Узбекистон Республикаси Конституциясининг давлат ва жамият хаётида тутган урни ва аҳамияти - Юриспруденция - Рефераты

Узбекистон Республикаси Конституциясининг давлат ва жамият хаётида тутган урни ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

103 KB

Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг давлат ва жамият ҳаётида тутган ўрни ва аҳамияти Режа 1 -. Конституциянинг юридик табиати, асосий функциялари ва барқарорлиги 2 -. Ўзбекистон Конституцияси – демократик давлат қуриш ва ҳуқуқий ислоҳотларнинг пойдевори 3 -. Ўзбекистон Конституциясининг тарихий-ҳуқуқий ва маънавий илдизлари 4 - . Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ўзига хос хусусиятлари 5 -. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг юридик хусусиятлари

1-. Конституциянинг юридик табиати, асосий функциялари ва барқарорлиги Конституциянинг юридик хусусиятлари ва функцияларини таърифлаш муҳим аҳамият касб этади. АҚШ Конституцияси ва "иккинчи авлод" конституциялари ўзининг сиёсий шиор шаклидаги қоидаларининг нисбатан камлиги ва анчагина юридик мазмуни билан ажралиб туради. Конституцияга барча белгиларга эга бўлган юридик ҳужжат сифатида қараш-ҳозирги конституционализмнинг муҳим жиҳати дир . Конституциянинг асосий мазмуни шиор шаклидаги ва баҳоловчи қоидаларнинг кескин камайтирилганлиги билан ҳам ажралиб туради (асосан кириш қисмларида "умумий қоидалар"). Асосий қонуннинг бир-бири билан ўзаро боғлиқ бир қанча функцияларини кўрсатиш мумкин. Конституциянинг сиёсий -ғоявий мазмуни жамиятнинг ижтимоий тузилишини тартибга солади ҳамда сиёсий ҳаётни ва курашни муайян ҳуқуқий доирага солишни мақсад қилиб қўяди. Конституция ташкилий функциясининг маъноси-давлат институтлари тузилишини ва давлат органлари фаолиятини миллатнинг бирлигини ҳамда келажак авлодга демократик жамиятни ташкил этиш ва улар фаолиятининг асосий кўрсаткичларини тартибга солишдан иборат. Агар конституциянинг мазмун ва моҳияти тараққиёт даражасининг кўп йиллик режаларини ўзида мужассамлаштирган бўлса, жамиятда муайян қадриятларни қарор топтириш мақсадида маънавий соҳага таъсир этишга қаратилган бўлса, конституциянинг юридик функцияси унинг амал қилаётган тизим асоси сифатидаги ўрнини акс эттиради. Шу муносабат билан, конституция юридик функцияларининг ичида энг муҳимлари қуйидагилардан иборат: биринчидан , конституциявий қоидалар амалдаги ҳуқуқнинг олий моддий мезонидир; ҳуқуқ соҳасида мавжуд бўлган ва пайдо бўладиган барча қоидалар конституциявий қоидаларга мос келиши шарт;

иккинчидан , конституция матнида ҳуқуқнинг асосий принциплари кўрсатилиши; учинчидан , амалдаги ҳуқуқ манбалари тизимининг конституциявий жиҳатдан таърифланиши; тўртинчидан , конституциявий норм аларнинг ўзи асосан бевосита амал қиладиган қоидалар, яъни улар судлар ва юрисдикация мақомига эга бўлган органлар томонидан бажарилиши керак. Конституциянинг юридик табиати ва функциялари унинг норматив ҳужжатлар тизимида устун мавқега эгалигида ёрқин кўринади. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси давлати миз Асосий қонуни бўлиб, бевосита амал қиладиган юридик қоидалар н и мазмуни бўйича умумийлаштириб беради ва шиор тарзидаги қоидаларни иложи борича кам ифодалайди. Конституциянинг барқарорлиги сиёсий маданият ва маънавиятнинг алоҳида турига боғлиқ. Давлатнинг ва қонуннинг фуқаролар ва жамият ҳаётига аралашуви бозор иқтисодиётининг ўзини - ўзи бошқариш механизмлари ва бошқа қудратли кучлари билан чекланган. Бу АҚШнинг ўзига хос жиҳатидир. Франция эса ана шу 200 йил давомида бошқа ўзига хос қонуниятлари бўйича яшади. Конституциядаги нисбатан тез-тез бўладиган ўзгартишлар ҳам ана шундан. Бундай вазият фақат Францияда эмас. Масалан, 1950 йилдан бошлаб Ҳиндистон Конституциясида дастлабки матннинг 2 / 3 қисми ўзгариб кетган. ГФРнинг Асосий қонунини ҳам анча барқарор деб эътироф этиш мумкин: унга ўзгартишлар киритиш учун Бундестаг ва Бундесратнинг учдан икки қисмидан иборат кўпчилиги овоз бериши кифоя қилади. Шу боис , Fарбий Германиянинг Конституцияси бошқа мамлакатларникига қараганда кўпроқ (35 марта) ўзгартирилган, аммо ушбу мамлакатдаги вазият ҳамма томондан қараганда энг барқарордир.

Кўплаб давлатларда конституциянинг ўзгартирилиши мумкин бўлмаган моддалари белгилаб қўйилган. Бу бошқарув шакли, ислом маданияти мамлакатларида эса-давлат дини ҳақидаги моддаларга тегишли. Умуман хорижий мамлакатларнинг тажрибаси анча "қаттиқ" конституциянинг афзаллигидан далолат бермоқда. Барқарорлик, ўз навбатида, жамият олий нормалари ва қадриятларининг ифодаси бўлмиш конституциянинг маънавий обрўйини кўтаради. Конституция қоидаларининг муфассаллаштирилиши, унга айни пайтдагина муҳим бўлган мавҳум қоидаларнинг киритилиши унинг доимий равишда қайта кўрилишига олиб келиши мумкин. 2 -§. Ўзбекистон Конституцияси – демократик давлат қуриш ва ҳуқуқий ислоҳотларнинг пойдевори Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли Конституцияга асослангандир. Бизнинг конституциявий сиёсатимиз ўз миллий давлатчилигим и зни, иқтисодиётимизни ва маъанвиятимизни камолот чўққиларига олиб чиқишга қаратилган. Ўзбекистонда суверен де м ократик давлат қуриш ва ҳуқуқий ислоҳотлар конституциявий беш тамойилга – принципга асосланган. Бу тамойиллар Президентимиз нутқларида, рисолаларида атрофлича илмий ва амалий жиҳатдан асослаб берилган. Бу – биринчидан , иқтисодий ислоҳотлар ҳеч қачон сиёсатнинг таъсири остида бўлмаслиги, яъни бирон бир мафкурага бўйсундирилмаслиги керак. Бу эса иқтисод ҳамиша сиёсатдан устун турмоғи керак, деганидир. Иқтисодни мафкура таъсиридан чиқармоқ лозим. Етмиш йил мобайнида иқтисодиёт ғоят сиёсийлаштириб юборилган эди. Сохта социалистик иқтисодий назарияга сингиб кетган ақидапарастлик, догматизм узоқ йиллар давомида ҳозирги замон илмий тафаккурининг чўққиси деб кўрсатиб келинди.

Иккинчидан , иқтисодни бошқаришда, айниқса, бозор иқтисодига ўтилаётганда, давлат бошқарув жиловини қўлдан чиқармаслиги керак.Фақат давлатгина,қонуний асосда сайланган ҳокимиятгина асосий ислоҳотчи бўлиши мумкин. Бундан ташқари, давлат тўрачиликка, бюрократизмга, таркиб топган психологияга барҳам бериши, бозор иқтисодиёти инфраструктурасини ижтимоий ларзаларга йўл қўймайдиган оқилона ва изчил сиёсат юритиши лозим. Фақат шундагина халқ ҳаётида ижобий ўзгаришларга эришиш, ислоҳот йўлидан илгарилаб бориш ва жамиятнинг бутун фаолияти соҳасини янгилаш мумкин. Мустақил тараққиёт йўлига кирган кўпгина мамлакатларнинг тажрибаси давлат ҳамиша туб ўзгаришларнинг пешқадами бўлиб келганлигидан далолат беради. Бир томондан, мамлакатни ва унинг аҳолисини ҳимоя қилган, иккинчи томондан –одамларни, ташкилий тузилишларни ислоҳотларга тайёрлаган. Давлат бамисоли уларни янгича яшашга мажбур этган ва рағбатлантирган. Эски система таянчлари емирилган ва янгиси эндигина қурила бошлаган ёш, суверен давлат тарихидаги мураккаб бир даврда тартибсизлик ва бузғунчиликка йўл қўйиб бўлмайди. Бундай тартибсизлик ва бузғунчилик эса ҳокимият заиф ва уқувсиз бўлган жойда п айдо бўлади. Тоталитар тузумдан чинакам суверенитетга ўтиш даврида эса гарчи ақлли ва истеъдодли бўлса-да, қандайдир академиклардан ва амалиётчилардан тузилган команда эмас, балки давлат асосий ислоҳотчи бўлиб чиқади. Эски жамият кетиб, ўрнига янгиси қурилаётган ўтиш даврида нақ шу давлат бошқарув жиловини қўлдан чиқармаслиги керак. Қонуний равишда сайланган кучли ҳокимият- Ўзбекистон алоҳида ўрин эга л лаб турган Ўрта Осий минтақасидаги барқарорликнинг кафилидир. Ўзбекистоннинг кўп миллатли халқи ишонадиган кучли давлат ҳокимиятигина осойишталикни сақлай олади, республикни тараққиёт йўлига олиб чиқади.

Тинчликни, барқарорликни, фуқаролар ва миллатлар тотувлигини сақлаш – давлат тузиш ва иқтисодиётни замонавийлаштириш вазифаларини ҳал қилишнинг энг муҳим шартидир. Бу вазифаларни ҳал қилиш учун эса кучли ҳокимият керак. Кўпдан-кўп қийинчиликларга қарамай, Ўзбекистон собиқ Иттифоқнинг энг барқарор республикаларидан бири бўлиб қолмоқда. Учинчидан , Конституция ва қонунларга қатъий риоя қилиш. Бу ҳуқуқий давлат тузишнинг зарур шартидир. Ўзбекистоннинг асосий қонуни- Конституциядир. Чет мамлакатларнинг ва халқаро ташкилотларнинг мутахассислари бизнинг Конституциямизни, қабул қилинган қонунларимизни энг илғор, прогрессив қонунлар сирасига дадил киритиш мумкин, деб тасдиқладилар. Ҳар бир ёш давлатда чинакам демократик Конституция ва қонунларга эга бўлишнинг ўзи кифоя қилмайди. Биринчи навбатда барча фуқароларнинг уларга қатъий оғишмай риоя этишларига эришмоқ зарур. Бизнинг мақсад- ҳар бир фуқаронинг, шахси ва лавозимидан қатъи назар, қонунларга сўзсиз риоя этишини таъминлашдир. Конституция, Қонун ҳамма нарсадан устун турмоғи ва ҳамма учун мажбурий бўлмоғи лозим. Афсуски, бизда Конституцияга, қонунга нисбатан энг оддий ҳурмат ҳисси тарбияланмаган эди. Аҳолига ҳуқуқий маданиятни, Конституциянинг, қонуннинг ҳарфи ва руҳига ҳурмат билан қарашни сингдириб бориш лозим. Бусиз ҳуқуқий давлат қуриб бўлмайди, инсон ҳуқуқлари ва озодлигини ҳимоя қилиб бўлмайди. Демак, асосий нарса – Конституцияни, қонунни ҳурмат қилишдир. Ҳақиқий демократик давлатда ҳамма – хоҳ Президент ёки оддий фуқаро бўлсин, хоҳ камбағал ёки ишбилармон бўлсин, Конституция ва қонунга амал қилади. Биз турмушнинг барча соҳаларида Конституция ва қонуннинг устунлик қилишига эришмоғимиз лозим. Фуқаролар ишонган ҳокимият кучли бўлади. Ишончнинг кафолати эса – Конституция ва қонунларга қатъий риоя этилишидир.

Конституциявий қонунчиликни ва ҳуқуқ тартиботни қарор топтиришнинг бошқа жиҳати ҳам бор. У мамлакатимизда ўтказилаётган демократик ва иқтисодий ислоҳотлар учун барқарор ҳуқуқий замин яратишдир. Фақат шундагина иқтисодий ўзгаришларда сезиларли натижаларга эришиш мумкин. Ўзбекистонда мулкий муносабатларни тартибга солувчи, корхоналар фаолиятини, ташқи-иқтисодий банк, тадбиркорлик, биржа фаолияти нормаларини белгилаб берувчи бир қатор қонунлар қабул қилинди. Республикада корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш, хусусийлаштириш, акциялаштириш соҳасида ўтказилаётган тадбирлар ҳуқуқий заминга қўйилди. Ўзбекистонда изчил равишда, бозор иқтисодиётига ўтила борган сари ҳуқуқий институтлар ҳам шаклланмоқда, бозор муносабатларини маданий шаклда жорий этишга имкон берадиган, сохта бозор иқтисодининг илдиз отиб кетишига қарши қаратилган қонунлар мажмуи яратилмоқда. Вазифа фақат халқаро нормаларга мос келадиган қонунлар ишлаб чиқиш ва қабул қилишдагина эмас, балки уларга сўзсиз риоя этилишидан ҳам иборатдир. Тўртинчидан , кучли ижтимоий сиёсат юритмоқ керак. Бозор муносабатларини жорий этиш билан бирга аҳолини ижтимоий ҳимоялашга қаратилган таъсирчан тадбирларни амалга ошириб бормоқ даркор. Бу бозор иқтисодиёти йўлидаги энг зарур вазифалар бўлган ва бундан буён ҳам шундай бўлиб қолади. Демократик ва иқтисодий ислоҳотлар йўлида эришилган ижодий силжишлар сўнгги йилларда республикада аҳолининг энг муҳтож қатламларини ишончли ҳимоя қилишга қаратилган иқтисодий сиёсат юритилганлигидан далолат беради. Ўзбекистонда демографик юкнинг энг оғири оила зиммасига тушмоқда. Бутун аҳолининг ярмига яқини ўн олти ёшгача бўлган болалар ва ўсмирлардир. Улар жисмонан бақувват ва ўқимишли кишилар бўлиб етишмоқлари учун уларни ҳимоялаш, боқиш, тарбиялаш керак. Республикада олти-етти жон турадиган оила бир ходимнинг маошига яшайди.

Биз олдимизга буюк мақсадни- аҳолининг соғлом бўлишини таъминлаш вазифасини қўйганмиз. Дунёда биринчи бўлиб Ўзбекистонда Соғлом авлод учун ордени таъсис этилди. Биз биламизки, аҳоли жисмоний, маънавий, моддий жиҳатдан соғлом бўлмаса, яъни соғлом авлодсиз ривожланган мамлакатлар қаторига чиқиб олиш мумкин эмас. Аҳолининг давлат ҳимоясига муҳтож бўлган бошқа қатлами ҳам бор – булар, етим-есирлар, қариялар, ногиронлар, кўп болали оналардир. Бугун уларнинг тирикчилиги қийинлашиб қолди. Шунинг учун ҳам давлатнинг вазифаси кишилар бошига очлик ва муҳтожлик тушишига йўл қўймасликдир. Давлат ўз аҳолисини ҳимоя қила олсагина у инсонпарвар, демократик, ҳуқуқий давлат бўлади. Бешинчидан , бозор иқтисодига ўтиш шошма-шошарликсиз, босқичма- босқич амалга оширилмоғи лозим. Ўзбекистон ўз тараққиёт йўлини танлаб олган, бу йўл бозор иқтисодиётига босқичма-босқич ўтишга асосланган. Шу нарсани алоҳида таъкидламоқ лозимки, танлаб олинган йўлнинг асосий мазмуни ва мақсади – бу сохта революцион сакрашларсиз, фожиали оқибатлар ва кучли ижтимоий ларзаларсиз, эволюцион йўл билан, маданий равишда нормал тараққиётга ўтишдир. Бозорга босқичма-босқич ўтмоқ керак. Қўйилган мақсад сари қадам- бақадам илгарилаб бориш лозим. Ўн йиллар мобайнида кўпинча зўравонлик билан кишилар миясига сингдириб келинган нарсани бир лаҳзада ўзгартириб бўлмайди. Ташкилий, иқтисодий, молия-кредит системасини ўзгартириш, тегишли ҳуқуқий базани, бозор инфраструктурасини вужудга келтириш, кадрлар тайёрлаш учун вақт керак бўлади. Одамларнинг ўзларини жамиятни янгилаш ва қайта тузиш зарурлигига ишонтирмай туриб, ҳаракатлантирувчи кучларни, асосий йўналишларни, далил-исботларни ўзгартирмай туриб, ислоҳотлар сари кескин ва аниқ қадам ташлаб бўлмайди, янги жамият қуриб бўлмайди, принцип жиҳатдан янги муносабатларни жорий этиб бўлмайди. Бозор иқтисодиётига ўтиш-қуруқ мақсад эмас, балки биринчи навбатда халқ учун муносиб ва фаровон ҳаётни таъминлаш воситасидир. Бу ерда Шарқ

турмуш тарзини, психологиясини, фалсафасини, буюк ислом фанини ҳисобга олмоқ керак. Бозор- бу психологиядир. Буни ҳисобга олмасдан бўлмайди. Шунинг учун бизнинг асосий вазифамиз ҳеч қандай ижтимоий ларзаларсиз, очлик-қашшоқлик кўрмасдан, кишиларга зиён-заҳмат етказмасдан ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг янги босқичига етиб келишдир. Шу маънода Ўзбекистон ўз йўлини танлаб олган ва шу йўлдан бормоқда. Ҳозирги тараққиёт босқичида иккита асосий вазифа устувор ҳисобланади. Биринчиси – иқтисодий базаси ижтимоий йўналтирилган янги давлатнинг, янги тузумнинг моделини яратиш. Иккинчиси – бозорга ўтишни ташкилий жиҳатдан таъминлаш, янги кадрлар корпусини шакллантириш. Ислоҳотга алоқадор кишилар ва аввало, масъул ходимлар унинг моҳиятини тушуниб етган, республика ва халқ эҳтиёжлари тўғрисида ўйлайдиган, ислоҳот ким учун ва нима учун ўтказилишини тушунган, ҳақиқий ватанпарвар бўлган тақдирдагина ислоҳотлар юришиб кетади. Улар мақсад ва вазифаларимизни аниқ тасаввур этишлари, ўйлаб қўйилган режаларни амалга оширишга лаёқатли бўлишлари керак. Биз мутлақо янги ижтимоий-сиёсий тузум ва давлат моделини яратмоқдамиз. Ўзбекистон - келажаги буюк давлат. Давлатимизнинг ҳамма нарсаси: табиий бойликлари, серҳосил ерлари, буюк дарёлари бор. Бу муқаддас ерда меҳнатсевар, истеъдодли халқ яшайди. Бизга тиниб-тинчимас, серғайрат, ишчан, халққа садоқат билан хизмат қиладиган, бу моделга ҳаёт бағишлайдиган билимдон, ташаббускор кишилар керак. 3 -§. Ўзбекистон Конституциясининг тарихий-ҳуқуқий ва маънавий илдизлари Ўзбекистон Республикаси Конституцияси халқимизнинг кўп минг асрлик бой миллий давлатчилик тарихий-ҳуқуқий ва маънавий меросига

асосланган. Ўзбекистон ҳудудида давлатчилик ва ҳуқуқ тарихи ўзининг чуқур илдизларига эга бўлиб, қадим-қадим даврларга бориб тақалади. Келинг, шу муносабат билан миллий давлатчилигимиз ва сиёсий-ҳуқуқий маънавиятимиз томирларига бир назар солайлик. Тарихий тараққиётнинг айрим босқичларида мамлакатимиз ҳудуди йирик давлатлар таркибига кирган бўлса, айрим босқичларида унинг ҳудудида бир неча мустақил давлатлар мавжуд бўлган. Ўзбек давлатчилиги ва ҳуқуқи пайдо бўлиши қуйидагича. Сўнгги тарихий маълумотларнинг гувоҳлик беришича, эрамиздан аввалги биринчи минг йилликда ҳозирги Марказий Осиё ҳудудида 20га яқин қабилалар бўлиб, улар бир неча қабилалар иттифоқига бирлашган эдилар. Булар орасида бир неча сак қабилаларини бирлаштирувчи массагетлар иттифоқи алоҳида мавқе билан бошқалардан ажралиб турган. Туркий халқлар, жумладан ўзбек халқининг чуқур илдизлари ана шу массагетларга бориб тақалади. Тарихий манбаларда эрамиздан аввалги XV - XII асрларда Марказий Осиё ҳудудининг асосий қисми Оссурия давлати таркиби д а бўлганлиги, мустақил Хоразм давлати ҳақида маълумотлар учрайди. Эрамиздан аввалги VI асрнинг ўрталарида Марказий Осиёда Аҳмоний подшоҳларининг ҳукмронлиги ўрнатилади. Эрамиздан аввалги IV асрнинг иккинчи ярмида хоразмликлар, кейинчалик сак қабилалари мустақилликка эришади. Эрамиздан аввалги IV асрнинг охирги чорагида Хоразм давлатидан ташқари бутун Ўрта Осиё македонияликлар томонидан босиб олинади. Искандар Зулқарнайн вафотидан сўнг, Ўрта Осиё ҳудуди Салавкийлар давлати таркибига киритилди. Эрамиздан аввалги III аср ўрталарига келиб Грек-Бақтрия подшол и ги ташкил топиб, унинг таркибига Бақтрия, Сўғдиёна, Марғиёна ва Паркана (Фарғона) киради. Кейинчалик Ўрта Осиё ҳудудида Хораз м давлати билан чегарадош бўлган Тоҳаристон давлати ташкил топади. Кўп ўтмай у кичик-кичик давлатларга бўлиниб кетади.

Эрамизнинг I - IV арсларида Ўрта Осиё ҳ удуди Кушон подшолиги таркиби д а б ў лди, IV асрнинг охирги чорагида Марказий Осиёда кичик-кичик давлатлар ташкил топди. V аср ўрталарида Ўрта Осиё Эфталитлар давлати томонидан босиб олинди. VI асрнинг охирги чорагидан араблар босиб олгунгача Ўрта Осиё Ғ арбий Турк ҳ о қонлиги таркибида бўлди. VIII аср бошларида Ўрта Осиёда араблар ҳукмронлиги ўрнатилди. Араблар бизнинг ўлкани Мовароуннаҳр деб атадилар. IX аср охири - X аср бошларидан X асрнинг иккинчи ярмигача Ўзбекистон ҳудудида Сомонийлар, X асрнинг иккинчи ярмидан Қорахонийлар, XI аср бошларидан Салжуқийлар ҳукмронлик қилдилар. XI аср бошларида Хоразм ғ азнавийлар томонидан босиб олинди. XII асрнинг ўрталарида Мовароуннаҳрни Қоракидонлар ўзига бўйсундирди. XII асрда Хоразм яна мустақилликка эришди. XIII аср бошларидан XIV асрнинг 60-йиллари ўрталаригача Мовароуннаҳрда муғуллар, XV аср охирларигача Темур ва темурийлар, XVI асрдан Шайбонийлар ҳукмронлик қилдилар. XVI асрнинг охирида Ўзбекистон ҳудудида Бухоро, Хива, XVIII аср бошларида Қўқон хонликлари ташкил топди. Ўрта Осиё XIX аср иккинчи ярмида Россия томонидан босиб олинди. Қўқон хонлиги тугатилди. Туркистон генерал–губернаторлиги ташкил қилинди. Бухоро ва Хива хонликлари устидан Россия протекторати ўрнатилди. Ҳудудимиз Туркистон ўлкаси деб атала бошлади. 1917 йилда қизил империя ҳукмронлиги ўрнатилиб, Ўзбекистон Совет социалистик Республикаси тузилганидан кейин , Ўрта Осиё ибораси қўлланила бошлади. Демак, бизнинг ёш мустақил ўзбек давлатимиз ўзида кўҳна Сўғдиёна ва Хоразмдан бошлаб, Сомонийлар, Хоразмшоҳлар, Темур ва темурийлар давлатларининг давлат бошқарув тажрибасини, қадимий халқимизнинг бутун тарихий тажрибасини ҳамда унинг ўз миллий давлатига эга бўлиш каби асрий орзуларини мужассамлаштирган. Яъни ҳозирги ўзбек давлати умумжаҳон ва миллий давлатчилик тараққиёти қонуниятларини ўзида узвий

равишда мужасамлаштиради. Ўзбек давлати ўзининг салкам 3 минг йиллик тарихига эга. Ўзбекистон Оврупо ва Осиё маърифатпарвар дунёсини нг , цивилизацияларини бирлаштирувчи буюк халқаро йўллар кесишган заминда жойлашган. Маърифатпарварчилик давридаги маънавиятимиз шакллана бошланганига камида 3 минг йил бўлган. Ўзбеклар ғоят кў ҳ на ва кўпдан-кўп негизга –саклар, массагетлар, сўғдлар, Ксеркс ва И с кандар Зулқарнайн, Салавкийлар ва кўп қабилали туркларгача бўлган ғоят қадимий ва чуқур илдизли миллат ҳисобланади. Уларнинг авлод-аждодлари бундан минг йил муқаддам шу тупроқда ўтроқ бўла бошладилар. Ўзбек элати шаклланишида ўтмишда араблар ва форс-тожик маданияти намояндалари, XIII - XIV асрлардаги мўғуллар ҳ амда XV - XVI асрлардаги Чингизхоннинг Чи ғ атой улуси мўғуллари ў зларининг бевосита таъсирини к ўрсатганлар. Бу масалага чуқурроқ қарайдиган бўлсак, ўзбекларнинг ота-боболарига, аждоду авлодларига ҳиндлар, хитойлар, греклар томонидан ҳам маданий таъсирлар бўлганини кўриш мумкин. Таъбир жоиз бўлса, элат тарзида шаклланган бу ўзига хос гилам уйғурлар, арманлар ва ўнлаб бошқа нисбатан кам сонли миллий жамоаларга тааллуқли, дарҳол кўзга ташланмайдиган маданий иплар билан тўқилганлигини айтиш керак. Йигирма асрдан кўпроқ даврдан бери Бухоро, С амарқанд ва бошқа шаҳарларда бизнинг авлод-аждодлар билан бирга яҳудийлар яшаган ва яшаб келишмоқда. X асрдан XV асргача Мовароуннахр шаҳарларида талайгина христиан-несторианлар, насронийлар ҳам яшаганлар. Ислом қабул қилингунга қадар мўғул ҳукмдорлари оммавий равишда уларга ҳомийлик қилганлар. XIX аср охиридан эътиборан Туркистон халқлари орасига руслар ва рус маданияти кишилари қўшилди. Буларнинг ҳаммаси аниқ тарихий ва миллий ўзига хослик шароитида миллий давлатчиликнинг ва ҳуқуқий тизимнинг табиий туғилиши ва ривожланишининг гувоҳидир. Ўлкамизнинг мўғулларгача бўлган ва темурийлар давридаги номи – Мовароуннаҳр Уйғониши ҳақида алоҳида тўхталиб ўтиш даркор. Ислом

цивилизацияси халқимизнинг дунёқарашини тўлдирди ва бойитди, бу халқ жаҳонга таниқли ва умумбашарият томонидан тан олинган буюк мутафаккирларни етказиб берди. Бугунги кунда мустақил Ўзбекистон ўз тараққиётининг бутун асоси бўлмиш миллий давлатчилиги, ҳуқуқий тизимни қайтадан яратмоқда. Халқимизнинг маънавияти камол топмоқда. Ўзбекистон Республикаси ҳуқуқий давлат қуришга азму қарор қилган экан, юксак ҳуқуқий маданият, Конституция ва қонунга ҳурмат, итоатгўйлик миллий истиқлол мафкурасида муҳим ўрин эгаллаши лозим. У ўзида халқимизнинг энг ардоқли фазилатлари – иймон ва инсоф, меҳр-оқибат, шафқат ва раҳмдиллик, уят ва андиша, ор-номус, ўзаро ҳурмат, юксак ватанпарварлик, элига ва халқига садоқат қадриятлари ва ғояларини мужассамлаштиришига ишончимиз комил. Ўзбек халқи асрлар мобайнида авайлаб сақланиб, сайқал топиб келган ўз миллий урф-одатлари, расм-русм, удум ва анъаналари, ғурури, ижтимоий- иқтисодий турмуш тарзи, ҳуқуқий онги, эътиқоди, бир сўз билан айтганда, маданий-маън а вий дунёси билан ажралиб туради. Буюк аждодларимиз уму м башарият маърифатпарварлигини яратишда бевосита иштирок этганлар, улар жаҳон цивилизациясига улкан ҳисса қўшганлар. Уларнинг бой маданий- ҳуқуқий меросидан Асосий Қомусимизни яратишда кенг фойдаланилди. Мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Конституцияси 1992 йилда қабул қилинган Асосий Қонунни нима учун биринчи Конституция деяпмиз. Нима, олдинги конституциялар Ўзбекистонники эмасмиди,–деган табиий савол туғилади. Бундай дейишга бир неча сабаблар бор. Биринчидан , Ўзбекистон давлат мустақиллигига эришгандан сўнг , муқаррар равишда ўзининг Асосий Қонунини қабул қилишга зарурат туғилди. Чунки ҳар бир мустақил давлат ўзининг Конституциясига эга бўлиши керак. Иккинчидан , биз бозор иқтисодиёти томон одимла б борар эканмиз, натижада, тубдан янги иқтисодий тизимга ўтаяпмиз. Жамиятнинг сиёсий,

иқтисодий, маънавий ҳаётига оид энг асосий масалал а р Конституция томонидан тартибга солинади. Учинчидан , қабул қилинган Конституция ҳеч кимнинг кўрсатмаларисиз, бирон-бир тайёр андозадан кўчирмачили к йўли билан эмас, балки жаҳон ва тарихи й конституциявий тажриба ва амалиётдан келиб чиқиб тайёрланди. Тўртинчидан , Асосий Қонунимизда сўнгги йилларда мамлакати мизда жорий этилган ва ҳаёт тажрибасидан ўтган янги конституциявий институтлар ўз аксини топган. Бундай институтлар жумласига Президентлик бошқарув шакли, ҳокимлик институти, Конституциявий назорат, сайлов тизимидаги ўзгаришлар, кўппартиявийлик, мулкчиликнинг хилма-хиллиги ва ҳакозолар киради. Шу сабабларга кўра Асосий Қонунни чиндан ҳам мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Конституцияси деса бўлади. 4 -§ Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ўзига хос хусусиятлари Асосий Қонунимизнинг олдингилардан ва бошқа давлатларнинг Конституцияларидан ажралиб турадиган ўзига хос жиҳатлари қуйидагилардан иборат: Биринчидан , 1992 йилги Конституциямиз ўзининг туб моҳияти ва фалсафаси, мақсадлари ва ғояларига кўра янги ҳужжатдир. Республикамизнинг олдинги Асосий Қонунлари биз собиқ Иттифоқ таркибида қоғоздагина мустақил бўлган давлатнинг Конституциялари эди. Ушбу Қомусимиз эса биринчи моддасидан то охирги моддасигача мустақиллик ғояси билан суғорилган. Иккинчидан , Конституциямиз ўзининг ички тузилиши ва янги конституциявий институтлари билан ажралиб туради. Бунда 1991 йили қабул қилинган “Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигининг асослари тўғрисида”ги конституциявий қонун муҳим мезон бўлиб хизмат қилди.

Учинчидан , Асосий Қонун бошқа конституциялардан фарқли ўлароқ, ўта мафкуралаштириш ва сиёсатлаштириш руҳи билан суғорилмаган. Унда коммунистик мафкура, синфийлик, партиявийликдан асар ҳам йўқ. 1 Умумбашарий инсоний қадриятлар биз қураётган ҳуқуқий давлат ва демократик, адолатли фуқаролик жамиятининг асоси бўлмоғи керак. Тўртинчидан , Конституциямиз жаҳон ҳамжамияти томонидан эътироф этилган халқаро ҳуқуқ талаб ва қоидаларига жавоб берадиган тарзда тайёрланган. Чунки Ўзбекистон халқаро муносабатларнинг тенг ҳуқуқли субъекти сифатида ўзининг Конституциясида шундай талаб ва қоидаларни тан олган ва мустаҳкамлаган. Ўзбекистоннинг ташқи сиёсати давлатларнинг суверенлиги тенглиги, куч ишлатмаслик ёки куч билан таҳдид қилмаслик, чегаралрнинг даҳлсизлиги, низоларни тинч сиёсий воситалар билан ҳал этиш, ички ишларга аралашмаслик қоидаларига ва халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этган бошқа қоидалари ва нормаларига амал қилиш заминига қурилган. 2 Бешинчидан , Конституциямиз жаҳон конституциявий тажрибасига кенг таяниши ва ижобий томонлардан атрофлича фойдаланганлиги билан ҳам ажралиб туради. Конституциямиз энг тараққий этган мамлакатлар, хусусан, АҚШ, Туркия, Франция, Германия Швеция, Италия каби Fарб давлатлари, руҳияти ва этник жиҳатлардан бизга яқин бўлган Япония, Миср, Ҳиндистон ва бошқа Шарқ давлатларининг бой тажрибасидан энг демократик жиҳатларини, инсонпарварлик ғояларини тараннум этувчи халқаро хужжатларнинг талабларини ўзида жамлаган. Олтинчидан , Конституциямиз ни мустақил давлатимиз равнақининг ҳуқуқий кафолати даражасига кўтарувчи энг муҳим белги унда жаҳоннинг илғор конституциявий тажрибасини миллий-маънавий ва ҳуқуқ қадриятларимизга, ўзбек халқининг бой тарихига уйғунлаштирилиб қўлланилганидадир. 1 Каримов И.А. Ўзбекистон–келажаги буюк давлат. –Т.: Ўзбекистон, 1992, 337 б 2 Каримов И.А. Ўзбекистон–келажаги буюк давлат. –Т.: Ўзбекистон, 1992, 39 б

5-§. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг юридик хусусиятлари Мустақил давлатимизнинг 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган Конституцияси аввалги Конституциялардан ўзининг юридик мазмун ва моҳияти жиҳатидан фарқ қилиб, бу Конституцияда давлатнинг мустақиллиги мустаҳкамланди. Конституциямизнинг асосий моҳияти унинг халқ манфаатлари учун хизмат қиладиган, ҳуқуқий демократик давлат қуриш асослари белгилаб берилганлигидадир. Конституциянинг юридик х усусияти – Асосий Қонун сифатидаги унинг қуйидаги белгиларини ташкил этади. 1. Аввалом бор шуни таъкидлаш жоизки, К онституция норматив- ҳуқуқий актлар жумласига кириб, қонунларга хос бўлган ҳамма белги ларга эга бўлади. Конституция бу Олий Мажлис томонидан қабул қилинадиган ва ҳамма учун умуммажбурий кучга эга бўлган норматив -ҳуқуқий акт бўлиб, жамият қурилиши халқ ҳокимиятчилиги билан боғлиқ бўлган ҳамма ижтимоий муносабатларни тартибга солади. 2. Конституция олий юридик кучга эга , яъни барча оддий қонунлар ва бошқа норматив -ҳуқуқий актларга нисбатан устунликка эга, чунки қонунлар ва бошқа норматив -ҳуқуқий актлар К онституция нормаларига мувофиқ бўлиши шарт. 3. Конституция жорий қонунчилик учун асос бўлиб ҳисобланади ва уларнинг характерини белгилаб беради ва айни вақтда унинг нормаларини такомиллаштирувчи норматив актлар қабул қилиш зарурлигини назарда тутади. 4. Конституция яна уни қабул қилиш ва ўзгартиришни нг алоҳида тартибларини белгилайди. Конституциянинг асосий юридик белгилари қуйидагилардан иборат: 1. Конституция б ошқа норматив -ҳуқуқий актлар учун асос бўлиб ҳисобланади . У ж амият ҳаётидаги энг муҳим ижтимоий муносабатларни тартибга солади.

2. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг халқчиллиги шунда намоён бўладики, бу Конституция мутахассислар томонидан ишлаб чиқилиши билан бирга ҳаёт тақазоси билан вужудга келган Конституциядир. У Асосий Қонун сифатида халқ манфаатларига гина хизмат қилади. Конституцияда энг аввало инсон омилига катта эътибор берилган. Инсоннинг ҳар томонлама ривожланишига, уларга кенг ҳуқуқ ва мажбуриятлар берилишига шарт-шароитлар яратилган. 3. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг ҳаётийлиги. шундаки, Конституция жамиятда мавжуд ижтимоий муносабатларга тўла мос келади , ж амиятнинг ривожланиш қонуниятларига, демократик тамойилларига тўла мос келади. 4. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг барқарорлиги , у нда мужжасамлашган нормалар узоқ вақтлар давомида ўзгартиришларсиз ҳаракатда бўли шида намоён бўлади. Конституция жамият ҳаётидаги муҳим ўзгаришлар натижасида вужудга келади ва жамият ривожланишининг келгуси тарихий даври учун сиёсий-ҳуқуқий асоси бўлиб хизмат қилади. Конституция жамият тараққиёти натижаларини ўзида мужассамлайди Давлатимиз ўз олдига демократик ҳуқуқий давлат қуришни асосий вазифа қилиб қўйган экан, Конституция бу вазифани нг бажарилишида ҳамма давлат органлари, мансабдор шахсларни, фуқароларни шу ишга даъват этади. Уларни нг фаолиятини йўналтириб туради.

Похожие

Узбекистон Республикаси Конституциясининг яратилиши

Узбекистон республикаси конституциясининг асосий принциплари

Узбекистон Республикаси Давлат Мадхияси

Узбекистон Республикаси Президенти – давлат ва ижроия хокимияти бошлиги

Жамият, давлат ва ҳуқуқ