Xo`jalik protsessida isbotlash va dalillar - Юриспруденция - Рефераты

Xo`jalik protsessida isbotlash va dalillar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Xo`jalik protsessida isbotlash va dalillar Reja: 1. Xo`jalik protsessual huquqida isbotlash tushunchasi, uning predmeti. 2.Dalillar tushunchasi. 3. Isbotlashdan ozod etish uchun asoslar. 4. Dalillarning tasnifi (klassifikatsiyasi). 5. Dalillarning daxldorligi va isbotlash vositalariga yo`l qo`yilishligi. 6. Dalillarni ta`minlash.

Xo`jalik protsessual huquqida isbotlash deb, O`zbekiston Respublikeasi XPK ga muvofiq ishda ishtirok etuvchi shaxslar va xo`jalik sudi tomonidan ishni to`g`ri hal qilish uchun ahamiyatga ega bo`lgan xolatlarni aniqlash maqsadida amalga oshirilgan protsessual harakatlarning majmui tushuniladi. Sudda nizoli xo`jalik da`vosi qo`zg`atilganida, avvalo taraflardan isbot keltirish, ya`ni da`vo talabining asosli bo`lishligini yoki uning asossizligini isbotlash talab qilinadi. Xo`jalik protsessida isbotlash vositalari dalillar bo`lib hisoblanadi. Ish bo`yicha dalillar tushunchasi XPK ning 54-moddasida belgilangan bo`lib, unga muvofiq, XPK va boshqa qonunlarda nazarda tutilgan tartibda olingan ma`lumotlar ish bo`yicha dalillar bo`lib, ular asosida xo`jalik sudi ishda ishtirok etuvchi shaxslarning talablari va e`tirozlarini asoslovchi xolatlar, shuningdek nizoni to`g`ri hal qilish uchun ahamiyatga ega bo`lgan boshqa holatlar bor yoki yo`qligini aniqlaydi. Bunday ma`lumotlar taraflarning bayonotlari, yozma va ashyoviy dalillar, ekspertlarning xulosalari, guvohlarning ko`rsatuvlari, ishda ishtirok etuvchi shaxslarning tushuntirishlari bilan aniqlanadi. . Bular o`z navbatida isbotlash vositalari sifatida qonunda belgilangan. Xo`jalik protsessual huquqida isbotlash predmeti bo`lib, moddiy-huquqiy ahamiyatga ega bo`lgan faktlar va yuridik faktlar hisoblanadi. Ularni belgilash nizoli huquqiy munosabatni tartibga soluvchi moddiy huquq normalarini to`g`ri qo`llash va ishni mazmunan to`g`ri hal etish uchun zarur xisoblanadi. Masalan, xo`jalik sudi qarz shartnomasi bo`yicha pulni undirish to`g`risidagi hal qiluv qarorini chiqarishdan oldin, bunday shartnoma haqiqatdan bormidi, shartnomaning predmeti nimkadan iborat edi,shartnoma bo`yicha majburiyatlarni bajarish muddati qandayligini aniqlashtirishi lozim. Xo`jalik sudlari ishni ko`rishda taraflar tomonidan keltirilgan yoki xo`jalik sudi tashabbusi bilan talab qilib olingan dalillarga asoslanadi.

Ishda ishtirok etuvchi shaxslar o`z talab va e`tirozlariga asos qilib keltirilayotgan holatlarni isbotlashi kerak. Davlat organlari va boshqa organlarning hujjatlarini haqiqiy emas deb topish to`g`risidagi nizolar ko`rilganda ushbu hujjatlarning qabul qilinishiga asos bo`lgan holatlarni isbotlash majburiyati hujjatni qabul qilgan organ zimmasiga yuklatiladi. Xo`jalik sudi, agar ishni ko`rib chiqish uchun mavjud materiallar yetarli emas deb hisoblasa, ishda ishtirok etuvchi shaxslarga qo`shimcha dalillar taqdim etishni taklif qilishga haqli (XPKning 55-moddasi). Isbotlashdan ozod etish uchun asoslar. Xo`jalik protsessida qonunchilik ayrim hollarda ishda ishtirok etuvchi shaxslarni isbotlash majburiyatidan ozod etadigan holatlari mavjud. Bu asoslar

XPK da to`g`ridan-to`g`ri ko`rsatilgan bo`lib, ular ikkiga: a) hammaga ma`lum deb topilgan holatlarga; b) avvaldan aniqlangan faktlarga bo`linadi. XPKning 60-moddasida ishning xo`jalik sudi hammaga ma`lum deb topgan holatlari isbotlashga muhtoj emas deb ko`rsatilishi bilan xo`jalik sudining ilgari ko`rilgan ish bo`yicha qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori bilan aniqlangan holatlar, huddi shu shaxslar ishtirokchisi bo`lgan boshqa ishni sudda ko`rayotganda yangidan isbot qilinmaydi. Umumiy sudning fuqarolik ishi bo`yicha qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori boshqa ishni ko`rayotgan xo`jalik sudi uchun, umumiy sudning hal qiluv qarorida aniqlangan va ishda ishtirok etuvchi shaxslarga aloqador holatlarga doir masalalar bo`yicha majburiy ekanligi hamda jinoyat ishi bo`yicha umumiy sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi muayyan harakatlar sodir etilgan yoki sodir etilmaganligi va ular kimlar tomonidan sodir etilganligi bo`yicha xo`jalik sudi uchun majburiy ekanligi yuqorida ko`rsatilgan qoidada o`z ifodasini topgan. Isbotlashdan ozod qiladigan asoslarning yana bir turi huquq fanida belgilangan yuridik faraz (yuridicheskaya prezumpsiya) deb ataladi. Yuridik (huquqiy) faraz deganimizda, huquq normasi bilan belgilangan, muayyan huquqiy oqibatlar tug`diradigan va taraflardan birini faraz qilingan faktik isbotlashdan ozod qiladigan asosni tushunamiz. Masalan, bir shaxs (fuqaro yoki tashkilot) birovning g`ayriqonuniy harakati tufayli zarar ko`rsa, shu shaxs (da`vogar) zarar uchun javobgar bo`ladigan shaxs harakatida ayb bo`lish-bo`lmasligini isbotlashdan ozod bo`ladi. Fuqarolik protsessidagi kabi xuddi shunday qoida shartnoma majburiyatlari haqidagi huquqiy me`yorlarda ham belgilangan. Agar shartnoma bo`yicha olingan majburiyat bajarilmasa, yoki lozim darajada bajarilmasa, buning uchun aybli bo`lgan shaxs mulkiy javobgar buladi. Bunday shaxs majburiyatni bajarmasligida aybi yo`qligini isbotlasagina javobgarlikdan ozod qilinadi1.

Dalillarning tasnifi (klassifikatsiyasi). Oldingi mavzularimizda dalillarga ta`rif berganimizda, dalil- bu qonunda ko`rsatilgan isbotlash vositalari orqali sud tomonidan olingan ma`lumotlardir, deb aytgan edik. Sud tomonidan foydalanilishi mumkin bo`lgan isbotlash vositalariga, ya`ni dalillarga quyidagilar kiradi: -taraflar va uchinchi shaxslarning bayonotlari; -guvohlarning ko`rsatuvlari (ish biyicha ma`lumotlarga ega bilish); -yozma dalillar (xujjatlar, shartnomalar, faks va dalolatnomalar); -ashyoviy dalillar (nizo biyicha buyum, narsa, predmet va mashsulotlar); -ekspertlarning xulosalari. Dalillarni vujudga kelish manbalariga qarab shaxsiy va ashyoviy dalillarga bo`linadi. Shaxsiy dalillarga: a) taraflarning va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning bayonotlari; b) guvohlarning ko`rsatuvlari; v) ekspertlarning hulosalari kiradi. Ashyoviy dalillarga ko`riladigan ish uchun ahamiyatli bo`lgan holatlarni aniqlash vositasi bo`lgan ashyolar kiradi. Dalillar ifodalanish shakliga qarab: og`zaki; yozma ; ashyoviy dalillarga bo`linadi. Dalillar tuzilishi va paydo bo`lishiga qarab: -dastlabki; -hosila dalillarga bo`linadi. Dalil bilan isbotlanuvchi fakt o`rtasidagi uzviy bog`lanishiga qarab dalillar to`g`ri va egri dalillarga bo`linadi. Xo`jalik protsessida isbotlash vositasi bo`lgan taraflar va uchinchi shaxslarning bayonotlari, guvohlarning ko`rsatuvlari, yozma dalillar, ashyoviy dalillar,

ekspertlarning xulosalarining protsessual holati O`zbekiston Respublikasi XPKning 6-bobida o`z ifodasini topgan. Dalillarning daxldorligi va isbotlash vositalariga yo`l qo`yilishligi. O`zbekiston Respublikasi XPKning 58-moddasida dalillarning dahldorligiga oid qoida belgilangan bo`lib, sud faqat ish uchun ahamiyatli bo`lgan holatlarni tasdiqlaydigan dalillarnigina ko`rish uchun qabul qiladi, deb ko`rsatilgan.Bu norma XPKning 55,70-moddalarida ifodalangan normalar bilan bog`liq.Bularda yozma yoki ashyoviy dalilni taqdim etadigan guvohni chaqirtirishni yoki uni talab qilib olishni iltimos qilgan shaxs qaysi holatlar guvoh tomonidan tasdiqlanishi yoki yozma hamda ashyoviy dalillar bilan tasdiqlanishligini ko`rsatishga majbur. Sud nafaqat, taraflar tomonidan keltirilgan dalillarni qabul qilish-qilmaslik masalasini, balki qo`shimcha dalillarni talab qilib olish to`g`risidagi iltimoslarni hal qilishda ham bu qoidaga amal qiladi. Bu qoidaning mohiyati shundan iboratki, sud faqat ish uchun ahamiyatli bo`lgan faktik ma`lumotlarnigina dalil sifatida qabul qiladi va tekshiradi. Dalillarning daxldorligi masalasini to`g`ri hal qilish-oz kuch , kam vaqt va mablag` sarflab, ishning barcha holatlarini to`la, xolisona va obyektiv aniqlash imkonini beradi. Sudya ishni sud majlisida ko`rishga tayyorlash bosqichida XPK ning 122- moddasi), protsessda ishtirok etish uchun taklif qilinadigan shaxslarni belgilash bilan birga ishga daxldor, ish uchun zarur bo`lgan hujjatlarnigina qabul qilib ishga qo`shadi. Dalillarning ishga daxldorligi masalasini sudya yakka o`zi hal qiladi. Ammo, bu to`g`ridagi takliflar sud majlisida kollegial ko`rilsa, qonunda ko`rsatilgan holda masala kollegial tartibda hal qilinadi va bu to`g`rida ajrim chiqariladi. Sudning dalillar qabul qilishni yoki talab qilishni rad etish to`g`risidagi ajrimi asoslantirilgan bo`lishi kerak. O`zbekiston Respublikasi XPKning 59-moddasida dalillarga yo`l qo`yilishi to`g`risidagi qoida belgilangan. Bunda, ishning holatlari qonun hujjatlariga

muvofiq, muayyan dalillar bilan tasdiqlanishi kerak bo`lsa, boshqa dalillar bilan tasdiqlash mumkin emasligi aytiladi. Bu qoidaning mohiyati shundan ibortki, ish uchun ahamiyatli bo`lgan holatlar faqat ma`lum isbotlash vositalari orqali olingan faktlar bilangina tasdiqlanishi mumkin. Masalan, xo`jalik yurituvchi subyektlar o`rtasidagi huquqiy munosabatlarda muayyan yozma hujjatlar bilan tasdiqlanishi mumkin bo`lgan holatlar boshqa isbotlash vositalari bilan tasdiqlanishi mumkin emas, xususan, yuk tashish shartnomasiga muvofiq, yukni qabul qilib oluvchi yuk tashuvchi tomonidan tashiladigan yuk yo`qotilganligini yoki kam keltirganligini ular o`rtasida tuzilgan shartnoma va boshqa tegishli hujjatlar bilan tasdiqlashi shart bo`ladi. Bunda, masalan, guvohlarning og`zaki ko`rsatmalari dalil bo`la olmaydi. Dalillarni ta`minlash. Dalillarni ta`minlash masalasi manfaatdor shaxslarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilishda muhim ahamiyatga egadir. Dalillarni ta`minlash ma`lum huquqiy munosabatlar uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan faktlar to`g`risidagi ma`lumotlarni buzilishi yoki yo`qolib ketish xavfi bo`lgan taqdirda shu boradagi ayrim to`siqlarni bartaraf etishni ko`zda tutadi. XPKning 72-moddasida ko`rsatilganidek, zarur dalillarni keyinchalik taqdim etish mumkin bo`lmay qoladi yoki qiyinlashadi deb xavotirlanish uchun asosi bo`lgan shaxslar ishni yuritishga qabul qilgan xo`jalik sudidan shu dalillarni ta`minlashni iltimos qilishi mumkin. Ariza dalillarni ta`minlash uchun protsessual harakatlar qilinishi lozim bo`lgan joydagi xo`jalik sudiga topshiriladi. Dalillarni ta`minlash to`g`risidagi arizada ta`minlanishi zarur bo`lgan dalillar, tasdiqlash uchun bu dalillar zarur bo`lgan holatlar, ularni ta`minlash to`g`risida arizachini iltimos bilan murojaat qilishga undagan sabablar ko`rsatilishi kerak.

Dalillarni ta`minlash tartibi XPKning 73-moddasida belgilangan bo`lib, xo`jalik sudi tomonidan amalga oshiriladi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar dalillarni ta`minlash to`g`risidagi arizani ko`rish vaqti va joyi haqida xabardor qilinadi, biroq ularning kelmasligi arizani ko`rishga to`sqinlik qilmaydi. Dalillarni ta`minlash yoki iltimosnomani qanoatlantirishni rad etish to`g`risida ajrim chiqariladi. Dalillarni ta’minlash choralari Guvoshlarni siro= =ilish Yozma dalillarni tekshirish Ashyoviy dalillarni tekshirish Ekspertizalar tayinlash

АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР 1. Отахонов Ф. Х . Хозяйственное процессуальное право. Учебное пособие. – Т., 2003. – 262 с. 2. Бурхонходжаева Х.В., Дўстов У.Н. Хўжалик процесси(схемаларда). - Т.: ТДЮИ, 2002 . 3. 3.Шорахметов Ш.Ш. Ўзбекистон Республикасининг хўжалик процессуал ҳуқуқи. –Т:.Адабиёт жамғармаси, 2001. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Fuqarolik protsessida isbotlash va dalillar

Xo`jalik protsessida boshka davlat organlarining ishtiroki

Mehnat ishlari bo'yicha isbotlash va dalillar

O`zbekiston Respublikasida xo`jalik sudlari va ularda xo`jalik nizolarining ko`rilishi

Xo`jalik sudlariga ishlarning taalluqliligi va sudlovliligi