Xorijiy davlatlar konstitutsiyaviy huquqining manbalari - Юриспруденция - Рефераты

Xorijiy davlatlar konstitutsiyaviy huquqining manbalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

Xorijiy davlatlar konstitutsiyaviy huquqining manbalari Reja 1. Konstitutsiya, qonunlar (konstitutsiyaviy, organik, oddiy); 2. Ijroiya hokimiyatining normativ aktlari; parlament reglamentlari; 3. Konstitutsiyaviy nazorat organlarining normativ aktlari;; 4. Sud pretsedenti va xokazolar. 5. Konstitutsiyaviy-huquqiy odatlar (konstitutsiyaviy bitim). 6. Halqaro davlatlararo shartnomalar. 7. Konstitutsiyaviy meoyor va qonunlar izohi tartibida berilgan aktlar. 8. Doktrinal manbalar. 9. Diniy manbalar. 10. Tabiiy huquq konstitutsiyaviy huquq manbai sifatida. 11. Siyosiy deklarsiyalar.

Xorijiy mamlakatlar konstitutsiyaviy (davlat) huquqi fanining manbalari deganda kostitutsiyaviy huquq obyekti hisoblangan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi normalar yig‘indisi tushuniladi. Xorijiy mamlakatlar konstitutsiyaviy (davlat) huquqi fanining manbalariga quyidagilar kiradi. Xorijiy mamlakatlar konstitutsiyalari. Ushbu fanning asosiy manbasi xisoblanadi. Qonunlar - konistitutsiyaviy qonunlar ya’ni konstitutsiyaga qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritadi. Oddiy qonunlar ya’ni konstitutsiyaviy huquq institutlarini tartibga soladi. Favqulotda qonunlar ya’ni aloxida xolatlarda ma’lum bir muddatga qabul qilinadi. Davlat ichidagi ommaviy huquqiy shartnomalar. Masalan 1943 yilda Livanda qabul qilingan milliy pakt, 1993 yil 1 yanvarda Chexoslavakiyaning Chexiya bilan Slovakiyaga bo‘linish xaqidagi kelishuv. 1995 yil Ukraina Oliy Radasi bilan prezident o‘rtasidagi konstitutsiyaviy kelishuv. Bu kelishuv 1996 yil Konstitutsiya qabul qilingandan so‘ng o‘z kuchini yo‘qotgan. 1998 yili Fransiya bilan sobiq koloniyasi Yangi Kalidoniya o‘rtasidagi shartnoma.Ushbu shartnoma 20 yil muddatga to‘zilgan. Parlament va uning palatalarining reglamentlari. Bular parlament va uning organlari faoliyatini tartibga soladi. Ijro etuvchi hokimiyat va davlat boshliqlarining aktlari. Monarx farmonlari prezident dekretlari xukumat qarorlari. Xukumat qarorlari, ministrlarning aktlari, markaziy saylov komissiyasining qarorlari. Konstitutsiviy nazorat organlarining aktlari. Konstitutsiyaviy sud yoki konstitutsiyaviy kengash tomonidan konstitutsiyaga rasman sharx beriladi, mamlakatda qabul qilinayotgan qonunlarni konstitutsiyaga mos ekanligini tekshirib boradi. Sud pretsedentlari (asosan anglo-sakson huquqi mamlakatlarida amal qiladi) - yuqori instansiya sudlari tomonidan qabul qilingan qarorlari quyi instansiya sudlarida xuddi shunday ishlarni qo‘rib chiqishda asos bo‘ladi. Konstitutsiyaviy odatlar - davlat organlari faoliyatida amal qilib kelayotgan og‘zaki ko‘rsatmalar. Odatlar asosan Buyuk Britanich va Yangi Zellandiya parlamentlarida ko‘proq qo‘llaniladi. Diniy manbalar - ayrim musulmon davlatlarida konstitutsiya o‘rniga muqaddas kitob “Qur’oni Karim” asosida qabul qilinadi. Huquqiy doktrina - ayrim mamlakatlarda sud organlari konstitutsiyaviy nizolarni hal qilishda o‘z qarorlarini buyuk huquqshunoslar va konstitutsiyaviy huquq bo‘yicha fikrlariga tayanishadi.

Halqaro huquqiy aktlar - Yevropa Ittifoqining 1992 yilgi shartnomasi. Ushbu shartnomada Yevropa Ittifoqiga kirgan davlatlarda yagona fuqarolik masalasi qo‘yilgan. 1948 yilgi Inson huquqlari umumJahon deklaratsiyasi. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi 1948 yil 10 dekabr Muqaddima - Insoniyat oilasinining barcha azolariga xos qadriyatlarni va ularning teng va daxlsiz huquqlarini tan olish ozodlik, adolat va yalpi tinchlik asosi ekanligini etiborga olib, va - Inson huquqlarini mensimaslik va undan nafratlanish insoniyat vijdonini qiynadigan vahshiyliklarni sodir qilishga olib kelganligini, odamlar so‘z erkinligi va etiqodlariga ega bo‘ladigan hamda qo‘rquv va muhtojlikdan holi bo‘lib yashaydigan dunyoni yaratish insonlarning intilishidir deb elon qilinganligini etiborga olib, va - bunda insonning huquqlari qonun hukmronligi bilan qo‘riqlanishi zarurki, pirovardida inson, so‘ngi chora sifatida zulm va istibdodga qarshi isyon ko‘tarishga majbur bo‘lishini oldini olishni taminlashni etiborga olib, va - halqlar o‘rtasidagi do‘stona munosabatlarni rivojlantirishga ko‘maklashish zarurligini etiborga olib, va - Birlashgan Millatlarning halqlari Nizomida insonning asosiy huquqlariga, inson shaxsining qadr-qimmatiga, erkak va ayolning tengligiga ishonchlarini tasdiqlaganliklari hamda yanada kengroq erkinlikda ijtimoiy taraqqiyot va turmush sharoitlarini yaxshilashga nko‘maklashishga kelishilganini etiborga olib, va - azo bo‘lgan davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorlik qilishda inson huquqlari va barcha erkinliklarini to‘liq hurmat qilish va unga rioya etish majburiyatlarini olganliklarini etiborga olib, - mazkur huquq va erkinliklarning xususiyatlarini ko‘pchilik tomonidan anglanishi mazkur majburiyatlarning to‘liq bajarilishi uchun katta ahamiyatga ega ekanligini etiborga olib, - Bosh Assambleya mazkur inson huquqlarining Umumiy Deklaratsiyasini barcha halqlar va barcha davlatlar bajarishga intilishi lozim bo‘lgan vazifa sifatida elon qilar ekan, toki har bir inson va jamiyatning har bir tashkiloti doimo ushbu Deklaratsiyani nazarda tutib, marifat va talim yoli bilan bu huquq va erkinliklarning hurmat qilinishi, milliy va halqaro taraqqiyparvar tadbirlar orqali ham uning bajarilishi taminlanishiga, Tashkilotga azo bo‘lgan davlatlar halqlari o‘rtasida va ushbu davlatlarning yurisdiksiyasidagi hududlarda yashayotgan halqlar o‘rtasida yoppasiga va samarali tan olinishiga intilishlari zarur. 1-modda

Hamma insonlar o‘z qadr-qimmati hamda huquq jihatdan erkin va teng bo‘lib tug‘iladilar. Ularga aql va vijdon ato qilingan va ular bir-birlariga nisbatan birodarlik ruhida munosabat qilishlari kerak. 2-modda Har bir inson irqi, terisining rangi, jinsi, tili, dini, siyosiy yoxud boshqa etiqodlaridan, milliy yoki ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy yoxud tabaqaviy yoki boshqa sharoitidan qatiy nazar ushbu Deklaratsiyada elon qilingan barcha huquqlar va erkinliklarga ega bo‘lishi shart. Bundan tashqari, inson mansub bo‘lgan mamlakat yoki hududning siyosiy, huhuqiy yoki halqaro maqomidan, o‘z suverenitetida ushbu hudud mustaqilmi, vasiymi, o‘zini boshqarolmaydimi, yoxud boshqacha tarzda cheklanganligidan qatiy nazar, biror-bir farqlanish Mbo‘lmasligi lozim. 3-modda Har bir inson yashash, erkin bo‘lish va shaxsiy daxlsizlik huquqiga egadir. 4-modda Hech kim qullikda yoki erksiz holatda saqlanishi mumkin emas; qullik va qullar bilan savdo qilishning barcha ko‘rinishlari taqiqlanadi. 5-modda Hech kim azob-uqubajlarga, shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatini xo‘rlovchi muomala va jazoga duchor etilmasligi kerak. 6-modda Har bir inson, qayyerda bo‘lishidan qatiy nazar, o‘zining huquqiy layoqati tan olinishiga haqlidir. 7-modda Barcha odamlar qonun oldida tengdir va hech bir tafovutsiz qonunning bir xil himoyasiga haqlidir. Barcha odamlar ushbu Deklaratsiyani bo‘zuvchi har qanday kamsitishdan va shunday Mkamsitilishga undaydigan har qanday g‘alamislikdan himoya qilinish huquqiga egadir. 8-modda Har bir inson unga konstitutsiya yohud qonun bilan berilgan asosiy huquqlari oyoq osti kilingan hollarda vakolatli milliy sudlar tomonidan bu huquqlarning tiklanishiga haqlidir. 9-modda Hech kim asossiz qamalishi, ushlanishi yoki quvg‘in qilinishi mumkin emas. 10-modda

Har bir inson o‘z huquq va burchlarini belgilash hamda unga qo‘yilgan jinoiy ayblovning asosli ekani aniqlanishi uchun to‘laqonli tenglik asosida uning ishi oshkora va adolat talablariga rioya qilingan holda, mustaqil va xolis sud tomonidan ko‘rib chiqilish huquqiga ega. 11-modda 1. Jinoyat sodir etganlikda ayblangan har bir inson, unga ochiq sud majlisida himoya uchun barcha imkoniyatlar taminlangan holda, uning aybi qonuniy tartibda aniqlanmaguncha aybsiz deb hisoblanishga haqlidir. 2. Milliy qonunlar yoki halqaro huquqga ko‘ra sodir etilgan vaqtda jinoyat deb topilmagan hatti-harakati yoki faoliyatsizligi uchun hech kim jazoga hukm qilinishi mumkin emas. Shuningdek, jinoyat sodir etilgan vaqtda qo‘llanishi mumkin bo‘lgan jazoga nisbatan og‘irroq jazo berilishi mumkin emas. 12-modda Hech kimning shaxsiy va oilaviy hayotiga o‘zboshimchalik bilan aralashish, uy-joy daxlsizligiga, uning MMyozishmalaridagi sirlariga yoki uning nomus va shaniga o‘zboshimchalik bilan tajovo‘z qilinishi mumkin emas. Har bir inson xuddi shunday aralashuv yoki tajovo‘zdan qonuniy himoya qilinish huquqiga ega. 13-modda 1. Har bir inson har bir davlat doirasida erkin yurish va o‘ziga yashash joyi tanlash huquqiga ega. 2. Har bir inson har qanday mamlakatdan, xususan o‘z mamlakatidan chiqib ketish va o‘z mamlakatiga qaytib kelish huquqiga ega. 14-modda 1. Har bir inson taqib tufayli boshqa mamlakatlardan boshpana izlash va o‘sha boshpanadan Mfoydalanish huquqiga ega. 2. Bu huquqdan haqiqatda nosiyosiy jinoyat sodir etish uchun yoki Birlashgan Millatlar Tashkilotining maqsad va prinsiplariga zid xatti-harakat tufayli taqib paytida foydalanish mumkin emas. 15-modda 1. Har bir inson fuqaro huquqiga ega. 2. Hech kim o‘z fuqaroligidan yoki fuqaroligini o‘zgartirish huquqidan o‘zboshimchalik bilan mahrum Mqilinishi mumkin emas. 16-modda 1. Balog‘at yoshiga yyetgan erkaklar va ayollar irqiy tafovuti, millati yoxud dini bo‘yicha hech qanday cheklashlarsiz nikohdan o‘tishga va oila qurishga haqlidir. Ular nikohdan o‘tishda, nikohda turgan vaqtlarida va uni bekor qilish vaqtida bir xil huquqlardan foydalanadilar.

2. Nikoh faqat nikohdan o‘tayotgan har ikki tomonning erkin va to‘liq roziligi asosidagina amalga oshirlishi mumkin. 3. Oila jamiyatning tabiiy va asosiy hujayrasi sanaladi hamda jamiyat va davlat tomonidan himoya qilinishga haqlidir. 17-modda 1. Har bir inson yakka holda, shuningdek, boshqalar bilan birgalikda mulkka egalik qilish huquqiga ega. 2. Hech kim zo‘ravonlik bilan o‘z mulkidan mahrum etilishi mumkin emas. 18-modda Har bir inson fikr, vijdon va din erkinligi huquqiga ega; bu huquq o‘z dini yoki etiqodini o‘zgartirish erkinligini va talimotda, toat-ibodat qilishda va diniy rasm-rusm hamda marosimlarni ommaviy yoki xususiy tartibda ado etish, o‘z dini yoki etiqodiga yakka o‘zi, shuningdek, boshqalar bilan birga amal qilish erkinligini o‘z ichiga oladi. 19-modda Har bir inson etiqod erkinligi va uni erkin ifoda qilish huquqiga ega; bu huquq o‘z etiqodiga hech bir to‘siqsiz amal qilish huquqini hamda axborot va fikrlarni davlat chegaralaridan qatiy nazar, har qanday vosita bilan, olish va tarqatish erkinligini o‘z ichiga oladi. 20-modda 1. Har bir inson tinch yig‘inlar va namoyishlar o‘tkazish huquqiga ega. 2. Hech kim biror-bir uyushmaga kirishga majbur qqilinishi mumkin emas. 21-modda 1. Har bir inson o‘z mamlakatini boshqarishda bevosita yoki erkin saylangan vakillar orqali qatnashish huquqiga ega. 2. Har bir inson o‘z mamlakatida bemalol davlat xizmatiga kirish asosiga ega. 3. Halq irodasi hukumat hokimiyatining asosi bo‘lishi lozim; bu iroda davriy va soxtalashtirilmagan, yalpi va teng saylov huquqida, yashirin ovoz berish yoli bilan yoki ovoz berish erkinligini taminlaydigan boshqa teng qiymatli shakllar vositasida o‘tkaziladigan saylovlarda o‘z aksini topishi lozim. 22-modda Har bir inson jamiyat azosi sifatida ijtimoiy taminotga va o‘zining qadr-qimmatini saqlash, shaxsning erkin rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy sohalardagi huquqini milliy say-harakatlar hamda halqaro hamkorlik orqali va har bir davlatning tuzumi, shuningdek, resurslariga muvofiq amalga oshirishga haqli. 23-modda

1. Har bir inson mehnat qilish, ishni erkin tanlash, adolatli va qulay ish sharoitiga ega bo‘lish va Mishsizlikdan himoya qilinish huquqiga ega. 2. Har bir inson hech bir kamsitishsiz mehnati uchun teng haq olish huquqiga ega. 3. Har bir ishlovchi kishi o‘zi va oilasi uchun insonga munosib yashashni taminlaydigan adolatli va Mdaromad olishga, zarur bo‘lganda ijtimoiy taminotning boshqa vositalari bilan to‘ldiriluvchi daromad olish huquqiga ega. 4. Har bir inson kasaba uyushmalari tuzish va o‘z manfaatlarini himoya qilish uchun kasaba uyushmalariga kirish huquqiga ega. 24-modda Har bir inson dam olish va bo‘sh vaqtga ega bo‘lish, shu jumladan ish kunini oqilona cheklash huquqi va haq to‘lanadigan mehnat tatili olish huquqiga ega. 25-modda 1. Har bir inson o‘zining hamda oilasining salomatligi va farovonligini taminlash uchun zarur bo‘lgan turmush darajasiga ega bo‘lish, jumladan, kiyim-kechak, oziq-ovqat, tibbiy xizmat va zurur ijtimoiy xizmatga ega bo‘lishiga hamda ishsizlik, kasallik, nog‘ironlik, bevalik, qarilik yoki unga bog‘liq bo‘lmagan sharoitlarga ko‘ra tirikchilik uchun mablag‘ bo‘lmay qolgan boshqa hollarda taminlanish huquqiga ega. 2. Onalik va bolalik alohida g‘amxo‘rlik va yordam olish imtiyozinini beradi. Barcha bolalar, nikohda yoki nikohsiz tug‘ilishidan qatiy nazar, bir xil ijtimoiy himoyadan foydalanishi kerak. 26-modda 1. Har bir inson talim olish huquqiga ega. Ta’lim olishda loaqal boshlang‘ich va umumiy talim tekin bo‘lishi lozim. Boshlang‘ich talim majburiy bo‘lishi kerak. Texnik va hunar talimi hammaning qurbi yyetadigan darajada, oliy talim esa har kimning qobiliyatiga yarasha hamma uchun yyetarli imkoniyat doirasida bo‘lmog‘i kerak. 2. Talim inson shaxsini to‘la barkamol qilishga va inson huquqlari hamda barcha erkinliklariga nisbatan hurmatni kuchaytirishga qaratilmog‘i lozim. Talim barcha halqlar, irqiy va diniy guruhlar o‘rtasida bir-birini tushunish, xayrixohlik va do‘stlikka xizmat qilishi hamda Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlikni saqlash borasidagi faoliyatiga yordam berishi kerak. 3. Kichik yoshdagi bolalari uchun ota-onalar talim turini tanlashda imtiyozli huquqqa egadirlar. 27-modda

1. Har bir inson jamiyatning madaniy hayotida erkin ishtirok etishga, sanatdan bahramand bo‘lishga, Milmiy taraqqiyotda qatnashish va uning samaralaridan foydalanish huquqiga ega. 2. Har bir inson o‘zi mualliflik qilgan ilmiy, adabiy yoxud badiiy asarlarning natijasidan kelib chiqqan manaviy va moddiy manfaatlarni himoya qilish huquqiga ega. 28-modda Har bir inson ushbu Deklaratsiyada bayon etilgan huhuq va erkinliklarni to‘liq amalga oshirilishi mumkin Mbo‘lgan ijtimoiy va halqaro tartib bo‘lishi huquqiga egadir. 29-modda 1. Har bir inson jamiyat oldida burchlidir, faqat shu holatdagina uning shaxsi erkin va to‘liq kamol Mtopishi mumkin. 2. Har bir inson o‘z huquqi va erkinliklaridan foydalanishda o‘zgalarning huquq va erkinliklari demokratik jamiyatda yyetarli darajada bo‘lishini hamda hurmat qilinishini taminlash, ahloq, jamoat tartibi, umum farovonligining odilona talablarini qondirish maqsadidagina qonunda belgilangan cheklanishlarga rioya etishi kerak. 3. Ushbu huquq va erkinliklarni amalga oshirish Birlashgan Millatlar Tashkilotining maqsad va prinsiplariga aslo zid bo‘lmasligi kerak. 30-modda Ushbu Deklaratsiyadagi hech bir narsa biror-bir davlat, kishilar guruhi yoki alohida shaxslarga mazkur deklaratsiyada bayon etilgan huquq va erkinliklarni himoya qilishga yo‘naltirilgan faoliyat bilan shug‘ullanish yoki harakat qilish mumkin deb talqin etilmasligi kerak.

Адабиётлар 1. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligiga nomzod Islok Abduganiyevich Karimovning tarjimai holi va dasturi (o‘zbek va rus tillari). T. O‘zbekiston, 1999 y 3. Saidov A.X. Sultonov S.A. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va inson huquqlari. T. «Adolat», 1998 4. Saidov A.X. Sultonov S.A. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va inson huquqlari. T. «Adolat», 1998 5. Islom Karimov Konstitutsiya to‘g‘risida (O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini o‘rganuvchilarga yordam) /tuzuvchilar: yuridik fanlar doktorlari, professorlar A.Saidov, U.Tojixonov. –T., «Akademiya» noshirlik markazi, 2001. –156 b. 6. Axmedov D.K. Xorijiy mamlakatlar davlat (konstitutsiyaviy) huquqi kursini o‘rganish yuzasidan o‘quv-uslubiy tavsiyanoma. T –1999 7. A.A.Azizxo‘jayev Davlatchilik va mahnaviyat/ Mashul muxarrir O.T.Xusanov/. –T.: Shark, 1997 8. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o‘rganish kursi: Magistraturaning noyuridik ixtisosliklari uchun o‘quv qo‘llanma. Jamoa (Kayumov R.K., Mirxamidov M.M. To‘laganov A., Xusanov O.T., Xotamov U.J. –T.: «O‘zbekistan», 2001 y – 239 s. 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Mehnat huquqining manbalari

O`zbekiston Respublikasi fuqarolik huquqining manbalari

Rim xususiy huquqining manbalari va sub’yektlari

Xorijiy mamlakatlar konstitutsiyaviy davlat huquqi huquq tarmog`i, fan va o`quv fani sifatida

Fuqarolik huquqining obyektlari