Турли тоифадаги конунбузарларнинг психологик жиҳатлари - Юриспруденция - Рефераты

Турли тоифадаги конунбузарларнинг психологик жиҳатлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Турли тоифадаги қонунбузарларнинг психологик жиҳатлари Режа: 1. Балоғат ёшидаги қонунбузарларнинг психологик хусусиятлари. 2. Балоғат ёшига тегишли бўлган тергов ишларининг психологик хусусиятлари. 3. Ичкиликбозлик, алкоголизм, наркомания сабабларининг психологик тавсифи ва уларнинг психопрофилактикаси.

1. Балоғат ёшидаги қонунбузарларнинг психологик хусусиятлари Хулқ-атвори оғир ўсмирларнинг шахси шаклланишига кўпчилик ҳолларда оилавий шарт-шароитлар, ота-онанинг ёки қариндошларнинг ичкиликбозлиги, уларнинг ахлоққа зид хулқ-атворлари салбий таъсир ўтказади.Тарбияси оғир ўсмирлар учун одатда ўқишга умум эътироф этганига нисбатан зид муносабат хос бўлиб, охир-оқибатда бу уни синфига, мактабга, билим юрти жамоасига қарама-қарши қилиб қўяди. Аксарият ҳолларда ҳуқуқбузарлар ўсмирлар – ички салбий муносабатлар натижасида мактаб жамоасида ўз ўрнини топа олмаган ўқувчилар бўлиб чиқади. Ўсмирлик (11-15 ёш) даври, асосан биологик жиҳатдан ўткинчи босқич бўлиб ҳисобланади. Ижтимоий нуқтаи назардан ўсмирлик илк ижтимоийлашув даврини билдиради. Бироқ ўсмирлик болалик даврига нисбатан зиддиятлилиги билан фарқланиб туради. Навқиронлик (14-18 ёш) гўё болалик билан етуклик ўртасидаги учинчи бир дунё. Ёшлик дастлабки ижтимоийлашувнинг якуний палласи ҳамдир. Ёшликнинг ижтимоий даража ва мавқеига нисбатан оралиқ ҳолати ёшлар психикасида ўзига хос акс этади. Тенгдошлари билан доимий мулоқотга эҳтиёжнинг кучайиши, ўзлигини тасдиқлашга интилиш, тенгдошларининг ўзи ҳақидаги фикр мулоҳазаларига таъсирчанлик - ўсмирлик даврига хос хусусиятлардир. Номақбул оилавий шарт - шароитлар тарбияси оғир ўсмир шахсининг шаклланишидаги энг асосий омил бўлиб ҳисобланади. Ота - оналарнинг жанжаллари, ўсмирларнинг жисмоний жазоланиб турилиши, табиий равишда тормозлашув меъёрлари бузилишига, қизиққонлик, ўта қўзғалувчанлик, ўзини қўлга ола билмаслик каби иллатларнинг туғилишига сабаб бўлади. Вояга етмаган ўсмирлар учун гуруҳга уюшиб ҳуқуқбузарлик қилиш хосдир, чунки айрим жиноятларни ёлғиз ўсмир уддалай олмайди. Вояга етмаганларнинг жиноий хулқ-атворлари таҳлили мобайнида 4 тоифадаги ҳуқуқбузарлик омиллари аниқланган бўлиб, уларнинг ижтимоий хавфли

кўринишлари қуйидагичадир: 1. Тасодифий, шахснинг умумий йўналтирилганига зид келади. 2. Шахсий йўналтирилганликнинг беқарорлиги эҳтимоли мавжуд, сабаб ва вазият тақозосига монандлашади. 3. Шахснинг салбий йўналтирилгани натижасида вақтини ўтказадиган муҳит, пайт ва хатти-ҳаракатларини бевосита турларини танлаш, жиноий хулқ - атвордан ибрат олиш билан боғлиқ. 4. Шахснинг жиноий кўрсатмаси мавжуд бўлиб, фаол изланиш сабаб ва вазиятни ташкил қилиш, жиноий фаолиятни амалга ошириш, амалдаги ижтимоий нормаларга барқарор тарзда зид баҳо ва муносабатда бўлишга олиб келади. 2. Балоғат ёшига тегишли бўлган тергов ишларининг психологик хусусиятлари. Дастлабки терговда вояга етмаган ҳуқуқбузарнинг шахси қуйидаги режа бўйича ўрганилади: 1. Наслий - биологик омиллар: ота - оналардан бирининг асаб ва касалликларга мойиллиги, ҳомиладорлик патологияси, ичкиликбозлик, наркотик моддалар истеъмол қилишнинг салбий таъсири кабилар. 2. Ўсмирнинг энг яқин ижтимоий муҳити: оила, ота - оналарнинг, ака - ука, опа - сингиллар ижтимоий - иқтисодий мавқелари, оиладаги ўзаро муносабатлар, ўсмирларни тарбиялаш хусусиятлари, ўқишга муносабат, ўқитувчиларга муносабат, дўстлар гуруҳида ўсмирнинг мавқеи. 3. Ўсмирнинг шахсий таъриф-таснифи: характери ва темпераментининг хусусиятлари, қадрият-мотивация мажмуи, ўсмирнинг қандай қадриятларга йўналтирилгани, даъволарнинг даражаси, ўз-ўзини баҳолаши ва ўз-ўзини баҳолашдаги муросасозлик эҳтимоллари, касб-корга муносабати – ижтимоий танлов, ўсмир қадриятлари доирасида касб тутган ўрни, келажакдаги ҳуқуқий онги. 4. Ўсмирнинг ҳуқуқий онги. Вояга етмаган гумондор ёки айбланувчининг турмуши ва тарбиявий шароитларини билиб олиш учун

бошқа соҳаларни: оиласи, иш ёки ўқиш жойини ҳам ўрганиш лозим. Вояга етмаганни сўроқ қилишга пухта тайёргарлик кўриш лозим. Бундай сўроқнинг бир неча босқичлари мавжуд: жумладан, сўроқнинг дастлабки босқичида терговчи вояга етмагандан унинг анкета маълумотларини оғзаки билиб олади, бу ўринда терговчи сўроқ қилинаётган шахсни тўғри чамалай билиши муҳимдир. Сўроқ қилувчи ва сўроқ қилинувчининг психик алоқага киришиши сўроқ иккинчи босқичининг моҳиятини ташкил этади. Бу босқичда суҳбатнинг мавзуи иш мазмунига у қадар алоқадор бўлмаган гаплар, вояга етмаганнинг таржимаи ҳоли, ўқиши, қизиқишлари кабиларни қамраб олади. Сўроқнинг бош қисмида терговчи жиноий иш бўйича асосий маълумотларни олиши лозим. Одатда пухта ўйлаб уюштирилган суҳбатда терговчи сўроқда олган маълумотни ёзиб чиқади ва ёзма нусхасини сўроқ қилинаётганда кўрсатади, у ёзилган гапларнинг аслига тўғрилигини тасдиқлаб имзолаб беради. Баённомада (протокол) вояга етмаганнинг нутқига хос хусусиятларни сақлаб қолиш муҳим аҳамиятга эга. Сўроқда аниқланган вояга етмаганнинг шахсига хос хусусиятлар (шафқатсизлик, тажовузкорлик, меҳрибонлик, ростгўйлик, ёлғончилик) шубҳасиз, терговчи сўроқнинг тўғри тактикасини танлашга ёрдам беради. Вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятлар ичида гуруҳ ҳамда такрор эпизодлар ижтимоий хавфлилиги билан алоҳида ажралиб туради. Вояга етмаганлар ҳар хил сабабларга кўра бундай гуруҳларнинг ташкилотчиларини сир сақлашга, ҳаммма айбни ўз гарданларига олишга уринадилар.Одатда вояга етмаганлардан иборат жиноий, маъмурий жавобгарликка тортилган, тажрибали, бошқаларга нисбатан жисмоний бақувват балоғат ёшидаги шахслар уюштирадилар. Шунинг учун терговчи содир этилган жиноятдаги «етакчи»нинг ролини фош этувчи далилларни топмоғи, унинг «қаҳрамон» қиёфасини пучга чиқарувчи, асл қиёфасини кўрсатувчи фактларни ҳам қўлга киритмоғи лозим. Сўроқнинг муваффақияти натижаси сўроқ қилинадиган жойни, шарт- шароитни танлашга кўп жиҳатдан боғлиқдир. Сўроқ қилинаётганга

«қадрдонларча» муносабатга, уни қўрқитадиган шарт-шароитларга йўл қўйиб бўлмайди. 3.Ичкиликбозлик, алкоголизм, наркомания c абабларининг психологик тавсифи ва уларнинг психопрофилактикаси. Ичкиликбозлик кишини ижтимоий муҳитидан келиб чиқади. Ичкиликни муттасил истеъмол қилишдан алкоголизм касаллиги келиб чиқади. Алгоколни кўп истеъмол қиладиган кишиларда ирода сустлашади, фикрлаш доираси тораяди, хотираси пасаяди, атрофдаги воқеа-ҳодисаларга бефарқ бўлиб қолади. Тамаки, кофе ва алкоголь – жамиятда энг кўп истеъмол қилинадиган психотроп воситалардир. Бироқ яширин равишда наша, марихуана, кокаин ҳатто героин ва триметилфентанин каби воситаларни истеъмол қилиш ҳам ортиб боряпти. Бу наркотик воситалар бош мияга фаол таъсир ўтказади, сенсор сигналлар оқимини тезлатади, уларнинг мазмунини ўзгартиради, асабнинг баъзи марказлари ва вазифасини бажаришга халақит беради. Наркотикни узлуксиз истеъмол қилиш кўникмага айланиши мумкин. Токсикомания эса доимий ёки айрим вақтларда заҳарланиш билан боғлиқ, унинг инсон организмига таъсири кучли. Наркотик моддаларсиз инсон жисми чидолмайдиган бўлиб қолганида нейромадиаторларнинг функцияси шунчалик ўзгарадики, организм наркотикларсиз яшолмайдиган даражага етади ва уларни қабул қилиш бирданига тўхтатилса астиненция синдроми юз беради, баъзан бу ўлим билан якунланади. Психикага таъсир этувчи айрим моддаларни истеъмол қилавериш толерантликнинг кучайишига сабаб бўлади, ўзгача қилиб айтганда организм уларнинг таъсирига тобора мослашиб бораверади ва кутилган натижага эришиш учун тобора кўпроқ наркотик модда талаб қилади. Наркотикнинг яна бир хусусияти шундаки, у бир қўзғатувчи воситадир. У аввалги асабийликни (стресс) енгишга ёрдам беради. Аммо унинг таъсири 10-15 дақиқага етади холос. Амфетамин ва кокаинлар –бир неча баробар

кучли қўзғатувчи воситалардир.Улар ҳаяжонланиш ҳолатларини жуда кучайтириб юборади, бунинг оқибатида тана ҳолдан толади. Нейродепрессантлар қўзғатувчи моддаларга нисбатан тескари таъсир кўрсатади. Улар миянинг нафас олиш марказини ҳолдан тойдириб, мияга кислород келишини камайтиради ва унинг фаолиятига таъсир қилади. Бу эса нутқнинг мазмунига путур етказади, фикрлаш аниқлиги йўқолади ва ниҳоят хушёрлик ҳамма диққатни таъминловчи ретикуляр формациядаги механизмлар тормозланишини кучайтириб юборади. Алкоголь нейродеперсантларнинг бир туридир. Морфин ҳам кодеин каби оғунинг таркибий моддаларидан бири бўлиб, тиббиётда оғриқни сездирмайдиган восита сифатида фойдаланилади. Морфин героиндан тайёрланади. Қон томирига уколь қилиб берилган морфин ўн сонияча вақтда ўткир ва чуқур ҳузур-ҳаловат ҳиссини уйғотади, кейин бу ҳолат хотиржамлик ҳисси билан алмашади. Бироқ бу модда уч ҳафта ичида ўзига жисмоний эҳтиёжни туғдиради. Кўкнори ҳам наркотик ўсимликлардандир. Ундан олинадиган наша ва марихуанани трубкалар ёки сигареталарга жойлаб чекиш кенг тарқалган. Шуни айтиш лозимки, кўпчилик халқларда психотаъсирчан моддаларни истеъмол қилиш одатга айланиб қолган. Бизнинг жамиятда эса фақат алкоголь ва тамаки истеъмоли учун рухсат берилган. Бошқа моддалар таъқиқлаб қўйилган. Ичкиликбозлик, наркоманияларнинг асли сабаби оилавий шароитлардан келиб чиқади. Жумладан, эр-хотиннинг бир-бирини тушунмаслик, ота- оналар билан фарзандлар муносабатларининг бузилиши, ишончнинг йўқолиши, атрофдагиларнинг бефарқлиги, масъулиятнинг йўқолиши кабилардир. Демак, биз оилада, жамоамизда атрофдаги кишиларга, фарзандларимизга доимо ғамхўр бўлишимиз лозим. «Бир болага етти маҳалла ота - она» деган ақидага риоя қилишимиз ёшларимизни соғлом, теран фикрлайдиган комил инсон бўлиб етишишларига катта ёрдам беради. Шунда ҳар қандай жиноятчиликнинг олдини олган, психопрофилактика олиб борган бўламиз.

Похожие

Ходимнинг руҳий соғлиғини сақлашнинг муҳим психологик жиҳатлари

Ҳар хил тоифадаги озодликдан маҳрум этилган шахсларнинг психологик хусусиятлари

Айрим тоифадаги ходимларга бериладиган

Давлатни типларга ажратишдаги турли ёндашувлар

Даъволи ишлар бўйича ҳуқуқ ҳимоясининг процессуал жиҳатлари