logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Юриспруденция
  4. Tadbirkorlik faoliyatining subyektlari

Tadbirkorlik faoliyatining subyektlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB
Скачать
Tadbirkorlik faoliyatining subyektlari Reja: 1. Tadbirkorlik faoliyatining subyekti sifatida fuqarolar 2. Davlat, kooperativ va boshqa korxonalarning mehnat jamoasi tuzgan jamoa tadbirkorlari, tadbirkorlik faoliyatining subyekti bo`lishligi 3. Kichik va o`rta tadbirkorlik subyektlari 4. Xususiy korxonalar va birlashmalar tadbirkorlik faoliyatining subyekti TADBIRKORLIK FAOLIYATINING SUBYEKTLARI Tadbirkorlik faoliyatining subyektlari deganda belgalangan tartibda ro`yxatdan o`ggan yoki xususiy tadbirkor sifatida ro`yxatga olinib, faoliyat yuritishga ruxsat etilgan, o`ziga xos mulkka ega bo`lgan, o`z nomidan mulkiy va mulkiy bo`lmagan huquklarga hamda majburiyatlarga ega bo`la oladigan, sudsa xo`jalik sudida mustaqil da`vogar yoki javobgar bo`la oladigan jismoniy va yuridik shaxslar tushuniladi. Tadbirkorlik bilan shug`ullanish huquqiga ega bo`la oladigan subyektlar O`zbekiston Respublikasining Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risidagi qonunning 4-moddasida belgalab berilgan. Unga ko`ra tadbirkorlik faoliyati subyektlari (tadbirkorlik subyektlari) belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tgan hamda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jmsmoniy shaxslardir. Davlat hokimiyati va boshqaruv idoralari ularning mansabdor shaxslari, shuningdektadbirkorlikfaoliyati bilan shug`ullanishi qonun hujjatlarida man etilgan boshqa shaxslar tadbirkorlik faoliyatining subyektlari bo`lishlari mumkin emas. 1. Tadbirkorlik faoliyatining subyekti sifatida fuqarolar O`zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi qonuni va boshqa qonunlarda belgilanganidek, tadbirkorlik faoliyatining subyektlaridan biri fuqarolardir. Fuqarolar tadbirkorlik faoliyatining subyekti xisoblanishi O`zbekiston Respubli-kasining 2000 yil 25 mayda qabul qilingan «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi qonunida belgilab berilgan. Ushbu qonunning 5-moddasida ko`rsatib o`tilganidek, yuridik shaxs tashkil etmay ham tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanayotgan jismoniy shaxslar kichik va o`rta tadbirkorlik subyekti bo`lib hisoblanadilar. Fuqarolar, chet el fuqarolari, shuningdek fuqaroligi bo`lmagan shaxslar tadbirkorlik faoliyati bilak shug`ullanishlari uchun huquqqa va muomala layoqatiga ega bo`lishlari shart. Fuqarolarning, ya`ni jismoniy shaxslarning huquq layoqati u tug`ilgan paytdan e`tiboran vujudga keladi va vafot etishi bilan tugaydi. Huquq layokatining mazmuniga ko`ra, «fuqarolar, mulk huquqi asosida mol-mulkka ega bo`lishlari; mol-mulkni meros qilib olishlari va vasiyat qilib qoldirishlari; bankda jamg`armalarga ega bo`lishlari; tadbirkorlik, dehqon (fermer) xo`jaligi bilan hamda qonunda ta`qiqlanmagan boshqa faoliyat bilan shurullanishlari; yollanma mehnatdan foydalanishlari; yuridik shaxslar tashkil etishlari; bitimlar tuzishlari va majburiyatlarda ishtirok etishlari; yetkazilgan zararning to`lanishini talab qilishlari; mashg`ulot turini va yashash joyini tanlashlari; fan, adabiyot va san`at asarlarining, ixtironing, qonun bilan muhofazalanadigan boshqa intellektual faliyat natijalarining muallifi huquqiga ega bo`lishlari mumkin» (O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, 18- modda). Ana shu huquq layoqatiningdeyarli barchasi tadbirkor fuqarolarga ham taallukli. Tadbirkor fuqarolar huquq layoqatidan to`liq foydalana olishlari uchun, albatga muomala layoqatiga ega bo`lishlari shart. Hech bir kishi muomala layoqatiga ega bo`lmay turib, tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullana olmaydi. Fuqarolarning muomala layoqati deganda, ularning ongli harakatlari bilan o`zlariga huquq va burch keltirib chiqara olish layoqati tushuniladi. Muomala layoqati huquq layoqatidan farqlanadi. «Muomala layoqatining huquq layoqatidan farqi shundaki, barcha fuqarolar ham muomala layoqatiga ega bo`lavermaydi. Muomala layoqatiga ega bo`lish sharti shundan iboratki, muomala layokatiga ega bo`lgan fuqarolar aqli rasolik bilan o`z harakatlarining oqibatlarini tushunib, harakat qiladilar»[4]. Fuqarolarning to`la muomala layoqati 18 yoshga to`lishlari bilan boshlanadi. Qonunda belgilangan asoslar mavjud bo`lganda fuqarolar 18 yoshga yetmasdan avval ham to`la muomala layoqaTiga yetgan deb hisoblanishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi oila qonunchiligida belgilangan qoidalar bunga misol bo`la oladi. Mamlakatimizda nikohyoshi - o`gal bolalar uchun 18, qiz bolalar uchun 17 yosh belgilangan. Ammo uzrli sabablar mavjud bo`lganda nikoh yoshini hokimiyat bir yoshga qisqartirib nikoh tuzishga ruxsat etishi mumkin. Bunday holda nikohlanayotganlar qonunda belgilanganidek nikoh yoshiga yetmay ham nikoh tuzadilar, Shu bilan ular to`la muomala layoqatiga ega hisoblanadilar. Bundan tashqari fuqarolik qonunchiligi bo`yicha fuqarolar 18 yoshga yetmasdan avval ham to`la muomala layoqatiga ega deb hisoblanishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksyning 28-modsasida belgilanganidek, o`n olti yoshga to`lgan voyaga yetmagan shaxs mexnat shartnomasi, shu jumladan kontrakt bo`yicha ishlayotgan bo`lsa yoki ota-onasi, farzandlikka oluvchilari yoxud homiysining roziligiga binoan tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanayotgan bo`lsa, u to`la muomalaga layoqatli deb e`lon qilinishi mumkin. Voyaga yetmagan shaxsni to`la muomalaga layoqatli deb e`lon qilish ota- onaning, farzandlikka oluvchining yoki homiyning roziligi bilan vasiylik va homiylik organining qaroriga muvofiq yoxud bunday rozilik bo`lmagan taqsirda, sudning qarori bilan amalga oshiriladi. Ota-ona farzandlikka oluvchilar va homiy emakskpatsiya qshshngan voyaga yetmaganning majburiyatlari bo`yicha, xususan u yetkachgan zarar oqibatida kelib chiqqan majburiyatlar bo`yicha javobgar bo`lmaydilar. Ь a`zan tadbirkorlik munosabatida ishtirok etishi lozim b)`lgan ayrim fuqarolar, garchi to`la muomala layoqati yoshiga yepan bo`lsalar ham, aqliy yoki ruhiy kasalligi sababli sud yumoiidan muomalaga layoqatsiz deb topiladi. Sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar xususiy tadbirkor bo`lib shurullana olmaydilar. Bordi-yu, ular bilan bitim tuzilgan bo`lsa, muglaqo haqiqiy emas deb topiladi. Tadbirkorlik faoliyati subyekti bo`lgan fuqaro — yakka tartibdagi tadbirkor davlat ro`yxatidan o`tkazilishi lozim. Yakka tartibdagi tadbirkorga davlat ro`yxatidan o`tkazilganidan va bu haqda guvohnoma berilganidan boshlab o`z faoliyatini amalga oshirishga hakli. Tadbirkorlik faoliyati subyektlaridan biri shaxslar guruhining tadbirkorligi (birgaliqsagi tadbirkorlik)dir. Birgalikdagi tadbirkorlik esa yuridik shaxs tuzmasday tadbirkorlik bilan shurullanadigan fuqarolarning uyushmasidir. Bunday tadbirkorlik: er-xotinning oilaviy tadbirkorligi, yuridik shaxs tashkil etmagan holda dehqon xo`jaligy, oddiy shirkat shaklida olib boriladigan faoliyatdir. Bu xildagi tadbirkorlik shakllarini amalga oshirish faqat fuqarolarning mulki asosida iqtisodiy faoliyat yurgizishga asoslayadi. Birgalikdagi tadbirkorlikning afzalliktomoni shundaki, unga birlashgan fuqarolar faoliyati fakat bir maqsadga, xususan foyda olishni jamoa asosida tashkil etishga qaratilgan bo`ladi. 2. Davlat, kooperativ va boshqa korxonalarning mehnat jamoasi tuzgan jamoa tadbirkorlari, tadbirkorlik faoliyatining subyekti bo`lishligi Yuqorida aytib o`tganimizdek fuqarolar bilan birgalikda korxonalarning mehnat jamoasi ham tadbirkorlik faoliyatining subyektlari sifatida ishtirok etishlari mumkin. Tadb!fkorlik faoliyatini olib borayotgan mehnat jamoasi, xoh davlatga, xoh aralash shaklda bo`lsin yoki fuqaroga xususiy mulk shaklida tegishli bo`lsin, qonunda belgilangan huquqlar va burchlarga ega bo`lgan yuridik shaxs deb taniladi. Tadbirkorlik faoliyati olib borayotgan korxona, taykilot, firma va boshqa shunga o`xshash nomlar bilan ataluvchi mehnat jamoasi qonunda belgilangan asosda yuridik shaxs sifatida tashkil topadi va harakat qiladi. Yuridik shaxs tushunchasi Fuqarolik kodeksining 39-moddasida berilgan. Unda aytshshshicha, o`z mulkida, xo`jalik yuritishida yoki tezkor boshkeruvda aloxdsa mol-mulkka ega bo`lgan hamda o`z majburiyatlari yuzasidan ushbu mol- mulk bilan javob beradigan, o`z nomidan mulkiy yoki Shaxsiy mulk bo`lmagan huquqlarga ega bo`la oladigak va ularni amalga oshiradigan, majburiyatlarni bajara oladigan, sudda da`vogar yoki javobgar bo`la oladigan tashkilot yuridik shaxs deb hksoblanadi. Hozirgi sharoitda korxonalarning mehnat jamoasi bozor ik^isodiyotiga o`tish sharoitida tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanib, daromad olishga harakat qilmoqda. Jamoa tadbirkorligi mustaqil yuridik shaxs huquqiga ega bo`lgan korxona tuzib, faoliyat ko`rsatmokda. Bu korxona qonun bilan man etilmagan har qanday xo`jalik faoliyatini amalga oshirishga xaqli. Jamoa tadbirkorlari o`z mulklarini birlashtirish asosida yoki mukddsam davlatga yoki jamoa tashkilotlariga qarashli bo`lgan korxonalarni xususiylashtirish asosida ham tashkil etilgan holda faoliyat ko`rsatib kelmokda. Jamoa tadbirkorligini olib borayotgan korxonalar yuridik shaxs huquqidan foydalanadilar. Ma`lumki, har qanday jamoa, uyushma yuridik shaxs huquqiga ega bo`lish layoqatiga molik bo`lmasdan turib, tadbirkorlik faoliyatining subyekti bo`la olmaydi. Har qanday jamoa emas, balki muayyan talablarga javob beradigan jamoagina yuridik shaxs bo`la oladi. Yuridik shaxs faoliyat olib borishi uchun ular tashkiliy birlik, mulkiy mustaqillik, mustaqil mulkiy jayobgarlik, fuqarolik muomalasida o`z noMidan harakat qilish huquqiga ega bo`lishi shart. Tashkiliy birlik yuridik shaxsniyg subyekt sifatidytashkil bo`lganligani muayyan huquq va majburiyatlarga ega bulishini bildiradi. Yuridik shaxsning tashkiliy jyhatdan tuzilyshini ko`rsatadigan ustavi bo`lishi kerak. Tadbirkorlik xuqu«^ying subyekti bo`lish uchun yuridik shaxs hisoblangan jamoa korx Ь nasi, jamoa (shirkat)ning o`ziga xos mulki bo`lishi lozim. Alohida mulkka ega bo`lmagan yoki mustaqil ravishda boshkdra olmaydigan va shu sababli boshqa shaxslar bilan xo`jalik munosabatlarida bo`la olmaydigan tashkilotlar tadbirkorlik faoliyatiniyg subyekti xisoblanmaydi. Mustaqil mulkiy javobgarlik shundan iboratki, yuridik shaxs hisoblangan tashishot o`z majburiyatlari yuzasidan o`ziga tegishli mulk bilan javob beradi. yuridik shaxs hisoblangan jamoy korxonasy o`z nomidan turli bitimlar tuza oladi. huqukiy munosabatlarda qatnashib, mulkiy va mulkiy bo`lmagan huquklarga, majburiyatlarga ega bo`la oladi. yuridik shaxs mol-mulk egasi (egalari) yoki ular vakil qilgan idora, tashkilot qaroriga yohud mehnat jamoasinimg qaroryaga muvofiq yoki ta`sis etuychilar guruhi va ayrim ty`sis etutvchi shaxslar qaroriga binoan korxonalar to`g`risidagi qonunda va boshqa qonun hujjatlarida ko`zda tutilgan tartibda vujudga kelishi mumkin. Yuridik shaxs davlat ro`yxatidyn o`tshn kumdyN boShlab vujutsga kelgan hisoblanadi va yuridik shaxs huquqini oladi. Tashkil bo`lishda yuryDIk shaxs, odatda, bir necha bosqichdan o`tadi. Chunonchi: a) yuridik shaxsni tashkil etish uchun zarur bo`lgan moddiy va tashkiliy tayyorgarlik ko`riladi, ustav IShlab Chiqadi, ta`sis shartnomasi tuziladi; b) yuridik shaxs bo`lib tashkil topish uchun vakolatli davlat idoralarining qarori yoki ijozati olinatsi; v) ustav tasdiqlanadi, ro`yxatdan o`tkaziladi. Yuridik shaxs hisoblangan jamoat tashkiloti ijozat olish tartibida paydo bo`ladi. Yuridik shaxslar tugatiladi yoki qaytadan tashkil etiladi. Yuridik shaxs qaysi idora qaroriga asosan tashkil etilgan bo`lsa, o`sha idora qaroriga asosan yoxud qonun yoki ustavda nazarda tutilgan boshqa asoslarda, shuningdek, bankrot tufayli tugatiladi. Yuridik shaxs tugatilish yo`li bilan bekor bo`lishida tashkilotning faoliyati butunlay to`xtaydi, uning faoliyati va mulki tugatiladi. Davlatga qarashli yoki aralash mulk shaklidagi yuridik shaxsni tugatish bilan maxsus tuzilgan tugatish komissiyasi shugullanadi. Tugatish komissiyasi muayyan muddatga tuziladi. Shu mudsat davomida tugatilayotgan tashkilotda haqqi bo`lgan shaxslar o`z talablari bilan tugatish komissiyasiga murojaat qilishlari mumkin. Tugatilayotgan yuridik shaxsning qarzlari u bekor qilinishi davrsda tuzilgan balansda ko`rsatilgan mulk hisobidan to`lanadi. Yuridik shaxs faoliyati va mulki tugatilmay bekor bo`lishi qdyta tashkid etish deyiladi. Qay-k) tlshkil etishda mazkur yuridik shaxsning faoliyati uning huquq va majburiyatlarini oladigan boshqa yuridik shaxs tomonidan daerm etgiriladi. Chunki qaytadan tashkil etilayotgan yuridiq shaxening mulki, mulkiy huquqlari va mulkiy majburiyazdari uning huquvdni olgan yuridik shaxsga o`tadi. O`zbekiston Respublikarining Fuqarolik kodeksi 49-mrddasiga ko`ra yuridik shaxsning qaytadan tashkil bo`lishi qo`shib yuborish, qo`shib olish, bo`lish, ajratib chiqarish, o`zgartirish kabi tartibda amalga oshiradi. Yuridsk 1saxsni qayta tashkil etish (qo`shib yuborish, qo`shib olish, bo`dash, ajratib chiqarish, o`zgartirish) uning tarkibiy bo`linmalari ishtirokchilari yoki ta`sis hujjatlarida shunga vakil qilingan yuridik shaxs idorasi qaroriga muvofiq amalga oshiriladi. Qonunda belgilangan hollarda yuridik shaxsni bo`lish yoki uning tarkibidan bir yoxud bir necha yuridik shaxsni ajratib chiqarish shaklvda uni qayta tashkil etish vakil qilingan davlat idoralari yoxud sud qarori bilan amalga oshiriladi. Agar yuridik shaxs muassis (ishtirokchi)lari ular vakil qilgan idora yoki yuridik shaxsning o`z ta`sis hujjatlari bilan qayta tashkil etishga vakil qilingan idorasi yurchdik shaxsni vakolatli davlat idorasining qarorida belgilangan muddatda qayta tashkil etilayotgan bo`lsa, sud mazkur davlat organining da`vosi bo`yicha yuridik shaxsning boshqaruvchisini tayinlaydi va unga ushbu yuridik shaxsni qayta tashkil etishni topshiradi. Boshqaruvchi tayinlangan paytdan boshlab unga yuridik shaxsning ishlarini boshk^rish vakolatlari o`tadi. Boshkeruvchi sudda yuridik shaxs nomidan harakat qiladi, taqsimlash balansini tuzadi va uni yuridik shaxslarni qayta tashkil qilish natijasida vujudga keladigan ta`sis hujjatlari bilan birga ko`rib chiqish uchun sudga topshiradi. Sud tasdiqidan o`tgan ushbu hujjatlar yangidan vujudga kelayotgan yuridik shaxslarni ro`yxatdan o`tkazish uchun asos bo`ladi. Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 14 fevral kdrori bilan tasdiqlangan Xususiy tadbirkorlik to`grisidagi Nizomning 5-bandida ko`rsatilishicha, xususiy korxona, ya`ni yuridik shaxs mulk egasining qarori bo`yicha yoki sud tomonidan ta`sischilarning korxonani tashkil etish to`krisidagi hujjat-larni qonuniy kuchga ega emas, deb topilganda: yuridik shaxs bankrot bo`lganda, O`zbekiston Respublikasi qonunchiligiga zid faoliyatini amalga oshirganda xo`jalik sudi qarori bilan tugatiladi. Yuridik shaxs davlat ro`yxatidan chiqarilgan paytdan boshlab tugatilgan xisoblanadi. Ammo shuni hisobga olish zarurki, davlatga qarashli yuridik shaxsyaar bankrotlik asosida bekor bo`lmaydi. Yuridik shaxs tugatilganvda, uning hukuq va burchlari huqukry vorislik tartabida boshqa shaxsga o`tmasdan bekor ^shinadi. 3. Kichik va o`rta tadbirkorlik subyektlari Tadbirkorlik faoliyatining subyektlarvdan biri kichik va o`rta tadbirkorlikdir. Kichik va o`rta tadbirkorlik hozirgi bozor munosabatlari jarayoni tobora chuqurlashib borayotgan bir davrda, respublikamizning iqgisodiy taraqqiyotiga sezilarli darajada hissa qo`shmokda. Shu tufayli kichik va o`rta tadbirkorliknk sifat jihatdan yangi bosqichga ko`tarish shu kunning dolzarb vazifalaridan biri bo`lib qolmoqsa. Chunki, kichik va o`rta tad Ь irkorlik qanchalik rivojlansa, ularning soni ko`payib, ishlab chiqarish va sifat oshib borsa, mamlakatimizning iqtisodiy qudrati tobora oshadi, xalqfarovonligi yuksaladi. Bugungi kutsda kichik va o`rga korxonalarning faodiyati voqe-likka aylandi. Birgmna 1997 yilning boshida xususiy va kmchik korxonalar 200 mingdan oshdi. Qsshloq joylarda 19,5 mingdan orgaq dehqon (fermer) xo`jaligi tvshkiya etilgan. Ammo bu hali yetarli emas, chunki o`lkamizning o`zitv yaos xususyupm, mexnat resurslarining oshiqchaligi, rivojlangen sishloq xo`jaligi va xomashyo bazasi, xapqimizningturmush va tafakxurtarzi kichik va oilaviy biznesni, xususiy tadbirkorlikni yanada faol rivojlangirishni gaqoeo echzdi. Bu masalaga alohida e`tibor qaratilib, uning huquqiy asosini belgilovchi qonunlar chiqaril-moqda, kichik va o`rta tadbirkorlikning qonuniy manfaatlari himoyasi belgilab berilmokda. «Biz, - dsydi I. A. Karimyuv Vazirlar Mahkamasining O`zbekiyetonning 1996 yildaga ijtimoiy-iktisodiy taraqqiyoti yakunlari \amda 1997 yildagn iqgisooiy islohotlarning ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan majlisidagi ma`ruzasida, - xususiy tadbirkorlikning manfaatlarini himoya qiluvchi qonun va tartiblarga hokimiyatning jamiki bo`ganlari tomonidan og`ishmay amal etiladigan qat`iy va majburiy muhitni vujudga keltirishimiz shart. Kimki bu ishga xalaqit berayotgan bo`lsa, to`rachilik, ta`magarlik, yulg`ichlik bilan shug`ullanayotgan bo`lsa, shafqatsiz sur`atda jazolanishi zarur. Rasmiyatchilikni o`ziga qalqon qilib olib, amalda kichik biznes taraqqiyotiga to`g`anoq bo`layotgan kimsalarning bahridan o`tish kerak. Biz kichik va o`rta korxonalarning turli shakllari tez va keng rivojlanishi uchun yo`l ochishimiz lozim». Shuning uchun eng avvalo o`z ichki manbalarimizni to`liq ishga solishimiz, keyin chet el sarmoyadorlarining hamkorligidan foydalanishimiz lozim. Bu borada 1997 yil 31 yanvarda Prezidentimizning «Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlangarishni ragbatlashirishga oid qo`shimcha chora-tadbirlar to`rrisvda»gi Farmoni aloxdda ahamiyatga ega bo`ldi. Utsda kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni yanada rag`batlantirish, uning raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishini ko`paytirish imkonini beradigan zamonaviy xs^ijiy uskunalar va texnologiyalar bilan ta`mishash maqsadida, xorijiy sarmoyadorlarni jalb etib, undan samarali foydalayushga shart-sharoit yaratib berishga qaratilgan chora- tadbirlar belgilab berildi. Respublikamizda kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishga davlatimiz tomonidan amalga oshiriladigan yordamni tashkil etish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahqamasining 1997 yil 27 mart farmoyishi chikeriddi. Mazkur farmoyish bilan vazirliklar, idoralar, hokimliklarning va bozor infratuzilmasi institutlarining respublikada kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlangirishni rag`batlantirish borasidagi faoliyatini muvofiklashtirishni yaxshilash maqsadida kichik va xususiy tadbirkorlikni rag`batlantirish bo`yicha respublika muvofiqlashtiruvchi kengashining tarkibi tasdiqlandi. Tadbirkorlikni rivojlanpgirishni rag`batlangirishga oid davlat siyosatining ro`yobga chiqdrilishini ta`minlash, kichik va xususiy biznesni qo`llab-quvvatlash bo`yicha davlat boshqaruvi idoralari xamda bozor infratuzilmasi faoliyatini muvofiklashtirish, kichik, o`rta va xususiy biznesni ragbatlantirishga doir amaldagi qonunlar va huquqiy hujjatlarni, investitsiya loyihalarini tdyyorlash, tanlab olish, moliyalash va emalga oshirish vositasini todbirkorlar keng doirasi o`rtasida, ommaviy axborot vositalari orqzli tushuntirish ishlarini tashkil etish kabilar uning asosiy vdzifasi qilib belgilandi. Bu esa kelajakda kichik va^xususiy biznesning rivojlanishiga olib keladi. Shundagina O`zbekiston ham o`zini o`zi ishlab chiqarish va xalq iste`moli tovarlari bilan to`liq ta`minlabgina qolmay, boshqa ilgor davlatlar singeri chet elga tovar va xizmatlarni eksport qilib, jahon bozorida o`znga xos o`ringa ega bo`la oladi, albatta. Agar biz chet el. ya`ni Yevropa, Amerika, Oyeiyo davlatlariga bir nazar tashlasak, ularda bozor iqgisodiyoti qrnuniyatlariga asoslanib faoliyat ko`rsatayotgan kichik korxonalarning mamlakat iqtisodiyotida tutgan o`rni beqiyos ekanligini ko`ramiz. Masalan, Germaniyada yaratilayotgan milliy boyliklarning beshdan to`rt qismi kichik korxonalar hisobiga to`g`ri kelar ekan. Yaponiyada esa mehnatga layoqatli aholining o`ndan to`qqiz qismi kichik korxonalarda ish bilan band ekan. O`zbekiston Respublikasida kichik korxonalar tashkil etshg`a bundan besh yil avval kirishiddi. Sobiq itgifoqning 196YU yil 8 avgustdagi «Kichik korxonalarni tashkil etsh# va rivojlantirish choralari to`g`risida»gi qarori bunga huquk^y asos qilib olingan edi. Lekin Uzbekiston Respublikasining 1991 yil 31 avgustda o`z mustaqilligini e`lon qilishi va sobiq ittifoqning davlat sifatidagi o`z faoliyatini to`xtatishi yuqorida tilga olingan qarorning bekor bo`lishiga olib keldi. Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 1991 yil 29 noyabrdagi «Respublikada dehqon fermer xo`jaliklarini yanada mustahkamlash va tadbirkorlik faoliyatini davlat yo`li bilan qo`llab-quvvatlash to`g`risida»gi Farmoniga muvofiq Kichik korxonalarni tashkil etish, ularning faoliyati va davlyat yo`li bilan ularni ro`yxatdan o`tqazish tartibi to`g`risida^i dazo^ Vazirlar Mahkamasining 1992 yil 26 fevraldagi qarori bilan tasdiqlandi. Unda kichik korxonalarni tashkil qilish huquqiy jihatdan belgilab berildi. Respublikamiz moddiy ishlab chiqarish jar&yonida xurusiy tadbirkorlikning o`rni tobora oshib bordi. Natijada kichik va xususiy biznesni huquqiy tartibga solish zarurati tug`ildi. Ana shu extiyoj «Kichik va xususiy tadbirkorlikmi rivojlantirishni rag`batlantirish to`g`risida»gi qonunning qabul qilinishiga olib keldi va u 1995 yil 21 dekabrda qabul qilindi. Ammo O`zbekiston Respublikasining «Tadbirkorlik faoliyati erkinliganing kafolatlari to`g`risida»gi 2000 yil 25 mayda kdbul qilingan Qonuni bilan u o`z kuchini yo`qotdi. «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi qonunning beshinchi moddasida kichik va o`rta tadbirkorlik subyektlarining soni ko`rsatildi. Jumladan: - ishlab chiqarish tarmoqlarida band bo`lgan xodimlarning o`rtacha yillik soni ko`pi bilan o`n kishi, savdo xizmati ko`rsatish va ishlab chikdrishga aloqadorsiz sohaning boshqa tarmoqlarida ko`pi bilan besh kishi bo`lgan kichik firmalar; - sanoat sohasida band bo`lgan xodimlarning o`rtacha ykllik soni ko`pi bilan qirq kishi, qurilish, qishloq xo`jaligi va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlarida ko`pi bilan yigarma kishi bo`lgan korxonalar; - fan, ilmiy xizmat ko`rsatish, chakana savdo va ishlab chiqarishga aloqadorsiz sohaning boshqa tarmoklarida ko`pi bilan o`n kishi bo`lgan kichik korxonalar. Xodimlarning o`rtacha yillik soni kichik korxonalar uchun belgilanganidan ko`proq, ammo sanoatda yuz kishidan, qurilishda ellik kishidan, qishloq xo`jaligi, boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari, ulgurji savdo, umumiy ovqatlanish tarmoqlarida o`ttiz kishidan, chakana savdo xizmat ko`rsatish sohasi va noishlab chiqarish sohasining boshqa tarmoqparida — yigirma kishidan ko`p bo`lmagan o`rta korxonalar o`rta tadbirkorlik subyektlaridir. Kichik va o`rta tadbirkorlik subyektlari xodimlarining o`rtacha yillik soni qonun hujjatlarida ko`rsatilgan tartibda belgilanadi. Faoliyatning bir necha turini amalga oshiruvchi (ko`p tarmekli) yuridik va jismoniy shaxslar yillik oborot hajmida ulushi eng ko`p bo`lgan faoliyat turi mezonlari bo`yicha kichik va o`rta tadbirkorlik subyektlari jumlasiga kiritiladi. Kichik va o`rta tadbirkorlik subyektlarini ro`yxatga olish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Kichik va o`rta tadbirkorlik subyektlari zarur hujjatlarni taqdim etgan taqdirda, mahalliy hokimiyat idoralari ularni ro`yxatga olishni rad etishga yoki ro`yxatga olish uchun ko`shimcha shartlar belgilashga haqli emas. Agar ularni ro`yxatga olish asossiz rad etilgan bo`lsa, uning ustidan belgilangan tartibda sudga shikoyat qilish mumkin. Sud ro`yxatga olish idorasining xatti-harakatini qonunga xilof deb topgan takdirda, kichik va xususiy tadbirkorlik subyektining ro`yxatdan o`tish bilan bog`liq xarajatlarini qoplashni mazkur idora zimmasiga yuklaydi. 4. Xususiy korxonalar va birlashmalar tadbirkorlik faoliyatining subyekti Ma`lumki, hozirgi paytda xususiy tadbirkorlik ikki turda olib borilmoqda. Uning biri yollanma mehnatni jalb qilish asosida yuridik shaxsni tashkil etib, uni belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazib faoliyat ko`rsatadigan tadbirkorlik, ikkinchisi esa yuridik shaxsni tashkil etmay o`zi faoliyat ko`rsatadigan, yollanma mehratni talab etmaydigan yakka tartibdagi tadbirkorliqpir. Xususiy tadbirkorlik davlat, kooperativ va boshqa shakldagi mulklarni sotib olish asosida tashkil bo`lgan xususiy mulk asosida olib boriladi. Xususiy* korxonani davlat ro`yxatidan o`tkazish uchun tadbirkor tuman, shahar, shaharlardagi tuman hokimliklariga ariza, korxona ustavi, shuningdek, bir oylik eng kam ish haqi mikdorida badal to`langanligi to`g`risida hujjat takdim etadi. Agar tadbirkor bir necha kishi bo`lib, xususiy korxona tashkil etmoqchi bo`lsa, unda ta`sis shartnomasi bo`lishi lozim. Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`grisidagi Qonunning o`ninchi moddasida belgilanganidek tadbirkorlik subyektlari o`z huquklarini hamda manfaatlarini himoya qilish maqsadlarida qonunga muvofiquyushma (itgifoq)lar va boshqa birlashmalarga birlashadi. Shuningdek, tadbirkorlik subyektlari tadbirkorlik faoliyatini birgalikda yuritish maqsadida xo`jalik birlashmalari, xo`jalik shirkatlari yokijamiyatlari tuzishlari mumkin. Agar qatnashchilarning qaroriga binoan uyushma (ittifoq) zimmasiga tadbirkorlik faoliyatani yuritish yuklatilsa, bunday uyushma (ittifoq) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda konsernga, korporatsiyaga va boshqa shakldagi xo`jalik birlashmalariga yohud xo`jalik shirkatlariga yoki jamiyatiga aylantirilishi lozim. Tadbirkorlik faoliyati subyektlarining birlashmasini tuzish, uning faoliyat yuritishi, qayta tashkil etilishi va tugatilishi bilan bog`liq munosabatlar qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Tadbirkorlik faoliyatining subyekti hisoblangan korxona, birlashma davlat ro`yxatidan o`tkazilishi lozim. Tadbirkorlik faoliyati subyektlarini davlat ro`yxatidan o`tkazish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va muddatlarda amalga oshiriladi. Davlat ro`yxatidan o`tkazish ma`lumotlari hamma tanishishi uchun ochiq bo`lgan yagona davlat reyestriga kiritiladi. Tadbirkorlik faoliyati subyektini tashkil etishning qonunda belgilangan targibi buzilishi yoki ta`sis hujjatlarining qonunga zid bo`lishi korxonani yoki birlashmani davlat ro`yxatidan o`tkazishni rad etishga sabab bo`ladi. Ro`yxatdan o`tkazuvchi idoralar tadbirkorlik faoliyati subyektlarini tashkil etish maqsadga muvofiq emas, degan vaj bilan ularni davlat ro`yxatidan o`tkazishni rad etishga yoki qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan qo`shimcha talablarni belgilashga haqli emas. Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida qonunning 4- moddasida belgalanganvdek, tadbirkorlar, agar tadbirkorlik faoliyati subyektlarini davlat ro`yxatidan o`tkazish rad etilsa, shuningdek ro`yxatdan o`tkazish muddati buzilsa sudta shikoyat qilishlari mumkin. Tadbirkorlik faoliyati subyekga yuridik shaxs bo`lsa, u davlat ro`yxatidan o`tkazilganidan boshlab tashkil etilgan deb hisoblanadi va o`z faoliyatini boshlashga haqli bo`ladi. Tadbirkorlik faoliyatining mazkur subyektlari qonunlarga muvofiq ijtimoiy va tibbiy sug`urta hamda ijtimoiy ta`minot jamgarmalariga ajratma ajratadi. Xususiy korxona mulk egasining qarori yoki ta`sischilarning korxona tashkil etish haqidagi hujjatlari qonuniy emas deb xisoblanganida, bankrot bo`lganida, qonunga zid faoliyat amalga oshirilganda sud (xo`jalik sudi)ning qarori bilan tugatiladi. Xususiy korxona davlat ro`yxatidan chiqarilgan kundan boshlab tugatilgan hdsoblanadi. Tugatilgan korxonaning barcha qarzlari uning mulkidan to`langanidan so`ng qolgan mablag` shu korxona egasiga tegishli bo`ladi. Xususiy tadbirkorning huquqlari davlat tomonidan kafolatlanadi. Davlat tadbirkorga tegishli asbob-uskuna va boshqa resurslar olishga, undan foydalanishga sharoit yaratadi. Bozorning monopoliya bo`lishiga yo`l qo`ymaydi. Davlat idoralari yoki boshqalarning g`ayriqonuniy hujjatlari tufayli korxonaga zarar yetsa, shu zararni va olinmay qolgan daromadni ham qo`shib uqdirib olish kafolatlanadi. Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda respublikamizning «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi qonuni bilan birga Prezidentimizning 1995 yil 5 yanvardagi «Xususiy tadbirkorlikda tashabbus ko`rsatish va uni rag`batlantirish to`g`risida»gi Farmoni[9] muhim ahamiyatga ega bo`ldi. Jumladan, unda ko`rsatilishicha, xususiy korxonalar qonunda ko`zda tutilgan hujjatlarni ular joylashgan tuman hokimiyatiga topshirganidan keyin uch kun muddat ichida belgilangan tartibda davlat tomonidan ro`yxatga olinishi, foydalanilayotgan ishlab chiqarish binolarini belgilangan tartibda ijaraga berish mumkinligi belgilandi. Xususiy tadbirkorlar tomonidan ishlab chiqsfilgan mahsulotlarni, iste`mol mollari sotishni tashkil etishga yordam ko`rsatish tegashli idoralar zimmasiga yuklatildi. Mazkur Farmonning amaliyotda ijro etilishini ta`minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 14 fevraldagi qarori bilan «O`zbekiston Respublikasida xususiy tadbirkorlikto`g`risida nizom»[10] tasdiqlangan edi. Ana shu Nizomda ham yuridik shaxs tashkil etib, tadbirkorlik bilan shug`ullanishning huquqiy tartibi belgalab berildi. Yuqorida aytib o`tganimizdek fuqarolar tomonidan tadbirkorlik asosida tashkil etilgan korxona davlat ro`yxatidan o`tishi bilan yuridik shaxs deb tan olinadi va turli xil huquqiy munosabatlarga mustaqil kirishadi. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish asoslari Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun ushbu faoliyat subyektlari, avvalo, davlat ro`yxatidan o`tishlari shart. Davlat ro`yxatidan o`tmasdan turib hech bir subyekt, shaxs tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanishi mumkin emas. Agar ular biron faoliyat bilan shug`ullansa, u qonunga zid faoliyat hisoblanadi va qonunda belgulangan tartibda javobgar bo`ladi. Shu sababli har bir tadbirkor shaxs tadbirkorlik faoliyatining qaysi turi bilan shug`ullanmasin, albatta davlat ro`yxatidan o`tishi va ma`lum bir faoliyat bilan shug`ullanishga hakli ekanligi xususida ruxsatnoma olgan bo`lishi lozim. Tadbirkorlik faoliyati subyektlarini davlat ro`yxatidan o`tkazish tegishli davlat idorasi tomonidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va muddatlarda amalga oshiriladi. Maglumki tadbirkorlik faoliyati yurvdik shaxs tashkil etgan hodda va yuridik shaxs tashkil etmasdan yakka tartibda olib borilishi mumkin. Agar yuridik shaxs tashkil etilgsn holda tadbirkorlik faoliyati amalga oshiriladigan bo`lsa ta`sischilar konferensiyasi chaqirilib ta`sis shartnomasi tuzilishi, shu yig`ilishda yuridik shaxs ustavi qabul qilinishi va boshqa hujjatlar, ya`ni ushbu korxonaning muxri, bosqi namunasi ariza bilan qo`shib topshiradi. Yakka tartibdagi tadbirkorni davlat ro`yxatidan o`tkazishda, avvalo, jismoniy shaxsni ro`yxatdan o`tkazishda yig`im to`langanligi to`g`risvdagi hujjat arizasiga qo`shib topshirilishi va arizada qonuniy faoliyat turi bilan shug`ullanishi va uning muddati ko`rsatilgan bo`lishi lozim. Ariza berilgan paytdan boshlab uch kun muddat ichida ro`yxatga olinadi va unga arizasida ko`rsatilgan faoliyat turi bilan shug`ullanishga haqli ekanligi xususida guvohnoma beriladi. Yakka tartibdagi tadbirkorlik davlat ro`yxatidan o`tkazilganidan keyin qonun hujjatlarida belgilangan tartibda soliq idoralarida va O`zbekiston Respublikasi Ijtimoiy ta`minot Vazirligi huzuridagi nafaqa fovdi idoralarida xisobga qo`yish uchun asos bo`ladi. Ro`yxatdan o`tganlik yig`imi stavkasining eng yuqori miqsori O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Ro`yxatdan o`tganlik yigami miqdorlari va uni to`lash bo`yicha imtiyozlar berish mahalliy davlat hokimiyati idoralari tomonidan belgilanadi. Tadbirkorlarni davlat ro`yxatidan o`tkazish, agar ro`yxatdan o`tkazilishi lozim bo`lgan subyektlar yakka tartibdagi tadbirkor-jismoniy shaxs yoki nodavlat tashkyloti shaklidagi xususiy korxona bo`lsa ular tuman hokimiyatiga murojaat etadi, agar davlatga qarashli yuridik shaxs bo`lsa, tegishli davlat idorasiga murojaat etishi lozim. Ro`yxatdan o`tkazuvchi organlar ariza beruvchiGa tadbirkorlik faoliyati subyekti tariqasida davlat ro`yxatidan o`tkazishni, uni tashkil etish maqsadga muvofiq emas, degan vaj bilan rad etishga yoki qonun hujjatlarida nazarda tutshshagan qo`shimcha talablarni belgilashga haqli emas. Barcha talablarga aniq amal qilingan holda yakka tartibdagi tadbirkor davlat ro`yxatidan o`tkaziladi, aksincha bo`lsa, rad etish haqida qaror qabul kdelinadi. Davlat ro`yxatidan o`tkazish rad etilgan qaror qabul qilingan bo`lsa, jismoniy shaxs bu hakda uch kun ichida yozma shaklda xabardor kilinadi. Agar tadbirkor o`zini davlat ro`yxatidan o`tkazish asossiz rad etilgan deb hisoblasa, bu haqda sudga shikoyat qilishi mumkin. Bundan tashqari tadbirkorni davlat ro`yxatiga olish uchun belgilangan muddat uzrsiz bo`zilganida ham tadbirkor sudga shikoyat qilishga haklidir. Tadbirkorning shikoyati sud tomonidan to`g`ri deb hisoblansa, tadbirkorni davlat ro`yxatiga oluvchi organning qarori, shuningdek tadbirkorlarni davlat ro`yxatiga oluvchi organning mansabdor shaxslarining g`ayriqonuniy harakati yoki harakatsizligi tufayli yetkazilgan zararning o`rni ular tomonidan qoplanadi. Agar tadbirkorga ma`naviy zarar yetkazilgan bo`lsa, bu zarar uchun ham tovon to`laydilar. To`lanadigan tovonning aniq mikdori tegishli dalillarga asoslanib sud tomonidan belgilanadi. Ayrim turdagi faoliyat bilan shug`ullanish uchun litsenziya olish lozim. Dori-darmonlar tayyorlash va sotish, repititorlik faoliyati bilan shug`ullanish shular jumlasiga kiradi. Litsenziyalanishi lozim bo`lgan tadbirkorlik faoliyatining turi qonun bilan belgilanadi. Litsenziyalash tartibi esa Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Tadbirkor ma`lum bir faoliyat bilan shug`ullanish uchun davlat ro`yxatidan o`tib, tadbirkorlik faoliyati turi bilan shugullanishi uchun litsenziya olgan kundan boshlab tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun o`z mulkidan foydalanadi. Shuningdek, tadbirkor o`zining mulkidan ham foydalanib o`z faoliyatini tashkil eta oladi. Buning uchun tadbirkor mulkdor bilan shartnoma tuzib, uning mulkini ijaraga oladi yoki lizing shartnomasiga muvofiqtadbirkorlik faoliyatini yuritadi. Bundan tashqari mulkdorning mulkiga operativ boshqari`i asosida egalik qilayotgan bo`lsa ana shu mulkdan foydalanib tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishi mumkin. Tadbirkor o`z faoliyatini amalga oshirish uchun o`zining xususiy mulkini jalb etadimi yoki operativ boshqarish huquqi bo`yicha mulkdorning mulkidan yo ijaraga olingan mulqsan foydalanib, faoliyat yuritadimi, har qanday hodda ham uning mulk huquqi yoki ashyoviy huquqi qonun bilan himoya qilinadi. Tadbirkor o`z mulkidan qonunga muvofiq foydalanadi, egallaydi va uni tasarruf eta oladi. Shuningdek ushbu mulklar yuzasidan oddi-sotdi, garov, ijara va boshqa shartnomalar tuzishi mumkin. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish asoslaridan yana biri tadbirkorlarning o`z tadbirini amalga oshirishi uchun tegashli kredit olishi mumkin. Qonunda belgilanishicha, ayrim turdagi tadbirkorlar imgiyozli kreditdan foydalana oladi. Bunday turdagi tadbirkorlar jumlasiga kichik va o`rta tadbirkorlikni tashkil etayotgan xususiy tadbirkorlar kiradi. Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va faoliyat yuritish maqsadida tadbirkorlik faoliyati subyektlariga kredit berilayotganida bank muassasalari, boshqa kredit yoki sug`urta tashkilotlari kafil bo`lishlari mumkin. Shuningdek, to`lovga qobiliyatli boshqa yuridik va jismoniy shaxslar yoki fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish idoralari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda kafil bo`lishlari mumkin. Bundan tashqari tadbirkorlik faoliyatk subyektlarini sukurta qilish, faoliyatni amalga oshirish asoslaridan hisoblanadi. Tadbirkorlik faoliyati subyektlarini sug`urta qilish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Tadbirkorlik faoliyatani yuritish asoslaridan yana biri bu tadbirkorlarning soliq muassasalari bilan bog`liq munosabatlaridir. Bu munosabatlar soliq qonunlari bilan tartibga solinadi. «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida»gi qonunning 16-moddasida soliq to`g`risidagi qonun hujjatlariga kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlarvdan soliqundirish bo`yicha o`zgartarishlar kiritilgan takdirda mazkur subyektlardan keyingi ikki yil mobaynida bunday o`zgartirishlar kuchga kirgunga qadar amalda bo`lgan qonun hujjatlariga muvofiq soliq undiriladi, deb belgilab qo`yilgan. Aksiz to`lanadigan mahsulot ishlab chiqarayotgan mikrofirmalar va kichik korxonalar aksiz solikini Uzbekiston Respublikasi Soliq kodeksidd belgilangan tartibda to`laganlari taqsirda soddalashtirilgan soliq solish tizimiga o`tishlari mumkin. Tadbirkorlik faoliyati subyekglarining soliq to`lashini soddalashtirish va ularga qulaylik yaratish maqsadida savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari daromad (foyda) solig`i, qo`shilgan qiymat solig`i, ekologiya solig`i, suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq, yer solig`i, ijtimoiy infratuzilmani riyujlantirish soligi, boshqe maxalliy soliqlar va yigamlar o`rniga budjetga yalpi daromad solig`i to`laydilar. Qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilari, alkogolli mahsulot uchun, aksiz soligani istisno etganda, amaldagi barcha umumdavlat va mahalliy soliqlar hamda yig`imlar o`rniga yagona yer solig`i to`laydilar. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish asoslaridan yana biri bu tadbirkorlar tomonidan olib boriladigan hisob-kitob va hisobotlardir. Tadbirkorlik faoliyati subyekglari x#sob-kitob va hisobotni qonun hujjatlariga muvofiq olib boradilar. Jumladan, kichik va o`rta tadbirkorlik subyekglari faqat davlat statistika idoralari hamda soliq idoralariga belgilangan shaklda hisobot taqdim etadilar. Davlat boshqaruv idoralari va mahalliy davlat hokimiyati idoralari tomonidan tadbirkorlik subyekglari uchun qonun hujjatlarnda belgilanmagan qo`shimcha hisobot turlarini beshklash man etiladi. Adabiyotlar: 1 Karimov I. A.. O`zbekiston buyuk kelajak sari (O`zbekiston XXI asr bo`sagasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafo-latlari). T., «O`zbekiston», 1998, 567-6. 2. «Xalq so`zi», 2000 yil 15 iyun. 3. Karimov I. A. O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida. T., «O`zbekiston», 1995, 241-6. 4. O`zbekiston Respublikasining Korxonalar, Ijara, Mulkchilik to`g`risidagi qonunlari. T., «Adolat», 1997. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Tadbirkorlik faoliyatining obyekti sifatida mulk
Tadbirkorlik faoliyatining davlat tomonidan tartibga solinishi
Majburiyat subyektlari
Mehnat huquqi subyektlari
Fuqarolar – fuqarolik huquqining subyektlari sifatida