Юридик хизматнинг мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданиятини оширишдаги роли - Юриспруденция - Рефераты

Юридик хизматнинг мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданиятини оширишдаги роли

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Юридик хизматнинг мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданиятини оширишдаги роли Режа 1. Мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданиятини ошириш йўллари 2. Юридик хизмат томонидан мансабдор шахслар ва ходимларнинг ўртасида ҳуқуқий тарбия ишларини ташкил қилиш

Демократик ҳуқуқий давлат қуриш ва эркин фуқаролик жамиятини шакллантиришда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш алоҳида ўрин тутади. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек, “...халқимизнинг ҳуқуқий маданиятини юксалтириш давлат сиёсати даражасига кўтарилиши лозим. Зеро, мустақиллик сўзининг замирида ҳам катта, улуғ ҳуқуққа эга бўлиш деган тушунча ётади. Яъни, мустақиллик нафақат ўзини эркин сезиш, ўз ҳаётини қуриш, балки ўз ҳаёт-мамотини ҳал этишда катта ҳуқуққа эгалик ҳам демакдир”. Мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданияти деганда, уларнинг ҳуқуқни билиши, тушуниши ҳамда унинг қоидаларини англаган ҳолда бажаришлари тушунилади. Уларнинг ҳуқуқий маданияти асосий юридик билимларни ўзлаштирганликларида, қонунни ҳурмат қилишида, ҳуқуқ нормаларини онгли равишда бажаришларида, юридик жавобгарликни тушунишларида ҳамда ҳуқуқбузарликка қарши курашнинг муқаррарлигини англашларида намоён бўлади. Мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданияти ва билимларини ошириш ҳуқуқни ташвиқот қилиш ҳамда қонунийликни амалий жиҳатдан мустаҳкамлаш воситалари орқали рўёбга чиқарилади. Мустақиллик йиллари мобайнида аҳолининг, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари мансабдор шахсларининг ҳуқуқий маданиятини ошириш бўйича бир қатор ишлар амалга ошириб келинмоқда. Жумладан, 1997 йил 29 августда “Жамиятда ҳуқуқий маданиятни юксалтириш миллий дастури” қабул қилинди. Ушбу Миллий дастурда фуқаро, жамият ва давлатнинг ўзаро муносабатларида аҳолининг ҳуқуқий маданияти ва ижтимоий фаоллигини юксалтириш; уларнинг ҳуқуқий таълими ва ҳуқуқий тарбиясини такомиллаштириш; давлат органлари ходимлари, мансабдор шахслар ва фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш; юридик кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш; ҳуқуқий маданиятни юксалтиришнинг илмий асосларини тадқиқ этиш каби масалалар ўз аксини топган.

Ҳуқуқий маданиятнинг ҳуқуқий онгдан фарқли жиҳати – ҳуқуқий маданият даражаси фақатгина қонунларни билиш, ҳуқуқий маълумотлардан хабардор бўлишдангина иборат эмас. У қонунларга амал қилиш ва уларга бўйсуниш маданияти ҳам демакдир. У одил судни ҳурмат қилиш, ўз ҳақ- ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат этиш эҳтиёжи демакдир. Агар ходимларнинг ҳуқуқий маданиятини ошириш орқали жумладан, қонунчилик ва локал ҳужжатларга, (масалан, ички меҳнат тартиби қоидаларига) риоя қилинишига эришилса, мансабдор шахсларнинг ҳуқуқий маданиятини ошириш орқали эса жумладан ходимларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатлари бузилиши олди олинишига ҳам эришилади. Мансабдор шахслар ва ходимларнинг ҳуқуқий маданияти оширишда юридик хизмат ҳуқуқий тарбиянинг қуйидаги шаклларидан кенг фойдаланади: ҳуқуқий таълим (ўқитиш ёки ўқиш); ҳуқуқий тарғибот (оғзаки ва оммавий ахборот воситалари орқали); қонунлар ва юридик амалиётнинг тарбиявий таъсири; ҳуқуқий ташвиқот; ҳуқуқий ахборот бериш; шахсий ҳуқуқий тарбиявий иш. 2. Юридик хизмат томонидан мансабдор шахслар ва ходимларнинг ўртасида ҳуқуқий тарбия ишларини ташкил қилиш Ҳуқуқий маданиятга эришишнинг асосий йўналишларидан бири – ҳуқуқий тарбиядир . Юридик адабиётларда ҳуқуқий тарбия тушунчасига ҳуқуқий маданият, ҳуқуқий тажриба, ҳуқуқий ғоя ҳамда низоларни ҳал этиш механизмини жамиятдаги бир авлоддан иккинчи авлодга ўтказиш билан боғлиқ мақсадга йўналтирилган фаолият деб таъриф берилган. Ҳуқуқий тарбиядан мақсад инсоннинг ҳуқуқий онгини ва умуман жамиятнинг ҳуқуқий маданиятини ривожлантиришдан иборат.

Ҳуқуқий таълим мансабдор шахслар ва ходимларни ҳуқуқий тарбия ишида муҳим ўрин эгаллайди. Ҳуқуқий таълим икки хил шаклда, яъни ўқитиш ва ўқиш шаклларида амалга оширилади. Ҳуқуқий ўқитишда юридик хизмат томонидан мансабдор шахслар ҳамда ходимларнинг бевосита уларнинг меҳнат фаолияти билан боғлиқ бўлган мавзуларда ҳуқуқий ўқуви ташкил этилади. Бунда мансабдор шахсларга ва ходимларга амалдаги қонун ҳужжатларининг мазмун-моҳияти тушунтирилади. Ҳуқуқий ўқитиш бевосита юридик хизмат ходимлари томонидан ёки улар томонидан таклиф этилган мутахассислар, назариётчи ва амалиётчи ҳуқуқшунослар томонидан ҳам амалга оширилиши мумкин. Мансабдор шахслар ҳамда ходимларнинг ҳуқуқий ўқуви шартнома асосида махсус ташкилотларда (масалан, Адлия вазирлиги ҳузурида ташкил этилган Республика юристлар малакасини ошириш марказида, турли бизнес мактабларида ва ҳ.к.) ҳам амалга оширилиши мумкин. Ҳуқуқий ўқитишдан фарқли ўлароқ ҳуқуқий ўқишда мансабдор шахс ва ходим мустақил равишда ўзининг ҳуқуқий билимларини оширади. Бунда у ўзининг меҳнат фаолияти учун зарур бўлган қонун ҳужжатларини, ҳуқуқий мазмундаги мақолаларни, ҳуқуқий адабиётларни, суд амалиёти материалларини ва шунга ўхшаш ҳуқуқий мазмундаги маълумотларни топади ва ўрганиб боради. Ҳуқуқий таълимни ҳуқуқий тарбияда тутган ўрнини қуйидагича изоҳлаш мумкин, яъни тарбия инсон онгининг эмоционал-иродавий жиҳатларига ҳамда дунёқарашига таъсир кўрсатади. Ўқиш ёки ўқитиш эса инсонга ахборот-танишув таъсирини ўтказади. Бироқ эмоционал-иродавий таъсирлар ҳуқуқий амалиётда сезиларли даражада чекланган, чунки жамиятнинг онгида мавжуд бўлмаган ва фуқароларнинг фаолиятида кузатилмаётган ва фақатгина сўзларда айтилаётган қадриятларни фуқаролар томонидан ҳурмат қилинишига эришиб бўлмайди. Ушбу муаммо фақатгина фуқароларни ҳуқуқий ўқитиш ёки уларнинг ҳуқуқий ўқиши орқали бартараф этилиши мумкин. Бунда фуқаролар амалдаги юридик қоидалар билан ва

ҳуқуқий амалиётда (муайян маъмурий ҳудудда ёки ташкилотда ёхуд чет давлатларида) самара бераётган илғор тажриба билан таништирилиб борилади. Президентимиз И.Каримовнинг таъбири билан айтганда, “Одамларимизнинг, аввало раҳбарлик лавозимида ўтирганларнинг онгу тафаккурини ўзгартириш, уларнинг масъулиятини ошириш, ...қонун ҳукмронлигини ҳаётимизнинг ҳамма жабҳаларида тўлиқ таъминлаш, қонунга итоат қилиб яшаш барчамиз учун ҳаёт тарзига айланишига эришмоғимиз даркор”. Ҳуқуқий тарғибот ҳуқуқий тарбия жараёнининг муҳим таркибий қисми бўлиб, ҳуқуқий билимлар, ғоялар, амалдаги қонун ҳужжатларини, давлат томонидан олиб борилаётган оқилона сиёсатни аҳоли орасида тарғиб этиш ва тушунтиришни ўзида мужассамлаштиради. Ҳуқуқий тарғибот ҳуқуқий билимларни, ҳуқуқий ечимларнинг, ҳуқуқий хатти-ҳаракатларнинг, хулқ-атворларнинг у ёки бу вариантларини танлаш ҳамда уларнинг оқибатларини, ҳуқуқий нормалардан фойдаланиш, уларни бажариш, муайян нормаларни қўллаш амалиётини оммавий равишда тарқатиш ва тушунтириш орқали амалга оширилади. Ҳуқуқий тарғибот оғзаки шаклда, оммавий ахборот воситалари, адабиёт ва санъат асарлари воситалари ёрдамида амалга оширилади. Бунда оммавий-ахборот воситаларида ҳуқуқий мавзулардаги мақолалар чоп этилади, ҳуқуқий адабиётлар нашр этилади, ҳуқуқий мавзуларда турли ҳужжатли фильмлар, кўрсатувлар ва эшиттиришлар тайёрланади. Ҳуқуқий тарғибот қайси соҳада ўтказилишидан қатъий назар доимо тизимли, тартибли ва аниқ мақсадга йўналтирилган бўлиши лозим. Юридик хизмат ходими ҳуқуқий тарғибот ишларини олиб боришда юқорида айтиб ўтилган барча воситалардан самарали фойдаланиши мақсадга мувофиқ. Бунда айниқса оммавий ахборот воситаларида чоп этилган ҳуқуқий мазмундаги мақолалардан ҳамда ҳужжатли фильмлардан кенг фойдаланиш лозим. Ходимларни ҳуқуқий тарбиялашда қонунлар ва юридик амалиётнинг тарбиявий таъсири муҳим ўрин эгаллайди. Давлат ва хўжалик бошқарув

органларининг таркибий тузилмаларида фаолият кўрсатувчи ходимлар бевосита ўзларининг вазифаларини ва функция бажаришлари учун муайян қонун ҳужжатларининг мазмунидан хабардор бўлишни, уларни қўллай олишни ва ҳатто ўзларининг фаолияти билан боғлиқ ишлар юзасидан судларда иштирок этишни тақозо этилади. Қонун ҳужжатларининг мазмунини ўзлаштириш ва уларни қўлланилиши билан боғлиқ юридик амалиёт ўз-ўзидан ходимларнинг ҳуқуқий тарбиясини оширишга олиб келади. Масалан, қонунларда муайян хатти-ҳаракат учун жиноий, маъмурий, иқтисодий, интизомий жазо чораларини белгиланганлиги фуқаролар ва мансабдор шахсларни ноқонуний фаолият билан шуғулланишдан тияди. Шунингдек, судлар томонидан қабул қилинган суд ҳужжатлари (ҳукм, ҳал қилув қарори, қарор ва ҳ.к.) ҳам тарбиявий таъсир кучига эга. Ҳуқуқий ташвиқот фуқаронинг онгига ва иродасига психологик таъсир этиш усулларидан бири бўлиб ҳисобланади. Ташвиқот сўзи “даъват этиш, уйғотиш” маъносини англатади. Ҳуқуқий ташвиқот орқали фуқаролар қонун нормасида белгиланган доирада хатти-ҳаракат қилишга чақирилади ёки даъват этилади. Шунинг учун ҳам ҳуқуқий ташвиқот инсон онгига ҳуқуқий таъсир кўрсатишнинг самарали воситаларидан бири бўлиб ҳисобланади. Ҳуқуқий ташвиқот ўзининг хусусиятлари билан ҳуқуқий тарғиботдан тубдан фарқ қилади. Ҳуқуқий тарғиботдан мақсад ҳуқуқий билимларни тарқатиш ва тушунтириш бўлса, ҳуқуқий ташвиқотда ҳуқуқ субъекти ва унинг хулқ- атвори тегишли даражада бўлишга чақирилади. Ҳуқуқий тарғиботда тақдим этиладиган ахборот ҳуқуқий ғоялар ҳамда ҳуқуқий нормалардан иборат бўлса, ҳуқуқий ташвиқотда ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлган факт ахборот ролини ўйнайди. Ҳуқуқий ташвиқот орқали, биринчи навбатда, ҳуқуқ субъектининг иродасига, сўнгра онгига информацион таъсир ўтказилади ва ушбу таъсир фуқарони ҳуқуққа хилоф ҳаракат қилмасликка ва қонуний хулқ-атворда бўлишга чорлайди. Ҳуқуқий ташвиқот орқали фуқароларнинг хулқ-атвори қонун нормалари талаблари доирасида бўлишига эришилади. Қонун

нормаларининг мазмунини эса фуқаролар ҳуқуқий тарғибот ҳамда ҳуқуқий таълим воситалари ёрдамида ўзлаштириб олишади. Ҳуқуқий тарғибот амалдаги қонунчиликни, уни амалиётда қўллашни тарқатиш ва тушунтириш орқали фуқароларда ҳуқуқий дунёқарашни шакллантиради. Шунинг учун ҳуқуқий тарғиботдан мақсад фуқароларда ҳуқуқий дунёқарашни шакллантириш бўлса, ҳуқуқий ташвиқотдан мақсад фуқароларда ҳуқуқ нормалари талабларига жавоб берадиган хулқ-атворни шакллантиришдан иборат. Масалан, юридик хизмат корхона ходимларига шартномавий муносабатлар қайси қонун ҳужжатлари билан тартибга солиниши тўғрисида маълумот бериш орқали ҳуқуқий тарғиботни амалга оширcа, шартнома интизомига риоя қилишининг ижобий жиҳатларини ҳамда шартнома интизомига риоя қилмасликнинг салбий жиҳатларини, шунингдек, уларнинг оқибатларини кенг маънода тушунтириш орқали ҳуқуқий ташвиқотни амалга оширади. Юридик хизмат томонидан давлат ва хўжалик бошқарув органлари тузилмасидаги ходимларни ўз вақтида ва етарли даражада ҳуқуқий ахборот билан таъминлаш уларнинг фаолиятида қонунийликни таъминлаш, ҳуқуқий ишлар сифатини ошириш, шартномавий муносабатларда уларнинг манфаатларини юқори даражада ҳимоя қилиш ҳамда ходимларнинг ҳуқуқий маданиятини янада ошириш имкониятини яратади. Маълумки, давлат ва хўжалик бошқаруви органлари ҳамда хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолияти бир-биридан тубдан фарқ қилганлиги учун уларнинг фаолияти билан боғлиқ муносабатлар турли норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар билан тартибга солинади. Масалан, нефть ва газ соҳасида қабул қилинган айрим норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қишлоқ хўжалиги ёки енгил саноат соҳасидаги ҳужжатлардан ўзининг мақсади, мазмуни ва моҳиятига кўра тубдан фарқ қилиши мумкин. Ҳар бир тармоқнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда қабул қилинган бундай норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тегишли субъект фаолиятига тўғри ва аниқ татбиқ этишда юридик хизмат муҳим ўрин эгаллайди. Бошқача қилиб айтганда, муайян соҳага оид норматив-ҳуқуқий

ҳужжатлар, уларнинг амалдаги ҳолатини, ўзига хос хусусиятларини таҳлил этиш, назорат қилиб бориш (тегишли тартибда тизимлаштириш орқали) ҳамда раҳбарни, шунингдек, тегишли бошқарма (бўлим, хизмат) ходимларини бу ҳақда доимо хабардор қилиб туриш бевосита юридик хизматнинг вазифаларидан бирини ташкил этади. Ҳуқуқий тарбиялашда шахсий ҳуқуқий тарбия муҳим ўрин эгаллайди. Ҳуқуқий тарбиянинг мазкур шакли сезиларли даражада самаралидир. Шахсий ҳуқуқий тарбия фуқаронинг ҳуқуққа бўлган ҳурматини шакллантириш, ўзини ўзи ўқитиш орқали ҳуқуқий қоидаларга қатъий риоя қилиш, ҳуқуқий воқеликни ҳамда шахсий амалиётни мустақил таҳлил этиш орқали амалга оширилади. Шахсий ҳуқуқий тарбия бошқа шаклларда ҳам амалга оширилиши мумкин. Масалан, бирорта давлат органининг, муайян ташкилотнинг ёки хўжалик юритувчи субъектнинг юридик хизмати томонидан маълум бир ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси кўриб чиқилиб, унга тегишли таклифлар билдириш, ҳуқуқий хатоларини тўғрилаш мақсадида ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ёхуд лойиҳанинг амалдаги қонун ҳужжатларга мос эмаслигини асослантирган ҳолда тегишли бошқарма (бўлим, хизмат)га қайтариш, у ердаги мансабдор шахснинг ҳамда ходимларнинг ҳуқуқий онгини ва маданиятини оширишга муайян даражада хизмат қилади. Юридик хизмат томонидан ҳуқуқий ҳужжат лойиҳасига билдирилган фикрлар ва эътирозлар тегишли раҳбар, бошқарма (бўлим, хизмат) бошлиғи ёки мутахассис томонидан қайта кўриб чиқилиб, камчиликлар бартараф этилади. Натижада келгусида улар томонидан бундай хатоларга йўл қўйилмаслик учун замин яратилади.

Тавсия этилган адабиётлар рўйхати Каримов И. А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т. 1. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 364 б. Каримов И. А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т. 2. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 380 б. Каримов И. А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т. 3. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 366 б. Каримов И. А. Бунёдкорлик йўлидан. Т. 4. – Т.: Ўзбекистон, 1996. – 394 б. Каримов И. А. Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби. Т. 5. – Т.: Ўзбекистон, 1997. – 384 б. Каримов И. А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Т. 6. – Т.: Ўзбекистон, 1998. – 429 б. Каримов И. А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т. 7. – Т.: Ўзбекистон, 1999. – 413 б. Каримов И. А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз. Т. 8. – Т.: Ўзбекистон, 2000. – 525 б. Каримов И. А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. Т. 9. – Т.: 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Жисмоний ва юридик шахслар мурожаатларининг ҳуқуқий кафолатлари

Юридик шахслар

Юридик хизматнинг хукукий ҳолати

Тадбиркорлик фаолияти соҳасида юридик хизмат курсатиш

Давлат ва хужалик бошкарув органлари юридик хизмати фаолиятининг асосий йўналишлари