Xo`jalik protsessual huquqining tamoyillari (prinsiplari) - Юриспруденция - Рефераты

Xo`jalik protsessual huquqining tamoyillari (prinsiplari)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Xo`jalik protsessual huquqining tamoyillari (prinsiplari) Reja: 1. Xo`jalik protsessual huquqi tamoyillarining (prinsiplari) mohiyati va ularning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida uz aksini topganligi, 2. Xo`jalik protsessual huquqi asosiy tamoyillarining tasnifi. 3. Xo`jalik protsessual huquqida sud ishlarini yuritish bilan bog`liq bo`lgan tamoyillar.

« Prinsip» termini lotin tilidan olingan bo‘lib, «asos», «dastlabki» degan ma’noni anglatadi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, aytish mumkinki, har qanday huquq sohasining ham o‘ziga xos fundamental qoidalari, shu huquq sohasiga oid qonunlarning qoidalari mazmunida aks ettirilgan g‘oyalari yotadi va huquq sohalari O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va O‘zbekiston Respublikasining tegishli qonunlarida belgilangan qoidalarga tayanadi. Xuddi shuningdek xo‘jalik protsessual huquqi ham O‘zbekiston Respublikasining asosiy qonunida va xo‘jalik protsessual qonunchiligi normalarida o‘z aksini topgan qoidalarga asoslanadi..Shunday qilib, xo‘jalik protsessining tamoyil (prinsip)lari deb, xo‘jalik protsessual huquqining asosiy, rahbariy qoidalariga aytiladi. O‘zining mazmuni bo‘yicha bu tamoyil (prinsip)lar sudning xo‘jalik ishlarini ko‘rish va hal qilish borasidagi vazifalari va faoliyatidan va qaysi qonunda o‘zining ifoda etilganligidan kelib chiqib tizimlashtirilgan. Xo‘jalik protsessual huquqi tamoyillarining tizimi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi,«Sudlar to‘g‘risida»gi qonunda va xo‘jalik protsessual kodeksi me’yorlarida ifodalangan bo‘lib, amalda bo‘lishi, tadbiq etilishi yuzasidan bir-birlari bilan o‘zaro uzviy bog‘liq holda ikki guruhga: birinchidan, sud tuzilishi hamda sud ishlarini yuritishga oid umumiy( konstitutsion) va ikkinchidan, faqat sud ishlarini yuritishga xos tamoyillarga bo‘linadi. Birinchi guruhga doir tamoyillarga quyidagilar kiradi: 1) odil sudlovning faqat sud tomonidan amalga oshirilishi; 2) odil sudlovni saylangan (tayinlangan) sudyalar tomonidan amalga oshirilishi; 3) xo‘jalik sudi sudyalarining mustaqqilligi va faqat qonunga bo‘ysunishi; 4) sud ishlarining milliy tilda yuritilishi; 5) sudda ish ko‘rishning oshkoraligi; 6) Процесс иштирокчиларининг қонун ва суд олдида тенглиги принципи;

1) sud xujjatlarining majburiyligi tamoyillari. Ikkinchi guruhga oid tamoyillarga quyidagilar: ishlarning amaldagi qonunlar asosida hal qilinishi; dispozitivlik,ya’ni protsessdagi erkinlik huquqi; ishlarni yakka va kollegial tartibda ko‘rilishi ; Obyektiv haqiqat tamoyili; xo‘jalik ishlarida ishtirok etuvchi taraflarning protsessual teng huquqliligi; ; tortishuvlik; 7) ishning yozma hujjatlar asosida, og‘zaki ko‘rilishi; ish ko‘rishning bevositaligi; sud ishining uzluksiz ko‘rilishi tamoyillari kiradi. Xo‘jalik protsessual huquqi asosiy tamoyillarining tasnifi . Xo‘jalik protsessual huquqining birinchi guruh tamoyillari сud tuzilishi hamda sud ishlarini yuritishga oid umumiy(konstitutsion) tamoyillar bo‘lib, ularga quyidagilar kiradi: 1. Odil sudlovni faqat sudlar tomonidan amalga oshirilishi prinsipi.. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 44-моддасида-ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд орқали ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга эканлиги кўрсатилган. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq respublikamizda odilsudlovni amalga oshirish faqat sud organlarining vakolatiga kiritilganligi qonuniy mustahkamlab qo‘yilgan. Sud o‘z faoliyatini amalga oshirishda muayyan protsessual harakatlarni bajarishda belgilangan protsessual normalarga asoslanadi. Bu normalar chin haqiqatni aniqlashga, adolatli qaror chiqarishga imkoniyat beradi. Sud vazifalarini boshqa organlar o‘z zimmalariga olishlari odil sudlov to‘g‘risidagi Konstitutsiyada belgilangan tamoyillarning buzilishi sifatida ko‘riladi.

2. Odil sudlovni saylangan (tayinlangan) sudyalar tomonidan amalga oshirilishi tamoyili . Ўзбекистон Республикаси Конституцияга кўра , суд тизими беш йил муддатга сайланадиган Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди , Ўзбекистон Республикаси Олий суди , Ўзбекистон Республикаси Олий Хўжалик Суди , қорақалпоғистон Республикасининг Олий Суди , қорақалпоғистон Республикаси хўжалик суди ва шу муддатга тайинланадиган вилоят хўжалик судлари , Тошкент шаҳар хўжалик судларидан иборат тузилиб бу судлар Президент томонидан тайинланади . Конституциянинг 93-моддасининг 10-11-бандларида Олий Мажлисга Президент Конституциявий суд раиси ва судьяларини, Олий суд раиси ва судьяларини, Олий хўжалик суди раиси ва судьяларини номзодларини тавсия этиши ва Олий Мажлис томонидан сайланиши; вилоят, Тошкент шаҳар хўжалик судларининг судьяларини эса Ўзбекистон Республикаси Олий Хўжалик судининг Раиси тавсиясига мувофиқ Президент томонидан тайинланиши ва лавозимларидан озод этишга ҳақли эканлиги кўрсатилган. 3. Судьяларнинг мустақиллиги ва уларнинг фақат қонунга бўйсуниши принципи. Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқ, судьялар мустақил иш кўришлари, фақат қонунга бўйсуниши, одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл қўйилмаслиги ва бундай аралашув қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлишлиги тўғрисидаги махсус қоида белгиланган (Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 112-моддаси ). Давлат идоралари, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар судьяларнинг мустақиллигини ҳурмат қилишлари ва унга риоя этишлари, судьяларга ҳурматсизлик билдириб, уни очиқдан-очиқ менсимасликдан

далолат берувчи ҳаракатлар қилинган тақдирда амалдаги қонунларга асосан жавобгарликка тортилиши ҳам қонунчиликда белгиланган. Судьялар низоларни ҳал қилишда, хал қилув қарорлари, қарорлар қабул қилишларида холисона, ўз билимлари ва фақат қонунга таянган ҳолда иш кўрадилар. Уларнинг фаолиятига ҳеч ким ,хатто юқори турувчи суд органлари ҳам аралашишларига йўл қўйилмайди. 4. Суд ишларининг миллий тилда юритилиши принципи. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 115-моддасида ва ХПКнинг 10-моддасида Ўзбекистон Республикасида суд ишларини юритиш ўзбек тилида, қорақалпоқ тилида ёки муайян жойдаги кўпчилик аҳоли сўзлашадиган тилда олиб борилади. Суд ишлари олиб борилаётган тилни билмайдиган судда қатнашувчи шахсларга таржимон орқали иш материаллари билан тўла танишиш ва суд ишларида иштирок этиш ҳуқуқи ҳамда судда она тилида сўзлаш ҳуқуқи таъминланади. 5. Судда иш кўришнинг ошкоралиги принципи. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 113-моддасига мувофиқ, қонун билан белгиланган айрим истиснолардан ташқари, барча ҳолларда, ишларнинг ҳамма судларда очиқ кўрилиши кафолатланган. Хўжалик суд ишлари ошкора равишда, фуқаро ва юридик шахсларнинг вакиллари иштирокида кўрилади (ХПКнинг 8-моддаси). Бунда баъзи истиснолар белгиланган. Чунончи: қонунда белгиланишича, давлат сирини ёки тижорат сирини сақлаш мақсадида

суднинг асосланган ажримига биноан, иш кўриш бутунлай ёки қисман ёпиқ равишда ўтказилади 6. Процесс иштирокчиларининг қонун ва суд олдида тенглиги принципи. Ўзбекистон Республикасида одил судлов процесс иштирокчиларининг қонун ва суд олдидаги тенглиги асосида амалга оширилади. Хўжалик судида низоларни ҳал қилиш корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг мулкчилик шаклидан, қаерда жойлашганлиги, кимга бўйсинишидан қатьи назар, фуқароларнинг эса-жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, ижтимоий мавқеидан, шунингдек бошқа ҳолатлардан қатъи назар қонун ва суд олдида тенглиги асосида амалга оширилади. Суд процессида иштирок этувчи шахсларнинг ҳуқуқларини қонун билан қўриқланадиган манфаатларини тенглиги тамойилини бузилганида ҳуқуқ бузувчиларга нисбатан давлат, жамият, суд олдида жавобгарлиги, қонунларни бузувчи бу шахслар хизмат вазифаларидан ва кўрсатган хизматларидан қатъий назар, тенг жавобгарликка тортилиши ифодаланган. 7. Суд хужжатларининг мажбурийлиги. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 111–моддаси ва Ўзбекистон Республикаси Хўжалик Процессуал Кодексининг 14-моддаси қоидаларига мувофиқ суд ҳокимиятининг хужжатлари ҳамма учун мажбурийлиги белгиланган. Хўжалик судлари ҳал қилув қарори, қарор, ажрим ва суд буйруғи шаклидаги суд хужжатларини қабул қилади. Суднинг қонуний кучга кирган хужжати давлат органлари, фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фуқаролар учун мажбурий бўлиб, бутун Ўзбекистон худудида ижро этилиши шарт эканлиги қонуний

белгилаб қўйилган. Акс ҳолда, бу хужжатларни бажармаган шахсларга нисбатан жавобгарликнинг келиб чиқишига сабаб бўлади. Хўжалик процессуал ҳуқуқида суд ишларини юритиш билан боғлиқ бўлган тамойиллар. Суд ишларининг юритилишини белгилайдиган иккинчи гуруҳ тамойил (принцип)лар тубандагилардан иборат: 1.Ишларни амалдаги қонунлар асосида ҳал қилиш тамойили. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 15-моддасида республикада Конституция ва қонунларнинг устуворлигини белгилайди.Шунга мувофиқ давлат ва жамоат ташкилотлари, мансабдор шахслар Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва қонунларга риоя қилишга мажбурдирлар. ХПК нинг 12-моддасининг 1-қисми мазмунида ушбу конституцион норма ўз ифодасини топган бўлиб, унда суд ишлари Конституцияга ва Ўзбекистон Республикаси қонунларига асосан ҳал қилиниши лозимлиги белгилаб қўйилган. Суд шунингдек, қонунга ва Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасига мувофиқ чет давлатларини ҳуқуқ нормаларини ҳам қўллайди. Хўжалик суди ишни кўриш чоғида давлат органи ёки бошқа органнинг хужжати қонунга тўғри келмаслигини , шу жумладан у ваколат доирасидан чиққан ҳолда чиқарилганлигини аниқласа, қонунга мувофиқ қарор қабул қилади. ХПКнинг 12-моддаси 3-қисмида кўрсатилганидек, низоли муносабатни тартибга соладиган қонун бўлмаган тақдирда, суд шу муносабатга ўхшаш муносабатни тартибга соладиган қонунни тадбиқ этади. Бундай қонун ҳам бўлмаган тақдирда эса суд, Республика қонунларининг умумий асослари ва маъносига таянади Хўжалик жараёнида ишларнинг амалдаги қонунлар асосида ҳал қилиниши тамойили-хўжалик судлов ишларининг процессуал ҳуқуқ

нормаларига аниқ риоя қилган ҳолда кўрилиши, ишларнинг ҳал қилинишида моддий ва процессуал ҳуқуқ нормаларига қатъиян амал қилиниши, суднинг чиқарган ҳал қилув қарорларининг қонунга мувофиқ бўлиши,акс ҳолда аппеляция, кассация ва назорат тартибида текширилишининг кафолатланганлиги, суднинг ўз ташаббуси билан баъзи процессуал ҳаракатлар қилишга ҳуқуқли ва мажбур бўлишлиги, қонунларнинг айрим фуқаролар ва ташкилотлар томонидан бузилиши ҳоллари аниқланганда- суднинг бу тўғрида ҳусусий ажримлар чиқариши билан таъминланади. 2.Диспозитивлик,яъни процессдаги эркинлик ҳуқуқи. Бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқлари ёхуд қонуен билан қўриқланадиган манфаатларини сўраб хўжалик судига мурожаат қилиш ҳуқуқи фуқароларнинг тадбиркорлик, иқтисодий фаолият эркинлигини таъминловчи ҳуқуқларини ҳимоя қилишнинг алоҳида муҳим тури хисобланади. Бундай ҳолларда моддий ҳуқуқ ҳамда уни ҳимоя қилиш воситалари бўлган процессуал ҳуқуқ меъёрларини ишлатиш ҳуқуқи хўжалик жараёнининг эркин ҳуқуқлилиги, яъни жараёндаги диспозитивлик (эркинлик ҳуқуқи) деб аталади. Процессдаги диспозитивлик (эркинлик ҳуқуқининг) мазмуни қуйидагилардан: 1) даъво қилиш ҳуқуқи; 2) даъводан воз кечиш ҳуқуқи ёки даъвони эътироф этиш (тан олиш) ҳуқуқи; 3) ўзаро келишиб ишни тамомлаш ҳуқуқи; 4) суднинг қарори устидан шикоят қилиш; 5) суд қарорини мажбурий равишда бажартиришни талаб қилиш ҳуқуқларидан иборат бўлади. Процессдаги диспозитивлик тамойили даъво ишининг қўзғатилишидан бошлаб то даъво юзасидан чиқарилган қарорларнинг ижро этилишигача бўлган босқичларда қўлланилиб, ишда иштирок этувчиларга тегишли процессуал ҳуқуқларнинг қонунлар билан белгиланган тартибда амалга оширилишини таъминлайди.

Юқоридагилардан хулоса қилган ҳолда, диспозитивлик (эркин ҳуқуқ) тамойили деб , манфаатдор шахсларнинг қонунларда белгиланган моддий ва процессуал ҳуқуқларидан мустақил равишда фойдаланиш ҳуқуқи тушунилади. 3. Ишларини якка ва коллегиал тартибда кўрилиши тамойили. Хўжалик судларида ишлар биринчи инстанция судида кўрилганда судьянинг якка ўзи томонидан,Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди томонидан кўрилганда эса уч нафар судьядан иборат таркибда кўрилади. Аппеляция, кассация, шунингдек назорат инстанцияларида барча ишлар хўжалик суди томонидан ҳайъатда (уч ёки ундан ортиқ тоқ нафар судьядан иборат таркибда) кўрилади. Иш биринчи инстанция судида якка судья томонидан кўрилганда ҳамма масалалар судьянинг якка ўзи томонидан, иш ҳайъатда кўрилган ҳолларда эса, судьяларнинг кўпчилик овози билан ҳал қилинади. Кўрилаётган ҳар бир масала юзасидан қарор қабул қилинганида овоз бериш йўли билан ҳал қилинади. Бунда судьяларнинг биронтаси ҳам овоз беришда бетараф қолишга ҳақли эмас. Раислик қилувчи ҳаммадан кейин овоз беради. Бошқа судьяларнинг қарорига қўшилмаган судья бу қарорга имзо чекишга мажбур ва у ўзининг алоҳида фикрини ёзма равишда баён қилишга ҳақли, унинг бу фикри ишга қўшиб қўйилади, бироқ эълон қилинмайди. Ишда иштирок этувчи шахслар судьянинг алоҳида фикри билан таништирилмайди (ХПКнинг 16-моддаси). Амалдаги ХПКнинг 15-моддасининг 2-қисмида, ишнинг моҳиятига қараб, Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди, қорақалпоғистон Республикаси хўжалик суди, вилоят, Тошкент шаҳар хўжалик суди раисининг қарорига мувофиқ, ҳар қандай иш ҳайъат томонидан кўрилиши мумкинлиги белгиланган 4) объектив ҳақиқат тамойили

Хўжалик процессининг объектив ҳақиқат тамойили одилсудловлилик, қонунийлик тамойиллари билан узвий боғлиқ бўлган тамойилдир. Бу тамойил мазмунида хўжалик ишларини кўриш ва ҳал қилишда суд ҳақиқатда мавжуд бўлган ҳолатларни аниқлаш учун барча чораларни кўриши, тарафлар ўртасидаги муносабатларни аниқ белгилаши, суднинг қарори суд мажлисида ҳар тарафлама текширилган ва аниқ исботланган ҳолатларга ва далилларга асосланган бўлиши тўғрисидаги қоида ётади. Суд хўжалик процессининг бу тамойилига процесснинг барча босқичларида амал қилиши лозим. 5) Хўжалик ишларида иштирок этувчи тарафларнинг тенг ҳуқуқлилиги принципи. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси фуқароларнинг ирқи, миллати, тили, дини,ижтимоий келиб чиқиши,жинси, эътиқоди, шахсий ва ижтимоий мавқеи ва бошқа ҳолатларидан қатъий назар иктисодий, сиёсий, социал ва маданий ҳаётимизнинг барча сохаларида тенг ҳуқуқли эканлигини кафолатлайди. Ушбу конституцион тамойилга мувофиқ хўжалик ишида иштирок этувчи шахслар хўжалик процессида тенг ҳуқуқдан фойдаланадилар. Улар ХПК нинг 35-моддасида белгиланган ҳуқуқлардан тенг ҳуқуқлилик асосида фойдаланадилар.. Хўжалик ишида ҳар икки тараф ҳам тенг даражада даъво қўзғатиш-қўзгатмаслик, даъво талабларига эътироз билдириш-билдирмаслик, даъвони бутунлай ёки қисман тан олиш ёки бутунлай тан олмаслик ҳуқуқига эгадирлар. қонун даъвогарга қандай ҳуқуқлар берган бўлса, масалан, даъво кўзғатиш ёки даъводан тўла ёки қисман воз кечиш ҳуқуқлари берилган бўлса, жавобгар ҳам ўз навбатида даъвога қарши бўлиш, даъвони рад этиш учун далиллар келтириш, даъвони

тўла ёки қисман тан олиш ҳуқуқига эга бўлади. Тарафлар суд мажлиси давомида ҳам тенг даражада бўлиб, сўзга чиқиш, кўрсатувлар, баёнотлар бериш ҳуқуқларига эга бўладилар. 6) Тортишувчилик тамойили. Хўжалик жараёнининг бу тамойили тарафларнинг тенг ҳуқуқлилиги тамойили билан узвий боғлиқ бўлиб, у хўжалик низоси иштирокчиларининг моддий-ҳуқуқий манфаатларининг қарама-қаршилиги билан шартлаб қўйилган. Шунинг учун ҳам суд ишларини юритиш бошидан охиригача тарафларнинг процессуал қарама-қаршилигидан иборат. Тортишувлик тамойилигага мувофиқ, ҳар бир тараф ўзининг талаблари ва эътирозларига асос қилиб кўрсатилган ҳолатларни исботлаши керак, шунинг учун тарафлар ва ишда иштирок этувчи бошқа шахслар зарур далилларни судга келтирадилар. Агар тақдим этилган далиллар етарли бўлмаса, суд тарафларга ва ишда иштирок қилувчи бошқа шахсларга қўшимча далиллар тақдим этишни таклиф қилади. Юқоридагилардан маълумки, тортишувчилик тамойилига мувофиқ судда хўжалик ишининг бориши тарафларнинг фаоллигига боғлиқ, яъни ишда қатнашувчи тарафлар низоли муносабат юзасидан ўзлари учун ижобий бўлган ҳал қилув қарорига эришишни истасалар, хўжалик судига низони ҳал қилиш учун муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳолатларни тасдиқловчи ёки инкор этувчи далилларни тақдим этишлари,шунингдек, ўзларининг ҳақлигини тасдиқловчи ҳаракатларни амалга ошириши лозим.Тарафларнинг талаблари ва эътирозларини исботлаш учун келтирилган далиллар суд томонидан текширилади ва иш учун аҳамиятли бўлган бошқа фактлар билан солиштирилади ҳамда зарур ҳолларда тарафлардан бошқа қўшимча далиллар келтириш талаб қилинади (ХПКнинг 55-моддаси). Суд ишда иштирок қилаётган шахсларга уларнинг ҳуқуқ ва бурчларини тушунтириш, процессуал ҳаракатлар қилиши ёки қилмаслигининг окибатлари тўғрисида уларни хабардор қилиши ҳамда ишда иштирок

қилаётган шахсларга ўз ҳуқуқларини амалга оширишда ёрдам кўрсатиши лозим. 7) Судда иш кўришни оғзаки ва ёзма далилларга асосланиши. Бу тамойил судда иштирок этувчи тарафлардан процессуал ҳаракатларни оғзаки ва асосан ёзма равишда ифодалашни талаб қилади. Суд ишни оғзаки кўрганда тарафлар, экспертлар, мутаҳассислар, таржимонлар, шунингдек ишда иштирок этувчи прокурор билан бевосита муносабатида бўлиш имкониятига эга бўлади. Хўжалик иши бўйича кўра тақдим этиладиган хужжатлар ёзма равишда берилади, суд эса иш материалларини ва ёзма хужжатларни текширади. Суд мажлисида оғзаки ва ёзма текширилган, аниқланган, тасдиқланган материалларгина суд қарорига асос қилиб олинади. Суд мажлисида айтилган сўзларнинг ҳаммаси суд мажлисининг баённомасига ёзилиши оғзакилик принципига хилоф келмайди. Аксинча суд мажлисида айтилган сўзларнинг баённомага ёзилмаслиги суд қарорининг қонуний ва асосли бўлишини текшириш имкониятидан маҳрум қилади. Хўжалик жараёнининг оғзакилиги принципига мувофиқ суд тарафларнинг оғзаки баёнотлари, изоҳларини, экспертлар ва мутахассисларнинг оғзаки фикрларини эшитади. Суд мажлисида кўриладиган барча масалалар (ёзма далиллар) оғзаки муҳокама қилинади. Бундай усул судьяларга иш ҳолатларини ойдинлаштиришга ва уларда иш юзасидан тўғри ички тушунча пайдо булишига имкон беради. Судга тақдим этилган барча ёзма ҳужжатлар, чунончи экспертларнинг ёзма ҳулосалари ва бошқа ёзма далиллар оғзакилик принципи талабларига кўра суд мажлисида кўрилиши, оғзаки муҳокама қилиниши лозим бўлади. Хўжалик судларида аксарият ишлар ёзма равишда тузилган ҳужжатларга асосланган ҳолда кўриб ҳал этилади. Хўжалик процессига нисбатан фуқаролик процессида иш кўрилишида оғзакилик принципига кўпроқ эътибор берилади.

8) Судда иш кўришнинг бевоситалиги принципи. Бу принципга биноан хўжалик ишларини текширувчи ва иш юзасидан қарор чақирувчи судьялар иш материаллари билан шахсан танишишлари, гувохларнинг берган гувоҳлигини, экспертлар ҳулосаларини, мутаҳассисларни фикрини эшитишга ёзма далиллар билан танишишга, ашёвий далилларни кўздан кечиришга (ХПКнинг 11-моддаси) далилларни суд мажлисида бевосита ўзлари, шунингдек ишда қатнашувчиларнинг иштирокида текшириши лозим бўлади. Бу принципга мувофиқ, суд хўжалик ҳуқуқий низоларни ҳал қилишда тарафларнинг ҳуқуқлари пайдо бўлиши, ўзгариши ёки тугаши билан боғлик бўлган фактларни бевосита аниқлайди. Суд умумий қоида бўйича топширилган ҳужжатларнинг асл нусхаларини кўради, фақат истесно тариқасидаги бундай ҳужжатларни суд мажлисига топшириш мумкин бўлмагандагина, ҳужжатларнинг иккинчи нусха (копия)ларидан фойдаланиши мумкин. Хўжалик жараёни бевоситалик принципига асосланган бўлса ҳам, аммо айрим ҳолларда, бу қоидадан четга чиқишга қонун йўл қўяди. Масалан, гувоҳ иш кўрилаётган судда бевосита сўроқ қилиниши лозим бўлса ҳам, аммо у иш кўраётган шаҳар ёки тумандан узоқ жойда яшаганида, ишни кўрувчи суднинг махсус топшириғи буйича, бу гувоҳ ўзининг турадиган жойдаги суд томонидан мазкур иш мазмуни бўйича сўроқ қилиниши мумкин. 9) Ишнинг узлуксиз кўрилиши принципи. Бу принцип суд ишининг бошланишидан то охиригача, яъни суднинг ҳал қилув қарори чиқарилишига қадар узлуксиз суд мажлисида ва суднинг ўзгармаган таркибида кўрилишини ва бу иш юзасидан ҳал қилув қарори чиқарилмагунча бошқа ишларнинг кўрилмаслигини талаб қилади. Процесснинг узлуксизлиги принципига биноан ишнинг кўрилиши тамом бўлган замон дарҳол қарор чиқарилиши ва уни эълон қилиниши лозим

бўлади. Кўрилган иш юзасидан чиқарилган қарорни эълон этмасдан туриб бошқа ишни кўришга суд ҳақли бўлмайди. Суд қарори чиқаришда фақат судни мазмунан бошидан оҳиригача кўришда иштирок этган судьяларгина қатнаша оладилар. Ҳар бир иш бўйича суд мажлиси, дам олиш учун белгиланган вақтдан ташқари узлуксиз давом этади. Суд узлуксиз бошланган ишнинг кўрилишини тамомланмасдан ёки уни кўришни бошқа вақтга қолдирмасдан туриб бошқа ишни кўришга ҳақли эмаслар. Агар ишнинг кўрилиши давомида суд таркиби ўзгарса-ишнинг кўрилиши янгидан бошланади.

АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР 1. Отахонов Ф. Х . Хозяйственное процессуальное право. Учебное пособие. – Т., 2003. – 262 с. 2. Бурхонходжаева Х.В., Дўстов У.Н. Хўжалик процесси(схемаларда). - Т.: ТДЮИ, 2002 . 3. 3.Шорахметов Ш.Ш. Ўзбекистон Республикасининг хўжалик процессуал ҳуқуқи. –Т:.Адабиёт жамғармаси, 2001. 4. www.ziyonet.uz 5. www.wiki.arxiv.uz

Похожие

Xo`jalik protsessual huquqining tushunchasi, predmeti, tizimi

Xo`jalik protsessual huquqiy munosabat va uning subyektlari

O`zbekiston Respublikasida xo`jalik sudlari va ularda xo`jalik nizolarining ko`rilishi

Xo`jalik protsessida isbotlash va dalillar

Fuqarolik protsessual huquqining predmeti, tushunchasi va tizimi