Узбекистон Республикаси хавфсизлиги ва мудофаасини таъминлашнинг конституциявий асослари - Юриспруденция - Рефераты

Узбекистон Республикаси хавфсизлиги ва мудофаасини таъминлашнинг конституциявий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

172.5 KB

Ўзбекистон Республикаси х авфсизлиги ва мудофаасини таъминлашнинг конституциявий асослари Режа 1. Миллий хавфсизликни таъминлашнинг к онституциявий принциплари ва нормалари 2.Миллий хавфсизликнинг субъекти, объекти ҳамда уни таъминлаш соҳасидаги давлат сиёсати 3.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси-Миллий х авфсизлик концепциясининг асоси сифатида 4.Мамлакат мудофаасини таъминлашнинг конституциявий ҳуқуқий асослари

1. Миллий хавфсизликни таъминлашнинг к онституциявий принциплари ва нормалари Миллий хавфсизликни асосан давлат ва жамият қурилиши соҳасида таъминлашнинг таянч принциплари ва нормаларини, шунингдек, мафкуравий қоидаларини белгилаб берадиган конституциявий ҳуқуқ асослари бу тизимда алоҳида ўрин тутади. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси олий норматив-ҳуқуқий манба сифатида миллий хавфсизликни таъминлашнинг асосий масалалари бўйича муқим миллий манфаатлар ҳамда устувор принциплар ва нормаларни, шунингдек, мафкуравий қоидаларни белгилаб беради. Моҳият эътибори билан, ундаги ижтимоий муносабатларнинг у ёки бу масалаларига доир ҳар бир модда мазкур муносабатларнинг асосий субъекти – инсон, жамият, давлат ҳимоясига қаратилгандир. Жамиятимиз ҳаётининг барча соҳаларида миллий хавфсизликни муҳофаза этишнинг ташкилий-ҳуқуқий тизимини шакллантирувчи қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатлар Конституция асосида ишлаб чиқилади. Авваламбор, Конституция мамлакатни демократик йўлдан ривожлантиришнинг асосий ва мустаҳкам негизи – халқ ҳокимияти принципи ва тизимини кафолатлайди ҳамда ҳимоя қилади. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 7-моддасида халқ давлат ҳокимиятининг бирдан-бир манбаидир, дейилган ва яна қуйидагилар таъкидланган: Шунингдек, Конституцияда мамлакат ва фуқаролар хавфсизлигини таъминлашга даъват этилган органлар тизими ҳам белгилаб берилади. Мамлакат ва фуқаролар хавфсизлигини у ёки бу жиҳатдан таъминлашга даъват этилган органлар тизимини, хавфсизлик мезонларини ва бошқа масалаларни белгилар экан, Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси миллий хавфсизлик тушунчасини аниқ белгилаш учун зарур бўлган асосларни ҳам яратади. «Ўзбекистон Республикасида давлат ҳокимияти халқ манфаатларини кўзлаб ва Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ҳамда унинг асосида

қабул қилинган қонунлар ваколат берган идоралар томонидангина амалга оширилади. Конституцияда назарда тутилмаган тартибда давлат ҳокимияти ваколатларини ўзлаштириш, ҳокимият идоралари фаолиятини тўхтатиб қўйиш ёки тугатиш, ҳокимиятнинг янги ва мувозий таркибларини тузиш Конституцияга хилоф ҳисобланади ва қонунга биноан жавобгарликка тортишга асос бўлади». Шунга мос тарзда жамиятимизнинг сиёсий тизими фаолиятини тартибга солувчи қонун ҳужжатлари ҳам ушбу конституциявий принципдан келиб чиққан ҳолда яратилади. Жамоат бирлашмаларига Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида рўйхатдан ўтиш тартиб-тамойилини мажбурий қилиб қўювчи норма ҳам шундан келиб чиқади. Давлат фаолиятида сиёсий фикрлар хилма-хиллигини, демократик ҳуқуқлар ва эркинликларни, инсон ва жамият манфаатларини ҳимоя қилишга, ижтимоий адолат ва қонунийликни, ижтимоий-сиёсий барқарорлик, миллатлараро тотувлик ва ҳоказоларни таъминлашга қаратилган конституциявий принциплар ҳамда нормаларнинг барчаси сиёсий хавфсизликни таъминлаш институтини ташкил этади. Масалан, Асосий Қонуннинг 12-моддасида сиёсий фикрлар хилма- хиллиги кафолатланади ва унда: «Ўзбекистон Республикасида ижтимоий ҳаёт сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрларнинг хилма-хиллиги асосида ривожланади. Ҳеч қайси мафкура давлат мафкураси сифатида ўрнатилиши мумкин эмас», деб таъкидланган. Ижтимоий-сиёсий барқарорликни ва сиёсий тизимнинг изчил ривожланишини таъминлаш Конституциянинг энг асосий вазифаларидан биридир. Йўл қўйиб бўлмайдиган ҳодисаларнинг моҳиятини ифодалар экан, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, жамоат бирлашмалари ва фуқаролар амал қилишлари лозим бўлган хавфсизлик мезонларини белгилаб беради. Масалан,

Конституциянинг 57-моддасида: «Конституциявий тузумни зўрлик билан ўзгартиришни мақсад қилиб қўювчи, республиканинг суверенитети, яхлитлиги ва хавфсизлигига, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларига қарши чиқувчи, урушни, ижтимоий, миллий, ирқий ва диний адоватни тарғиб қилувчи, халқнинг соғлиғи ва маънавиятига тажовуз қилувчи, шунингдек ҳарбийлаштирилган бирлашмаларнинг, миллий ва диний руҳдаги сиёсий партияларнинг ҳамда жамоат бирлашмаларининг тузилиши ва фаолияти тақиқланади. Махфий жамиятлар ва уюшмалар тузиш тақиқланади», деб кўрсатиб ўтилган. Экологик хавфсизлик ҳам миллий хавфсизликни ташкил этувчи энг муҳим омиллардан биридир. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида фуқаролар атроф табиий муҳитга эҳтиёткорона муносабатда бўлишга мажбур эканликлари (50-модда), ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий захиралар умуммиллий бойлик бўлиб, улардан оқилона фойдаланиш зарурлиги ва улар давлат муҳофазасида эканлиги (55-модда) белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлиги концепциясида экологик таназзул ҳозирги даврнинг ўзига хос хусусияти сифатида белгиланган. Орол денгизининг муаммолари ҳам қўшилиб чуқурлашиб бораётган нохуш экологик вазият, шунингдек сув ресурслари ҳамда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши учун яроқли бўлган ерларнинг чекланганлиги Ўзбекистоннинг жуғрофий сиёсий аҳволига таъсир кўрсатувчи омиллар қаторида кўрсатиб ўтилган. Экология шахс, жамият ва давлатнинг энг муҳим ҳаётий манфаатларини белгилаш мезонидир, инсон ҳаёти ва фаолияти учун оқилона экологик шароитларни таъминлаш, кишилар саломатлигини сақлаш ҳамда барқарор экологик вазиятни, шу жумладан минтақамизда барқарор экологик вазиятни яратиш ушбу манфаатларнинг мазмунини ташкил этади.

Миллий хавфсизлик концепцияси экология соҳасида миллий хавфсизликка таҳдидлар мавжудлигини алоҳида кўрсатиб ўтади. Авваламбор, бу: 1) Орол экологик таназзули ҳамда унинг атроф муҳит ва миллат генофонди, ўсимликлар ва ҳайвонот дунёси учун келтириб чиқарадиган оқибатлари; 2) ишлаб чиқаришни ривожлантиришга доир қарорлар қабул қилаётганда экологик омилларни етарли даражада ҳисобга олмаслик; 3) аҳоли саломатлиги ва атроф муҳит учун зарарли бўлган ишлаб чиқаришларнинг фаолият кўрсатиши ва кенгайтирилишини қўллаб- қувватлаш; 4) ишлаб чиқариш чиқиндилари, заҳарли ва радиоактив материалларни зарур даражада сақламаслик ва утилизация қилмаслик ҳамда уларнинг минтақамиз ҳаво ва сув ҳавзаларига чиқарилишини назорат қилмаслик; 5) сув ресурсларининг камайиб кетиши ва ер ресурсларининг завол топиши, тупроқ эрозияси; 6) экологик жиҳатдан зарарли бўлган технологиялар, моддалар, материалларнинг ҳамда аҳоли саломатлиги учун хавфли бўлган озиқ-овқат маҳсулотлари ва фармакология препаратларининг олиб кирилишини назорат қилмаслик; 7) табиатдаги ва техноген тусдаги кескин ўзгаришлар (ер силкинишлари, сув тошқинлари, ёнғинлар, сел ва бошқалар)дир. Конституция ташқи сиёсатнинг асосий мезонларини белгилаб беради, бу мезонлар орасида хавфсизлик манфаатлари алоҳида ўрин тутади. Ташқи сиёсий фаолият, чунончи, давлатлараро тузилмаларда иштирок этиш аввало хавфсизлик манфаатларидан келиб чиққан ҳолда олиб борилмоғи зарур. Моҳиятан олганда, Конституциянинг ҳар қандай принципиал қоидаси, миллий манфаатларнинг олий сиёсий-ҳуқуқий ифодаси бўлиб, бундан «давлатнинг, халқнинг олий манфаатлари, унинг фаровонлиги ва

хавфсизлиги» – бу, аввало, Конституциянинг ўзи, унинг қоидаларини ҳимоя қилиш, унинг устуворлиги ва мустаҳкамлиги эканлиги келиб чиқади. Ташқи сиёсат Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида давлат фаолиятининг соҳаси сифатида белгиланган бўлиб, унга халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принциплари ва нормаларига содиқлик, шунингдек давлатлараро тузилмаларда иштирок этиш нуқтаи назаридан қаралади ҳамда у олий миллий манфаатлардан келиб чиқиб амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси кўп томонлама ҳамкорлигининг асосий йўналишлари асосан Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 17-моддаси иккинчи қисмида белгилаб қўйилган бўлиб, унда: «Республика давлатнинг, халқнинг олий манфаатлари, фаровонлиги ва хавфсизлигини таъминлаш мақсадида иттифоқлар тузиши, ҳамдўстликларга ва бошқа давлатлараро тузилмаларга кириши ва улардан ажралиб чиқиши мумкин» дейилади. Халқаро ташкилотларга (иттифоқлар, ҳамдўстликлар ва бошқа давлатлараро тузилмаларга) аъзоликка нисбатан белгиланган бу норма- принцип мамлакатимизнинг интеграция жараёнида янада фаолроқ иштирок этишини таъминлашга, бошқа давлатларнинг ҳуқуқий тизимлари билан тегишли шартнома муносабатларини йўлга қўйиш ва ўзаро уйғун ҳамкорлик қилиш учун кенг истиқболлар яратишга даъват этилгандир. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 17-моддасининг иккинчи қисмидаги тушунчадан шу нарса келиб чиқадики, республика, агар миллий манфаатларга зид бўлса, халқ фаровонлиги ва хавфсизлигига зарар етказадиган бўлса, давлатлараро тузилмаларда иштирок этмайди. Шунингдек, Конституция икки томонлама муносабатларнинг ҳам асосий принципларини белгилаб беради. Гарчи икки томонлама давлатлараро муносабатлар масалалари халқаро ҳуқуқ доирасида ва асосан тегишли шартномалар негизида ҳал этилсада, шунга қарамай, халқаро шартномаларни тузиш ва уларнинг бажарилишини таъминлашнинг давлатимиз ичкарисидаги тартибини Конституция белгилаб беради. Айнан Конституция халқаро шартномаларнинг миллий қонун ҳужжатлари тизимидаги мақоми ва ўрнини

белгилайди ҳамда ваколатлар бермаган ҳолда халқаро шартномаларни тузиш ва уларни ратификация қилиш ҳуқуқига эга бўлган субъектлар доирасини белгилайди. Бундан ташқари, Конституцияда икки томонлама давлатлараро муносабатларнинг мазмуни ва йўналишини белгилашга даъват этилган фундаментал йўл-йўриқлар ҳамда норматив қоидалар акс этади. Бундан ташқари, Конституция муҳофаза қилувчи вазифасини бажаради, масалан, давлатнинг ташқи сиёсатини йўлга қўйишга аралашувга йўл қўймаган ҳолда фуқаролар ва давлат манфаатларига зид бўлмаган хусусий ёки гуруҳ манфаатларини ҳам ҳимоя қилади; ташқи сиёсий фаолиятнинг «сиёсат – сиёсат учун» деган бирдан-бир мақсадга айланиб кетишига йўл қўймайди. Бунда Конституция нисбатан кучли давлат билан ўта қулай иқтисодий алоқаларни ҳам, агар бундай давлат салмоқли молиявий иқтисодий ёрдам (ҳатто беғараз бўлсада) эвазига Ўзбекистоннинг суверенитетига хилоф бўлган турли хил ён беришларга эришишга ҳаракат қиладиган бўлса, ривожлантиришга йўл қўймайди ва ҳоказо. Конституцияга биноан давлатнинг ташқи сиёсий ҳаракатлари Асосий Қонунимизнинг муқаддимасида белгилаб қўйилган Ўзбекистон эришишга интилаётган инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлат мақоми талаб этадиган даражада оқилона ва ҳуқуқий бўлмоғи даркор. Халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принциплари ва нормаларига конституциявий мақом бериб, Асосий Қонун шу маънода халқаро муносабатларда ҳуқуқни муҳофаза қилиш самарали механизмининг йўқлиги ўрнини тўлдиради, чунки у ўз давлатининг ташқи сиёсий ҳаракатларига нисбатан олий ҳокимият йўл- йўриқларини бериш хусусиятига эгадир. Ўзбекистонда демократик ҳуқуқий давлатнинг қарор топиши ва ривожланиши шароитларида Конституциянинг давлат ташқи сиёсатининг, шу жумладан икки томонлама муносабатларнинг асосий йўналишларини белгилашдаги роли ўта муҳимдир. Конституциявий принциплар ва халқаро ҳамкорлик устуворликлари хавфсизликни таъминлаш мақсадида амалда минтақавий хавфсизлик тизимини яратишда акс этади. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом

Каримов Марказий Осиё минтақасидаги вазиятни таҳлил қилар экан, Афғонистонда вазиятни барқарорлаштириш ва қайта тиклаш борасида давом этаётган ижобий жараёнлар билан бир қаторда минтақада стратегик мавҳумлик ҳамон сақланиб қолаётганлигини ҳам тан олишга тўғри келишини таъкидлади. “Бу ерда жаҳондаги йирик давлатлар ва бизга қўшни мамлакатларнинг геостратегик манфаатлари мавжуд бўлиб, баъзида улар бир-бири билан келишмаслигини ҳам кузатиш мумкин. Халқаро терроризм, экстремизм, наркоагрессия ва минтақавий хавфсизликка нисбатан бошқа трансмиллий таҳдидлар ҳамон сақланиб қолмоқда…. Бундай таҳдидларга қарши самарали чоралар кўриш, минтақада хавфсизлик ва барқарор ривожланишни таъминлаш билан боғлиқ бошқа вазифаларни фақат шу заминда жойлашган давлатларнинг фаол иштироки билан ҳал этиш мумкин. Айнан шу боис бу ерда яшаётган халқларнинг муҳим ҳаётий манфаатларига дахлдор бўлган иқтисодий, сув-энергетика, транспорт- коммуникация, экологик характердаги умумминтақавий масалаларни ечиш учун ўзаро ҳамжиҳатлик ва амалий ҳаракатлар механизмини шакллантириш муҳим аҳамият касб этади”. 1 Ўзбекистон минтақавий ҳамкорликни ҳар томонлама ривожлантиришнинг изчил тарафдори бўлиб чиқмоқда ва Марказий Осиё Ҳамкорлиги Ташкилотига минтақадаги давлатлар кўп томонлама ҳамкорлигининг энг муҳим механизми сифатида қарамоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов парламент палаталарининг 2005 йил 28 январь куни бўлиб ўтган қўшма мажлисида таъкидлаб ўтганидек, “Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти, Марказий Осиё Ҳамкорлиги Ташкилоти, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги ва бошқа ташкилотлар билан ҳамкорлигимиз минтақада хавфсизлик, тинчлик ва барқарор ривожланишни таъминлашнинг муҳим шарти ҳисобланади”. 2 Ўзбекистон Республикаси Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Хавфсизлик Кенгашининг 2001 йилда 1 И.А.Каримов. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. – Т.: Ўзбекистон, 2005. – 59-61-бетлар. 2 И.А.Каримов. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. – Т.: Ўзбекистон, 2005. – 61-бет.

қабул қилган 1373-сонли ва 2004 йилда қабул қилган 1566-сонли Резолюция лари ҳамда барча 12 та аксилтеррористик конвенцияларни ратификация қилди. Ўзбекистон Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Хавфсизлик Кенгаши қошидаги Терроризмга қарши кураш қўмитаси, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Аксилтеррор маркази ишида қатнашмоқда, Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти доирасида тегишлича иш олиб бормоқда, Аксилтеррор кучларнинг Халқаро коалицияси саъй-ҳаракатларида фаол кўмаклашмоқда. Чунончи, Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотининг 2003 йил май ойида Москвада бўлиб ўтган саммитида Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотининг органлари тўғрисидаги қатор низомлар, шунингдек Минтақавий аксилтеррор тузилмасининг (МАТТ) Регламенти тасдиқланди. Давлатларнинг бошлиқлари томонидан МАТТ Ижроия қўмитасининг жойини Қирғизистоннинг Бишкек шаҳридан Ўзбекистоннинг Тошкент шаҳрига кўчириш, шунингдек, Ташкилотнинг доимий ишловчи органларини – Пекин шаҳрида ШҲТ Котибиятини ва Тошкент шаҳрида МАТТ Ижроия қўмитасини 2004 йил 1 январдан бошлаб ишга тушириш тўғрисида қарорлар қабул қилинди. Марказий Осиё Ҳамкорлик Ташкилотининг режаларига умумий хавфсизлик маконини мустаҳкамлаш, шу жумладан терроризмга қарши курашиш ҳам киради. Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил декабрь ойида қабул қилинган “Терроризмга қарши кураш тўғрисида”ги Қонуни миллий хавфсизликни таъминлашда катта аҳамиятга эгадир. Мазкур Қонунда тегишли қилмишларни криминаллаштириш тўғрисидаги нормалар, террорчилик ҳаракатларининг олдини олиш ҳамда террорчилар ва уларнинг шерикларини жиноий таъқиб этиш бўйича процессуал чоралар назарда тутилган. Террорчилик фаолияти учун жиноий жавобгарлик Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси нинг қуйидаги моддалар ида кўзда тутилган: 155-модда. Терроризм ;

245-модда. Шахсни гаров сифатида тутқинликка олиш ; 264-модда. Темир йўлнинг ҳаракатланадиган таркибини, ҳаво, денгиз ёки дарё кемасини олиб қочиш ёки эгаллаб олиш ; 152-модда Халқаро ҳимояга олинган шахсга ёки муассасага ҳужум қилиш. 2004 йил август ойида Ўзбекистон Республикасининг “Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинди (у 2006 йил 1 январдан эътиборан амалга киритилади). Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгилаб қўйиладиган махсус ваколатли давлат органи пул маблағлари ёки ўзга мол-мулк билан операцияларнинг амалга оширилиши устидан назорат қилади. Қонунда асосий нормалар қаторида тегишли ахборотдан эркин фойдаланишни мажбурий тарзда назорат қилиш ва чеклаш чоралари белгилаб қўйилган. Шунга мувофиқ ташкилотлар жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш билан боғлиқ ўз фаолиятларида юридик ва жисмоний шахсларни уларга нисбатан олиб борилаётган мажбурий назоратдан хабардор қилишга ҳақли эмаслар. Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш билан боғлиқ ахборотларни бериш тартиби ушбу Қонунга мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. Бундан ташқари, Қонунда махсус ваколатли органнинг ваколатлари очиб берилади, пул маблағлари ёки ўзга мол-мулк билан операцияларни амалга оширувчи ташкилотларнинг мажбуриятлари белгиланади, шунингдек, ушбу соҳадаги халқаро ҳамкорлик масалаларига доир бир қатор бланкет нормалар, жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш соҳасидаги низолар ҳамда тегишли қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарлик белгиланган.

Терроризмга қарши курашиш соҳасидаги қонун ҳужжатлари конституциявий принциплар ва нормаларга, шу жумладан фуқароларнинг қонуний манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишга қаратилган конституциявий принциплар ва нормаларга қатъий тарзда мувофиқдир. Бироқ Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида фақат давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларининг миллий хавфсизликни таъминлаш борасидаги фаолиятигина эмас, балки фуқароларнинг ўз мамлакатини ҳимоя қилиш мажбуриятлари ҳам белгиланган. Чунончи, 52-моддага мувофиқ “Ўзбекистон Республикасини ҳимоя қилиш – Ўзбекистон Республикаси ҳар бир фуқаросининг бурчидир. Фуқаролар қонунда белгиланган тартибда ҳарбий ёки муқобил хизматни ўташлари шарт”. Миллий хавфсизликни таъминлаш мақсадида халқаро тузилмаларда иштирок этиш принципини конституциявий мустаҳкамлаш қуйидаги қатъий (назарий) нуқтаи назарларга асосланади. Биринчидан, бу – хавфсизлик яхлитлиги, узлуксиз ҳолатлиги ва ҳадсиз- ҳудудсиз эканлигини тушунишдан иборатдир. 3 Иккинчидан, ҳар бир мустақил мамлакатнинг ўз миллий манфаатларига мувофиқ, ўз мустақиллиги ва барқарорлигини таъминлаш мақсади бўлиши лозим. У ёки бу халқаро тузилмаларда ва коллектив хавфсизлик шартномаларида қай даражада қатнашиш и ни уларнинг ўзи белгилаш ҳуқуқи назарда тутилиши зарур 4 . Учинчидан, “Ҳозирги шароитда хавфсизлик фақат коллектив бўлиши мумкин. У ҳамфикр давлатларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари билан, уларнинг имкониятларини бирлаштириш билан таъминланади ”. 5 Миллий хавфсизликни таъминлаш мақсадида халқаро тузилмаларда иштирок этиш конституциявий принципи Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 22 майда қабул қилинган “Мудофаа тўғрисида”ги, 1996 йил 26 декабрда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий 3 Қаранг: И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.– Т. 6. Т ошкент . “ Ўзбекистон ” , 199 8 . – 37 -бет. 4 Ўша жойда 38-39 -бет лар. 5 Ўша жойда: 1 4 7-бет.

фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида”ги, 2000 йил 15 декабрда қабул қилинган “Терроризмга қарши кураш тўғрисида”ги қонунларида ҳамда Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлик концепциясида янада ривожлантирилди. Чунончи, Ўзбекистон Республикасининг “Мудофаа тўғрисида”ги Қонунида мудофаа соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий принципларидан бири халқаро ҳуқуқ нормаларига мувофиқ коллектив хавфсизлик тизимларида иштирок этиш, шунингдек мудофаа вазифаларини ҳал этиш учун ташқи сиёсий характердаги чораларни кўришдан иборат эканлиги кўрсатиб ўтилган. Шунингдек, Қонунда “Ўзбекистон Республикаси халқаро ҳуқуқнинг якка тартибда ва коллектив тарзда мудофааланишдан иборат бўлган ҳуқуқни мустаҳкамловчи умум эътироф этилган нормалари ва принципларига асосланиб, ҳарбий қурилиш, тинчлик ва хавфсизликни сақлаб туриш соҳасида бошқа давлатлар билан ҳамкорликни амалга оширади” деб айтилган . Шу билан бирга бу фаоллик мафкуравий жиҳатдан фикрини ўзгартиришларга асосланмаслиги лозим. Бундай йўл бугунги кунда ҳам кузатилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов парламент палаталарининг 2005 йил 28 январда бўлиб ўтган қўшма мажлисида қилган маърузасида таъкидлаб ўтганидек, Ўзбекистоннинг ташқи сиёсати халқаро муносабатларда мафкуралаштирилган асосларни истисно этади. Бугунги кунда ҳам ЕХҲТ, Европа Иттифоқи ва НАТО каби ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиш масалалари долзарб бўлиб қолмоқда. “Европа қитъасидаги Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилоти, Европа Иттифоқи ва НАТО каби муҳим тузилмалар билан юртимизда демократик ва бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш, мамлакатимизда ва

умуман минтақада хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш борасида ҳамкорликни мустаҳкамлашдан манфаатдормиз”. 6 Шу билан бирга, «миллий хавфсизлик”нинг қамров доирасидаги асосий вазифаси унинг объекти ва субъекти тушунчасини белгилашдан иборатдир. Бинобарин, ҳар бир давлат ўзи дуч келаётган хавф-хатарни енгиб ўтишга минтақавий ва дунё миқёсидаги омиллар таъсири доирасида ва ўз имконияти даражасидаги мавжуд барча ресурсларни йўналтиради. Дарҳақиқат, «Ҳар бир минтақада хавфсизликни таъминлаш муаммолари муайян моҳиятга эга. Шунингдек, ҳар бир минтақанинг ўз хусусиятлари, ўз таҳдид манбалари ва хавфсизликни сақлаш омиллари бор” 7 . Бундан ташқари, “миллий хавфсизлик” тушунчаси ўз ичига ташқи сиёсатда миллий манфаатларни ҳимоя қилиш, техноген ва экологик хавфсизликни таъминлаш, мамлакатнинг сиёсий, ижтимоий-маданий ва иқтисодий ҳаётида шахс камолоти ва жамиятнинг барқарор ривожи сингари бир қатор соҳаларни ҳам қамраб олади. Мазкур масала Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов томонидан ғоят лўнда таърифланган: “Ўтган йилларнинг мантиғи бизни ҳозирги кунда учта асосий саволга мурожаат қилишга ундамоқда. Ўзбекистоннинг келажаги ана шу саволларга қандай жавоб беришимизга боғлиқ. Булар қуйидагилардир: хавфсизликни қандай сақлаб қолиш лозим? Барқарорликни қандай таъминлаш даркор? Тараққиёт йўлидан собитқадам ривожланишга нималар ҳисобига эришиш мумкин? Хавфсизлик, барқарорлик ва танлаган йўлдан оғишмаслик деган ана шу оддий сўзлар замирида чуқур маъно-мазмун бор. Биз буни билиб олмоғимиз ва англаб етмоғимиз зарур. Хавфдан қандай холи бўлиш мумкин? Ривожланиш учун куч-мададни қаердан излаш лозим? Булар стратегик муаммолар бўлиб, ҳар қандай мустақил давлат, энг аввало, ана шу муаммоларга эътибор бериб келган ва бундан буён ҳам эътибор беражак” 8 . 6 И.А.Каримов. Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. – Т.: Ўзбекистон, 2005. – 62-63-бетлар. 7 И.А.Каримов . Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. Т.6.-Тошкент.: ”Ўзбекистон”, 1998.-37-бет. 8 Ўша жойда 34-бет

2-§. Миллий хавфсизликнинг субъекти, объекти ҳамда уни таъминлаш соҳасидаги давлат сиёсати Миллий хавфсизлик субъекти, объекти ва бу борадаги сиёсат. Мамлакат хавфсизлигини таъминлаш давлатнинг бош вазифаларидан бири бўлиб, айнан шу соҳа унинг қонунчилик асосларини яратади, моддий- м олия вий ва кадрлар ресурси сафарбарлигини, зарур бошқарув маҳкамасини, махсус хизматларни, Қуролли Кучларни ташкил қилади ва таъминлайди. Хавфсизликни таъминлаш мамлакатни ривожлантиришнинг муҳим шарти, халқаро муносабатлар соҳасида, миллий манфаатлар ва устувор вазифаларни белгилашда давлат сиёсатининг таркибий қисми ва мезони ҳисобланади. Ушбу соҳада давлат сиёсати қуйидаги масалаларни ўз ичига олади: ташқи иқтисодий ва ташқи сиёсий фаолиятда миллий манфаатларни ҳимоялаш стратегиясини аниқлаш; Ўзбекистон Республикасининг ҳаётий муҳим манфаатларига таҳдидларни аниқлаш, баҳолаш, таҳлил этиш ва бу таҳдидларга қарши кураш; миллий хавфсизликка таҳдидларни бартараф этиш учун зарур бўлган механизмлар, тезкор тадбирлар ва ресурслар билан таъминлаш; шахс, жамият ва давлат манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатлари тизимини кенгайтириш; миллий хавфсизликни таъминлаш тизимини ва тегишли қонунчилик базасини такомиллаштириш. Миллий хавфсизликни таъминлаш соҳасидаги давлат сиёсати мамлакат ва бутун дунёдаги вазиятнинг, Конституцияда белгиланган, ҳозирги даврнинг алоҳида хусусиятлари, жуғрофий-сиёсий омилларнинг, Марказий Осиёдаги вазиятнинг ва ташқи сиёсатдаги халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган принциплари ва нормаларидан келиб чиқувчи устувор вазифаларнинг чуқур ва ҳар томонлама таҳлилини ҳисобга олган ҳолда қурилади. Ҳаётий муҳим миллий манфаатларни турли кўринишдаги ички ва ташқи таҳдидлардан кафолатли ҳимоя этиш миллий хавфсизликнинг мазмун- моҳияти ҳисобланади.

Миллий хавфсизликнинг объекти қ уйидагилардан иборат: инсон - унинг ҳуқуқ ва эркинликлари; жамият – унинг маънавий ва моддий бойликлари; давлат – унинг конституциявий тузуми, суверенитети ва ҳудудий яхлитлиги. Инсон, миллий хавфсизлик объекти сифатида энг юксак қ адриятдир. Шу боисдан унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни ва қадр-қиммати ҳар доим биринчи ўринга қўйилади. Аслини олганда ҳам, шахснинг хавфсизлиги ва манфаатлари шу йўналишдаги давлат сиёсатини тушунишда ҳал қилувчи мезондир. Жамият ва давлат томонидан олиб борилаётган фаолиятнинг таъсирчанлиги шахс ҳаётининг дахлсизлиги ва хавфсизлиги давлат томонидан қай даражада таъминланиши орқали аён бўлади. Жамият хавфсизлиги ёки “ижтимоий хавф с излик”ни миллий хавфсизликдан айри ҳолда тасаввур қилиб бўлмайди. Бу – унинг таркибий қисмидир. Жамият хавфсизлигига таҳдид ижтимоий муносабатларга, ижтимоий турмуш тарзига, маънавий негизларга ва маданий-моддий қадриятларга, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқларига, бошқарув тартибига, жамоат тартиби ва бошқаларга иқтисодий, экологик, ҳарбий зарар етказади. Ижтимоий, иқтисодий, маънавий, маданий, ахлоқий, ҳуқуқий, диний ва бошқа турдаги муносабатлар тизимидан иборат жамиятга таҳдид қилиш миллий хавфсизлик асосларига қилинган таҳдиддир. Масалан, миллатлараро, конфессиялараро муносабатларга ва фуқаролар тотувлигига рахна солинганда жамият тараққиётини узоқ муддат орқага суриб юбориши ёки миллий давлатчиликни барбод қилиши мумкин. Демократия, фуқаролик жамияти асослари, маънавий қадриятлар, оила, аҳолининг саломатлигини муҳофаза қилиш, шунингдек, жамиятнинг давлат устидан назорати самарали усулларини шакллантириш миллий хавфсизликни таъминлашнинг зарур шартларидир. Д авлат миллий хавфсизлик объекти сифатида миллатнинг бир бутунлиги ва барқарорлигини таъминлашни муқаррар зарурият, деб билади.

Чунки давлат инсоннинг ҳуқуқлари ва эркинлигини таъминлар ва кафолатлар экан, миллий суверенитет давлат тимсолида намоён бўлиши боисиданоқ давлатнинг ўзи алоҳида бир қадрият бўлиб қолади. Шу маънода, миллий хавфсизликни таъминлаш сиёсати барқарор демократик ривожланиш стратегияси билан узвий боғлиқ бўлиб, аслида, унинг таркибий қисми ва айни пайтда, худди шу демократик тараққиётни амалга оширишнинг муҳим шартига айланади. У қуйидаги принципларга асосланади: - инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига риоя этиш; - Конституция ва қонунларнинг устуворлиги; - миллатнинг маънавий салоҳиятига таяниш; - миллий манфаатларнинг устуворлиги; - миллатлараро ва конфессиялараро тотувликни таъминлаш; - ҳудудий яхлитликни сақлаш; - хавфсизликнинг бўлинмаслиги; - ҳарбий-сиёсий блокларда қатнашмаслик; - ташқи сиёсатни мафкуралаштиришдан воз кечиш; - ташқи ва ички сиёсатнинг бирлиги; - бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик; - халқаро шартномалар бўйича зиммага олинган мажбуриятларга оғишмай риоя этиш; - халқаро низоларни тинч йўл билан ҳал этиш, куч ишлатмаслик ёки куч ишлатиш билан таҳдид қилмаслик; - жамият турмушининг барча жабҳаларида ўзгаришларнинг изчиллиги ва босқичлилиги; - изчил демократлашув, фикрлар хилма-хиллиги ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқаришини ривожлантириш; - ижтимоий адолат ва кучли ижтимоий сиёсат; - экологик муаммоларни ҳал этишнинг устуворлиги;

- миллий хавфсизликка таҳдидларнинг хусусияти ва кўламига жавоб чораларининг бамавридлиги ва мутаносиблиги. Миллий хавфсизлик ҳамиша ҳам чуқур идрок қилинган эмас. “Мил-лий хавфсизлик” атамаси илк марта Америка сиёсий луғатига президент Т.Рузвельт томонидан 1904 йилда киритилган. 9 Кейинчалик мазкур тушун- чанинг мазмун доираси аста-секин ижтимоий муносабатлар, глобаллашув ва интеграция жараёнлари, шунингдек хилма-хил кўринишдаги таҳдид ва таҳликалар билан узвий боғлиқ равишда кенгайиб борди. Бугунги кунда мамлакат ҳаёти учун хатарли бўлган ҳар қандай муаммо миллий хавфсизликка таҳдидга айланиши мумкин. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, миллий хавфсизликни таъминлашнинг асосий йўналишлари миллий манфаатлар устуворлиги, реал ҳамда потенциал таҳдид ва таҳликалар билан бевосита боғлиқ равишда белгиланади. Мазкур йўналишлар соҳаларга бўлинади ва қуйидагича номланади: - сиёсий хавфсизлик, у ички ва ташқи жиҳатларга қараб, яъни ички сиёсий ва ташқи сиёсий хавфсизлик тарзида бўлинади; - иқтисодий хавфсизлик, бу ҳам ички ва ташқи жиҳатларга қараб, яъни ички иқтисодий ва ташқи иқтисодий хавфсизлик тарзида бўлинади; - ижтимоий хавфсизлик; - гуманитар хавфсизлик; - ҳарбий хавфсизлик; - илмий-техникавий, технологик ва ахборот хавфсизлиги; - экологик хавфсизлик. Миллий хавфизликни таъминлашнинг қонунчилик ва назарий-методо- логик асослари тўғрисида сўз юритилар экан, концептуал ва дастурий ҳужжатлар хусусида ҳам тўхталиб ўтмаслик мумкин эмас. Улар, гарчи тўғридан-тўғри норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар сирасига киритилмаса-да, қонунлар ёки Президент Фармонлари билан тасдиқланади ва шу тарзда 9 Қаранг: А.И.Васильев, В.П.Сальников, С.В.Степашин. Национальная безопасность России: конституционное о беспечение . – СПБ., 1999. С.15

ҳуқуқий кучга эга бўлади. Масалан, Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлик концепцияси ёки Ўзбекистон Республикаси Президентининг иккинчи чақириқ Олий Мажлис биринчи сессиясидаги маърузасида хавфсизликни таъминлаш соҳасида белгилаб берилган асосий вазифаларни амалга ошириш дастури шулар жумласига киради) 10 . 3-§. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси Миллий хавфсизлик концепциясининг асоси сифатида Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлик концепцияси 1997 йилнинг 29 августида қабул қилинган «Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлик концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига биноан амал қилиб келмоқда. У сиёсий йўналишдаги масалаларни ҳамда тегишли қонунлар, қонуности ҳужжатларини тайёрлашда асос бўладиган норматив-ҳуқуқий атамалар, принципларни ўз ичига олади. Мазкур Концепция яна шу маънода сиёсий-ҳуқуқий ҳужжат ҳисобланадики, унда давлатимизнинг миллий хавфсизликни таъминлаш масаласига доир расмий қарашлари ўз ифодасини топган ва шунга биноан бу Концепция хавфсизлик муаммоси, уни ҳал этишнинг стратегияси ва тактикасига доир, жумладан, қонунчилик соҳасига тааллуқли яхлит, умумдавлат қарашлари тизимини ўзида мужассам этган ҳужжатдир. Концепциянинг биринчи қисмида ҳозирги даврнинг хусусиятлари, Ўзбекистоннинг геополитик ҳолати, шу жумладан Марказий Осиёдаги мавқеи билан боғлиқ омиллар, халқаро ҳамкорлик соҳасидаги вазифалар баён қилинади. Концепциянинг иккинчи қисмида шахс, жамият ва давлатнинг ҳаётий муҳим манфаатлари мазмуни очилган; учинчи қисмида соҳалар бўйича миллий хавфсизлик таърифлаб ўтилган. Тўртинчи қисмда миллий хавфсизликни таъминлашнинг асосий йўналишлари баён қилинган. Бешинчи қисмда миллий хавфсизликни таъминлашнинг тизими ва принциплари ҳақида сўз боради. 10 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2000 йил 2 июндаги ПФ-2612 сонли Фармонига 6-илова.

Концепция ўзида миллий хавфсизликнинг мақсадга мувофиқ тизимини яратишнинг асосий ғоясини, амалий принципларини очиб берган. Унга таянган ҳолда тегишли ташкилий-ҳуқуқий механизм шакллантирилади, қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимият органлари, жамоат ташкилотлари ва фуқаролар ўртасида ҳамкорлик тизимига асос солинади. Энг муҳими, ушбу Концепция, бамисоли Конституция сингари, муаммони тушуниш ва ечимини топишга бир хил ёндашишга имконият яратади. Масалан, унда «миллий хавфсизлик”, “миллий манфаат”, “таҳдид” сингари тушунчаларнинг мазмун-моҳияти Ўзбекистон Республикасига татбиқан атрофлича талқин этилади. Унда давлатчилик манфаатлари миллатнинг ўзига хос ҳолати ҳамда миллат яшайдиган ва ўз манфаатларини амалга оширадиган шакл – ҳимоя этилиши ва ривожлантирилиши зарур бўлган шакл сифатида талқин этилади. Халқ манфаати шахс ва жамият манфаатларининг ўзаро уйғун ва бир- бирларини тақозо этадиган бирлашмасидир. Шундай қилиб, «давлат, халқнинг олий манфаатлари, уларнинг фаровонлиги ва хавфсизлиги” яхлит олганда ҳаётий муҳим миллий манфаатлардир. Концепцияда бошқа даражадаги миллий манфаатлар кўрсатилмаганлиги сабабли, таъкидлашимиз керакки, миллий манфаатлар, энг аввало, ҳаётий муҳим манфаатлардир. АҚШда бундай табақалаштириш (ҳаётий муҳим, шунчаки муҳим, торроқ доирадаги ва бошқа даражадаги манфаатлар) қўлланиладиган чора-тадбирнинг мутаносиблигини аниқлашга хизмат қилади: масалан, ядро қуролини қўллашдан тортиб вазирлик ёки штат миқёсида маъмурий қарорлар қабул қилишгача бўлган чоралар кўришга асос бўлади. Шуни таъкидлаш керакки, Концепцияда шахс, жамият ва давлат манфаатлари ҳам, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, гуманитар, ҳарбий, экологик, илмий-техникавий, технологик ва ахборот соҳаларида туғиладиган миллий хавфсизликка таҳдидлар ҳам батафсил таърифлаб берилган. Шу асосда миллий хавфсизликнинг асосий йўналишлари ҳам белгилаб берилган.

Давлатнинг фаолияти худди ана шу қоидалар билан мувофиқлаштирилиши, қонунчилик эса тегишли тарзда ривожлантирилиб борилиши керак. Бу фақат миллий манфаатлар мазмунининг тузилмавий баёнигина эмас, балки хавфсизлик, таҳдид объектларини белгилаш ва манфаатларни амалга оширишнинг асосий йўналишлари ифодаси ҳамдир. Хавфсизликнинг ҳар бир тури ўз навбатида таркибий турларга эга бўлиб, улар замонавий ижтимоий муносабатларнинг юксак интеграцияси шароитида хавфсизликнинг бошқа тур ҳамда таркибий турлари билан кесишуви мумкин. Масалан, озиқ-овқат хавфсизлиги, бу фақат иқтисодий масала эмас, айни пайтда, сиёсий, ҳуқуқий, ижтимоий, тиббий санитария ва экологик масала ҳамдир. Шу сабабли хавфсизликнинг турларга бўлиниши шартли эканлигини доимо назарда тутиш зарур. Бироқ, бу масалада қонунчилик учун ва давлат бошқарувини тўғри ташкил этиш учун хавфсизликнинг бундай бўлиниши ўзини тўла оқлайди. Хусусан, миллий хавфсизликка таҳдидларни табақалаштириш ва миллий хавфсизликни таъминлашнинг соҳалар бўйича асосий йўналишлари (сиёсий ва ташқи сиёсий, иқтисодий, жамият ва давлат қурилиши, ижтимоий, гуманитар, ҳарбий, илмий-техника, технология, ахборот, экология соҳалари), кўп жиҳатдан, қонунчиликнинг тегишли тармоқларини ўзида ифода этади. Бошқа жиҳатдан, мазкур соҳалар тармоқлараро нормалар мажмуининг торроқ доирадаги ўрганиш йўналишини белгилайди ва махсус институтлар шакллантирилишини тақозо этади. Масалан, сиёсий соҳадаги хавфсизликни таъминлашнинг ҳуқуқий нормалари асосан кафолат, ҳимоя ёки муҳофаза хусусиятида бўлиб, моҳият эътибори билан мураккаб тармоқлараро институт ҳосил қилади. Жумладан, сиёсий хавфсизликни таъминлаш соҳасида вужудга келадиган муносабатлар қуйидаги нормалар билан назорат қилинади: - халқаро ҳуқуқ (булар – иккитомонлама, минтақавий ҳамда универсал шартномалар ва битимлар), нормалар, миллий қонун ҳужжатларининг ташқи сиёсат соҳасида амал қилувчи ва Ўзбекистон

Республикасининг ички ишларига аралашишдан, унинг суверенитетига тажовуз қилишдан ҳимоя этадиган ва умуман халқаро муносабатлар тизимида миллий манфаатларни ҳимоялашга қаратилган нормалари; - терроризмга қарши курашга доир қонун ҳужжатлари; - конституциявий тузумни ҳимоя қилиш тўғрисидаги, нодавлат нотижорат ташкилотлари, сиёсий партиялар тўғрисидаги, ОАВ тўғрисидаги, сўз эркинлигини ҳимоялаш бўйича қонунлар, инсон ҳуқуқлари ва эркинлигини ҳимоя этувчи, демократик институтларнинг такомиллашувини таъминловчи ва кафолатловчи гуманитар, сайловга оид ва бошқа қонун ҳужжатлари; - агрессив миллатчилик ва миллатлараро низо кучайишининг олдини олувчи нормалар; - диний экстремизм тарқалишининг олдини олувчи қонунлар; - давлат ҳокимияти ва бошқарувида коррупция, тўрачилик, маҳаллийчилик ва уруғ-аймоқчилик муносабатлари вужудга келишининг олдини олиш ва уларга қарши курашга йўналтирилган нормалар; - жиноятчиликнинг, айниқса, уюшган жиноятчиликнинг ўсишини олдини олишга қаратилган, қурол-яроғ билан ноқонуний савдо қилишга ва гиёҳвандликнинг тарқалишига қарши курашга оид қонунлар. Тегишли ҳуқуқ нормалари воситасида олди олинадиган шундай таҳдидлар борки, улар турли моҳиятга ва ҳар хил предметга эга. Бироқ, уларнинг субъектлари сиёсий муносабатлар жабҳасида ҳаракат қилади, ўз сиёсий мақсадларига эга ёки ушбу таҳдидларни амалга ошириш орқали сиёсий тизимга ва конституциявий тузумга жиддий зарар етказади. Бошқа томондан, юқорида санаб ўтилган ҳар бир йўналиш ўзига хос жиҳатларга эга ва, таъбир жоиз бўлса, «суб-институтлар” шаклида (масалан, терроризмга қарши кураш институти, ОАВда сўз эркинлигини ҳимоялаш ва кафолатлаш институти кабилар) намоён бўлиши мумкин. Миллий хавфсизликни таъминлашга тааллуқли қонунчилик тизимида қатор тармоқлар борки, уларнинг ўрнини аниқлаш анча мураккаб. Чунки

улар ўз ҳуқуқий моҳиятига кўра маълум бир соҳада хавфсизликни таъминлашга қаратилганлигидан ташқари бошқа масалаларни ҳам тартибга солади. Масалан, табиатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари табиий муҳит шароитларини сақлаш ҳамда табиат бойликларидан оқилона фойдаланишнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асосларини белгилар экан, инсон билан табиат ўртасидаги муносабатлар мувозанатли тарзда уйғун ривожлантирилишини таъминлашга, экологик тизимларни, табиат мажмуаларини ва айрим объектларни муҳофаза қилиш, фуқаронинг қулай табиий муҳитга бўлган ҳуқуқини кафолатлаш мақсадларига ҳам қаратилган бўлади. Ўзбекистон Республикасида табиатни муҳофаза қилиш ва табиий бойликлардан оқилона фойдаланиш нафақат “Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Қонун воситасида, айни пайтда, ер, сув, ўрмон хўжалиги, ер ости бойликлари тўғрисидаги, атмосфера ҳавоси, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш тўғрисидаги қонунлар мисолида аён бўлиб турибдики, бундай қонунлар мажмуи ўз доирасига мураккаб тармоқлараро тизимни олади, улар экологик хавфсизликни таъминлаш билан бир қаторда бошқа вазифаларни ҳам адо этадилар. Ана шу боис, қонунчилик тизимларини тармоқлар бўйича бўлиб қарашга асосланган мумтоз усулни бу ўринда татбиқ қилиш мушкул. Ҳарбий ҳуқуқ тармоғи бундан мустасно, негаки, мазкур қонунчилик амалда батамом ҳарбий хавфсизликни таъминлаш масалаларига бағишланган. 4-§. Мамлакат мудофаасини таъминлашнинг конституциявий – ҳуқуқий асослари Ҳарбий хавфсизлик соҳаси ижтимоий муносабатларнинг бир хилдаги турини ташкил этади, уни ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиш бир хилдаги ҳуқуқий нормаларнинг алоҳида мажмуасига таянган ҳолда амалга оширилади. Ҳарбий ҳуқуқ тармоғининг ўзи мажмуавий хусусиятга эга бўлиб, бу соҳадаги бир қатор муносабатлар ҳуқуқнинг бошқа тармоқлари, масалан,

маъмурий, молиявий, ерга оид, жиноят тўғрисидаги ва шу каби ҳуқуқий нормалар воситасида тартибга солинади. Мудофаа ва давлатнинг ҳарбий фаолиятини ташкил этиш соҳасидаги ижтимоий муносабатларнинг тартибга олиниши билан ҳарбий ҳуқуқ бошқа тармоқлардан фарқланади. Бу муносабатлар қамров доираси бўйича бўлинади. Аввало, улар қурилиш, бошқарув, таъминот, Қуролли Кучларни, бошқа қўшинларни, ҳарбий бўлинмалар ва органларни ҳозирлаш ва мамлакат мудофааси мақсадларида қўлланиш жараёнида юзага келадиган муносабатлардир. Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг умумий ҳарбий мажбуриятни ижро этиши ва ҳарбий хизматни ўташи билан боғлиқ муносабатлар алоҳида гуруҳни ташкил этади. Ҳарбий интизомни сақлаш, ҳуқуқ-тартиботни, ҳарбий адлия органлари фаолиятини йўлга қўйишда юзага келувчи муносабатлар бошқа бир гуруҳни ташкил этади. Халқаро ҳуқуқнинг ҳарбий ҳамкорлик масалалари, ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш билан, шунингдек, гуманитар ҳуқуқнинг нормаларини бузганлик учун жавобгарлик билан боғлиқ нормалари ёрдамида бошқариладиган муносабатлар кейинги гуруҳга киради. Ўзбекистон Республикасининг ҳарбий ҳуқуқ манбаалари орасида Конституция алоҳида ўрин тутади. Унда ҳарбий соҳани тартибга солувчи йўналишларнинг нормалари акс эттирилган. Бу фақатгина 125, 126- моддалардагина эмас, балки 52, 57, 93-моддаларда ҳам ўз аксини топган. Бу нормаларнинг барчаси мудофаани ташкил қилишга йўналтирилган бўлиб, у Ўзбекистон Республикасини бевосита қуролли ҳимоя қилишга ва қуролли ҳимоя қилишга қаратилган тадбирлардан иборатдир. Ўзбекистон Республикасининг Қуролли Кучлари мудофаа мақсадларида ташкил қилинади. Ўзбекистон Республикасининг Қуролли Кучлари урушлар ва қуролли можароларни қайтариш ҳамда олдини олиш Ўзбекистон Республикасининг миллий манфаатларини, суверенитети, ҳудудий яхлитлигини ҳамда аҳолининг тинч ҳаётини ҳимоя қилиш учун давлат томонидан ташкил

этилган ва сақлаб турилган ҳарбий бирлашмалар, қўшилмалар ва қисмларни, шунингдек бошқа ҳарбий тузилмаларни ўз ичига олади. Конституциянинг 125 ва 126-моддаларига асосан Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари Ўзбекистон Республикасининг давлат суверенитетини ва ҳудудий яхлитлигини, аҳолининг тинч ҳаёти ва хавфсизлигини ҳимоя қилиш учун тузилади. Қуролли Кучларнинг тузилиши ва уларни ташкил этиш қонун ("Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари тўғрисида"ги қонун Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси қонунчилик фаолияти режасига киритилган ва у ишлаб чиқилиш жараёнида турибди) билан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси ўз хавфсизлигини таъминлаш учун етарли даражада Қуролли Кучларига эга. Конституциянинг 93-моддаси 20-бандига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Президенти Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларининг Олий Бош Қўмондони ҳисобланади, Қуролли Кучларнинг олий қўмондонларини тайинлайди ва вазифасидан озод қилади, олий ҳарбий унвонлар беради. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 93-моддаси 2-бандига мувофиқ Президент Ўзбекистон Республикасининг суверенитети, хавфсизлиги ва ҳудудий яхлитлигини муҳофаза этиш, миллий давлат тузилиши масалаларига доир қарорларни амалга ошириш юзасидан зарур чора-тадбирларни кўради. Қуролли Кучларни ташкил этиш ҳарбий тадбирлардан бири бўлиб, фуқароларнинг ҳарбий хизматга бўлган муносабатини аниқлаш принципи ҳам шулар жумласига киради. Конституциянинг 52-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикасини ҳимоя қилиш — Ўзбекистон Республикаси ҳар бир фуқаросининг бурчидир. Фуқаролар қонунда белгиланган тартибда ҳарбий ёки муқобил хизматни ўташга мажбурдирлар. Конституция мудофаани ташкил этишда ҳарбий тадбирлардан ташқари сиёсий тадбирларни ҳам назарда тутади. Сиёсий тадбирларга уруш ҳолатини эълон қилиш , ҳарбий ҳолатни жорий этиш, хавфсизликни кафолатлаш ва бошқалар, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 93-моддаси 18-

бандига мувофиқ Ўзбекистон Республикасига ҳужум қилинганда ёки тажовуздан бир-бирини мудофаа қилиш юзасидан тузилган шартнома мажбуриятларини бажариш зарурияти туғилганда уруш ҳолати эълон қилиш ва қабул қилган қарорни уч кун ичида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг тасдиғига киритиш ҳам Республика Президенти ваколатига кириши белгилаб берилган. Сиёсий тадбирлар жумласига қуролланган гуруҳлар, уюшмалар, урушни тарғиб этувчи бирлашмаларни ман қилиш ҳам киради. Шундай қилиб, Конституция ҳарбий ҳуқуқнинг энг муҳим манбаси ҳисобланади. Ҳарбий ҳуқуқнинг бошқа манбаалари қаторига “Мудофаа тўғрисида”ги, “Умумий ҳарбий мажбурият ва ҳарбий хизмат тўғрисида”ги, “Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари резервидаги хизмат тўғрисида”ги, “Фуқаро муҳофазаси тўғрисида”ги, “Терроризмга қарши кураш тўғрисида”ги, “Ўзбекистон Республикасининг Давлат чегараси тўғрисида”ги ва бошқа қонунлар, Умумий қўшин низомлари, Ўзбекистон Республикаси Президенти фармонлари ва ҳукумат қарорлари, жумладан, Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлик концепцияси (мазкур Концепция асосида Мудофаа доктринаси ишлаб чиқилди) ва шу каби ҳужжатлар киради. Шунингдек, ҳарбий ҳуқуқнинг махсус манбалари ҳам бўлиб, улар жумласига ҳарбий бошқарувнинг норматив-ҳуқуқий ҳужжатларини, чунончи – буйруқлар, қоидалар, йўриқномалар ва бошқаларни киритиш мумкин. Улар қонуности ва фармойиш тусидаги ҳужжатлардир. Мамлакатимизда мудофаанинг ҳуқуқий асосларини ривожлантириш уч босқичда ўтди. Биринчи босқичда «Мудофаа тўғрисида”ги, “Умумий ҳарбий мажбурият ва ҳарбий хизмат тўғрисида”ги, “Муқобил хизмат тўғрисида”ги (1992 йил 3 июль) қонунлар қабул қилинди. Улардан олдинроқ «Республика ёшларини ҳарбий хизматга чақириш ва ҳарбий хизматни ўташни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” (04.09.1990 й. №ПФ-52), «Ўзбекистон Республикаси Мудофаа ишлари вазирлигини ташкил этиш

тўғрисида” (06.09.1991 й. №ПФ-243) Президент фармонлари эълон қилинган эди. Шунингдек, Президентимизнинг «СССР Ички ишлар вазирлигининг ички қўшинлари ва ўқув юртлари тўғрисида” (10.01.1992 й. №ПФ-318), «Ҳарбий ва махсус унвонларни бериш тартиби тўғрисида» (19.02.1992 й. №ПФ-345), «Ўзбекистон Республикаси ҳудудида жойлашган ҳарбий қисмлар ва ҳарбий-ўқув юртлари тўғрисида” (20.02.1992 й. №ПФ-347), «Ўзбекистон Республикасининг ҳудудида жойлашган чегара қўшинларининг бўлинмалари тўғрисида» (24.03.1992 й. №ПФ-365), «Ўзбекистон Республикаси ҳудудида жойлаштирилган ҳаво-десанти қўшинлари, ҳарбий-транспорт авиацияси, разведка қисмлари ва таъминот қисмлари тўғрисида” (18.05.1992 й., №ПФ- 434), “Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги кимёвий қўшинлар ҳарбий қисмлари тўғрисида” (13.11.1992 й., №ПФ-496), “Ўзбекистон Республикаси давлат чегараларини қўриқлашни янада мустаҳкамлаш тўғрисида”ги (26.04.1993 й., №ПФ-600) фармонлари ва бошқа ҳужжатлар ҳам шулар жумласидандир. Бу даврда мамлакатимиз ҳарбий тизими мураккаб бир ҳолатда эди. Аслини олганда, миллий Қуролли Кучларни қайта ташкил этиш, миллий ҳарбий доктринани шакллантириш ва умуман ҳарбий қурилиш замирида нима ётса, уларнинг барчасини қайтадан қуришга тўғри келарди. Мустақилликнинг дастлабки кунларидан бошлаб тезкор, яхши тайёргарликдан ўтган ва замонавий қуролланган армияни ташкил этиш ҳарбий қурилишнинг бош йўналишига айланди. Ўзбекистон ўз мустақиллигини эълон қиларкан, ўзининг тинчликсевар давлат эканлигини баралла ошкор этди ҳамда ўзининг мудофаа сиёсати батамом тинч-тотув яшаш, бошқа мамлакатларнинг ички ишларига аралашмаслик, уларнинг суверенитети ва мустақиллигини ҳурматлаш, шунингдек, мавжуд давлатларо чегараларнинг дахлсизлиги ва ўзгармаслиги принципларига асосланишини маълум қилди. Давлатимизнинг асосий саъй ҳаракати барча давлатлар билан икки ва кўп томонлама алоқалар ўрнатиш ва ривожлантиришга, ялпи тинчликка, ҳамма ерда ижтимоий-сиёсий

барқарорлик ўрнатилишига эришишга ва ҳарбийлаштиришга барҳам беришга қаратилди. Шу билан бирга, мамлакатимиз ўз фуқароларининг ҳаётини ва қадр-қимматини ҳимоя қилишга бўлган ажралмас ҳуқуқ БМТнинг Уставига мувофиқ амалга оширилишини таъминлаш вазифасини ўз зиммасига олди. Давлатнинг мудофаа қудрати асосида мамлакат иқтисодий салоҳиятини мустаҳкамлаб бориш мақсади ётади. 90-йилларнинг ўрталарида Ўзбекистонда қўшинларнинг устувор турлари учун юқори малакали офицерларни тайёрлаш мақсадига хизмат қиладиган бир қатор ҳарбий ўқув юртлари ташкил этилди. Тўртта ҳарбий билим юрти, шу жумладан, учувчилар билим юртидан ташқари 1993 йилда Тошкент алоқа электротехника институти (ҳозирги Тошкент ахборот технологиялари университети) ҳузурида алоқа хизмати мутахассисларини тайёрлайдиган ҳарбий факультет очилди. 1994 йилда Қуролли Кучлар Академияси ташкил этилиб, бу ерда олий ҳарбий малакали офицер кадрлар тайёрлашга киришилди. Шунингдек, армиянинг техник жиҳозланишини мустаҳкамлаш чора-тадбирлари кўрилди. Ҳарбий хавфсизлик ҳуқуқий асосларини ривожлантиришнинг иккинчи босқичи ҳарбий инфратузилманинг ривожлантирилиши ва ҳарбий қурилишнинг ҳуқуқий базасининг янада мустаҳкамланиши, ҳарбий соҳада халқаро ҳамкорликнинг кенгайтирилиши билан тавсифланади. Мазкур босқич Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузурида Миллий хавфсизлик Кенгашининг тузилганлигидан бошланди. (Бу Кенгаш Ўзбекистон Реаспубликаси Президентининг 01.05.1995 йилда эълон қилинган ПФ-1149- сонли “Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик Кенгаши тўғрисида”ги Фармонига биноан ташкил топди). Масалан, 1995 йилнинг 30 августида Ҳарбий доктрина қабул қилиниб, унда давлатлараро ҳарбий можаро ва зиддиятларнинг олдини олиш ҳамда уларни бартараф этишда фаол қатнашиш белгиланган бўлиб, бунда қарама-қаршиликларнинг кескинлашуви сабабларини дипломатик йўл билан ҳал этишга урғу берилди.

Давлат мудофааси ва хавфсизлигини таъминлашда Ҳарбий доктрина катта аҳамиятга эга. У расмий қоидалар мажмуасидан иборат бўлиб, ҳарбий хавфсизликнинг сиёсий, стратегик ва иқтисодий асосларини белгилайди, умумий қоидаларни, сиёсий ва ҳарбий-ташкилий жиҳатларни қамраб олади. Унинг сиёсий қисмида республиканинг урушга муносабати, Ўзбекистон Республикасининг уруш чиқишини бартараф этиш соҳасидаги халқаро фаолиятининг асосий вазифалари, йўналишлари ва мезонлари тушунтириб берилади. Ҳарбий доктринанинг ҳарбий-сиёсий қисмида Марказий Осиё минтақасининг ҳарбий-стратегик хусусиятлари баён этилади, ҳарбий хавф- хатарнинг потенциал манбалари аниқлаб берилади. Ҳозирги замон урушларининг стратегик хусусияти ва оқибатларига баҳо берилиши асосида доктринада бош ҳарбий-стратегик вазифалар, Қуролли Кучларнинг қурилиши ва уларни стратегик қўллаш принциплари, шунингдек, улардан фойдаланиш шартлари тилга олинади, республика иқтисодиётини, ҳудудини ва аҳолисини мудофаага тайёрлаш масалалари ҳам ўз ифодасини топади. Ҳарбий доктрина Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва республиканинг ҳарбий хавфсизлигига тажовузларга қарши ҳаракатларни ташкил этишда, мамлакатни мудофаага тайёрлаш борасидаги давлат фаолиятини, Ўзбекистон Республикасининг ҳаётий муҳим манфаатларини ҳимоя қилиш учун Қуролли Кучларни қўллашни тартибга солувчи қонунларга асосланар экан, БМТ Уставидан, Хельсинкида имзоланган Якунловчи актдан, Стокгольм конференцияси ҳужжатидан, шунингдек, иккитомонлама ва кўптомонлама шартномалар ҳамда битимлардан, халқаро ҳуқуқий ҳужжатларнинг умумэътироф этилган нормаларидан келиб чиқувчи барча халқаро мажбуриятларга қатъий риоя этилишини кафолатлайди, ташқи ҳарбий таҳдиднинг олдини олиш ва уларга қарши курашиш бўйича иккитомонлама ва кўптомонлама муносабатларни йўлга қўйиш зарур эканлигини қайд этиб ўтади.

Мудофаа ва хавфсизлик соҳасидаги ташқи сиёсат Қўшилмаслик ҳаракати принципларига ҳам таянади. Бу принциплар миллий қонунчилигимизда ҳам ўз ифодасини топган (1996 йил 26 декабрда қабул қилинган «Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 6- моддаси, 2001 йил 11 майда янги таҳрирда қабул қилинган “Мудофаа тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 4-моддаси). Мазкур принцип мантиқан куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қилмаслик принципидан келиб чиқади ҳамда умуман олганда Конституциянинг руҳига, унинг тинчликсевар моҳиятига ва мафкуралаштиришдан холи йўналишига мувофиқ келади. Миллий хавфсизлик манфаатлари халқаро ҳамкорликнинг иттифоқлар, ҳамдўстликлар ва бошқа давлатлараро тузилмалар шаклидаги асосий йўналишини белгилаб беради. Миллий хавфсизликни таъминлаш манфаатларини кўзлаб, Ўзбекистон Республикасининг НАТО билан ҳамкорлиги ривожланиб бормоқда, бу иш 1994 йилдан бери «Тинчлик йўлида шериклик” дастурида иштирок этиш орқали таъминланмоқда. Мазкур дастур НАТО аъзолари бўлмаган мамлакатлар учун яратилган. Ушбу шериклик нафақат ҳарбий вазифаларни (буларга қуйидаги вазифалар киради: миллий мудофаани режалаштиришда ва ҳарбий бюджетни шакллантиришда кўпроқ очиқ-ошкораликка эришиш; Қуролли Кучлар устидан демократик назоратни мустаҳкамлаш; миллий салоҳиятни қўллаб-қувватлаш ва тинчлик ўрнатиш операцияларига ҳисса қўшишга шайлик; Шимолий Атлантика Иттифоқи билан биргаликдаги ҳарбий тайёргарлик ва машқларни режалаштириш ҳамда ўтказиш бўйича ҳамкорликни ривожлантириш; шерик-давлатлар армиялари, шунингдек, НАТО мамлакатлари Қуролли Кучлари билан ҳамкорликни ривожлантириш), балки ноҳарбий руҳдаги фавқулодда вазиятлар шароитида ҳаракатларни режалаштириш соҳасида, илмий ва иқтисодий дастурларни амалга оширишда

ҳамкорликни таъминлаш; шерик давлатлар ўртасидаги келишмовчиликларни бартараф этишда ёрдам кўрсатиш вазифаларини ҳам қамраб олади. Ўзбекистон 1995 йилдан бошлаб Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Ташкилоти (ЕХҲТ)нинг Вена ҳужжатини ҳарбий соҳадаги ишонч мезонлари бўйича ҳам амалга оширишда қатнашиб келмоқда, ЕХҲТ Котибиятига ўз ҳарбий кучлари ва мудофаа соҳасидаги режалари тўғрисида ахборот йўллаб турибди. Шу аснода республиканинг чет эл мамлакатлари ва халқаро ташкилотлар билан самарали ҳарбий-сиёсий ва ҳарбий-техникавий ҳамкорлиги жараёнлари кучайди. Ҳарбий қонунчиликни ривожлантириш сиёсати ўзида Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари, бошқа қўшинлар, ҳарбий тузилмалар ва органлари тизимининг қурилиши жараёнини акс эттиради. Бу 1996 йил 26 декабрда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсий фаолиятининг асосий принциплари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни ва биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг тўққизинчи сессиясида 1997 йил 29 августда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг Миллий хавфсизлик концепцияси, мамлакат Президентининг “Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлигини ташкил этиш тўғрисида”ги (04.03.1996 й. №ПФ-1378), «Ўзбекистон Республикаси умумқўшинлар Низомини тасдиқлаш тўғрисида”ги (09.10.1996 й. №ПФ-1571), «Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларининг интизом қисми ҳақидаги Низомни тасдиқлаш тўғрисида»ги (09.10.1996 й. №ПФ-1572), «Ўзбекистон Республикаси ҳарбий қисмларида интизомни мустаҳкамлашга доир чора-тадбирлар тўғрисида”ги (23.02.1998 й., №ПФ-1932) Фармонларида ўз ифодасини топди. Ҳарбий қонунчилик тараққиётининг учинчи босқичи 1999 йилда содир бўлган воқеалар билан боғлиқ ҳарбий ислоҳотдан бошланди. Бу ислоҳотнинг моҳияти ҳарбий қурилиш муаммоларини ҳал этишга янгича ёндошувлар ва мамлакат Қуролли Кучларини сифатли модернизация этишдан иборат.

Ҳарбий ислоҳотнинг асосий қоидалари Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг Олий Мажлис сессияларида қилган қатор маърузаларида чуқур очиб берилди ва миллий армиянинг тузилишини ўзгартиришни таклиф этди. Энг аввало гап контракт асосида ҳарбий хизмат қилишга ўтиш орқали армияни қисқартириш хусусида борди. Марказий Осиё шароитида самарали жанговар ҳаракатлар олиб боришга қодир профессионал армияга асос бўлиб қолиши ҳақида сўз юритилди. Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари жанговар тайёргарлигини таъминлашнинг устувор вазифалари орасида қўшинларни тайёрлашда миллий ғоя, миллий мустақиллик мафкурасига таянган ҳолда тарбиявий ишларни ташкил этишнинг бутун тизимини қайта тузишга киришилганлигини алоҳида таъкидлаш зарур. Мамлакат Президенти ташаббуси билан Қуролли Кучларнинг резервчилари институти таркиб топганлиги муҳим аҳамиятга эга бўлди. Резерв сафини тўлдиришнинг мақсади, вазифалари, принциплари ва уруш вақтида резервдан фойдаланишнинг механизми белгилаб қўйилди. Минтақамиздаги ва мамлакатимиз чегаралари яқинидаги мураккаб ҳарбий-сиёсий вазият, бутун жаҳонда экстремистик кучлар кучайганлиги Президентнинг 2000 йил 7 февралдаги Фармони билан тасдиқланган янги Мудофаа доктринасини ишлаб чиқиш заруриятини юзага келтирди, унга мувофиқ мамлакат Қуролли Кучлари ўзида Мудофаа вазирлиги бўлинмалари, Чегара қўшинлари, Ички ишлар вазирлиги ҳамда Миллий хавфсизлик хизматининг махсус бўлинмалари ва бошқа идораларнинг ҳарбий тузилмаларини бирлаштирди. Мудофаа ва ҳарбий қурилиш соҳасида ягона давлат сиёсатини ўтказиш ҳамда ривожланган демократик давлатлар тажрибасини чуқур ўрганиш асосида Қуролли Кучлар устидан самарали фуқаролик назоратини ўрнатиш мақсадида Мудофаа вазирлиги ҳамда республиканинг мудофаа ва хавфсизликни таъминловчи бошқа тузилмалари олдида турган вазифалар

қайта кўриб чиқилди. Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазири этиб ҳарбий бўлмаган шахс тайинланди. Қуролли Кучларнинг Бирлашган штаби ташкил этилди ва у Ўзбекистон Республикасининг суверенитети ҳамда ҳудудий яхлитлигини қуролли ҳимоя қилиш бўйича қарорларни ишлаб чиқувчи ва амалга оширувчи ягона қўмондонлик органига айланди. Компьютер технологияларидан, моделлаштириш, чалғитиш услубларидан ва бошқа замонавий таълим шаклларидан фойдаланиладиган, ҳарбий хизматчиларни тайёрлашнинг мутлақо янги шакллари ҳисобланадиган сержантлар мактаблари ва тайёрлов марказлари жорий этилди. Ўзбекистон ҳарбий хавфсизлигини таъминлашнинг ҳуқуқий асослари ҳам шуларга мувофиқ равишда ривож топиб, эндиликда қонун ҳужжатларининг бутун бир мажмуини ташкил этади. 1999 йилдан бошлаб “Ўзбекистон Республикасининг Давлат чегараси тўғрисида” (1999 йил 20 август), “Фуқаро муҳофазаси тўғрисида” (2000 йил 26 май), “Терроризмга қарши кураш тўғрисида” (2000 йил 15 декабрь), янги таҳрирдаги «Мудофаа тўғрисида” (2000 йил 11 май), “Умумий ҳарбий мажбурият ва ҳарбий хизмат тўғрисида” (2002 йил 12 декабрь) ва “Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари резервидаги хизмат тўғрисида” (2003 йил 25 апрель) каби қонунлар қабул қилинди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий прокуратурасини ташкил этиш тўғрисида” (30.03.1999 й. №ПФ- 2277), “Ўзбекистон Республикаси Ҳарбий судини ташкил этиш тўғрисида” (23.09.1999 й. №ПФ-2421) ва бошқа Фармонлари ҳам эълон қилинди. Қонунчилик – жамиятнинг ҳуқуқ ва эҳтиёжларига монанд ҳолда тинимсиз ривожланиб борадиган жонли организмдир. Шунга мувофиқ равишда ҳарбий ҳуқуқни тегишли фан тармоғи сифатида ривожлантириб бориш зарур. Ҳарбий қонунчилик тизимида рўй бераётган ўзгаришлар норматив-ҳуқуқий бошқарувнинг мазкур соҳадаги тартиботларини чуқур

тадқиқ қилиш натижаларига асосланиши керак. Бундан ташқари, миллий хавфсизлик ҳуқуқи тизимини, унинг тузилмалари ва таркибини талқин ва баён этишда янгича ёндошувларга эҳтиёж сезилмоқда. Бу вазифанинг талаб даражасида ҳал этилиши қонунчиликдан барчанинг фойдаланиш эркинлигини таъминлаш ва қонунлардаги такрорийликнинг олдини олиш имконини беради, миллий хавфсизликни таъминлаш соҳасида юзага келадиган муносабатларни бошқариш тизимига тааллуқли нормаларнинг ўзаро уйғун бўлиши ва тўғри қўлланишига олиб келади. Шубҳасиз, миллий хавфсизликни таъминлашга доир ҳуқуқ тизимини ривожлантириш жараёни ҳали ниҳоясига етганича йўқ. Ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиш предмети ўзгармоқда, унинг механизми такомиллашмоқда. Янги муаммолар ҳам вужудга келмоқда, уларни ҳал этиш учун илмий асосланган янгича ёндошувлар талаб қилинаётир. Табиийки, ижтимоий муносабатлар ривожи юридик муносабатлар ривожига нисбатан илдамроқ бўлади. Қонунчилик ҳамиша сиёсий-ҳуқуқий ва иқтисодий маданиятнинг йиғма маҳсулоти, тегишли ижтимоий муносабатларга измини ўтказишнинг йўл қўйиш мумкин бўлган чегарасини белгилашга нисбатан жамиятнинг англаб етилган эҳтиёжларининг амалга оширилишидир. Хавфсизлик ва мудофаа соҳасидаги қонунчиликнинг ривожи, шунингдек, қабул қилинаётган қонунлар ижроси устидан назорат қилиш механизмларининг самарадорлигини ошириш, бизнинг назаримизда, Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик концепциясида кўзда тутилган мақсадларга эришишнинг асосий омилларидир.

Похожие

Узбекистон Республикаси махаллий давлат хокимияти органларининг конституциявий асослари

Узбекистон Республикаси Конституциявий хукук фани

Узбекистон Республикаси Президентининг конституциявий-хукукий макоми

Узбекистон Республикаси Конституциявий хукукининг предмети, тушунчаси ва услублари

Узбекистон Республикаси конун чикариш хокимиятининг конституциявий асослари.zip