XVII-XVIII 17-18 асрларда европа маърифатпарварларининг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари - Юриспруденция - Рефераты

XVII-XVIII 17-18 асрларда европа маърифатпарварларининг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

XVII-XVIII асрларда европа маърифатпарварларининг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари Режа: 1. Вольтер, Ш.Л.Монтескье ва Ж.Ж.Руссоларнинг сиёсий ва ҳуқуқий қарашлари 2. Француз социалистлари ва Якобинчиларнинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари. 3. XVII-XVIII асрларда Олмония. 4. XVIII асрда Италия. 5. XVII асрда Голландия.

Вольтернинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари Вольтер жамиятнинг қолоқлиги ва унинг ри в ожланишига тўсқинлик қилаётган сабаблар сифатида католик черковини кўрсатади. У черковни эркин фикрни бўғувчи омил сифатида баҳолайди ва унга қарши курашади. Вольтернинг қарашларида эркинлик ва тенглик мавзулар и марказий ўрин тутади. Вольтернинг шахс эркинлиги ва тенглиги борасидаги қарашлари , биринчи навбатда , мулкдорлар манфаатларига хизмат қилган. Вольтер мулк эгаларининг қонун олдидаги тенглигини тарғиб қилади. У жамиятда овоз бериш ҳуқуқига фақат мулкдорларгина эга бўлишлари мумкин лигини айтади. Унинг фикрича, эркинлик чегаралари қонунлар билан белгиланади. Вольтернинг давлат ва бошқарув ҳақидаги қарашлари: Вольтер феодал жамиятни ислоҳ қилиш тарафдори бўлиб, давлат бошқарувида мутлақ монархияни афзал кўрган. Агар монарх маърифатли бўлса, бу — жамият учун фойдалидир, шунда мутлақ монархия бошқаруви маърифатли ҳисобланади. ҳукмдор эга бўлиши лозим бўлган фазилатлар фақатгина унинг маърифатли бўлиши билан чекланмаслиги керак. Жамиятни адолатли бошқариш учун ҳукмдор ўз табақаларининг истакларини тўғри англаб етиши ва марҳаматли бўлиши лозим. Вольтер бошқарувда черков судларини тугатиш, табақалар имтиёзларини бекор қилиш, одил судловни амалга ошириш ва ушбу жараёнда адвокатлар иштирокини таъминлаш лозимлигини таъкидлайди. Вольтернинг ҳуқуқий қарашлари: Вольтернинг жамиятда ҳуқуқ уст у ворлиги т а рафдори эканлигини у Англия ҳуқуқий тизимига берга н таърифидан ҳам кўришимиз мумкин. У Англия қонунларини энг яхши қонунлар деб ҳисоблайди ҳамда уларда одил судловнинг амалга оширилиши, зўравонликнинг йўқлиги, мансабдор шахсларнинг фуқаро эркинлигини бузганликлари учун жавобгарлиги, ҳар бир шахснинг ўз фикрини оғзаки ва ёзма ҳолда ифода эта олиш ҳуқуқи

белгилаб берилган ини таъкидлайди . Шарль Луи Монтескье сиёсий-ҳуқуқий қарашлари Унинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари “Римликларнинг шуҳрати ва инқирози нинг сабаблари тўғрисида мулоҳаза лар ” ва 1748 йилда ёзиб тугалланган “Қонун ларнинг руҳи тўғрисида” номли фундаментал асарларида ўз ифодасини топган. Монтескьенинг ҳуқуқий қарашлари Унинг ҳуқуқий тадқиқотларининг бош мавзуси – позитив қонунлардир. Монтескье бошқа француз маърифатпарварлари каби жамиятда шахс эркинлигини таъминлашда қонунларнинг ролига катта аҳ а мият беради. Қонунчилик ва қонунлар мазмунини ёритишда Монтескье уларни турли хил омиллар билан боғлиқ ҳолда ўрганади. Унинг фикрича, қонунлар яратилишида ва уларнинг мазмунини белгилашда бошқарув шакли, дин, урф- одат ва анъаналар, иқлим, мамлакатнинг географик жойлашуви кабилар муҳим ўрин тутади. Монтескьенинг давлат ҳақидаги қарашлари: Монтескье талқини га мувофиқ, давлат инсонлар эҳтиёжларининг маҳ с улидир. Жамият ҳукуматсиз мавжуд бўла олмайди. Алоҳида кучларнинг бирлашиши натижасида фуқаролик ҳолати вужудга келади. Фуқаролик ҳолати эса сиёсий ҳолатнинг , яъни давлатнинг пайдо бўлиши ва фуқаролар учун умумий қонунларни нг қабул қилинишида асос бўлиб хизмат қилади. Монтескьенинг бошқарув шакллари тўғрисидаги қарашлари: Монтескье бошқарув шаклларини учга бўлади: республика, монархия ва деспотия. Республикада олий ҳокимият бутун халқ (демократия) ёки унинг маълум бир қисми (аристократия) қўлида йиғилган бўлади. Монархия, бир кишининг белгиланган қонунлар доирасида бошқарувидир. Деспотияда , яъни истибдод тузуми шароитида ҳар қандай қонунлар инкор этилади ва

шахс ўз зўравонлиги ва иродасига асосланиб давлатни бошқаради. Ҳ ар бир бошқарув шакли ўзига хос тамойилларга эга. Тамойил маълум сиёсий тузумга хос бўлиб, жамиятда инсонлар ҳис-туйғулари механизмини ҳаракатга келтиради. Ушбу тамойил республикада – эзгу иш (саҳоват), монархияда – ор-номус, деспотияда – қўрқув саналади. Монтескьенинг ҳокимиятлар бўлиниши ҳақидаги қарашлари: Ҳокимият лар бўлинишининг асосий мақсади – ҳокимиятни суиистеъмол қилишнинг олдини олишдир. Монтескье ҳокимиятни учга бўлади : қонунчилик, ижро ҳокимияти ва суд ҳокимияти. Улар қонунларда белгиланган чегаралар доирасида фаолият юритади. Ушбу қонунларда ҳар бир ҳокимиятнинг таъсир доираси аниқ белгилаб берилган бўлади. ҳокимиятлар бўл и ниши ва уларнинг бир-бирларини ўзаро тийиб туришлари фуқароларнинг сиёсий эркинликларини таъминлашда бош меъзон бўлиб хизмат қилади. Монтескьенинг эркинлик ҳақидаги фикрлари: Эркинлик деганда шахс хоҳлаган нарсасини қил авер иши эмас, балки фақат қонунларда рухсат этилган хатти-ҳаракатларнигина амалга ошириш ҳуқуқи тушунилади. Агар фуқаро қонунлар билан тақиқланган хатти- ҳаракатларни амалга ошириш ҳуқуқига эга бўлганида эди, у эркинликка эга бўлмасди. Чунки бошқа фуқаролар ҳам ш ундай ҳуқуққа эга бўлган бўлар эди. Сиёсий эркинлик, Монтескье фикрича, қ онун билан рухсат берилган, ёки у билан таъ қ и қ ланмаган исталган ҳ аракатни амалга ошира олиш ҳ у қ у қ идир. Агар фу қ аро қ онун билан таъ қ и қ ланган ҳаракатларни ҳам қ ила олганда, унда эркинлик мавжуд бўлмасди, чунки худди шундай қ илмишни бош қ алар ҳ ам унга нисбатан қ илиши мумкин. Монтескье ҳокимиятни амалга ошириш усули ҳақида: Демократик давлатда ҳ ар қ андай эркин шахс ўзини ўзи бош қ ариш ҳ у қ у қ ига эга бўлиши лозим, буни таъминлашнинг бирдан бир йўли қ онунчилик ҳ окимиятини амалга оширилишида хал қ нинг иштирок этишидир. Қонун чи қ ариш жараёнида хал қ нинг бевосита қ атнашишини йирик давлатларда иложи йўк, кичик давлатларда эса орти қ ча ташвиш ва

саргордонлик билан бо ғ ли қ бўлгани боис, хал қ қ онунчилик ҳ окимиятини ўзининг вакиллари ор қ али амалга оширади. Вакиллар хал қ номидан қ онун чи қ аришда иштирок этадилар ва ўз фаолиятларида уларни сайлаб қ ўйган а ҳ олининг, умуман хал қ нинг манфаатларини кўзлаб ҳ аракат қ илишади. Албатта, вакиллар ўз сайловчиларидан қ онунчилик фаолиятининг умумий йўналиш, инструкцияларини олишлари етарли, ҳ ар бир ало ҳ ида иш бўйича хусусий кўрсатмалар олишлари шарт эмас. Йў қ са, Монтескье ёзишича, депутатларнинг сўзлари хал қ нинг акс садоси бўлсада, бу узундан узо қ йўлакчалар ор қ али ҳ аракатланишга мажбур бўлади, ҳ ар бир депутатга қ олганлари устидан устунлик бериши ва зарур ҳ олларда хал қ нинг кучи қ андайдир инжи қ лик туфайли амалга ошмай қ олиши мумкин. Жан Жак Руссонинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари: Руссонинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари “Инсонлар ўртасидаги тенг сиз ликнинг келиб чиқиши ва асослари тўғр и сида мулоҳазалар” номли ва “Ижтимоий шартнома” асарида акс этган. Руссонинг давлат ҳақидаги қарашлари: Жамият аъзоларининг шартномавий муносабатлари натижасида бирлашуви билан Фуқаролик жамоаси ҳолатининг Сиёсий организмга айланиши жараёни тугалланади. Бу сиёсий организм Давлат ҳисобланади. Ушбу уюшма (ассоциация) бир бутун ҳолда – халқ, алоҳида кўрилганда – олий ҳокимиятда иштирок этувчи фуқаро, давлат қонунларига бўйсунувчи табақа ҳисобланади. Демократия, аристократия ва монархия давлат бошқарувининг асосий шаклларидир. Руссонинг нуқтаи назарича, демократия кичик давлатлар учун, аристократия – ўртача давлатлар учун ва монархия – катта давлатлар учун мос бўлган бошқарув шаклидир. Бироқ барча давлат бошқаруви шаклларида суверенитет ва давлат ҳокимияти халққа тегишли бўлиши лозим. Ж.Ж.Руссонинг қонунлар ҳақидаги фикрлари: Руссо қонунларни тўрт тоифага ажратади: 1.Сиёсий, 2.Фуқаролик, 3.Жиноят ва “уларнинг энг муҳими” – 4.“урф-одат ва ижтимоий фикр”. Унинг таъкидлашича, ҳар қандай қонунлар тизимининг бош мақсади –

эркинлик ва тенгликдир, фуқаролар тенглиги таъминланмаган жамиятда эркинлик мавжуд бўлмайди. Олмон мутафаккирларининг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари: Самуил Пуфендорфнинг давлат ҳақидаги қарашлари Пуфендорф давлатнинг вужудга келишигача бўлган даврда “барчанинг барчага қарши уруш” ҳолатида бўлишини инкор этади. Пуфендорф давлатнинг пайдо бўлишида қўрқув, ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш эҳтиёжи каби омиллар ушбу жараённинг асосини ташкил эти шини айтади . Шунингдек, Самуил Пуфендорф давлатнинг пайдо бўлишининг илоҳий асосга эга эканлигини инкор этмаган ҳолда , унинг шаклланишида инсонларнинг розилиги аҳамиятга эгалигига алоҳида муҳим урғу беради. Пуфендорф таълимотига кўра, давлат икки шартноманинг маҳсулидир. Биринчи шартнома бўйича алоҳида шахслар бирлашадилар. Иккинчи шартнома асосида, аниқроғи , қарор асосида, улар ўзлари учун мақбул бўлган бошқарув шаклини тасдиқлайдилар. Унинг эътироф қилишича, давлатнинг асосий мақсади жамиятда тинчлик ва тартибга эришишдир. Христиан Томази йнинг сиёсий-ҳуқуқий қаралари: Христиан Томази й (1655-1728) аҳлоқни ҳуқуқдан устун қўяди. Ўта диндор бўлган бу мутафаккир алоҳида ҳукмдорларни “ердаги худолар” деб атайди. Бироқ у черковнинг шахснинг маънавий эркинлигига аралашувига қарши чиқади, ҳур фикрли кишиларни нг таъқиб қилинишини қоралайди. Шу маънода Томазий Пуфендорф айрим ғояларининг давомчиси бўлиб қолди. Шунингдек Томазий ҳам халқни нг адолатсиз ҳукмдорга қарши курашиш ҳуқуқини тан олади. Италия мутафаккирларининг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари: Чезаре Беккарианинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари Ч.Беккариа таъбирича, давлат доимий урушлар ва зўравонликлардан чарчаган шахс ларнинг ўзаро келишуви натижасидир. Инсонлар тинч , осуда

ва хавф -хатар сиз ҳаёт кечиришлари учун ўзларига тегишли эркинликларнинг маълум бир қисмидан олий ҳокимият фойдасига воз кечишлари лозим. Бироқ инсонлар бу билан ўз мақсадларига эришмайдилар ва жамиятда адолатсизлик тугатилмайди. Давлат аниқ бир жиноят учун бой ва камбағалларга турли жазоларни белгилайди. Адолатсизликнинг илдизи , Беккарианинг фикрича, мулкка бориб тақалади. Унинг сиёсий-ҳуқуқий қарашлари “Жиноят ва жазолар тўғрисида” (1764) номли асарида ўз ифодасини топган. Беккариа ҳуқуқий давлат назариясини ривожланишига катта ҳисса қўшди. У жамият аъзоларини н г кўпчилик қисмини бахтиёр қила оладиган ижтимоий тузум тарафдори эди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И . А . Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида . 6-том. — Т., «Ўзбекистон», 1998. 2. Каримов И. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз. Т.: Ўзбекистон. 2000. - 109 б. 3. Бобоев . Ҳ .Б.Сиёсий ҳуқуқий таълимотлар тарихи . Т.: ТДЮИ 2003. -205Б. 4. Исл а мов З. Общество. Государство. Право.–Т.: Адолат, 2001. 695б. 5. Мухитдинова Ф.А. “Сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар тарихи” ўқув қўлланма. Т.: ТДЮИ. 2003.,-230б. 6. Мухитдинова Ф.А. Сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар тарихи. Т.: ТДЮИ. 2003-30б. 7. Рассел Б. История западной философии. – М.:“Академический проект”, 2000. - 765 с. 8. Таджиханов У., Саидов А. Ҳуқуқий маданият назарияси. 2-томли. Т.1. – Т.: Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 1998. –316 б. 9. Таджиханов У., Саидов А. Ҳуқуқий маданият назарияси. 2-томли. Т.2. – Т.: Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 1998. –447 б. 10. Философский энциклопедический словарь. – М.:ИНФРА-М, 2001.-576 с. 11. Философия конспект лекций- М.: “Приор” , 2001. - 224 с. 12. Жан Жак Руссо. Трактаты. М.1969. 13. Ш.Л.Монтескье. Избранные произедения. М.1955. 14. Философский энциклопедический словарь. – М.:ИНФРА-М, 2001.-576 с.

Похожие

Eвропа маърифатпарварларининг сиёсий-ҳуқуқий таълимотлари

XVII-XX ( 17-20 ) асрлардаги либерализм сиёсий ва ҳуқуқий таълимоти

Ғарбий Европа давлатларида сиёсий-ҳуқуқий таълимотлар

Ўрта асрларда Ўзбекистонда сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар

Ўрта асрларда Шарқ ва Ғарб мамлакатларида сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар