Узбекистон Республикаси Конституциявий хукукининг предмети, тушунчаси ва услублари - Юриспруденция - Рефераты

Узбекистон Республикаси Конституциявий хукукининг предмети, тушунчаси ва услублари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг предмети, тушунчаси ва услублари Режа : 1-. Конституциявий ҳуқуқ фанининг пайдо бўлиши 2-. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқ тушунчаси 3- Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи предметининг ўзига хос ҳусусиятлари 4-. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи объекти 5- . Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи субъектлари 6- . Конституциявий ҳуқуқи фан и нинг номи ҳусусида 7- . Ўзбекистонг Республикаси Конституциявий ўқув курсининг методлари 8- . Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг тизими

1-. Конституциявий ҳуқуқ фанининг пайдо бўлиши Конституциявий ҳуқуқ миллий ҳуқуқ тизимининг мустақил соҳаси ва алоҳида фан сифатида XVIII асрнинг охирида пайдо бўлиб, ушбу фаннинг асосий ғоялари ва институтлари ўзига хос тарихий тараққиёт йўлига эга. «Конституция» атамаси лотинча сўздан олинган бўлиб, “ ўрнатиш ” , “ белгилаш ” деган маъноларни англатади ҳамда у ўзининг узоқ тарихига эга. Дастлаб «конституция» ибораси сиёсий тузум маъносини англатиб, XVII асрда Францияда ушбу атама рента ҳамда рента шартномасига нисбатан ишлатилган. Кейинчалик “ Конституция” сўзи ўзининг асл маъносига қайтиб, ушбу атама билан ҳуқуқий томондан белгилаб қўйилган давлат тузуми номлана бошлаган. Буюк Француз инқилоби арафасида эса «Конституция» ибораси орқали «давлатнинг аҳволи» ифодаланган. Ўрта асрларда Шарқда “Конституция” иборасининг айнан ўзи бевосита ишлатилмаган бўлсада, лекин XV - XVI асрларда Амир Темур ва Темурийлар давлатининг асосий хусусиятларини ўзида акс эттирувчи "Темур тузуклари" шарқона ҳуқуқий маданиятга монанд конституциявий ҳужжат эди. Конституциявий ҳуқуқнинг пайдо бўлишига ва тараққиётига бир қатор конституциявий аҳамиятга молик ҳужжатлар катта таъсир кўрсатган. Бундай ҳужжатлар жумласига 12 1 5 йилда Англияда қабул қилинган «Эркинликларнинг буюк Хартияси», 1 6 97 йилги «Хабеас корпус акт» (« Habeas Corpus Act ») ва бошқа бир қатор ҳужжатлар киради. Юқорида санаб ўтилган ҳужжатлар ҳозирги кунда ҳам Буюк Британияда амалдаги конституциявий ҳужжатлардан бўлиб ҳисобланади. Шундай қилиб, конституциявий ҳуқуқ фани ўзига хос тарихий тараққиёт давомида вужудга келган. Конституциявий ҳуқуқнинг шаклланишида бир қанча омиллар таъсир кўрсатган. Бундай омиллар жумласига қуйидагилар киради. Биринчидан, дастлабки конституциявий аҳамиятга молик ҳужжатлар. Масалан, АҚШнинг 1776 йилги "Мустақиллик декларацияси" ва 1789 йилги "Инсон ва фуқаро ҳуқуқлари француз Декларацияси"ни мисол қилиб

кўрсатиш мумкин. Американинг Мустақиллик Декларациясида илк бор «Халқ давлат ҳокимиятнинг манбаидир» деган конституциявий қоида мустаҳкамланган эди. Француз Декларациясининг 16-моддасида эса «Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг кафолатлари ва ҳокимият ваколатларини тақсимлаш принципига эга бўлмаган халқ конституциясига эга бўлмайди», деб таъкидланган. Иккинчидан, инсоният ҳуқуқий тафаккурининг маҳсули ва умуминсоний ҳуқуқий қадрият ҳисобланадиган ҳуқуқий назария ва таълимотлар. Масалан, инсон ҳуқуқларининг табиий ажралмас эканлиги тўғрисидаги таълимот конституциявий ҳуқуқнинг шаклланишига катта таъсир кўрсатган. Табиий ҳуқуқ концепцияси АҚШнинг Мустақиллик Декларациясида ҳамда Инсон ва фуқаро ҳуқуқлари Ф ранция Декларациясида қонуний равишда мустаҳкамланган эди. Ҳозирги кунда инсон ҳуқуқлари конституциявий ҳуқуқнинг (предметини) ташкил этувчи асосий масалалардан биридир. Учинчидан, дунёда буюк мутафаккирларнинг давлат ва ҳуқуққа оид қолдирган улкан илмий- ҳуқуқий мероси. Бундай олимлардан француз мутафаккири Шарль Луи Монтескьени кўрсатиш мумкин. У ўзининг «Қонунлар руҳи» асарида ҳозирги замон конституциявий ҳуқуқининг асосий тамойилларидан ҳоким и ят ваколатларини тақсимлаш принципини илмий ва амалий жиҳатдан асослаб берган. Шарқнинг буюк қомус ий алломалари Абу Наср Фаробий, А лишер Навоий лар томонидан билдирилган давлат ва ҳуқуққа оид фикрлар ҳам Шарқда к онституциявий таълимот ла рни шаклланишида катта роль ўйнаган . Тўртинчидан, турли давлатларнинг конституциявий қонунчилиги ва амалиёти. XVIII - XIX асрларда Америка ва Европада қабул қилинган конституциялар конституциявий ҳуқуқнинг мустақил ҳуқуқ соҳаси сифатида шаклланишида катта роль ўйнаган. Чунки конституциялар кон с титуциявий ҳуқуқнинг асоси й манбаи бўлиб ҳисобланади.

Умуман олганда ҳ ар бир давлатда конституциявий ҳуқуқ нинг пайдо бўлиши ўзига хос ҳусусиятларга эга. Ҳозирги замон конституциявий ҳуқуқининг предмети эса , XX асрнинг иккинчи ярмида ўзини якуний шаклини олди. 2-§. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқ тушунчаси Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, конституциявий-ҳуқуқий но р малар ёрдамида инсон, жамият ва давлат ҳокимиятини амалга ошириш жараёнида вужудга келади ган ижтимоий муносабатлар тартибга солинади. Конституциявий ҳуқуқ нормалари инсон, жамият ва давлат ўртасида ги ўзаро муносабатларни тартибга солади ва таъминлайди. Бундаги устувор йўналишларни ва олий қадриятларни аниқлайди ва конституциявий амалиётни белгилаб беради. Бу олий қадриятларга конституциявий институтлар мос бўлиши керак. Конституциявий институтлар эса ўз навбатида жамият ва давлат тузилишининг принципларини, давлат ҳоким и яти органлари тузилиши ва тизимини, давлат ҳокимияти ташкил этилиши ва назорат қилинишини ўзида акс эттиради. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг яна бир ўзига хос хусусияти шундаки, у, авваломбор, ижтимоий-сиёсий муносабатларни тартибга солади. Ана шундай муносабатлар инсон, жамият ва давлат ўртасида келиб чиқади. Конституциявий ҳуқуқ нормалари: биринчидан, қонунчилик доирасида сиёсий муносабатларнинг энг муҳим қисмини тартибга солади; иккинчидан, ижтимоий муносабатларни муайян томонларга йўналтирилади, яъни конституциявий ҳуқуқнинг норма ва принциплари ижтимоий муносабатлар тараққиётини белгилаб беради. Демак, Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи ўзига хос предметга эга. Унинг предметини асосан ижтимоий-сиёсий муносабатлар

ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси конституциявий ҳуқуқи тушунчасига қуйидагича таъриф бериш мумкин. Ўзбекистон Республикаси конституциявий ҳуқуқи шахс, жамият ва давлат ўртасида вужудга келадиган ва давлат ҳокимиятини амалга ошириш жараёнида пайдо бўладиган, инсон ҳ уқуқлари ва эркинликларини таъминлашга қаратилган муносабатларни тартибга солувчи конституциявий ҳуқуқий нормалар тизими (йиғиндиси)дир. 3 -§. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи предметининг ўзига хос ҳусусиятлари Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи – мустақил ҳуқуқ соҳаси бўлиб, у миллий ҳуқуқий тизимнинг ўзаги, ядросини ташкил этади. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи – муайян конституциявий -ҳуқуқий нормалар тизими (йиғиндиси) дан иборат. Ҳуқуқшунослик фанида Конституциявий ҳуқуқнинг предметини аниқлашда уч ёндошув бор. Биринчи ёндошув: конституциявий-ҳуқуқий тартибга солишнинг предметини давлат ҳокимиятини амалга ошириш ташкил этади. Бу ёндошув россиялик ҳуқуқшуносларга хосдир. Конституция тартибга соладиган ижтимоий муносабатларнинг аксариятини давлат ҳокимиятини ташкил этиш ва амалга ошириш масалалари ташкил этади. Иккинчи ёндошув: конституциявий ҳуқуқнинг предметини, авваламбор, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш ташкил этади. Яъни давлат ҳокимияти манфаатлари инсон манфатларидан келиб чиқиши керак. Учинчи ёндошув: конституциявий ҳуқуқ предметини давлат ҳокимияти ва инсон ҳуқуқларига оид муносабатларни тартибга солиш

ташкил этади. Шундай қилиб, бу ёндошув биринчи ва иккинчи ёндошувларни ўзида уйғунлаштиради. Бу фикрни маҳшур француз конституцияшунос олими Анри Ориу шундай ифодалаган эди: «Конституциявий ҳуқуқнинг асосий мақсади-давлат ҳокимияти ва инсон ҳуқуқлари, эркинликларини муайян нисбатда яшашини таъминлашдан иборат». Ҳозирги замон конституциялари эса яна бир янги учинчи гуруҳ , яъни ижтимоий муносабатларни ҳам тартибга солади. Сўз "шахс-жамият-давлат ўртасидаги муносабатларни конституциявий тартибга солиш тўғрисида кетмоқда. Шундай қилиб, Ўзбекистон Республикаси конституциявий ҳуқуқи предмети учта катта ижтимоий муносабатлар гуруҳидан иборат. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи: биринчи гуруҳ: конституциявий тизимни ташкил этиш, таъминлаш ва ҳимоя қилиш билан боғлиқ ижтимоий муносабатларни; иккинчи гуруҳ: инсонларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини тартибига солиш, ҳимоя қилиш, қўриқлаш ва кафолатлаш билан боғлиқ ижтимоий муносабатларни; учинчи гуруҳ: «шахс-жамият-давлат” ўртасидаги энг муҳим муносабатларни тартибга солади. 4 -§. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи объекти Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг объекти – конституциявий ҳуқуқ нормалари томонидан тартибга соладиган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Конституциявий ҳуқуқ объектига қуйидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи конституциявий нормалар киради : биринчидан, конституциявий ҳуқуқнинг асосий принциплари; иккинчидан, давлат ҳокимиятини ташкил этиш ва амалга ошириш.

Конституциявий ҳуқуқ объекти – ушбу ҳуқуқ соҳасининг чегараларини белгилайди ва бошқа ҳуқуқ соҳаларидан фарқланишини кўрсатади. Конституциявий ҳуқуқ объекти, авваломбор, конституциявий ҳуқуқ тушунчаси ни беришга имкон яратади. Бунда конституциявий ҳуқуқ тушунчаси унинг асосий институтларини очиб бериш йўли билан берилади. 5- §. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқи субъектлари Ўзбекистон Республикаси конституциявий ҳуқуқи субъектлари конституциявий ҳуқуқ нормалари билан тартибга солинадиган ҳамда муайян ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга жисмоний ва юридик шахслар ҳисобланади. Конституциявий ҳуқу қ субъектларини икки катта гуруҳга бўлиш мумкин: б иринчи гуруҳ: жисмоний шахслар. Ҳар бир давлатда ҳар бир шахс муайян ҳуқуқий мақомга эга бўлади ва бу мақом, авваламбор, конституциявий ҳуқуқ нормалари билан белгиланади. Шахс ўз ҳуқуқий мақомига кўра фуқаро, чет эллик ёки фуқаролиги бўлмаган шахс бўлиши мумкин. Шахс ўз ҳуқуқий мақомига кўра турли ҳажмдаги сиёсий, шахсий, ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларга эга бўлади. Шахсий ҳуқуқлар барча инсонларга тегишлидир. и ккинчи гуруҳ: юридик шахслар. Эгаллаган мақоми конституциявий ҳуқуқ нормалари билан тартибга солинадиган юридик шахслар конституциявий ҳуқуқнинг субъектлари бўлади ва уларнинг ҳуқуқий мақоми турличадир. Ўзбекистон Республикаси конституциявий ҳуқуқи субъектлари жумласига қуйидаги юридик шахслар киради: 1)д авлат ва унинг органлари ; 2)ж амоат бирлашмалари ; 3)с иёсий партиялар; 4)ф уқароларнинг ўз-ўзини бошқариш органлари.

Конституциявий ҳуқуқнинг асосий субъекти инсондир. Инсон, унинг ҳуқуқлари ва эркинликлари конституциявий ҳуқуқнинг мазмун моҳиятини белгилаб беради. 6-§. Конституциявий ҳуқуқ фанининг номи х усусида Юридик адабиётларда “ К онституциявий ҳуқуқ» ибораси уч хил маънода қўлланади: биринчидан, конституциявий ҳуқуқ миллий ҳуқуқий тизимнинг мустақил ҳуқуқ соҳаси сифатида; иккинчидан, конституциявий ҳуқуқ энг муҳим юридик фанлардан бири сифатида ; учинчидан, конституциявий ҳуқуқ юридик таълим тизимида муҳим ўрин тутган ўқув курси сифатида қўлланади. Хорижий мамлакатларда ушбу ўқув курси, одатда, икки хил номланади. 1. Франция, Буюк Британия каби давлатларда ушбу ўқув курси “ Ко нституциявий ҳуқуқ » деб аталади. 2. Германия, Скандинавия, Швеция каби давлатларда "Давлат ҳуқуқи" деб юритилади. Айрим ҳуқуқшунос олимлар бу икки номни синоним сифатида бир хилда қўллаш мумкин десалар, бошқа ҳуқуқшунослар улар ўртасида жиддий фарқлар бор деб ҳисоблайди. Фикримизча, бу ўқув курсининг номланишига у ёки бу давлатда конституциявий ҳуқуқнинг ривожланишининг ўзига хос шароитлари ва х усусиятлари таъсир кўрсатган. Масалан, Франция ва Буюк Британияда конституциявий ҳуқуқнинг шаклланишида конституциявий аҳамиятга молик тарихий ҳужжатлар катта рол ўйнаган. Германия каби давлатларда эса конституциявий ҳуқуқнинг ривожланиш жараёнида давлат, унинг институтлари масаласига кўпроқ эътибор берилган.

Бизнинг фикримизча, бу фанни " К онституциявий ҳуқуқ" деб номлаш тўғрироқдир. Шунинг учун ҳам биз "Ўзбекистон Республикаси конституциявий ҳуқуқи" деб номланишини мақсадга мувофиқ деб биламиз. 7- §. Ўзбекистонг Республикаси Конституциявий ҳуқуқи ўқув курсининг методлари Конституциявий ҳуқуқ ўқув курсининг ўрганишда билиш назариясининг қуйидаги методлари кенг қўлланилади. 1. тарихий услуб ; 2. қиёсий услуб ; 3. мантиқий услуб ; 4. тизимли услуб ; 5. социологик услуб ; 6. математик услуб. Ўзбекистон Республикаси конституциявий ҳуқуқини ўрганишда қўлланиладиган услублар йиғиндиси ушбу ўқув курсининг методологиясини ташкил этади. 8- §. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг тизими Ҳар бир давлат ўзининг алоҳида Конституциясига эга. Шу билан бирга барча мамлакатларнинг конституциявий ҳуқуқига хос бир қатор умумий ҳам жиҳатлар мавжуд. Конституциявий ҳуқуқ таркибан уч элементдан ташкил топган: биринчидан, конституциявий -ҳуқуқий нормалар ; иккинчидан, конституциявий- ҳуқуқий принциплар ; учинчидан, конституциявий- ҳуқуқий институтлар ; Конституциявий ҳуқуқий-нормалар конституциявий ҳуқуқнинг бирламчи асосини ташкил этади. Конституциявий нормаларда ҳуқуқ нормасининг уч қисми гипотеза, диспозиция, санкция ҳар доим ҳам мавжуд бўлмаслиги мумкин. Кўпинча конституциявий нормаларда санкция

кўрсатилмайди. Конституциявий норма фақат диспозициядан иборат бўлиши мумкин. Масалан, "Парламент икки палатадан иборат". Конституциявий ҳуқуқ принциплари ичида ҳуқуқий принциплар марказий ўринни эгаллайди. Кўпгина мамлакатлар конституцияларида қонун устуворлиги, инсон ҳуқуқларининг олий қадрият эканлиги, ҳокимият ваколатларини тақсимлаш, давлатнинг дунёвий социал характери каби принциплар мустаҳкамланган. Конституциявий нормалар муайян конституциявий институтларни ташкил этади. Конституциявий институтларни икки гуруҳга бўлиш мумкин: биринчи гуруҳ ; инсон ҳуқуқлари институти ; иккинчи гуруҳ ; давлат ҳокимияти институти ; Ўз навбатида бу икки институт яна ўзининг таркибий институтларига бўлинади. Масалан, инсон ҳуқуқлари институти, шахсий ҳуқуқлар институти, сиёсий ҳуқуқлар институти, иқтисодий ҳуқуқлар институти, маданий ҳуқуқлар институти, фуқаролар мажбуриятлари институтларига бўлинади. Давлат ҳокимияти институти эса, давлат бошлиғи, парламент, суд ҳокимияти, сайлов ҳуқуқи , президентлик, конституциявий назорат ҳамда омбудсман институти кабиларга бўлинади. Мамлакатда қайси конституциявий институтларининг мавжуд бўлишлиги ҳар бир давлатнинг Конституцияси билан белгилаб қўйилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг тизими мамлакатимизнинг 1992 йилги Конституцияси тузилишидан келиб чиқади. Ш унга асосан Ўзбекистон Республикаси Конституциявий ҳуқуқининг тизими ни кўрсатиш мумкин: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституциявий тузумининг асослари; 2. Ўзбекистон Республикаси фуқаро ла рининг конституциявий ҳуқуқ лари, эркинликлари ва бурчлари ; 3. Ўзбекистон Республикасида фуқаро лик жамиятининг конституциявий асослари;

4. Ўзбекистон Республикаси маъмурий-ҳудудий ва давлат тузилишининг конституциявий асослари 5. Ўзбекистон Республикаси давлат ҳокимиятнинг конституциявий асослари. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки , конституциявий ҳуқуқни ҳуқуқ соҳаси сифатида ги ушбу тизими конституциявий ҳуқуқни мустақил ф ан ва ўқув курси тизимидан муайян равишда фарқ қилади.

Похожие

Узбекистон Республикаси Конституциявий хукуки нормалари тушунчаси, манбалари ва тизими

Узбекистон Республикаси Конституциявий хукук фани

Узбекистон Республикаси Президентининг конституциявий-хукукий макоми

Узбекистон Республикаси хавфсизлиги ва мудофаасини таъминлашнинг конституциявий асослари

Узбекистон Республикаси конун чикариш хокимиятининг конституциявий асослари.zip