Ушлаб турилганларни қамоққа олинганларни сақлаш жойларида прокурор назорати - Юриспруденция - Рефераты

Ушлаб турилганларни қамоққа олинганларни сақлаш жойларида прокурор назорати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

117 KB

Ушлаб турилганларни қамоққа олинганларни сақлаш жойларида прокурор назорати Режа: 1. Ушлаб турилганларни, қамоққа олинганларни сақлаш жойларида, прокурор назоратининг тушунчаси ва вазифалари. 2. Жиноий жазоларни ижро этишда қонунларга риоя этплиши , устидан назорат соҳасида

Ушлаб турилганларни, қамоққа олинганларни сақлаш жойларида, прокурор назоратининг тушунчаси ва вазифалари. Бизга маълумки, Ўзбекистон Республикаси демократия ва ижтимоий адолатга тўла асосланган ҳуқуқий демократик давлат ва фуқаролик жамият қуриш учун зарур ислоҳотларни амалга оширмоқда. Ўзбекистон Республикасининг қабул қилиниши давлат ҳаётида ўлкан сиёсий ўзгариш мустақил Ўзбекистон давлатини қарор топганлигини қонуний мустаҳкамланганини намойиш этади. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов "қонуннинг устуворлиги- ҳуқуқий давлатнинг асосий принципидир. У ҳаётнинг барча соҳаларида қонуннинг қатъиян ҳукумронлигини назарда тутади. Ҳеч бир давлат органи, ҳеч бир хўжалик юритувчи ва ижтимоий-сиёсий ташкилот, ҳеч бир мансабдор шахс, ҳеч бир киши қонунга бўйсуниш мажбуриятидан халос бўлиши мумкин эмас, қонун олдида ҳамма баробардир."-деб таъкидлаган 1 . Жамиятни демократик ривожлантиришни стратегик мақсад ва вазифаларига мос келувчи ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралардан бири прокуратура органлари ҳисобланади. Конституциявий асосда давлат ҳудудида қонунларни аниқ ва бир хилда бажарилишини назорат қилиш Бош Прокурор ва унга бўйсунувчи прокурорлар зиммасига юклатилган. Прокуратура идораларининг фаолияти қонуннинг устуворлигини ҳар томонлама қарор топтиришга, ҳуқуқ тартиботни мустаҳкамлашга, Ўзбекистон Республикаси билан мустаҳкамланган, олий қадрият даражасида кўтарилган инсон ва фуқаронинг ижтимоий, иқтисодий, сиёсий, шахсий ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини, шунингдек, давлат мустақиллигини ижтимоий давлат тузумини, сиёсий ва иқтисодий тизимларини, миллий гуруҳлар ва ҳудудий тузулмаларнинг ҳуқуқларини ғайриқонуний тажовузлардан муҳофаза қилишни таъминлашга қаратилган. 1 И.Каримов "Ўзбекистон буюк келажак сари" Ўзбекистон нашриёти, 1998й, 126.

"Прокуратура тўғрисида"ги қонуннинг 4-моддасида прокуратура органлари фаолиятининг асосий йўналишларидан бири қилиб ушлаб турилганларни, қамоққа олинганларни сақлаш жойларида, жиноий жазоларни ва жиноий-ҳуқуқий таъсирининг бошқа соҳаларини ижро этиш чоғида қонунларга риоя этилиши устидан назорат ни амалга оширишдан иборат. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1997 йил 25 апрелдаги сессиясида янги Жиноят ижроия кодекси қабул қилинди. Ушбу Кодекс халқаро ҳуқуқнинг маҳкумларни қийноққа солиш ва бошқа ғайриинсоний ёки камситувчи муомала турларидан ҳимоя қилишни кўзда тутган ўта муҳим нормаларини ўз ичига олган ва қонунийлик, адолат, инсонпарварлик, демократизм, жазони ижро этишда дифференциациялаш ва индивидуаллаштиришга риоя қилиш, мажбурлов воситаларини оқилона қўллаш ҳамда маҳкумларнинг қонунга итоаткор ҳулқ атворини рағбатлантириш принципларига асосланган. Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг “Суд қарорларини ижро этишда ва қамоққа олинганларни сақлашда қонунларга риоя этилиши устидан назорат бошқармаси тўғрисида”ги Низомни тасдиқлаш ҳақидаги 2004 йил 12 апрел 5-сон буйруғи қабул қилинган. Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишда ҳамда қамоққа олинганларни сақлашда қонунларга риоя этилиши устидан назоратни янада такомиллаштириш тўғрисида» 2004 йил 11 май 24 – сон Б У Й Р У Ғ И қабул қилинган бўлиб, қуйидаги кўринишга эга: Мамлакатда юз бераётган ҳуқуқий ислоҳотлар натижасида давлат, жамият, фуқаро, инсон ҳуқуқлари ва манфаатларига давлат ёндошуви жиддий такомиллашмоқда. Давлат бошқарувининг жаҳон андозаларига мос янгича ҳуқуқий механизми шаклланмоқда.

Бироқ, суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишда, қамоққа олинганларни сақлашда, жазони ижро этиш жойларида қонунларга риоя этилиши аҳволи бугунги кун талабига жавоб бермайди. Мулкчилик, тадбиркорлик фаолияти ва шартномавий муносабатларни эркинлашуви муносабати билан ижро ҳужжатлари бўйича юридик шахслардан қарзларни ундириш амалиёти бирмунча мураккаблашди. Назорат қилинмайдиган фойда олиш имконияти вужудга келганлиги сабабли жисмоний шахслардан қарзларни ундириш муаммоси мавжуд. Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатлари ижросини таъминлашда суд ижрочилари ҳамда бошқа иштирок этувчи шахслар томонидан кўпгина ҳолларда ижро иши юритишни тартибга солувчи қонунлар талаблари бузилишига йўл қўйилмоқда. Хусусан, Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги қонуннда белгиланган ижро иши юритишни қўзғатиш ҳақидаги қарорни ундирувчига, қарздорга ҳамда ижро ҳужжатини берган суд ёки бошқа органга юбориш, қарздорнинг мол-мулкини хатлаш асослари, тартиби ва муддатларига, ижро ҳужжатидаги талабларии 5 кунлик муддатда ихтиёрий равишда бажариш қоидаларига риоя қилинмаслиги ҳолатлари мавжуд. Суд ижрочилари мол-мулкни хатлаш жараёнини холисларсиз, битта холис иштирокида ёки манфаатдор шахсларни холис сифатида жалб қилган ҳолда расмийлаштиришга, мулкдорнинг ҳуқуқларини поймол этиб, ундирувга қаратилиши мумкин бўлмаган мол-мулкларининг хатланишига, қарздорнинг мол-мулкини қонунга хилоф равишда тасарруф қилиш ҳолатларига йўл қўймоқдалар. Сўнгги йилларда Жиноят-ижроия қонунчилигида сезиларли ислоҳий ўзгаришлар юз берди. Маҳбус ва маҳкумларнинг ҳуқуқлари кенгайтирилиб, қамоқда сақлаш ва жазони ижро этиш шароитлари жаҳон андозаларига мослаштирилмоқда. Бу ислоҳотлар жазони ижро этиш жойларида

жиноятчиликнинг кескин камайишига, қонунийлик ва ҳуқуқ тартиботнинг мустаҳкамланишига ўзининг ижобий самарасини кўрсатмоқда. Бироқ, ҳамон Жиноят-ижроия кодексидаги қатор талабларга риоя этилмаяпти, жазони ижро этиш муассасаларида санитария қоидаларига тўлиқ жавоб берадиган шароитлар яратилмаган, маҳбус ва маҳкумларга маиший хизмат кўрсатиш қониқарсиз аҳволда, уларнинг соғлигини таъминлаш, малакали тиббий ёрдам олиш борасидаги ҳуқуқлари бузилмоқда, шахсий хавфсизлик чоралари тўлиқ таъминланмаган. Маҳкумларни жамиятдан ажратилган ҳолда сақлаш шароитлари ҳозирги кун талабларига тўлиқ жавоб бермаётгани, уларнинг жазо ўташлари устидан назорат етарли эмаслиги натижасида муассасалар ҳудудига спиртли ичимлик, гиёванд моддалар ва бошқа таъқиқланган буюмлар олиб кирилишига барҳам берилмаган, маҳбус ва маҳкумлар жиноят содир этиши, жазони ўташ тартибини қўпол бузиши ҳолатлари давом этиб келмоқда. Муассасалар ходимларининг маҳбус ва маҳкумларга нисбатан қупол муомалада бўлиши, уларни камситиш, қамоқда ушлаб туриш муддатларни бузиш, озодликдан маҳрум қилиш жойларида қонунга хилоф равишда сақлаш, ҳуқуқларини асоссиз чеклаш, қонуний имтиёзларидан маҳрум этиш, маҳбус ва маҳкумларни етарли асосларсиз карцер ва интизомий бўлинмага киритиб қўйиш ҳолатларига чек қўйилмаган. Озодликдан маҳрум қилиш жойларидаги қонунийлик аҳволига жазони ижро этиш муассасаларининг маблағ билан тўлиқ таъминланмаганлиги, муассасалар маъмурияти фаолиятида қонун талабларига амал қилинмаётгани салбий таъсир кўрсатмоқда. Жиноят-ижроия муҳитининг ўзгариши, инсон ҳуқуқларини ҳимоялаш прокуратура органларининг устивор вазифасига айлангани прокурор назоратининг эски, йилдан йилга такрорланаёттан камчиликлардан халос бўлишни, унинг самарадорлигини янги босқичларга кўтаришни тақозо этади (юзакичилик, қонунда белгилаб берилган ваколатларии тўла ҳажмда тадбиқ этмаслик, қонунбузилиши ҳолатларини бартараф этиш ва айбдор шахсларни

жавобгарликка тортиш масалаларига бепарволик билан қараш, сусткашликка, қатъиятсизликка йўл қўйиш, прокурор назорати ҳужжатларини қонунда белгиланган муддат ичида кўриб чиқилмаганлигига чора кўрмаслик ва ҳ.к.). Шу муносабат билан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 11-мартдаги Фармонига кўра ташкил этилган Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг Суд қарорларини ижро этишда ва қамоққа олинганларни сақлашда қонунларга риоя этилиши уетидан назорат бошқармаси ўз фаолиятини қайд этилган салбий ҳолатларни олдини олишга қаратмоғи лозим. Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш, қамоққа олинганларни сақлаш, жазони ижро этиш жойларида қонунларга риоя этилиши устидан прокурор назоратини янада такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш мақсадида, БУЮРАМАН: 1. Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг суд қарорларини ижро этишда ва қамоққа олинганларни сақлашда қонунларга риоя этилиши устидан назорат бошқармаси (бундан кейин матнда бошқарма деб юритилади), қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳар, вилоятлар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар, туман-шаҳар прокурорлари ва махсус прокурорлар ҳамкорликда: Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги қонунининг 5-моддасида назарда тутилган фуқаролик ва хўжалик ишлари бўйича судларнинг ҳал қилув қарорлари, ажримлари ва қарорлари, жиноят ишлари бўйича суд ҳукмлари, ажримлари ва қарорларининг мулкий ундиришга оид қисми, маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишлар бўйича суд қарорларининг мулкий ундиришга тегишли қисми ва шу моддада санаб ўтилган, ижро этилиши лозим бўлган суд ва бошқа органларнинг ҳужжатлари, ижро иши юритиш билан боғлиқ бўлган суд ҳужжатлари, ажрим ҳамда қарорларнинг ижро қилинишида қонунларга риоя этилиши устидан;

фуқароларни қамоқда сақланишида қонунийликни таъминловчи, жиноий жазоларнинг ижросини тартибга солувчи қонунчиликни аниқ ва бир хилда қўлланиши устидан доимий ва самарали назорат ўрнатсинлар. 2. Прокурорлик назоратининг бу борадаги устувор йўналишлари сифатида қуйидагилар белгилансин: 2.1. Ижро иши юритиш жараёнида фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва эркинликларини, жисмоний, юридик шахслар ва давлат манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган қонунларга риоя этилиши устидан назорат. 2.2. Мансабдор шахслар ва ижро иши юритувчи органлар томонидан Ўзбекистон Республикасининг «Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш тўғрисида»ги қонунининг аниқ ва бир хилда қўлланилиши устидан назорат; 2.3. Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг жазони ижро этиш Бош бошқармаси тизимлари фаолиятининг барча йўналишларида: - Ҳуқуқбузарликни олдини олиш Бош бошқармасининг озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазоларни ижро этиш фаолиятида; - Тиббиёт бошқармасининг тергов ҳибсхоналари ва жазони ижро этиш жойларида сақланаётган шахсларга тиббий хизмат кўрсатишга оид фаолиятида қонун ижросини таъминлаш, маҳкумларни ахлоқан тузатиш, жиноятлар содир этилишининг олдини олиш, маҳкумларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган қонунларнинг ижроси устидан назорат; 2.4. Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг суд қарорлари ижросини таъминловчи махсус шифохоналарида тиббий йўсиндаги мажбурлов чоралари қўлланган шахсларни сақлаш, бундай чораларни қўллаш муддатини узайтириш, ўзгартириш ва бекор қилишда, тиббий, маиший шарт-шароитларни таъминланишида қонунларга амал қилиниши устидан назорат;

2.5. Халқаро ҳуқуқ нормалари талабларидан келиб чиқиб маҳбус ва маҳкумларга нисбатан тазйиқ ўтказиш, қийнаш ва гайриинсоний муносабатда бўлиш ҳолатларига йўл қўймаслик, уларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш борасидаги қонунлар ҳамда Ўзбекистон Республикаси қўшилган халқаро шартномалар талабларига риоя этилиши устидан назорат. 3. Прокурор назорати ҳужжатлари орқали ижро иши юритиш соҳасида фуқаролар, жисмоний, юридик шахслар ва давлатнинг ҳуқуқларини камситувчи ҳар қандай қонунбузилиши ҳолатларини бартараф этиш чоралари кўрилсин. Соғлиғи ёки ёшига кўра ҳимояга муҳтож бўлган, ўз ҳуқуқларини ўзлари мустақил амалга ошира олмайджан шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишга алоҳида эътибор қаратилсин. Ижро иши юритишни қўзғатиш муддатлари ва тартиби бузилганлиги, ижро иши юритишни қўзғатиш қарори чиқарилмасдан, суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этиш юзасидан ижро ҳаракатларини амалга оширилгани, қарздорга тегишли бўлмаган мол-мулкнинг олиб қўйилиши, қарздорнинг хатланган мол-мулкини арзон нархда сотиб юборилганлиги, қарздорнинг доимий яшаш жойини ўзгартирилганлиги ҳақида тегишли маълумотга эга бўлмагани, ундирувни таъминлаш учун қарздорнинг пул маблағлари ва бошқа даромадларини аниқлаш чораларини кўрмагани ҳолатлари юзасидан прокурор назорати ҳужжатлари қўлланиши мажбурийлиги таъминлансин. 3.1. Суд ижрочилари иш юритувидаги, ижро ҳаракатлари ўтказиш муддати тугамаган ижро ҳужжатларини прокуратурага келиб тушган кундан бошлаб бир ҳафталик муддатда ўрганиш тартиби ўрнатилсин. Суд ижрочиси томонидан ижро иши юритишда ижро ҳаракатларининг тўлиқ таъминланганлиги, давлат божлари, ижро санкциясининг 10 фоизлик тушумини бюджетга ундирилиши бўйича чоралар кўрилгани, ижрочининг ўз ваколатлари доирасида ҳаракатларида маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳолатлари мавжуд бўлган қарздор томонларга маъмурий иш қўзғатилганлиги, суд

қарорларини ижро этишдан бирга товловчиларга нисбатан материалларни жиноят иши қўзғатиш масаласини ҳал қилиш учун прокуратура органларига белгиланган муддатларда ўтказилганлиги мунтазам равишда текшириб борилсин. 3.2. Текширишларда аниқланган, суд ижрочилари қабул қилган қонунга хилоф барча ҳуқуқий ҳужжатлар ва қонунбузилиши ҳолатлари юзасидан қатъий равишда прокурор назорати ҳужжатлари қўлланилсин. Суд ижрочиларининг мулкни қонунга хилоф равишда тасарруф қилиши оқибатида мулк эгасига кўп миқдорда моддий зарар етказишдан иборат мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш ҳолатлари юзасидан жиноят иши қўзғатиш масаласи ҳал қилинсин. 3.3. Прокурорлар ижро иши юритишнинг Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал, Хўжалик процессуал кодексларида кўзда тутилган, дарҳол ижро этилиши лозим бўлган, хусусан, даъвони таъминлашга қаратилган ҳужжатларнинг ижросига оид, ҳал қилув қарори чиққунга қадар алимент ундириш тўғрисидаги, мол-мулкни эгасиз деб топиш ҳақпдагп ҳужжатларнинг ижроси, давлат манфаатларининг ҳимоясига алоқадор масалалар устидан мунтазам назорат ўрнатсинлар. 3.4. Ижро иши юритиш босқичида судларнинг шу жараён бнлан боғлнқ ноқонуний ҳужжатлари аниқланган ҳолларда тегишлп тартибда юқори турувчи прокуратураларга назорат тартибида протест келтириш учун тақдимномалар киритилсин. 3.5. Фуқароларнинг суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш Департаментининг мансабдор шахслари ва жойлардаги суд ижрочиларининг ноқонуний хатти- ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги ҳамда ижро иши юритувидаги қонунбузарликлар ҳақидаги мурожаатларнинг қонунда белгиланган муддатларда кўриб чиқилиши ва ҳал қилиниши таъминлансин. 3.6. Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш Департаменти ҳамда унинг жойлардаги

тизимларининг мансабдор шахслари фаолиятида ижро иши юритуви тўғрисидаги қонунчиликка риоя қилиниши аҳволи йил давомида камида бир марта текширилсин, 3.7. Ҳар олти ойда давлатга етказилган моддий зарарнинг (шу жумладан прокурорнинг даъволари бўйича) ундирилиши юзасидан суд қарорларининг ижросини таъминлашдаги қонунийлик аҳволн умумлаштириб борилсин. Жойларда ўтказилган текширишлар ва умумлаштиришлар ҳақида Бош прокуратурага ахборотлар юборилсин. Ижро ишини юритиш амалиёти устидан прокурорлик назоратини такомиллаштириш борасида таклифлар киритиш йўлга қўйилсин. 4. Жиноий жазоларни ижро этишда қонунларга риоя этплиши , устидан назорат соҳасида : 4.1. Тергов ҳибсхоналари ва жазони ижро этиш муассасаларида қонунийлик аҳволи, жазоларни ижро этиш қонунийлиги масалалари юзасидан қабул қилинган қарорларнинг асослилиги прокурорлар томонидан доимий равишда ўрганилиб, таҳлил қилиб борилсин, аниқланган қонунбузилишларнинг олдини олиш ва бартараф этиш борасида ўз вақтида тегишли чоралар кўрилсин. 4.2. Тергов ҳибсхоналари ва жазони ижро этиш муассасаларида маҳбус ва маҳкумларни сақлаб туришнинг қонунийлиги ва белгиланган муддатларга риоя этилиши, уларга нисбатан қўлланилган интизомий - жазоларнинг қонунийлиги, вояга етмаганлар ва аёлларнинг жазо ўташ тартиби ва шароитларини белгиловчи қонун талабларининг бажарилиши аҳволи ойида камида бир марта текшириб борилсин. Асоссиз равишда қамоқда сақланаётган шахслар зудлик билан озод этилсин. Аниқланган қонунбузарлик ҳолатларига барҳам бериб, айбдор мансабдор шахсларнинг тегишли жавобгарлиги ҳал қилинсин. Вилоят прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ҳамда уларнинг ўринбосарлари бундай текширишларда шахсан қатнашишлари лозимлиги кўрсатиб ўтилсин.

4.3. Ўзбекистон Республикаси ИИВ жазони ижро этиш Бош бошқармасига қарашли тергов ҳибсхонаси ва жазони ижро этиш муассасаларидаги қонунийлик ва жиноятчилик аҳволидан келиб чиққан ҳолда тегишли мутахассисларни жалб қилган ҳолда режа асосида ялпи текширишлар ўтказилсин. Ушбу текширишларда маҳбус ҳамда маҳкумларнинг ҳуқуқлари эркинликларини ҳимоя қилишга қаратилган қонунлар ижросини ўрга билан биргаликда, уларни иш билан таъминлаш, давлат мулкининг сақланиши, шунингдек, жиноий-ижроия тизимини мшшявий таъминлаш масалалари ва бюджет маблағларининг мақсадли ишлатилиши аҳволига алоҳида эътибор қаратилсин. 4.4. қонун билан белгиланган ваколатлар доирасида инсон ҳуқуқларига оид, маҳбус ва маҳкумларга нисбатан адолатли муносабатда бўлиш борасидаги қонунлар ва халқаро шартномаларнинг аниқ ва бир хилда қўлланишига эришиш таъминлансин. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиш чоралари кўрилсин. 4.5 Бошқарма ва жойлардаги прокурорлар ИИВ ва унинг тизимлари томонидан тергов ҳибсхоналари ва жазони ижро этиш муассасаларида маҳкум ва маҳбусларни сақлаш масалалари юзасидан чиқарилган норматив ҳуқуқий ҳужжатларининг қонунийлиги устидан доимий назорат ўрнатсинлар. Аниқланган қонунга хилоф буйруқ, фармойиш ва қарорларни бекор қилиш юзасидан ўз вақтида протест киритилсин. 4.6. Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизмати тергов ҳибсхоналарида маҳбус ва маҳкумларни сақланишининг қонунийлига устидан назорат қуролли кучлар, миллий хавфсизлик ва божхона органларида қонунлар ижроси устидан назоратни амалга оширишга ваколатли прокурорлар зиммасига юклатилсин. 4.7. Республика Ҳарбий прокурори ва жойлардаги ҳарбий прокурорлар маҳбус ва маҳкумларни қўриқловчи, уларни манзилга кузатиб бориш вазифаларини бажарувчи ички ишлар қўшинлари қисмларида қонунчиликка

риоя қилинишини доимий текширсинлар, интизомий батальонлар ва гауптвахталарда ҳарбий хизматчиларнинг сақланиши қонунийлиги устидан мунтазам назорат ўрнатсинлар. қонунбузилишининг ҳар қандай кўринишларига таъсирчан прокурорлик чораларини кўриб борсинлар. 5. Жазони ижро этиш муассасаларида ҳар ойда бир -марта маҳкумларни шахсий масалалар бўйича қабул қилиш йўлга қўйилсин, маҳбус ва маҳкумларнинг ариза ва шикоятлари кўриб чиқилишининг қонунийлиги устидан доимий назорат ўрнатилсин. қонунбузилишлар ҳақидаги хабарлар заруратга кўра жойига чиқиб текширилсин. 5.1. Прокурорлар ўз ваколатлари доирасида ҳар қандай кўринишдаги қонунбузилишларни аниқлаш ва дарҳол бартараф этиш, маҳбус ва маҳкумларни таҳқирловчи ва қадр-қимматини камситувчи ҳаракатларни олдини олишга қаратилган чораларни кўрсинлар. 6. Ҳибсхоналар ва муассасалар ҳудудида содир этилган жиноятлар, қасддан одам ўлдириш, оммавий тартибсизликлар, бўйсунмаслик, қуролли ҳужум, қамоқ ёки қўриқлов остидаги сақлаш жойидан қочишлар, оғир оқибатларга олиб келувчи, муассасада ўрнатилган тартибни издан чиқарувчи ҳолатлар юзасидан Бош прокуратурага махсус хабарномалар юборилсин. Бу тоифадаги жиноят ишлари тергови устидан назорат Бош прокуратуранинг Суд қарорларини ижро этишда ва қамоққа олинганларни сақлашда қонунлар ижроси устидан назорат бошқармаси ҳамда жойлардаги прокурорларга юклаталсин. Бундай жиноий ишларини судларда кўрилишида прокурорларнинг иштироки таъминланиб, натижалари ҳақида Бош прокуратурага батафсил ахборотлар тақдим этиб борилсин. 7. Вилоятлар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар муассасалардаги фавқулодда ҳодисалар юзасидан зудлик билан воқеа жойига чиқсинлар, вазиятни ўнглашнинг тезкор чораларини кўрсинлар. 7.1. Фавқулодда ҳолатлар ва уларнинг келиб чиқишига сабабчи бўлган мансабдор шахсларга нисбатан ўтказилган хизмат текширувлари натижалари

ҳамда қўзғатилган жиноят ишларининг судда кўрилиши натижалари ҳақида Бош прокуратурага ахборотлар юборилиши йўлга қўйилсин. Жазони ижро этиш муассасаларида қайта жиноятлар содир этилишининг олдини олиш чоралари кўрилсин. 8. Маҳкумларни муддатдан илгари шартли ва касаллиги туфайли, шунингдек, қонунда кўрсатилган бошқа ҳолатларда озод қилиш, ёпиқ турдаги муассасалардан манзил-колонияларига, бир режимли муассасадан бошқа режимли муассасага ўтказишда қонунларга риоя этилиши устидан назорат таъминлансин. Маҳкумларга нисбатан асоссиз равишда инсонпарварлик актлари, амнистия асосида озод қилиш ёки уларнп қўллашда рад этилиши ҳолатларини аниқлаб, йўл қўйилган қонунбузилишлар зудлик билан бартараф этилсин. 9. Муассасалар маъмурияти томонидан маҳкумларни жазодан озод қилишга тайёрлаш, озод этилганларни ўз вақтида ишга, қариялар ва ногиронлар уйига жойлаштиришнинг қонунда белгиланган чоралари кўрйлганлиги текшириб борилсин. Доимий яшаш жойига қайтиб келган шахсларни ижтимоий кўникма марказлари томонидан ҳисобга олиниши ва уларга моддий ёрдам кўрсатилишининг қонунийлиги мунтазам равишда текшириб борилсин. 10. Озодликдан маҳрум этиш билан боғлиқ бўлмаган, шунингдек шартли ҳукм қилиш ҳамда мажбурий характердаги чекланишлар тарзидаги жазоларни ички ишлар органлари томонидан ижро этилиши устидан амалий назорат таъминлансин. 11. Ўзекистон Республикаси ИИВ ҲООББ қошидаги жазони ижро этиш инспекциялари фаолиятида қонунларга риоя этилиши аҳволи юзасидан ҳар чоракда текширишлар ўтказилсин. 12. Жазони ижро этиш амалиёти доимий равишда таҳлил қилиниб, тайёрланган умумлаштиришлардан фойдаланган ҳолда аниқланган камчиликларни бартараф қилиш борасида ваколатли идораларга тақдимномалар киритилсин.

13. Бошқарма, вилоятлар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар қуйи прокурорларнинг бу йўналишдаги ишларининг самарасини оширишга қаратилган чора-тадбирларни амалга оширсинлар. Вилоятлар прокуратураларининг соҳага масьул ходимлари ўзларининг хизмат вазифаларини қуйи турувчи прокурорларга юклаган ҳолда, уларнинг фаолиятини назорат қилмасдан ва амалий ёрдам кўрсатмасдан совуққонлик билан муносабатда бўлишлари йўл қўйиб бўлмайдиган ҳолат деб топилсин. 14. Суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишда ва қамоққа олинганларни сақлашда қонунларга риоя этилиши йўналишидаги назорат фаолиятини баҳолашнинг асосий мезони сифатида: -суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишда ҳамда тергов ҳибсхоналари, жазони ижро этиш муассасаларида қонунийлик ҳолати ва фуқароларнинг (шу жумладан маҳбус ва маҳкумларнинг) ҳуқуқлари ҳамда эркинликлари, жамият ва давлат манфаатлари ҳимоя қилинишининг таъминланиши; -соҳага оид ариза ва шикоятларни ўз вақтида, қонуний ва сифатли ҳал этилиши; -қонунга хилоф ҳужжатларга белгиланган муддатларда протестлар келтирилиши; -аниқланган қонунбузилиши ҳолатларининг олдини олишйГ қаратилган прокурор назорати ҳужжатлари қўлланганлиги. 15. Бошқарма, вилоятлар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар ўз фаолиятини прокуратуранинг бошқа соҳалари билан мувофиқлаштирган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Олий Суди, Адлия вазирлиги ва унинг ҳузуридаги Суд қарорларини ижро этиш, судлар фаолиятини моддий-техника жиҳатидан ва молиявий таъминлаш Департаменти, ўқув ва илмий муассасалар билан узвий ҳамкорлик асосида олиб борсинлар.

16. Бош прокуратура, вилоятлар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорлар қуйи прокурорлар учун норматив ҳужжатлар базасини яратиб берсинлар, ташкилий-услубий ёрдам кўрсатсинлар. Ўқув машғулотлари, биргаликда текширишлар, соҳа бўйича прокурор ёрдамчилари, махсус прокуратуралар ходимларининг иш ўрганиши ташкил этилсин. қонунчиликни мукаммаллаштириш масалаларида ташаббус кўрсатиш ижобий тажрибаларни ўрганиш ва оммалаштириш йўлга қўйилсин. 17. Амалдаги қонунчилик талабларидан келиб чиққан ҳолда, долзарб масалаларни оммавий ахборот воситалари орқали ёритиш йўли билан ҳуқуқий тарғиботни амалга оширсинлар. 18. Мазкур буйруқ ижросини таъминлаш Бош прокуратуранинг суд қарорларини ижро этишда ва қамоққа олинганларни сақлашда қонунларга риоя этилиши устидан назорат бошқармасига, қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳар, внлоятлар, Ўзбекистон Транспорт ва қуролли Кучларнинг ҳарбий прокурорларига, туман-шаҳар прокурорлари ва махсус прокурорларга юклатилсин. 19. Буйруқнинг ижроси устидан назоратни амалга ошириш Республика Бош прокурорининг ўринбосарига юклатилсин. 20. Буйруқ қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳар, Ўзбекистон Транспорт ва Ҳарбий прокурорлари ҳамда туман-шаҳар прокурорлари ва уларга тенглаштирилган прокурорларга юборилсин . 21. Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорининг 1998 йил 31 мартдаги 6-сонли буйруғи ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин деб , таъкидланган. Кўриниб турибдики, прокурорлар томонидан жазони ўташ муассасаларидаги криминоген вазият чуқур таҳлил қилиниши керак. Маҳкамавий назоратни кучайтирилиши, муассаса раҳбарлари ва масъул ходимлари лоқайдликларга йўл қўймасликлари, маҳкумлар билан ғайриқонуний мулоқотга киришиш, кўз бўямачилик, жиноятларни яшириш каби хизмат манфаатларига зид ҳолатларни юзага келтирмасликлари, уларга

нисбатан муросасизлик муҳити таъминланиши, тергов ҳибсхоналари ва жазо ўташ жойларига ман қилинган ашёлар, пул, спиртли ичимликлар ва гиёҳванд моддалар олиб кириш ҳолатларини пайдо қилмаслик чораларини таъминлашлари лозим. Маҳбус ва маҳкумларни аҳлоқан тузатиш ва қайта тарбиялашни таъминловчи қонуний чораларни қўллаш лозим. Маҳкумларга тиббий ёрдам кўрсатиш, касб-ҳунар ўргатиш ва уларни меҳнатга жалб қилиш. Уларни шартли равишда жазодан муддатидан илгари озод қилишда ёки жазони енгилроғи билан алмаштиришда қонун талабларидан чекинишга йўл қўймаслик керак. Жиноят ижроия кодексида қайд қилиниб, маҳкумларга янгидан берилган қўшимча ҳуқуқлар таъминланиши лозим. Давлатимизнинг сиёсатидаги сезиларли ўзгаришлар қамоққа олинганларни сақлаш, жиноий жазоларни ва бошқа жиноят-ҳуқуқий таъсир чораларини ижро қилишда қонунларнинг бажарилиши устидан прокурор назоратини жиддий яхшилашни, қонун ва давр талаблари даражасида ташкил этишни тақозо этади. Аҳлоқ тузатиш, қамоқ ва даволаб аҳлоқни тузатиш муассасалари раҳбариятлари томонидан қонунни амалга оширишларини назорат этиш прокурорлик фаолиятининг энг қийин томонларидан ҳисобланади. ИИ Вазирлиги пенитенциар муассасаларида олиб борувчи ижтимоий- руҳий танглик, ўз жазосини ўтаётган шахслар моддий-яшаш ва санитар- тиббий таъминотнинг ёмонлашуви, Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси ва Ўзбекистон Республикаси Конституциясида айтилган инсон ҳуқуқларини бузиш ҳолатларига умуман йўл қўйилмаслигига эришиш лозим. Аҳлоқ тузатиш муассасалари ишчилари томонидан ҳукм этилганларга нисбатан зўравонлик ва қўполлик, улар билан тақиқланган алоқаларга кириш ҳолатлари юз бермаслиги керак. Прокурорлар аҳлоқ тузатиш ва умумий, қаттиқ, маҳсус тартибли колонияларининг ҳамда турмани текшириш вақтида диққатни асосан инсон қадрини поймол қилувчи, ҳукм этилганларга нисбатан шафқатсиз

муносабатда бўлиш, жарима изоляторларига асоссиз маҳкум этиш, инсоний шарт-шароитларни таъминлаш ҳақидаги далилларга қаратиш керак. Жиноий жазоларни ижро этиш муассасалари ходимлари томонидан муассасаларда содир бўлиши мумкин бўлган энг аҳамиятли қонунбузарликларга алоҳида эътибор берилиши лозим. Назорат вақтида прокурорларнинг биринчи навбатдаги ҳаракатлари айнан мана шуларни илғаб олиш ва уларга барҳам беришга йўналтирилган бўлиши керак. Аммо текширув воситаси сифатидаги саволлар кўлами кенг. Текширишлар комплекс хусусиятга эга режали бўлиши мумкин. Бунда жазони ижро этиш муассасалари фаолиятининг барча томонлари ҳисобга олинмоғи лозим. Яна мақсадли, яъни фақат алоҳида савол ва масалаларни ўз ичига олган бўлса, мақсада мувофиқдир. Жазони ижро этиш муассасаларида қонунга риоя қилишни текшириш бўйича методик тавсияларга биноан текшириш амалга ошириш оптимал бўлмоғи керак. Қонунийликни бузилиши ҳақида хавфли сигнал келиб қолганда, фавқулодда ҳолат ҳодисаларида муддат келишини кутмай, прокурор текширув ўтказмоғи лозим. Прокурор томонидан ўтказиладиган текширув бу муассасаларда ҳукм этилганларни сақлаш қонунийлиги, жазони ўташ тартиби қонун талабларига мослиги, раҳбарият томонидан ҳукм этилганлар ҳуқуқига риоя этиш, улар билан тарбия ишларини ўтказиш, уларга нисбатан мукофот ва жарима чораларини қўллаш, уларнинг шикоятларини, ариза ва таклифларини кўриб чиқиш ва ечишга тегишли бўлади. Прокурор, авваламбор, ҳар бир ҳукм этилганнинг шахсий ҳужжатлари ичида уни жазони ижро этиш муассасасида сақланишини юридик асословчи қонуний кучга кирган ҳукм ёки суд қарори борлигига ишонч ҳосил қилиш керак. Прокурор ҳукмнинг қонунга мос эканлиги нуқтаи назаридан эмас, балки суд билан белгиланган жазонинг аҳлоқ тузатиш муассасаси кўринишига мос эканлиги нуқтаи назаридан; қарорда бўлган бошқа қисмларни амалги

ошириш (масалан, гиёҳвандларга нисбатан мажбурий даволанишдан фойдаланиш ҳақида) учун ҳукмнома билан танишади. Прокурор, агарда, суд қарори ноқонунийлигини аниқлаб олган ҳолларда, методик тавсияларга биноан, у суддан жиноий ишни талаб қилиш ва бу бўйича ўз протестини келтириш ҳақида тегишли прокурор олдида масала қўйиши лозим. Прокурор ҳукм этилганларни алоҳида сақлаш ҳақидаги қонун талабларига риоя қилинаётганлигини текширади; эркак ва аёл, ёши катталар ва вояга етмаганлар; биринчи бор ҳукм этилганларни кўп марта қамоқ жазосини ўтаган шахслардан; бошқа ҳукм этилганлардан яқин ҳолда сақланаётганлиги; умрининг охиригача озодликдан маҳрум этилганлар; Бир хил кўринишдаги муассасада ҳукм этилган шахсларни сақлаш шароитларини ўзгартириш ҳақидаги қарорнинг қонунийлик ва асослилигига прокурор ўз диққатини қаратиши керак. Ҳукм этилган шахсларни бир колониядан ўша турдаги бошқасига ёки бир қамоқхонадан ўша турдагисига ўтказиш устидан назоратни ҳам кучайтириш лозим. Озодликдан маҳрум этилган ҳолда ўз жазосини ўтаётган шахсларга қонун томонидан қаралган жазони ижро этиш муассасалари чегарасидан қисқа муддатги ёки узоқ муддатга чиқиш, конвойсиз ёки ҳамроҳсиз юриш имкони берилиши мумкин. Аҳлоқ тузатиш муассасаларида ўз сақланиш шароитларини яхши томонга ўзгартиришга ҳаракат қила оладиган шахслар категориясига нисбатан бу турдаги қарорларни қабул қилиш ёки тақиқлаш қонунийлигини текшириш прокурор мажбуриятига киради Прокурор озодликдан маҳрум этилганларнинг моддий-яшаш; тиббий- санитар таъминланганлиги нормаларига раҳбарият риоя қилаётганлигини ҳам текширади. Меҳнат уларнинг тузалиши ва қайта тарбияланиши жараёнининг асосидир. Меҳнат ҳуқуқи бир вақтнинг ўзида улар учун мажбурият ҳамдир, агарда унга ўз кучига мос иш бериш имконияти бўлса.

Прокуратура жиноий жазоларни ижро этувчи муассасалар раҳбарияти маҳкум этилганларнинг жинси, ёши, меҳнатга лаёқатлилиги, соғлиғининг аҳволи, иложи борича, мутахасислигидан келиб чиққан ҳолда меҳнатга жалб қилинишини таъминлашни, маҳкум этилганлар иш куни давомийлигига риоя қилинишини, байрам кунлари ишдан озод қилиш тартибини, иш ҳақи тартибига риоя қилинишига, иш ҳақидан олиб қолиш қонунийлигини, иш ҳақисиз меҳнатга жалб қилинишини назорат қилади.. Озодликдан маҳрум этиш кўринишидаги жазони амалга оширувчи муассаса фаолиятининг ўзига хос томони жазони ўташ бўйича ўрнатилган тартибини бузувчи шахсларга нисбатан жиноят-ижроия қонунчилигида кўрсатиб ўтилган интизомий жазолаш йўлларини қўллаш кераклиги билан ҳам боғлиқдир. Шунинг учун озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазони ижро этиш муассасаларида қонунларнинг бажарилишини назорат қилаётган пайтда прокурор ўз диққатини жазолашнинг ўша ёки бошқа йўлларидан фойдаланиш қонунийлигига қаратиши керак, яъни асос борлигига, жазонинг қилинган хатога мослигига, тартибга риоя қилинишига эътибор қаратмоғи лозим. Озодликдан маҳрум этилган шахслар ҳуқуқ ва мажбуриятларига амал қилиш назорати муассаса раҳбари томонидан маҳкум этилганларни шартли равишда муддатидан илгари озод этиш ёки жазонинг енгилроғи билан алмаштириш ҳақидаги тақдимномасини қонунийлигини текшириш каби прокурор фаолиятини ўз ичига олади. Суд қарорлари тегишли юридик аҳамиятга эга бўлса ҳам, муассаса раҳбари томонидан қилинган тасаввурларнинг асосланганлигини прокурор текширмаслиги керак дегани эмас. Бундан ташқари, касаллиги туфайли шартли равишда муддатидан илгари озодликка чиқишга ва енгил жазо билан алмаштирилишига асослари бўлган шахслар жиноий жазоларни ижро этиш муассасалари раҳбарлари фаолсизлиги ва ноҳақ қарорлари туфайли бундай имкониятдан маҳрум бўлмасликларини прокурор кузатиб бориши лозим.

Текширув натижаларига кўра , прокурор баённома (маълумотнома) тузади. Бу ҳужжатда ЖИЭМ (жазони ижро этиш муассасаси) раҳбарияти томонидан қонунийликка амал қилинганлиги ҳолатига ҳуқуқий баҳо берилади . Аниқланган ҳуқуқий нормаларнинг бузилиши тўлиқлигича акс эттирилади, қонун бузилишига имкон туғдирган сабаб ва шароитлар кўрсатилади, уларни бартараф этиш бўйича аниқ таклифлар киритилади. Текширув натижаларини амалги ошириш чораларини прокурор қонун талабларининг бузилиш характери ва тарқалганлигини ҳисобга олган ҳолда аниқлайди. Суд билан белгиланган мажбурлаш характеридаги чораларни қўлловчи жиноий-ижро этувчи инспекциялар ва муассасалар фаолиятида қонунларга амал қилишда прокурор назоратининг хусусиятлари: жиноят жазоларни ижро этувчи инспекциялар туман (шаҳар) ички ишлар бошқармасининг мустақил тузулмавий бўлинмаси ва туман (шаҳар) прокурорлари назорати остида ҳисобланади. Жиноий жазоларни ижро этувчи инспекцияларнинг асосий вазифаси - кўплаб жиноий ишлар бўйича суд томонидан белгиланган аҳлоқ тузатиш ишлари кўринишидаги жазони ижро этиш. Жиноий жазоларни ижро этиш инспекциялари томонидан қонун талабларининг қуйидаги масалаларига амал қилишларини прокурор текшируви назоратнинг моҳиятини касб этади: а) суд қарори билан ҳукм нусхаси (формал) инспекцияга келган кундан 15 кундан кеч бўлмаган вақт ичида ҳукм этилганлар жазони ўташ учун тузатув ишларига жалб қилинганлиги; б) ҳукм этилганлар ҳисоби олиб борилаётганлиги; в) жазо ўташ тартиби ва шартлари уларга тушунтирилаётганлиги; г) ҳукм этилганлар томонидан жазо ўташ шартларига амал қилинаётганлиги ва улар ишлаётган ташкилот раҳбарияти томонидан ҳукм талаблари бажарилаётганлигини текшириш; д) улар билан тарбиявий ишар ўтказилаётганлиги;

е) уларнинг ҳулқ-атворлари текширилаётганлиги ва ишга ўрнашишга уларни йўналтирилаётганлиги; ж) иш ҳақидан ушлаб қолиш ва ушлаб қолинган миқдорларни улар ишлаётган ташкилот бухгалтерияси томонидан бюджетга ўтказилиш текширувини амалга оширилаётганлиги; Аҳлоқ тузатиш ишларига маҳкум этилганларнинг шахсий ҳужжатларида тақиқлар бўлганда (масалан, куннинг маълум вақтларида уйда бўлмаслик тақиқи, туман ёки шаҳарнинг маълум жойларида бўлмаслик, дам олиш кунларида турар жойини тарк этиш, шу билан бирга меҳнат таътили мобайнида) ёки ойида икки мартагача инспекцияга рўйхатдан ўтиш учун келиш мажбурияти юклатилганда, прокурор бу қарорларнинг қонунийлигини текширади.

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й. 6. Уголовный процесс. Учебник. Под редакцией Никифоро вой Е.Н. (Учебник, на русском языке.) Т.: 2002 й. 7.Ковалёв М.А. Жиноятларни тергов қилишда шахснинг ҳуқуқларига риоя қилиниши устидан прокурор назорати. (моно графия) М., 1981.

Похожие

Ушлаб турилганларни қамоққа олинганларни сақлаш жойларида жиноий жазоларни ва жиноят ҳуқуқий таъсирнинг бошқа чораларини ижро этиш

Жиноий жазоларни қонунларга риоя қилиниши устидан прокурор назорати

Прокуратура органлари функциялари

Прокуратура органлари фаолияти

Прокурор назорати