Юридик психологиянинг долзарб вазифалари ва предмети - Юриспруденция - Рефераты

Юридик психологиянинг долзарб вазифалари ва предмети

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

Юридик психологиянинг долзарб вазифалари ва предмети Режа: 1. Юридик психологиянинг предмети. 2. Юридик психологиянинг фан сифатида шаклланиши. 3. Юридик психологиянинг тармоқлари. 4. Юридик психологиянинг методлари. 5. Юридик психологиянинг фанлар тизимида тутган ўрни.

Юридик психологиянинг предмети. Истиқлол туфайли ўз мустақил тараққиёт йўлидан бораётган Республикамиз ёшларини янгича ижтимоий муҳитга тайёрлаш, давр руҳида тарбиялаш - шу куннинг долзарб ва устувор вазифаларидан биридир. Ҳозирги кунда Республикамизда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг тақдири ёшларнинг маънавий қиёфасига, шахсий баркамоллигига боғлиқ. Бу вазифаларни амалга ошириш инсоний ўзаро муносабатларда демократик тамойилларни онгга тўла сингдиришни тақозо этади. Инсонлар ўртасидаги ижтимоий муносабатлар Шарқда ўзига хос ва ҳар бир миллат психологиясига мос ҳолда шакллантиришдир. Ушбу маърузалар матни жамиятнинг янгиланиши даврида инсон маънавияти ва руҳиятида рўй бераётган ўзгаришларнинг психологик табиатини англашга ёрдам беради. Психологиянинг 300 га яқин соҳалари мавжуд. Ҳозиргача 20дан ортиқ соҳалари тараққий этиб келмоқда. Жумладан, умумий, ёш, педагогик, тиббиёт, савдо, спорт, меҳнат, ижтимоий (социал), оила, методика, махсус, менежмент, психолингвистика, парапсихология, мулоқот, экспериментал, психодиагностика, тараққиёт кабилар. Ёш авлодни янгича Давлат Таълим Стандартлари асосида жахон талабларига жавоб берувчи мутахассислар қилиб тарбиялашдан иборат. Мазкур курсни ўрганиш давомида бўлғуси мутахассислар юридик фаннинг мазмуни, таркиби бўйича тасаввурга эга бўлишлари, бўлғуси мутахассисларни тергов фаолиятининг психологик жиҳатлари, шахсни уюшган жиноятчилик ва жиноий гуруҳларни замонавий усуллар орқали таҳлил қила олиш билимлари билан қуроллантириш кўзда тутилган. Курснинг асосий мақсади ҳуқуқ йўналишидаги вазифаларни ҳал этишда бўлғуси мутахассисларни юридик – психологик тайёргарлигини яхшилашдан иборат. Юридик психологияси фанини эгаллаш учун қуйидагиларга эътиборни қаратиш муҳимдир:

 бўлғуси ҳуқуқшуноос мутахассисларни профессионал психологик билимлар билан қуроллантириш;  касбий вазифаларни ҳал этишда олинган назарий билимлардан моҳирона фойдаланиш ва уларни ҳаётга, амалиётга тадбиқ этиш;  ҳуқуқ мутахассислигига хос замонавий касбий зарур бўлган фазилатларни ҳар томонлама шакллантириш;  ҳуқуқ йўналишида таълим олаётган бўлғуси мутахассисларга керакли касбий қобилиятларни ҳар томонлама ривожлантириш;  касбий сезгирлик, хотира, тафаккур, фуқаролар билан мулоқотда бўлиш ва психологик алоқа ўрнатиш маҳоратига эга бўлишдан иборат. Фаннинг асосий мақсади жиноятчиликнинг олдини олиш, уни тугатиш, фуқароларга ҳуқуқий билимлар бериш асосида фанни ривожлантиришдир. Агар ҳар бир фуқаро ўз ҳақ - ҳуқуқини билса, дунёқараши кенг бўлса, тарбияланган бўлсагина жиноятчилик камаяди ҳамда унинг олди олинади. Юридик психология ўз олдига бир неча вазифаларни белгилаб олган. Булар қуйидагилардир:  жиноятчиликнинг олдини олиш;  жиноятчиликни батамом тугатиш;  юридик шахслар ўртасида мулоқот маданиятини шакллантириш;  фуқароларнинг ҳуқуқий билимдонлигини ривожлантириш;  инсон омилини биринчи ўринга олиб чиқиш. Юқоридаги вазифалар асосида иш олиб борилса республикамизни ривожланган давлатлар қаторига янада тезроқ олиб чиқиш мумкин. 2. Юридик психологиянинг фан сифатида шаклланиши. Давлат ва жамиятнинг ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлаш, ҳуқуқбузарлик ва жиноятларнинг олдини олиш ҳамда уларга қарши кураш самарадорлигини оширишда ҳуқуқий психология муҳим касб этади.

Психология билимларини ҳар томонлама чуқур эгаллаш, кўникмалар ҳосил қилиш ҳуқуқшуноснинг юксак муомала маданиятини таъминлайди. Психологик маданият ҳуқуқшунослик фаолияти самарасини оширибгина қолмай, унинг инсонпарварлик моҳиятини намоён этади. Юридик психология фан сифатида юз йилдан аввал таркиб топиб ривожлана бошлади. Криминалистика ва криминология билан боғлиқ йўналишда юридик психология нисбатан мукаммал тараққий этган бўлиб, бу тезкор-қидирув ва тергов фаолиятида психологик билимларни қўллаш, шунингдек, содир этилган жиноятнинг детерминантини (аниқловчиси) аниқлаш, ассоциал хатти-ҳаракатларнинг олдини олишда психология методларини қўллаш билан боғлиқдир. Илм-фан, турмушнинг барча соҳаларида ҳуқуқий масалаларни ҳал қилишда юридик психология фанини ривожлантириш муҳимдир. Кишилар билан ишлай олиш ҳуқуқшунос ишининг асосини ташкил қилади. Бу бир қатор ўзаро боғлиқ омилларни: кишиларнинг феъл-атворини ўрганиш, баҳолаш, улар билан психологик алоқа ўрнатиш ва бу алоқани мустаҳкамлаш, уларга таъсир ўтказиш, тарбиялаш кабиларни қамраб олади. Ҳуқуқшуноснинг психологик маданияти ҳуқуқ - тартибот идоралари барча ходимларидан психологик билимлар мажмуини, шунингдек, кўникма ва услубларни эгаллашни талаб этади, бу юксак муомала маданиятини шакллантиради. Психологияни пухта эгаллаган терговчи суҳбатдошининг қиёфаси, оддий киши назарига тушмайдиган, икир-чикирдек туюлган одатлари, сўзлаш оҳанги, ўзини тутиши кабиларга қараб ички дунёсига, маънавиятига баҳо бера олади ва суҳбатни шундай ташкил қиладики, натижада ўзаро ишонч, психологик мулоқот ўрнатишга муваффақ бўлади. Бу психологик билимлар ҳуқуқшунослик фаолияти самарадорлигини ошишига олиб келади. Назариётчи ва амалиётчи олим А.Ф Кони юридик психологияни ривожланишига салмоқли ҳисса қўшди. У гувоҳлар ва жабрланувчиларнинг

психологиясини, кўрсатмаларини ўрганишга жуда катта эътибор берди. Шунингдек, судья курсисини эгаллаш учун тазйиқ, илтимос, теварагидагиларнинг ижтимоий фикр ниқобидаги ижтимоий ҳиссиётларнинг таъсирига тура оладиган иродага эга бўлиш зарурлигини эътироф этди. Ўтган асрнинг 69-йилларига келиб, бу соҳага нисбатан нуқтаи-назарлар ўзгарди. Юртимиз мустақилликка эришганидан сўнг юридик психология фанини тараққий эттириш учун кенг уфқлар очилди. Бу фан ўз тараққиётининг шартли равишда янги босқичига кўтарилди. 3.Юридик психологиянинг тармоқлари. Юридик психология психологиянинг фаолият мезони бўйича ажратилган соҳаларидан биридир. Бу фан хорижда жуда кенг ривожланган. Мустақилликка эришганимиздан сўнг бизнинг мамлакатимизда ҳам психологияга, жумладан юридик психологияга бўлган эътибор кучайди. Юридик психология асосан олий ўқув юртларида, ҳуқуқшунослик бўлимлари талабалари учун ўтилади. Бу фаннинг таркибий қисмларига қуйидагилар киради:  суд иши психологияси;  криминал психология;  жиноятчилар психологияси;  терговчи психологияси;  судья психологияси;  адвокат психологияси.  Суд - психологик экспертиза. Бу таркибий қисмлар бир-бири билан узвий боғлиқ ҳолда ривожланади. Уларнинг асосий объекти – бу шахс ва унинг хатти-ҳаракатлари. Суд иши психологияси суд жараёнига боғлиқ бўлган ҳолатларни ўрганиб, жиноятчиликни холисона баҳолашга ҳаракат қилади. Судьялар

жиноят иши билан танишиб, терговдаги ҳолатни таҳлил қилади. Ҳозирги кунда судларнинг ваколати доираси кенгайди. Судья ҳеч қачон унинг қўлида инсон тақдири турганини эсидан чиқармаслиги, айбланувчи шахсини ҳурмат қилиши, ишга холисона ёндошиши керак. Криминал психологиянинг предмети жиноятчиликни фош қилиш, унинг олдини олиш (профилактика) дан иборат. Жиноятчилар психологияси эса жиноятчиларнинг психологик хусусиятларини, характери, темпераменти, эмоцияларини, жиноятчи хатти- ҳаракатининг мотивларини ўрганади. Терговчи, судья, адвокатлар психологияси ҳам уларнинг руҳий ҳолатларини, руҳий жараёнлари, хусусиятларини ўрганади. Уларда муомала маданиятини шаклланишини тадқиқ қилади. Суд - психологик экспертизада эса жиноятчиликка холисона ёндошиш мақсадида жиноят иши билан танишиб, гумондор, жабрланувчилар билан психологик тестлар асосида индивидуал суҳбат олиб борилади. Яъни жиноят мотивлари аниқланади. Суд-психологик экспертизани мутахассис - психологлар олиб борадилар. 4. Юридик психологиянинг методлари Тадқиқотдан кўзланган мақсадлар бўйича юридик психологиянинг методлари уч гуруҳга бўлинади: 1. Илмий- тадқиқот методлари. Бу методлар ёрдамида ҳуқуқ нормалари билан тартибга солинадиган инсоний муносабатларнинг психологик қонуниятлари тадқиқ этилади, жиноятнинг олдини олиш ва унга қарши кураш билан шуғулланаётган ходимларга илмий асосланган тавсиялар тайёрлаб берилади. 2. Шахсга психологик таъсир ўтказиш методи. Бу усул жиноятчиликка қарши курашаётган мансабдор шахслар томонидан қўлланилиб, жиноятларни очиш, уларнинг мотивларини аниқлаш мақсадларини кўзлайди. 3. Суд-психологик экспертизаси методлари. Улар тергов ёки суд органлари қарори бўйича эксперт-психолог томонидан имкони борича тўла-тўкис ва

объектив тадқиқот ўтказиб, гумондор ёки судланувчининг хатти- ҳаракатлари учун жавоб бера оладиган даражадаги психик ҳолатини аниқлаш мақсадини кўзлайди. 4. Кузатиш методи. Унинг афзаллиги шундаки, тадқиқот жараёнида инсон фаолиятининг одатдаги оқимига таъсир кўрсатилмайди. Бу метод асосида холис натижаларга эришиш учун бир қатор шартларга амал қилиш талаб этилади. Жумладан, кузатиш дастурини тайёрлаш, тадқиқот натижаларини тўғри қайд этиш кабилар. Бундан ташқари анкета, индивидуал суҳбат, тажриба методларидан ҳам фойдаланиш мумкин. 5. Юридик психологиянинг фанлар тизимида тутган ўрни Юридик психология фанлар тизимида жуда катта ўрин тутади. Фалсафа барча ижтимоий фанлар, шу жумладан юридик психологиянинг методологик асоси бўлиб ҳисобланади. Унга таяниб қатор муҳим муаммоларни, психиканинг табиатини, психика даражалари ҳамда инсон ва шахс концепцияси масалаларини тўлақонли ёритиш мумкин. Юридик психология биринчи навбатда психология ва ҳуқуқшуносликнинг муштараклигида ривожланиб боряпти. Улар эса ўз навбатида шахс ҳамда жамиятнинг намоёндаси бўлган инсон билан чамбарчас боғлиқдир. Шахс психологияси фани ҳам юридик психология билан боғлиқ. Чунки шахс муаммоси юридик психологияси барча муаммоларининг ўзаги бўлиб ҳисобланади. «Инсон-ҳуқуқ» тенгламасида ижтимоий муносабатларга киришган инсоннинг ҳуқуқий онгли шахс сифатидаги инсоний хусусиятлари намоён бўлади. Муайян жамиятда яшаётган инсон психологияси жамият қонунлари билан тартибга солиниб, ижтимоий фаолиятини белгилаб беради. Юридик психологиянинг аҳамияти жуда катта. Чунки юристга

жиноятчиликни олдини олишда, уни фош этишда юридик билим зарур. Агар гумондорни, айбдорни, фуқароларни психологик хусусиятларини мутахассис яхши ўрганса унда жиноятларни фош этиш, воқеага тўғри баҳо бериш шаклланади. Бўлажак юристларда муомала маданиятини шакллантириш, мантиқий фикрлашни, тўғри таҳлил ва синтез қила олишни ўргатиш инсон омилини биринчи ўринга чиқишига катта ёрдам беради.

АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР: 1. И.А.Каримов. Янгича фикрлаш ва ишлаш давр талаби. Т. «Ўзбекистон» нашр.1997 й. 2. И.А.Каримов. Маънавий юксалиш йўлида.Т.»Ўзбекистон» 1998 й. 3. И.А.Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.»Ўзбекистон».1998 й. 4. Г.М. Андреева. Социальная психология. М.1998 г. 5. А.И.Аникеева. Жамоада руҳий муҳит. Т. 1996 й. 6. М.И. Еникеев. Юридическая психология. М. »Норма».2005 г. (учебник) 7. В.М.Каримова. Психология .Т.2000 й. 8. В.М.Каримова. Психология. Ўқув қўлланма.Т.»Шарқ» нашр. 2002 й. 9. В.М.Каримова. Ижтимоий психология ва ижтимоий амалиёт. Т. 1999 й. 10. Р.С.Немов. Психология. М.1998 г. 11. Е.П.Рогов. Настольная книга практического психолога. М.1999 г. 12. П.Л.Цветков. Преступность и социальная психология. Л.1998 г. 13. А.М.Яковлев. Исследование личности обвиняемого. М.1999 г. 14. www.ziyonet.uz

Похожие

Юридик психологиянинг методологик асослари

Юридик конфликтология фанининг предмети, шаклланиши ва методлари

Психология фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Оила ҳуқуқи фанининг предмети ва вазифалари

Инсон хукуклари курсининг предмети, максади ва вазифалари