир. Шунинг учун ҳам жамиятнинг ёт ғояларга, мафкуравий тажовузларга қарши курашини муштарак-мужассам, ташкилий жиҳатдан уюшган ҳолда олиб боришнинг цивилизациялашган системасини, мустаҳкам институционал тизимини яратиш ва уни доимий равишда такомиллаштириб бориш вазифаси бугунги кунда муҳим аҳамиятга эга. Жамиятнинг барқарор ғоявий-мафкуравий маконини шакллантирувчи институционал структурасини ташкил қилиш жараёни муайян вақтни талаб 18 Каримов И . А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал. Биз қураётган жамият адолат ўрнатишни, ҳеч кимни оғир аҳволда ва муҳтожликда қолдирмасликни ўзининг энг катта мақсади деб билади. Унинг оёққа туриши учун зарур ёрдам беради. Шундай экан... инсон –ислоҳот учун эмас, ислоҳот – инсон учун хизмат қилиши керак. Ислом Каримов Ижобий ишларимизни охирига етказайлик (Ўн иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ХVI сессиясида сўзланган нутқидан,1994 йил сентябрь).

қилади. Чунки, миллатнинг менталитетига хос бўлган жамоатчилик фикри, моддий ва маънавий қадриятлари тизими, тарихий тафаккур тарзини, хуллас мафкуранинг ижтимоий-психологик, сиёсий онг, маданият каби элементларини, уларнинг муносабатларини жамиятнинг демографик, этнографик структураси хусусиятларини ҳисобга олиб, ўзгартириш сабр- тоқат билан изчил ҳapaкaтни тақозо қилади. Бундан ташқари, «биз эски тизим ўз ўрнини осонликча бўшатиб бермаслигини, унинг заҳарли мафкураси одамлар онгини тез ва енгил ўз таъсиридан, исканжасидан чиқармаслигини етарли даражада ўзимизга тасаввур қилишимиз ва ҳисобга олишимиз зарур». 19 Б у ғоявий-мафкуравий ишларимизнинг самарадорлигини белгилайди. Юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги, миллат келажаги, энг аввало, давлатнинг ёшлар сиёсати билан белгиланади. Мамлакатимизда 65 фоиз aҳолини 35 ёшгача бўлган кишилар ташкил қилиши, бу демографик қатлам онгида, ҳаёт тарзида миллий ғояни шакллантиришнинг долзарблигини ва аҳамиятини кўрсатади. Бу сиёсат юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаравонлигива ёшлар келажагини кафолатлайдиган ғоявий- мафкуравий асосларни вужудга келтириши билан боғлиқ бўлиб, уларнинг билим олишларини, маънавий камолотини, тарихий қадриятларга содиқлигини, меҳнатга муносабатини, ватанпарварлик туйғусини, миллий ғурур ва ифтихор ҳиссини тарбиялаш жараёнини оқилона ташкил қилиш, ҳақли равишда, давлат сиёсати ва кенг жамоатчиликнинг диққат марказига қўйилмоқда. Зеро, « Ёшларимиз қалбида соғлом ҳаёт тарзига интилишни, миллий ва умуминсоний қадриятларга ҳурмат-эҳтиром туйғуларини болалик пайтидан бошлаб шакллантиришимиз зарур. Бу борада ҳеч қандай расмиятчилик ва юзаки ёндашувларга йўл қўйиш мумкин эмас. Ушбу дастурнинг амалга оширилиши нафақат ижтимоий, балки сиёсий аҳамиятга эга эканини барчамиз аниқ ва равшан англаб олишимиз зарур». 20 19 Каримов И .А. Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда. . Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. –Т.: 1999 –Б.373.

Бироқ, бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтишнинг ҳозирги даври бу муаммоларни ҳал қилишнинг муайян қийинчиликларини келтириб чиқармоқда. Хусусан, ёшлар ўртасида ишсизликнинг нисбатан юқори кўрсаткичлари, турар-жой ва бошқа ҳаёт даражасининг пастлиги, психологик-руҳий ҳамда амалий кўникмалари жиҳатидан бозор муносабатларига тайёр эмаслиги, уларнинг ижтимоий- сиёсий мўлжалларини тўғри белгилашларига салбий таъсир ўтказмоқда. Натижада, ёшлар ўртасида бекорчиликдан келиб чиқадиган «ижтимоий аномалия» - жиноятчилик, наркомания ва бошқа салбий ҳодисаларнинг сақланиб қолишига сабаб бўлмоқда. Бундай ҳодисаларни бартараф этиш учун миллий ғоя ва мафкура руҳидаги таълим-тарбияни давлат ижтимоий сиёсатининг устувор йуналишига айлантириш талаб килинади. Хусусан, биринчидан, ёшларнинг маънавий-ахлоқий, жисмоний баркамоллигига йўналтирилган давлат дастурларини ишлаб чиқиш ва ҳаётга жорий этишда ёшлар ташкилотларининг фаолиятини кучайтириш; иккинчидан, давлатни ва жамиятни бошқариш ишларига ёшларни кенг жалб қилиб, уларнинг ҳукумат билан муносабатларини мувофиқлаштириш, муаммоларини ҳал қилиш учун ўзларига шароит ва имконият яратиш; учинчидан, ёшлар иқтисодий аҳволини, ижтимоий-сиёсий мавқеини мустахкамлашнинг қонуний-ҳуқуқий 20 Каримов И . Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал.' Ҳар бир инсонни, айниқса, эндигина ҳаётга қадам қўйиб келаётган ёшларнинг онгига шундай фикрни сингдириш керакки, улар ўртага қўйилган мақсадларга эришиш ўзларига боғлиқ эканлигини, яъни бу нарса уларнинг собитқадам ғайрат- шижоатига, тўла-тўкис фидокорлигига ва чексиз меҳнатсеварлигига боғлиқ эканлигини англаб етишлари керак. Худди шу нарса давлатимиз ва халқимиз равнақ топишининг асосий шартидир . ИсломКаримов. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўл и асаридан .

асосларини яратиб, уларни амалга ошириш механизмларини такомиллаштириш; тўртинчидан, оммавий ахборот воситаларида ёшлар ҳақидаги ҳақиқий воқеликни, уларнинг муаммоларини холис акс эттирувчи маълумотларни эълон қилиш, «тўртинчи ҳокимият» сифатида жамоатчилик фикрини шакллантиришни устувор вазифага айлантириш; бешинчидан, ёшларнинг жаҳон ҳамжамиятига, маданий, технологик, информация майдонларига кириб боришлари учун имкониятларини кенгайтириш; олтинчидан, ёшлар таълим-тарбиясининг педагогик-дидактик усулларини, воситаларини замонавий талаблар асосида ташкил қилиш, Миллий дастур ва “Таълим тўғрисида”ги Қонуннинг ҳаётга изчил жорий қилинишини таъминлаш — юрт тинчлиги, Ватан равнақи, халқ фаровонлиги ғоясини амалга оширишнинг зарурий шартларидир.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. –Т.: 200 8 . 2. Каримов И . А. Жаиятимизни эркинлаштириш, ислоҳотларни чуқурлаштириш, маънавиятимизни юксалтириш ва халқимизнинг ҳаёт даражасини ошириш – барча ишларимизнинг мезони ва мақсадидир. Т.15. –Т.: Ўзбекистон, 2007. –Б.199. 3. Каримов И.А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. Ўзбекистон республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2007 йилда мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2008 йилда иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузасидан: «Халқ сўзи», 2008 йил 9 феврал. 4. Каримов И. А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.:“Маънавият”, 2008. –Б. 108. 5. Бердяев Н. Духовн ы й кризис интеллигенции. СПб., 1909. –С.92. 6. Каримов И. А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7. –Т.: 1999 –Б. 373, 374, 379 , 381, 7. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушуача ва тамойиллар. — Т.: Ўзбекистон, 200 1 . –Б. 51-52. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Миллий ғоя тарғиботи ва маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш тўғрисида”ги Қарори.-«Халқ сўзи». 2006 йил , 26 август . 9. Каримов И. А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳ аёт – пировард мақсадимиз. Т. 8. –Т. : Ўзбекистон, 2000. 10. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунчалар, тамойиллар ва атамалар (қисқа изоҳли тажрибавий луғат) -Тошкент, 2002.

Похожие

Ўзбекистонда миллий тикланишнинг ғоявий-мафкуравий асослари

Миллий кадриятлар янги жамият фукороларининг одоб ахлоки ва хукукий маданиятини шакиллантиришнинг асосий омилидир

Ўзбекистон республикаси президенти И.А.Каримов фукаролик жамияти ва демократик хукукий давлат куриш тугрисида

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун талабларини бузганлик учун жиноий жавобгарликка тортиш

Mусулмон дунёси ва Ўзбекистоннинг диний экстремизм ва ҳалқаро терроризмга қарши кураши