Учинчи шахслар ҳаракатлари учун жавобгарлик - Юриспруденция - Рефераты

Учинчи шахслар ҳаракатлари учун жавобгарлик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Учинчи шахслар ҳаракатлари учун жавобгарлик Шартнома шартларини бузишнинг олдини олиш ҳамда бартараф этишнинг асосий йўлларидан, воси таларидан бири ҳуқуқий жавобгарлик нормаларини қўллаш, шунингдек бу хилдаги ҳуқуқбузарликлар учун жазо чораларидан фойдаланишдир. Амалиёт шуни кўрсатадики, айрим шартнома мажбурият ларини бажарувчилар баъзан уларни бажарилишига масъулиятсиз қарайдилар. Учинчи шахснинг ҳаракатлари учун қарздорнинг жавобгарлиги (ФК 324- м.) умумий фуқаролик ҳуқуқи жавобгарлиги асосларига мувофиқ вужудга келади(ФК 333-М). Қарздор ўзини жавобгарликдан озод қилиш учун ўзининг ҳам, шунингдек учинчи шахснинг ҳам айби йўқлигини исботлаши лозим. Мажбуриятни бажаришни учинчи шахснинг зиммасига юклаш кўпинча ушбу шахс билан қарздор ўртасида тузилган шартномага асосан амалга оширилади. Қонун ҳужжатларига, шартномага ва маж буриятнинг моҳиятига мувофиқ мажбуриятни бажариш шахсан қарз дорнинг зиммасига юклатилган бўлиши мумкин. Фуқаролик кодекси 241-моддасининг 2-қисмига мувофиқ «Агар мажбуриятни қарздор нинг шахсан ўзи ижро этишга мажбурлиги қонун ҳужжатлари, шарт нома ёки мажбуриятнинг моҳиятидан англашилмаса, кредитор қарз дор учун учинчи шахс томонидан таклиф қилинган ижрони қабул қилиши шарт» лиги кўрсатилган. Ушбу модданинг 2-қисми кредитор учун императив характерга эга. Учинчи шахс томонидан таклиф қилинган ижрони кредитор албатта қабул қилиб олиши керак. Қабул қилиб олинганлиги ҳақида қарздорга хабар қилиш ва бу ҳақда қарздор кредитордан талаб қилиш мумкин. Масалан, Фуқаролик Кодексининг 240-моддасига биноан бажарилган мажбуриятни шахсан кредиторнинг ўзи ёки у ваколат берган шахс томонидан қабул қилинганлигини исботлаш учун ҳужжат талаб қилиниши Фуқаролик кодексига киритилган янги қоида бўлиб, қарздорга ўз мажбуриятини шахсан

ўзи ёки учинчи шахс томонидан бажарилганлиги тасдиқлаш учун асос бўлиб ҳисобланади. Бундай қоиданинг белгиланиши, айниқса, ҳозирги тадбиркорлик соҳасида ривожланаётган даврда мажбуриятларнинг бажарилганлигини исбот лаш учун муҳим аҳамиятга эга. Мажбуриятни бажаришни учинчи шахс зиммасига юклаш ҳақидаги қоида 1963 йил қабул қилинган Гражданлик кодексида ҳам назарда тутилган эди(183-м.). Амалдаги Фуқаролик кодексида ушбу қоида қисман ўзгартириш ва қўшимча киритиш билан сақлаб қолинди. Мажбуриятни учинчи шахс зиммасига юклаш фақат шартномадан келиб чиққан мажбуриятларга нисбатан қўлланилиши мумкинлиги на зарда тутилади. Янги қоидага мувофиқ мажбуриятни бажариш қонун ҳужжатларида ёки шартномада назарда тутилган. Шунингдек учинчи шахс тарафлардан бири билан тегишли шартнома орқали боғлиқ бўлган қоидаларда учинчи шахс зиммасига юклатилиши мумкин. Фуқаролик кодексининг 241 моддасининг 3-қисмида учинчи шахс иштирокида бажариладиган мажбурият бўйича бевосита ким жавоб бериши ҳақида ҳам қоида назарда тутилди. Ушбу қоидага биноан мажбурият бўйича учинчи шахс қонун ҳужжатларида ёки шартномада махсус назарда тутилган тақдирдагина жавобгар бўлиши мумкин. Бошқа ҳолларда, умумий қоидага биноан, жавобгар бўлиш бевосита шартномада тарафларнинг ўртасида вужудга келади. Қонунга биноан мажбурият бўйича тўғридан-тўғри учинчи шахснинг жавобгар бўли ши ФКнинг 1017-моддасида назарда тутилади. Унга мувофиқ товар, ишлар, хизматлардаги нуқсонлар оқибатида етказилган зарар товарни сотувчи ёки тайёрловчи (ижрочи) томонидан қопланиши зарур. Маҳ - сулотни етказиб бериш (поставка) шартномаси бўйича маҳсулотнинг сифати учун жавобгарлик шартнома тарафлари эмас, балки маҳсу лотни ишлаб чиқарувчи ва сотиб олувчига етказиб берувчи учинчи шахс-корхона зиммасига юклатилади. Шартномада ҳам тўғридан-тўғри учинчи шахснинг-ижрочининг жавобгарлиги назарда тутилган бўлиши мумкин. Фуқаролик кодек сини 598-

моддасининг 3-қисмига биноан лизинг олувчи олди-сотди шартномасидан келиб чиқадиган талабларни учинчи шахснинг мол-мулк сотувчиси олдига ҳам қўйиши мумкин. Лизинг шартномасига асосан вужудга келадиган мажбурият иш - тирокчилари уч шахсдан иборат: лизинг берувчи (ижарага берувчи), лизинг олувчи (ижарага олувчи), лизинг нарсасини ишлаб чиқарувчи (сотувчи)лар. Сотувчи лизинг олувчига нисбатан мажбуриятни бажа ришда учинчи шахс сифатида иштирок этади. Лизинг олувчи мол-мулк сотувчи ва лизинг берувчи ўртасида тузилган олди-сотди шарт номасилан келиб чиқадиган талабларни, хусусан мол-мулкнинг си фати ва бутлиги, уни етказиб бериш муддатлари ҳақидаги талабларни ва сотувчи томонидан шартнома зарур даражада бажарилмаган бошқа ҳоллардан келиб чиқадиган талабларни қўйиш ҳуқуқига эга. Бундай ҳолларда мол-мулкнинг нуқсонлари учун тўғридан-тўғри сотувчи у билан тузилган олди-сотди шартномасининг иккинчи тарафи бўлган лизинг олувчи олдида эмас балки олди-сотди шартномасини тузишда қатнашмаган лизинг олувчи олдида жавобгар бўлмоқда. Учинчи шахснинг харакати учун жавобгар бўлган қарздор, унга нисбатан қайтарма (регресс) талаб қўйиши мумкин. Бундай талаб мажбуриятнинг учинчи шахс айби билан бажарилмаганлиги ёки лозим даражада бажарилмаганлиги натижасида етказилган зарарни қоплашга қаратилган даъводан иборат бўлиши мумкин. Мажбуриятни учинчи шахс томонидан бажарилмаганлиги учун қўлланиладиган жавобгарликнинг асоси сифатида айбга фуқаролик ҳуқуқи фанида турлича изоҳ берилган: а) бировнинг айби учун жавобгарлик; б) фақат учинчи шахснинг айби билан боғлик ҳаракат учун эмас, балки учинчи шахснинг хўжалик соҳасида содир бўлган кутилмаган холат учун жавобгарлик; в) фақат бировнинг айби эмас, ўз айби учун ҳам жавобгарлик.

Биринчи тушунча мазмуни жиҳатдан бир-бирига ўхшаш қуйи даги, масалан «бировнинг айби» учун «бировнинг қилмиши» учун ёки «бировнинг хатти-ҳаракати» учун деган иборалар билан ифодаланади. Аммо ушбу мулоҳазаларни барчасини умумлаштирганда битта маъно дан иборат, у ҳам бўлса айб билан боғлиқ харакатлардан, хулоса қилиб айтганда «бировнинг айби» учун жавобгарликдан иборат. Ушбу хулоса тарафдорларининг фикрича, айб учун жавобгарлик тамойили умумий талаб сифатида бировнигнг айби учун ҳам, учинчи шахснинг айби учун ҳам, қарздорнинг айби бўлмаган тақдирда ҳам жавобгарлик учун асос бўлиб ҳисобланади. Қарздор ўзининг айби эмас, балки би ровнинг айби учун жавобгар бўлиши учун асос унинг учинчи шахсни танлашда ва унинг характлари устидан назорат олиб боришдан иборат. Иккинчи нуқтаи назарга мувофиқ мажбуриятни бажариш учун учинчи шахсни жалб қилувчи қарздор маълум хўжалик фаолиятни амалга оширар экан, у нафақат жалб қилинган шахс ёки ташкилотнинг айбли харакатлари учун жавобгар бўлиши керак, шунингдек ушбу хўжалик соҳасида вужудга келадиган хавф-хатарни ҳам ўз зиммасига олиш керак. Учинчи нуқтаи назарга мувофиқ мажбурият бўйича қарздорга нисбатан даъво қўзғатилганда нафақат мажбуриятни ижро этувчининг айби, шунингдек қарздорнинг айби ҳам аҳамиятга эга. Қарздорнинг айби мажбуриятни бажариш учун учинчи шахсни танлашда йўл қўйган хатосидан ёки ҳуқуқбузарликни олдини олиш учун тегишли чора амалда бажарувчи учинчи шахснинг айби, унга топширилган вазифани бажаришда қўйган хатолардан иборат бўлиши мумкин. Умумий қоидага риоя қилинган ҳолда мажбурият бажарилмаган лиги албатта айбдор бўлган шахс, яъни учинчи шахс жавобгар бўлиши керак, лекин учинчи шахсни танлаган, унинг ишбилармонлиги, инти зомлилиги учун кредитор олдида кафил бўлган қарздорни учинчи шахснинг хатти- ҳаракатлари учун жавобгарликдан озод қилиб бўлмайди.

Агар қарздор ҳам, учинчи шахс ҳам ўз айблари учун ўзлари мустақил жавоб бериши ҳақида қоида ўрнатиладиган бўлса, қарздорда шартномага асосан вужудга келган мажбуриятни албатта бажарили шини таъминлашга бўлган масъулият йўқолади, унда мажбуриятга нисбатан бетарафлик вужудга келади, учинчи шахснинг хатти-ҳара катлари учун назорат олиб боришнинг сусайиб кетиши учун сабаб бўлади. Мажбуриятни учинчи шахснинг айби билан бажарилмагалиги учун қарздорни жавобгарликдан озод қилиб қўйиш кредиторнинг ман фаати учун ҳам мақсадга мувофиқ эмас, чунки у мажбурият бажарил маганлиги натижасида вужудга келган зарарни қопламай қолган қисмини қарздордан ундириш имкониятидан маҳрум бўлади, унга нисбатан субсидиар жавобгарлик бўйича даъво қўзғатиш учун асос қолмайди. Шундай экан мажбурият бажарилмаганлиги учун ҳам қарз дорни, ҳам учинчи шахсни айбдор деб ҳисоблаш зарур. Демак қарздор фақат ўзининг айби учун эмас, шунингдек учинчи шахснинг айби учун ҳам жавобгар бўлади. Бундай хулосага келиш учун Фуқаролик кодексининг 333, 334-моддаларида ўрнатилган қоидаларга амал қи лиш лозим. Ушбу қоидаларга биноан учинчи шахснинг харакатлари учун қарздоринг жавобгарлиги умумий фуқаролик ҳуқуқи жавобгар лиги асосида вужудга келади. Қарздор ўзини жавобгарликдан озод қилиш учун ўзининг ҳам, шуниндек мажбуриятни бажаришни юклаган учинчи шахснинг ҳам айби йўқлигини исботлаши керак.

Похожие

Фуқаролик процессида учинчи шахслар

Ўрмон қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик ( урмон конунчилигини бузганлиги учун жавобгарлик

Ер конунчилигини бузганлик учун жавобгарлик

Шартномавий мажбуриятларни бузганлик учун жавобгарлик

Тадбиркорлик қоидаларини бузганлик учун жавобгарлик