Sud hujjatlarining yuridik texnikasi - Юриспруденция - Рефераты

Sud hujjatlarining yuridik texnikasi

Загружено в:

28.10.2023

Скачано:

0

Размер:

47.7841796875 KB

Sud hujjatlarining yuridik texnikasi Reja: 1.Sud hujjatlarining turlari. 2.Sud hujjatlari mazmuniga qo’yiladigan talablar. 3.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Sudi tomonidan chiqariladigan hujjatlarining yuridik texnikasi. 4.O’zbekiston Respublikasi Oliy Sudi tomonidan chiqariladigan hujjatlarining yuridik texnikasi. 5.O’zbekiston Respublikasi Oliy Xo’jalik Sudi tomonidan chiqariladigan hujjatlarining yuridik texnikasi. 6.Sud hujjatlarini tuzishda til qoidalari.

Sud hujjatlarining turlari. Sud hujjatlari mazmuniga qo’yiladigan talablar. Sud hujjatlari huquq qo’llash hujjatlarining muhim bir turi hisoblanadi. Shu bois, unga nisbatan ham huquq qo’llash hujjatlariga qo’yilgan talablarning barchasi qaratiladi. Ammo, aynan sud hujjatlariga qo’yiladigan yana boshqa talablar ham mavjud. Bular mazkur toifa hujjatlarining mazmun va mohiyatidan kelib chiqadi. Sud hujjati doimo muayyan yuridik oqibat vujudga keltiradigan yuridik hujjatdir. Sud qarorida albatta nizoli ish qonunda va protsessual qonunchilikda belgilab qo’yilgan asos va tartibda ko’rib chiqilib, tegishli qaror o’z ifodasini topishi kerak. Sud hujjatlari - bu tegishli sudlarda qonun talablari asosida jinoiy, fuqarolik, xo’jalik, ma’muriy ishlarni mohiyatan ko’rish natijasida qabul qilinadigan huquq qo’llash hujjatidir. Sud hujjatining quyidagi turlari bor: ajrim, xususiy ajrim, qaror, bo’yruq, hukm, hal qiluv qarori. Ajrim. Birinchi instansiya sudining ishni mazmunan hal qilmaydigan qaroriga ajrim deb aytiladi. Sud muhokamasi vaqtida hal qilinadigan barcha masalalar yuzasidan sud ajrim chiqaradi. Jinoyat ishini qo’shimcha tergov o’tkazish uchun prokurorga yuborish to’g’risidagi, ishni tugatish yoki to’xtatish haqidagi, ehtiyot choralarini qo’llash (o’zgartirish, bekor qilish) to’g’risidagi, ayblanuvchini, sudlanuvchini lavozimidan chetlashtirish haqidagi, shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish to’g’risidagi, ayblanuvchining, sudlanuvchining tibbiy muassasada bo’lishi muddatini uzaytirish haqidagi, rad qilishlar to’g’risidagi ajrimlarni, shuningdek xususiy ajrimlarni sud alohida xonada (maslahatxonada) chiqaradi. Bu ajrimlar alohida hujjatlar tarzida rasmiylashtiriladi va sud tomonidan imzolanadi. Hal qiluv qarori singari ajrim ham to’rt qismdan iborat bo’ladi.

FPKning 238-moddasida ko’rsatilganidek, maslahatxonada (alohida xonada) chiqariladigan sud ajrimida quyidagilar ko’rsatiladi: 1) ajrimning chiqarilgan vaqti va joyi; 2) sudning nomi va hay’ati, sud majlisining kotibi; 3) sudda ishtirok etuvchi shaxslar, vakillar; 4) nizoning predmeti va ajrim bilan hal qilinadigan masalaning mazmuni; 5) sud o’z xulosasi uchun olgan asoslar va sud qo’llagan qonunlar; 6) sudning hal qilayotgan masala yuzasidan xulosasi; 7) ajrim ustidan shikoyat qilish (protest keltirish) tartibi va muddati. Qonun bo’yicha shikoyat qilib bo’lmaydi deb hisoblanadigan xususiy ajrimlar yoki xususiy shikoyat va protest berishga yo’l qo’yilmaydigan ajrimlargina qonuniy kuchga kiradi. Bu ajrimlardan avvalgilari ajrim chiqarilishi bilanoq qonuniy kuchga kiradi, ikkinchilari esa, shikoyat qilish uchun berilgan muddat o’tgandan keyin yoki shikoyat yo protest yuqori sud tomonidan rad qilinganidan keyin qonuniy kuchga kiradi. Boshqa ajrimlar esa ish yuzasidan chiqarilgan hal qiluv qarori bilan birga qonuniy kuchga kiradi. Sudning xususiy ajrimlari to’g’risidagi qoidalar FPKning 19-moddasida berilgan. Bu qonunga asosan sud fuqarolik ishini ko’rayotganida ayrim mansabdor shaxslar yoki fuqarolar qonunchilik-ni, jamiyat turmush qoidalarini buzganligi yoxud korxonalar, muas-sasalar, tashkilotlar va boshqa kooperativ hamda jamoat tashkilot-larining ishlarida jiddiy kamchiliklar borligini aniqlasa, xususiy ajrim

chiqarib, uni tegishli korxonalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslarga yoki mehnat jamoalariga yuboridi, ular esa o’zlari tomonidan ko’rilgan choralar to’g’risida sudga bir oy mobay-nida ma’lum qilishga majburdirlar. Qaror. Jinoyat ishini sudda ko’rish uchun tayinlash to’g’risidagi qarorda: 1) qachon va qayerda chiqarilgani; 2) sudyaning lavozimi va familiyasi; 3) sudlanuvchining familiyasi, ismi, otasining ismi, Jinoyat kodeksining unga nisbatan e’lon qilingan aybga doir moddasi; 4) ishning sud majlisida ko’rilishi uchun yetarli asoslar borligi to’g’risidagi xulosa; 5) sudlanuvchilarga nisbatan qo’llanilgan ehtiyot chorasi to’g’risidagi qaror; 6) sud muhokamasida davlat ayblovchisining, shuningdek himoyachining ishtiroki; 7) sud muhokamasi o’tkaziladigan joy va vaqt ko’rsatilishi lozim. Hal qiluv qarori. Fuqarolik ishlarini ko’rish va hal qilishda sudning mulohaza va xulosalari muayyan protsessual tartibda chiqariladigan sud qarorlarida o’z ifodasini topadi. Fuqarolik ishlari bo’yicha hal etiladigan masalalarga ko’ra sud qarorlari ikki turga: hal qiluv qarorlari va ajrimlarga bo’linadi. Birinchi instansiya sudining ishini mazmunan hal qiladigan qarori hal qiluv qarori deb aytiladi (FPKning 203-moddasi). Bun-day hal qiluv qarori sud tomonidan ko’rilayotgan asosiy masalalarga javob tariqasida-taraflarning talablari bo’yicha, organlar va mansabdor shaxslarning xatti-harakatlari ustidan berilgan shikoyat-lar, alohida tartibda ko’riladigan ishlar, chunonchi, yuridik aha-miyatga ega bo’lgan holatlarni belgilash bo’yicha qabul qilinadi. Har bir hal qiluv qarori aniq bo’lsin uchun to’rt qismdan: kirish, bayon qilish, asoslantirish va xulosadan iborat bo’ladi. Hal qiluv qarorining kirish qismida hal qiluv qarori chiqarilgan vaqt va joy, hal qiluv qarori chiqargan sudning nomi, sud hay’ati, sud majlisining kotibi,

protsessda qatnashgan prokuror, taraflar, ishda ishtirok etuvchi shaxslar ko’rsatiladi. Hal qiluv qarorining bayon qilish qismida da’vogarning talabi, javobgarning e’tirozlari va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning bayonotlari ko’rsatilishi kerak. Hal qiluv qarorining yuqorida ko’rsatilgan bayon qilish qismi mumkin qadar qisqa yozilib, nizo nimadan iborat ekanligi to’la bayon qilinmog’i lozim. Bu qismda da’vogarning talablari va ularning asoslari shuningdek, da’vogarning talabiga qarshi javobgarning e’tirozlari va bu e’tirozlarga asos bo’lgan materiallari bayon qilinishi lozim. Agar uchinchi shaxs mustaqil talab kiritgan bo’lsa, bu qismda uchinchi shaxslarning ham ishtirok etganliklarini va ularning talablarini ko’rsatish lozim. Agar ish yuzasidan bir marta hal qiluv qarori chiqarilib, apellyatsiya kassatsiya yoki nazorat tarti-bida ish bekor qilingan bo’lsa, muqaddam qarorlar chiqarilganligi va yuqori sud o’zining hal qiluv qarori va ajrimida qanday ko’rsatmalar bergani zikr qilinishi kerak. Hal qiluv qarorining asoslantirish qismida ishning sud tomonidan aniqlangan holatlari va keltirilgan dalillar to’g’risi-dagi xulosalar, da’voni qanoatlantirish yoki rad qilish uchun bo’lgan asoslar, sud qo’llagan qonunlar ko’rsatilmog’i lozim. Hal qiluv qarorining asoslantirish qismida taraflar top-shirgan hujjatlarni, sud majlisida aniqlangan faktlarni tahlil qilib, taraflar o’rtasidagi munosabatlar to’g’risida chiqarilgan xulosa va bu munosabatlarga berilgan yuridik bahoni ko’rsatish lozim. Boshqacha qilib aytganda, sud hal qiluv qarorining shu qismida dalillarga baho beradi, qanday faktlar aniqlangani, javobgarning qanday e’tirozlarini to’g’ri deb topganligi va qanday qonunlarga binoan asosli hisoblaganligi ko’rsatib o’tiladi. Hal qiluv qarorining xulosa (qaror) qismida esa sudning da’voni qanoatlantirish yoxud da’voni to’la yoki qisman rad etish to’g’risidagi xulosasi, sud xarajatlarining taqsimoti hal qiluv qarori ustidan shikoyat berish muddati va tartibi ko’rsatilishi lozim (FPKning 206-moddasi). Hal qiluv qarorining qaror qismida sud qanday qarorga kelgan bo’lsa, shu qaror yoziladi.Qarorning bu

qismida, agar da’vo qondirilgan bo’lsa, javobgar nimani bajarishi kerakligi qat’iy, aniq va ravshan ko’rsatadigan buyruq shaklida yozilmog’i lozim. Agar da’vo qisman qondirilsa, sud qanday talablar qondirilganligi va qanday talablar rad qilinganligini aniq ko’rsatishi kerak. Agar sud da’voning hammasini rad qilishi zarur deb topsa, qaror qismida «da’vo rad qilinsin» debgina yozib qol-dirmasdan, balki qaysi da’vogarning da’vosi rad qilinganligini ham aniq ko’rsatishi lozim. Hal qiluv qarorining yuqoridagi talablarga amal qilmasligi, bu qarorning bajarilishini qiyinlashtiradi. Sud hal qiluv qarorining qaror qismida qarorni ijro qilish tartibini, ya’ni hal qiluv qarorini ijro qilish usuli va muddatini ham ko’rsatadi. Hal qiluv qarorining qaror qismi oxirida sud taraflarning hal qiluv qarori ustidan shikoyat qilishga haqli ekanliklarini va shikoyat qilish tartibi (qaysi muddatda, qayerga topshirish va shu singarilar)ni ko’rsatib o’tishi lozim. Sud majlisining bayonnomasida quyidagilar ko’rsatiladi: sud majlisi boshlangan va tamom bo’lgan vaqt ko’rsatilgan holda majlis bo’lgan joy va sana; sudning nomi va tarkibi; sud majlisining kotibi, tarjimon, ayblovchi, himoyachi, sudlanuvchi, jabrlanuvchi va uning vakili, fuqaroviy da’vogar, fuqaroviy javobgar va ularning vakillari, shuningdek sud chaqirgan boshqa shaxslar; ko’rilayotgan ish; sudlanuvchining shaxsiga doir ma’lumotlar; hozir bo’lgan va hozir bo’lmagan guvohlar hamda ularning kelmaganlik sabablari. Bayonnomada: raislik qiluvchining barcha farmoyishlari ko’rsatiladi va sudning harakatlari qanday tartibda o’tgan bo’lsa, shu tartibda yoziladi; ishda ishtirok etuvchi shaxslarning ariza va iltimoslari; sudlanuvchi, jabrlanuvchi va guvohlar ko’rsatuvlarining batafsil mazmuni; berilgan savollarga ekspertning javoblari; sud muzokaralarining tartibi, sud muzokaralarida ishtirok etgan shaxslarning xulosalari hamda sudlanuvchi oxirgi so’zining mazmuni; basharti protsess ishtirokchilari iltimos qilsalar, ishni ko’rish paytida yuz bergan holatlar to’g’risidagi mulohazalar aks ettiriladi.

Sud zarur deb topgan hollarda guvohlar va jabrlanuvchilar o’zlari bergan ko’rsatuvlarini sud majlisining bayonnomasida imzolaydilar. Bayonnoma raislik qiluvchi va sud majlisining kotibi tomonidan imzolanadi. Bayonnomaning mazmuni bo’yicha raislik qiluvchi bilan sud majlisining kotibi o’rtasida kelishmovchilik bo’lgan taqdirda kotib o’z mulohazalarini bayonnomaga ilova qilishi shart, bu mulohazalar sud tarkibi tomonidan ko’riladi. Mazkur masala yuzasidan ajrim chiqarilib, bayonnomaga ilova qilinadi. Bayonnoma to’liq bo’lishini ta’minlash uchun stenogramma yuritilishi mumkin. Stenografik yozuv ishga ilova qilinmaydi. Sud muhokamasi chog’idagi so’roq qilishlar ovoz yozish, videoyozuv yoki kinotasvirga olish vositalarida aks ettirilishi mumkin. Bunday holda fonogramma, videokasseta va kinotasma sud majlisining bayonnomasiga ilova qilinib, bayonnomada ushbu vositalar qo’llangani qayd etiladi. Sud majlisining bayonnomasi hukm chiqarilgan kunning ertasidan, murakkab ishlar bo’yicha esa uch sutkadan kechiktirmay imzolanishi lozim. Hukm. Sudda ish qaysi tilda ko’rilgan bo’lsa, hukm shu tilda, aniq va tushunarli iboralarda bayon qilinadi va kirish, tavsif hamda qaror qismlaridan iborat bo’ladi. Hukm uni chiqarishda qatnashgan sudyalardan biri yoki hukmni yakka o’zi chiqargan sudya tomonidan qo’lda yoki texnik vositalardan foydalangan holda yozilishi lozim. Hukmga kiritilgan tuzatishlar hukm e’lon qilinishidan oldin izohlanishi va sudyaning (sudyalarning) imzosi bilan tasdiqlanishi lozim. Hukmning kirish qismida: 1) hukm qachon va qayerda chiqarilganligi; 2) hukmni chiqargan sudning nomi, sudning tarkibi, sud majlisining kotibi, taraflar, tarjimon; 3) sudlanuvchining ismi, otasining ismi va familiyasi, tug’ilgan yili, oyi, kuni va joyi, yashash joyi, ishlash joyi, mashg’uloti, ma’lumoti, oilaviy ahvoli va sudlanuvchi xususidagi ish uchun ahamiyatli boshqa ma’lumotlar;

4) sudlanuvchiga qo’yilgan ayblov Jinoyat kodeksining qaysi moddasida nazarda tutilganligi ko’rsatiladi. Ayblov hukmining tavsif qismida sud isbot etilgan deb e’tirof etgan jinoiy qilmishning tavsifi, sodir etilgan joyi, vaqti, usuli, aybning shakli, jinoyatning sabablari, maqsadlari va oqibatlari ko’rsatilishi lozim. Hukmda sudning har bir sudlanuvchiga nisbatan xulosalariga asos bo’lgan dalillar va sudning boshqa dalillarni rad etish sabablari yoziladi. Javobgarlikni yengillashtiruvchi yoki og’irlashtiruvchi holatlar, aybning bir qismi asossiz deb topilgan taqdirda yoki jinoyatning tavsifi noto’g’riligi aniqlanganda esa ayblovni o’zgartirish asoslari va sabablari ko’rsatiladi. Sud, shuningdek Jinoyat kodeksi moddasining jazo qismida ozodlikdan mahrum qilish bilan bog’liq bo’lmagan boshqa jazo choralari ham nazarda tutilgan bo’lsa, ozodlikdan mahrum etish tariqasidagi jazo nimaga asoslanib tayinlaganini; ozodlikdan mahrum etish jazosiga hukm qilinganga koloniyada saqlash tartibining muayyan turini belgilashni yoki ozodlikdan mahrum etish jazosini turmada o’tashni tayinlashni; sudlanuvchi o’ta xavfli retsidivist deb topilganligini; shartli hukm qo’llanilganini; Jinoyat kodeksining moddasida xuddi shunday jinoyat uchun nazarda tutilgan eng kam jazodan ham kamroq jazo tayinlanganligini; boshqa yengilroq jazoga o’tilganligini; umumiy qoidalardan chekinib koloniya turi tayinlanganligini; boshqa ta’sir choralarini qo’llab yoki qo’llamasdan sudlanuvchi jazodan ozod etilganligini asoslab berishi shart. Sud qonun hujjatlariga muvofiq sudlanuvchiga nisbatan tibbiy yo’sindagi majburlov chorasi qo’llash yoki uning ustidan homiylik tayinlash lozim deb topsa, bunday qarorga kelish sabablarini ko’rsatishi shart. Jamoat birlashmasining yoki jamoaning sudlanuvchini shartli hukm qilib, u bilan tarbiyaviy ish olib borish uchun o’zlariga berishni so’ragan iltimosnomalari bo’lsa, sud bu iltimosnomalarni qanoatlantirish yoki rad etish sabablarini hukmda ko’rsatadi.

Sud, shuningdek qo’zg’atilgan fuqaroviy da’vo to’g’risida yoki jinoyat oqibatida keltirilgan mulkiy zararni undirish to’g’risida o’z tashabbusi bilan chiqargan qarorning asoslarini ham ko’rsatishi lozim. Ayblov hukmining qaror qismida: 1) sudlanuvchining familiyasi, ismi va otasining ismi; 2) sudlanuvchining jinoyat sodir etganlikda aybli deb topilganligi to’g’risidagi qaror; 3) Jinoyat kodeksining sudlanuvchining aybli deb e’tirof etilishiga asos bo’lgan moddasi (moddaning qismi, bandi), shuningdek sudlanuvchining o’ta xavfli retsidivist deb topilganligi, basharti sud shunday qaror qabul qilgan bo’lsa; 4) sudlanuvchi aybli deb topilgan har bir jinoyati uchun tayinlangan jazo turi va me’yori; Jinoyat kodeksining moddalariga muvofiq uzil-kesil tayinlangan va o’talishi lozim bo’lgan jazo chorasi; ozodlikdan mahrum etilgan shaxsning jazo muddatini o’tashi lozim bo’lgan tegishli tartibli koloniya turi; 5) sudlanuvchi shartli ravishda hukm qilingan bo’lsa, sinov muddati va mahkumning ustidan kuzatuv olib borish vazifasi yuklatilgan jamoa yoki shaxs; 6) ushlab turilgan yoki qamoqda saqlangan vaqtni jazo tayinlashda jazo muddati hisobiga kiritish to’g’risidagi qaror; 7) hukm qonuniy kuchga kirguniga qadar sudlanuvchiga nisbatan ehtiyot chorasiga doir qaror; 8) mahkumning zimmasiga yuklatilgan majburiyatlar; 9) Jinoyai Kodeksining 533-moddasida nazarda tutilgan asoslar aniqlangan hollarda hukmning ijrosini kechiktirish to’g’risidagi qaror ko’rsatiladi. Basharti sudlanuvchiga Jinoyat kodeksining bir necha moddasi bilan ayblov qo’yilgan bo’lsa, hukmning qaror qismida sudlanuvchi qaysi moddalar bo’yicha oqlanganligi va qaysi moddalar bo’yicha hukm qilinganligi ko’rsatilishi lozim. Sudlanuvchi jazoni o’tashdan ozod qilingan bo’lsa, bu haqda hukmning qaror qismida ko’rsatiladi.

Barcha hollarda tayinlangan jazo shunday ifodalanishi lozimki, toki hukmni ijro etishda sud tayinlagan jazo turi va me’yori xususida hech qanday shubha tug’ilmasin. Sud buyrug’i. Buyruq tartibida ayrim fuqarolik ishlarini yuritish fuqarolik protsessual kodeksiga kiritilgan yangi institut bo’lib, uning maqsadi fuqarolik ishini sudda ko’rishni ixchamlantirishga qaratilgan. Sud buyrug’ini chiqarish uchun sudga murojaat etilgan talab nizosiz bo’lishi lozim. Sud bunday tartibda ish yuritishda fuqarolik protsessual huquqida belgilangan ish ko’rish bilan bog’liq qoidalarni tatbiq etmaydi, ish qo’zg’atilmaydi. Sud buyrug’iga oid huquqiy me’yorlarda nizosiz tartibda unduruvchining pul mablag’larini undirish, shuningdek mol mulkini qarzdordan talab qilish to’g’risidagi talablar ko’rilishi belgilangan. Nizosiz tartibda – degan so’zni, alohida tartibda nizosiz ko’riladigan ishlardan farqlay olish lozim. Sud buyrug’i tartibida ko’riladigan talablar qonunda belgilangan. Manfaatdor shaxs quyidagi hollarda sud buyrug’ini chiqarilishini talab qilishi mumkin: 1) agar talab notarial bitimiga asoslangan bo’lsa; 2) agar talab yozma bitimga asoslangan va javobgar tomonidan tan olingan bo’lsa; 3) agar voyaga yetmagan bolalar uchun alimentlar undirilishi haqidagi, otalikni belgilash bilan yoki uchinchi shaxslarning jalb etish zaruriyati bilan bog’liq bo’lmagan talablar arz qilinmagan bo’lsa. Fuqarolik protsessual qonunlarida ko’rsatilgandek, sud buyruqlarini chiqarish maqsadida sudga ariza bilan murojaat etadigan shaxs uning shakli mazmuniga rioya etishi talab etiladi. Sud buyrug’ini chiqarish to’g’risidagi ariza bilan sudga murojaat etgan manfaatdor shaxs taalluqlilik va sudlovlikka oid

umumiy qoidalarga amal qilishi lozim. Sud buyrug’ining chiqarish to’g’risida talab qilinayotgan arizaning mazmuni fuqarolik ishining tarkumiga asoslanib yoziladi. Sud majlisiga kelmagan guvohga nisbatan jarima solish haqida Ajrim Toshkent viloyati fuqarolik ishlari bo’yicha, Angren shahar sudining ochiq sud majlisida raislik qiluvchi sudya S.I.Mehmonov, sud kotibi V.Bahriyeva, prokuror B.Buxorov ishtirokida Qobil O’rmonovning javobgar Qodir Yormatovga nisbatan yetkazgan zararni undirish to’g’risidagi ishini ko’rib, quyidagilar Aniqlandi: Da’vogarning arizasida javobgar Q.O’rmonov Angren shahri, Kosmonavtlar xiyoboni, 10-uyda yashab, o’z hovlisidan o’tadigan ariqdan xo’jasizlarcha foydalanib kelgan, unda o’rnatilgan suv taqsimlash (to’g’on)ga befarq qarashi tufayli qo’shnisi bo’lmish K.Yormatovning tomorqasini suv bosib ketishi natijasida mutaxassislarning bergan xulosasiga ko’ra, unga 350 so’mlik zarar keltirganligi, bu voqea bo’yicha Kosmonavtlar xiyoboni, 6-uyda yashovchi Y.Fozilov guvohlik berishi mumkinligi bildirilgan. Shu bois sud o’zining tayyorlov majlisining ajrimida ishni mazmunan ko’rish chog’ida Yunus Fozilovni guvoh sifatida chaqirish lozim deb topilgan. Sud majlisiga kelish to’g’risida guvoh Y.Fozilovga 2001 yil 5 avgust kuni sud chaqiriq qog’ozi yuborilgan, biroq u: Sudga bormasligini qayd qilib, chaqiruv qog’ozida buni yozma ravishda ifoda etadi. Ishdagi materiallar guvohni sud majlisiga uzrsiz sabablarga ko’ra kelmaganini ko’rsatadi. Bunday hollarda amaldagi FPKning 176-moddasiga muvofiq, agar chaqirilgan guvoh sud uzrsiz deb hisoblagan sabablar bo’yicha sud majlisiga kelmagan taqdirda, unga eng kam ish haqining besh baravarigacha miqdorida jarima solinishi, mazkur shaxs ikkinchi chaqiriq bo’yicha ham kelmagan taqdirda-majburiy ravishda olib kelinishi bayon qilingan. Yuqoridagilarga ko’ra, sud FPKning 69, 176, 177-moddalariga asoslanib, Ajrim qiladi:

Toshkent viloyati, Angren shahar, Kosmonavtlar xiyoboni, 6-uyda yashovchi guvoh Yunus Fozilovga nisbatan 6000 (olti ming) so’m miqdorida jarima solinsin. Ishni ko’rish 2001 yil 10 avgust soat 10 ga qoldirilsin. Sudda ish ko’rishni qoldirilganligi haqida Y.Fozilov chaqiruv qog’ozi orqali xabardor qilinsin. Mazkur shaxs ikkinchi chaqiruv bo’yicha ham kelmagan taqdirda-majburiy ravishda keltirilishi to’g’risida ogohlantirilsin. Ajrimning bir nusxasi Yunus Fozilovga yuborilsin. Nikohdan ajratish haqida. 2002 yil 2 dekabrda Toshkent viloyati fuqarolik ishlari bo’yicha Ohangaron tuman sudining ochiq sud majlisida raislik etuvchi sudya A.K.Umarov, sud kotibi G.Tojiyevning ishtirokida da’vogar Sh.X.Normatovning javobgar Hadiya Normatova bilan tuzilgan nikohdan ajratish to’g’risidagi arizasi bo’yicha fuqarolik ishi ko’rilib, quyidagilar Aniqlandi: Da’vogar Sh.X.Normatov javobgar-xotini bo’lmish H.M.Normatova bilan 1999 yil 27 sentabrda Toshkent viloyati, Ohangaron tuman nikohni qayd qilish bo’limida 5276-raqamli guvohnomada ko’rsatilganidek, qonuniy nikohdan o’tib, oilaviy turmush qurganlar. Birgalikdagi turmushlari davomida 2001 yil 23 fevralda Asadulla, 2002 yil 23 martda Anvar ismli o’g’illari tug’ilgan. Er-xotinning murosalari kelishmay qolganligi sababli tez-tez janjallar bo’lib turgan va shu bois 2002 yildan boshlab tomonlar birga yashamaydilar. Da’vogar Sh.Normatov nikohdan o’tmasdan Muhabbat Qurbonova ismli ayolga uylangan, u bilan birgalikdagi turmush davrida Nargiza ismli farzandli bo’lishgan. Ushbu ish birinchi marta 2002 yil 27 mayda sudda ko’rilib, ularga oilani tiklash uchun 6 oy muhlat berilgan. Bu davrda er-xotin oilani tiklash uchun hech qanday ijobiy ish qilmaganlar, aksincha, da’vogar nikohsiz uylanib olgan. Sud majlisida so’ralgan da’vogar Sh.X.Normatov bilan javobgar H.M.Normatova bundan buyon birgalikda turmushlari bo’lmasligini bildirib,

ikkalasi ham nikohdan ajratishlarini iltimos qildilar. Javobgar Normatova ham yaqin kunlarda turmush qurgajagini bildirdi. Taraflar turmush davrida mol-mulk orttirmaganliklarini, sudga qadar bu masalani er-xotin odilona hal etganliklarini bayon qildilar. Da’vogar farzandlari Asadulla va Anvarlarni javobgarda qoldirish masalasida sudga qadar o’zaro kelishganliklarini hozirda ixtiyoriy ravishda aliment to’layotganini, bu masala bo’yicha ham nizo yo’qligini, bu holatni javobgar ham tasdiqlashini bayon qildi. Voyaga yetmagan bolalarga ta’minot berish uchun aliment to’lash tartibi va shakli qonunda belgilangan ya’ni Oila kodeksining 98-99- moddalariga zid emasligi aniqlandi. Sud tomonlarning bergan bayonlarini tinglab, ish materiallarini atroflicha tekshirgach, bundan buyon tomonlar o’rtasida oilaviy turmushni tiklab bo’lmasligini inobatga olib, ularni nikohdan ajratish maqsadga muvofiq deb hisoblaydi. Yuqoridagilarga ko’ra, sud Oila kodeksining 37-moddasiga hamda FPKning 203-206-moddalariga asosan

Qaror qiladi: Shuhratilla Xolmurodovich Normatov bilan Hadiya Mirhamidovna Normatovalarning o’rtalaridagi 1999 yil 27 sentabrda Toshkent viloyati, Ohangaron tumani fuqarolik holati dalolatnomalalarini qayd qilish bo’limida 5276- raqamli tuzilgan nikohdan ajratilsin. SH.X.Normatovdan davlat foydasiga 200 so’m davlat boji undirilsin. T.M.Normatova davlat bojini to’lashdan ozod etilsin. Qarordan norozi tomonlar 20 kun muddat ichida fuqarolik ishlari bo’yicha Ohangaron tumanlararo sudi orqali fuqarolik ishlari bo’yicha Toshkent viloyat sudiga apellyatsiya shikoyati bilan murojaat qilishga, prokuror apellyatsiya protesti keltirish huquqiga egadirlar.

Cud buyrug’i 2004 yil iyun oyining 24 kunida fuqarolik ishlari bo’yicha Samarqand viloyat Siyob tuman sudining sudyasi S.Obidov tomonidan, undiruvchi Siyob tumani, S.Tursunov shirkat xo’jaligi, Chandir qishlog’ida yashovchi Abduvaliyeva Nozimaning arizasi bo’yicha qarzdor Samarqand viloyati, Siyob tumani, Xuvaydo ko’chasi, 15-uyda yashovchi Komil Aliyevdan aliment urdirish to’g’risidagi arizani ko’rib quyidagilarni A n i q la d i: Undiruvchi N.Abdullayeva arizasida K.Aliyev bilan qonuniy nikohdan o’tib turmush qurganliklarini, birga yashash vaqtlarida uch nafar 1. Aliyev Qodir –1997y 2. Aliyev Nazar- 2000y 3. Aliyeva Zaynab 2002 yil 30 iyunda tug’ilgan farzandlari borligi turmushlari boshida yaxshi yashaganligi, keyinchalik turmush o’rtog’i uni hurmat qilmay qo’yganligini, bo’lar-bo’lmas narsalarni bahona qilib urish janjal qiladigan odat chiqarib olganligini, u shu paytgacha farzandlarini kelajagini o’ylab chidab yashab kelganligini, biroq turmush o’rtog’i bundan o’ziga tegishli xulosa chiqarmay janjalni davom ettirib kelayotganligini, uy-ro’zg’or ishlari bilan umuman ishi yo’qligini,moddiy tomondan yordam bermasligini, 2004-yil mart oyida uydan farzandlari bilan birgalikda chiqarib yuborganligini, shundan buyon ota-onasini uyida yashayotganligini, shuning uchun, farzandlarning ta’minoti uchun aliment undirish haqida sud buyrug’ini chiqarib berishini so’ragan. Yuqoridagilarga ko’ra sud O’zbekiston Respublikasi FPKning 238-2 moddasining 3-bandiga asosan, 238-1-moddasini qo’llab: Buyuraman: Qarzdor Samarqand viloyati Siyob tumani 15 uyda yashovchi, 1975 yida tug’ilgan Komil Aliyevdan undiruvchi Nozima Abduvaliyevaning foydasiga:

1. Aliyev Qodir 10 may 1997 yilda 2. Aliyev Nazar 20 aprel 2000 yilda 3. Aliyeva Zaynab 30 iyun 2002 yilda tug’ilgan farzandlarining tarbiyasi uchun ular voyaga yetganlariga qadarli har oyida ish haqi va boshqa daromadlardan ½ qismi miqdorida aliment undiril-sin.Undirish 2004 yil 20 iyundan boshlab hisoblansin. Qarzdor K.Aliyevdan 1306 so’m miqdorida davlat boji davlat foydasiga undirilsin. Qarzdor buyruqni olgan kundan e’tiboran talab qilingan ariza yuzasidan e’tiroz bildirishi uchun o’n kun muddat ichida shu sudga yuborishga haqli. Sud majlisi bayonnomasi 2000 yil aprel oyining 14 kuni Toshkent shahar, Sobir Rahimov tuman sudining binosida sud majlisi bo’lib, sudya S.A.Hoshimova raisligida, S.Hamidovaning kotibligida da’vogar Gulnora Abdumalikovaning javobgar Maqsud Abdumalikov bilan tuzilgan nikohdan ajratish haqidagi fuqarolik ishi ko’rildi. Sud majlisi soat 10:00 da boshlanib, 12:00 da tamom bo’ldi. Raislik etuvchi sud majlisini ochib, ko’riladigan ishni e’lon qildi. Kotibning ma’ruzasi: Sud majlisida taraflar-da’vogar Gulnora Abdumalikova, javobgar Maqsud Abdumalikov ishtirok etmoqdalar. Guvoh Abdurazzoq Qayumov sud zalidan chiqarildi.

Raislik etuvchi sud hay’atini, sud kotibi va prokurorning ishtirokining e’lon qildi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslarga chetlatish huquqi va ularni boshqa protsessual huquq va majburiyatlari tushuntirildi. Raislik etuvchi tomonlarning shaxsini aniqladi. Taraflar sudlov hay’atiga raddiya yo’q ekanligini bildiradilar. Da’vogar:- Gulnora Abdumalikova: 1969 yilda Toshkent shahrida tug’ilgan, millati o’zbek, «Guliston» restoranida oshpaz bo’lib ishlaydi. Toshkent shahar Chilonzor tumani, Muhabbat ko’chasi, 22-uyda yashaydi. Javobgar:-Maqsud Abdumalikov-1962 yilda Toshkent shahrida tug’ilgan, o’zbek, O’zbekiston Respubli-kasi fuqarosi, 3-avtokombinatda haydovchi bo’lib ishlaydi. Toshkent shahar, S.Rahimov tuman 1-Sputnik ko’chasi, 84-uyda yashaydi. Da’vogar Gulnora Abdumalikova: «Sud hay’atiga qarshiligim yo’q, qonuniy huquqlarim tushunarli». Javobgar ham sud hay’atiga qarshili yo’qligini bildiradi. Raislik qiluvchi da’vo arizani o’qib eshittirdi va taraflarga quyidagi savollar bilan murojaat etdi: «Da’vogar da’voni quvvatlaydimi? Javobgar da’voga iqrormi?». Da’vogar- da’vo arizani to’liq quvvatlayman. Javobgar-men da’vogarning talablarini qisman tasdiqlayman.

Da’vogar G.Abdumalikovaning bayoni: 1982 yili nikohdan o’tib turmush qurganmiz. O’rtamizda 3 nafar farzandlarimiz bor. Turmush o’rtog’im bilan boshida yaxshi yashadik. Keyinchalik o’rtamizda kelishmovchiliklar boshlandi. Janjallar to’xtamaganidan keyin men ota-onamning uyiga ketishga majbur bo’ldim va hozirda ota-onamning uyida yashayapman. Javobgar bilan 4 yildan buyon er- xotinlik munosabatida emasmiz. Javobgar o’pka kasali bilan og’rigan. Birga yashashga harakat qildim, lekin bo’lmadi. O’rtamizdagi nikohimizni muddat bermasdan bekor qilishingizni so’rayman. Chunki erim o’taketgan qo’rqoq, kamhafsala kishi bo’lib, oilaning biri ikki bo’lishi uchun hech harakat qilmaydi. Uning ota-onalari badavlat, agar uyda kamchilik bo’lib qolsa, ota-onasining uyiga ketib qoladi va o’sha joyda qolib ketadi, bolalari bilan ishi yo’q. Raislik qiluvchining savoliga da’vogarning javobi: «Bolala-rim uchun javobgar bilan yarashib ketishga bir necha marta harakat qildim, bo’lmadi», yana savolga da’vogarning javobi: «Oila qurishni xohlagan kishi ro’zg’ordagi kamchiliklarga ko’nikadi, bardosh beradi, sabr-toqat qiladi. Biroq, da’vogar o’zining kasalligini aytib, menga nima qilib bo’lsa ham mol-dunyo topib kelishimni, ishxonadan ortiqcha pul topishimni aytadi. U hatto meni jinoiy ishlarga ham undadi, lekin buni men bajarmadim». Javobgar M.Abdumalikov: «Da’vogarning ko’rsatmasini qisman tasdiqlayman». Javobgar M.Abdumalikovning bayoni: - «Men da’vo arizadagi talablarni tasdiqlayman. 1983 yilda fuqarolik holati dalolatnomasini yozish organida ro’yxatdan o’tib nikohni qayd ettirgan holda turmush qurganmiz. Turmushimiz davomida 3 nafar farzand ko’rdik. Da’vogar bilan sakkiz yildan buyon birga yashaymiz, u ota-onasinikiga ketib qolgan. Men ancha kasal bo’lib yotdim, lekin da’vogar biror marta xabar olmadi. Oilamizni

tiklash uchun hech qanday asos qolmaganligi sababli o’rtalarimizdagi nikohni bekor qilib berishingizni so’rayman». Raislik qiluvchining savoliga javobgarning javobi: Baribir oilamizni tiklab bo’lmaydi, chunki bunday hol 6 yildan buyon davom etadi». Da’vogar G.Abdumalikova: «Javobgarning so’zlarini qisman tasdiqlayman, savolim yo’q «. Guvoh Abdurazzoq Qayumov-1961 yilda tug’ilgan, o’zbek, Chilonzor tumani oziq-ovqat tarmog’ida ishchi. Yashash joyi-Toshkent shahar, Chilonzor tumani, Guruchariq ko’chasi, 83-uy. Raislik qiluvchi guvohning huquq va majburiyatlarini tushuntirgach, JKning 238-240-moddalari bilan ogohlantirilib, tilxat olindi: «Men da’vogarning akasi bo’laman, javobgar mening kuyovim bo’ladi. Har ikkalasiga nisbatan ham shaxsiy adovatim yo’q. Singlim Gulnora ko’pincha uyga kelib, oilasi mustahkam emasligini, erining kasalligini, u bilan yashashni xohlamasligini gapirib berardi. Men kuyov bilan bir necha marta gaplashib ko’rdim, u ham yashashni xohlamasligini aytdi. Bularning oilasini tiklab bo’lmaydi, nikohlarini bekor qilishga to’g’ri keladi. Bunga yana shu narsalarni asos qilib ko’rsatish mumkin, kuyovim singlim kasal paytlarida uydan chiqib ketib, allaqayoqlarda yurib keladigan bo’lib qoldi, yurish-turishlari o’zgarib ketdi. Bu haqda singlim yo’qligida gaplashgan edim, u «men ozod yigitman, nima bilan shug’ullansam, mening ishim, xotinim bilan ikki dunyoda ham yarashmayman», deb javob berdi. Uning bu xatti-harakatlarini ko’pchilik biladi, biz gap-so’z bo’lmasin deb yashirib kelmoqdamiz. Aslida ularning oilasi buzilganiga ko’p vaqt bo’ldi».

Raislik qiluvchining savoliga da’vogar G.Abdumalikovaning javobi: «Guvohning ko’rsatuvlarini tasdiqlayman, savolim yo’q «. Javobgar M.Abdumalikovning javobi: «Guvohning bergan guvohligini tasdiqlayman, savolim yo’q». Raislik etuvchi taraflardan qo’shimcha bayonotlari bor-yo’qligini so’radi. Sud taftishida taraflardan qo’shimcha va iltimoslar bo’lmadi. Taraflardan-da’vogar muzokara so’zida da’vo talablarini qanoatlantirishni javobga esa, da’vo arizani rad etishni, nikohdan ajramasligini bayon qildi. Raislik qiluvchi sud majlisi ishtirok etuvchilariga sud taftishini tamom deb hisoblab, sud hal qiluv qarorini chiqarish uchun alohida xona (maslahatxona)ga kirishini e’lon qildi. Sud maslahatxonadan chiqqach, hal qiluv qarorini raislik qiluvchi o’qib eshittirdi. Raislik etuvchi shikoyat qilish tartibi va muddatini, sud majlisi bayonnomasi bilan tanishib chiqish muddatlarini tushuntirib, sud majlisini yopiq deb e’lon qildi.

Xususiy ajrim 2000 yil 30 avgustda Samarqand viloyati, Bulung’ur tuman sudining binosida ochiq sud majlisi bo’lib raislik etuvchi sudyaF.E.Mahkamov, U.Alimovaning kotibligida, prokuror Sh.A.Ahrorovni ishtirokida, da’vogar Po’lat Latipovning Bulung’ur qurilish boshqarmasiga ishga tiklash va noilojdan bekor yurgan vaqti uchun ish haqi undirib berishni so’rab bergan da’vo arizasi bo’yicha, javobgar tarafidan da’voga nisbatan mustaqil talabi bo’lmagan uchini shaxs sifatida qatnashuvchi K.Qodirov ishtirokidagi fuqarolik ishi ko’rilib, quyidagilar Aniqlandi: П.Latipov Bulung’ur tumanidagi qurilish boshqarmasida duradgor bo’lib ishlab kelgan. 2000 yil 2 avgust kuni ishga 2 soatu 30 daqiqa kechikib kelganligi sababli qurilish boshqarmasining boshlig’i F.Sobirovning buyrug’iga ko’ra ishdan bo’shatilgan. Sud ishdan bo’shash sabablarini atroflicha tekshirib, Latipovni o’z ishiga tiklash va unga noilojdan yekor yurgan vaqti uchun ish haqi undirib berish haqida hal qiluv qarori chiqargan. Sud majlisida P.Latipovni ishdan bo’shatishda qurilish boshqarmasining rahbari sudda Sobirovning mehnat qonunlarini qo’pol ravishda buzgan holda ish tutgani aniqlandi, P.Latipovning ishga uzrli sabablarga ko’ra kechikkanligini e’tiborga olmaganligi, kasaba uyushmasining roziligisiz o’zboshimchalik bilan ish tutganligi va undan oldin da’vogar P.Latipov hech qanday mehnat qoidalarni buzmaganligi isbotlandi. Yuqoridagilardan shu narsa ko’rinadiki, P.Latipov 14 kun ishsiz qolishi qurilish boshqarmasi boshlig’ining aybi bilan bo’lgan. Bu bilan Mehnat kodeksining 100-moddasi 3-qismini va 101-moddasini qo’pol ravishda buzgan. Yuqoridagilarga ko’ra, sud FPKning 19-moddasini qo’llab

Ajrim qiladi: 1. Bulung’ur tumani qurilish boshqarmasidagi mehnat qonunchiligining buzilishi faktlari haqida ajrimda ko’rsatilgan holatlarning oldini olish va aybli shaxslarga nisbatan tegishli choralarni ko’rish maqsadida Bulung’ur tuman hokimiyati hamda Samarqand viloyati kasaba uyushmasi rahbariyati xabardor qilinsin. Xususiy ajrimdan norozi tomonlar, shu sud orqali Samarqand viloyat sudining fuqarolik ishlari bo’yicha sudiga 10 kun muddat ichida xususiy shikoyat, prokuror xususiy protest keltirishga haqli.

Adabiyotlar ro’yxati 1. U.A. Tuxtasheva. Ijro ishi yuritish. Darslik. T., TDYUI, 2009, 308 -bet. 2. M.Q. O’razaliyev. Ijro ishi yuritish. O’quv qo’llanma. T., TDYUI, 2011,369- bet. 3. D. Habibullayev. Sud qarorilari ijrosi muammo va yechim. “Huquq va burch” T 2009 № 10, 36-38-bet. 4. B. Yusupov. Sud hujjatini ijro etmaganlik uchun jinoiy javobgarlik muammolari. Yurid.fan.nomz.ilm.darajasini olish uchun yozilgan diss. avtoref. T., 2011, 26-bet. 5. B. Yusupov. Sud hujjatini ijro etmaganlik uchun jinoiy javobgarlik muammolari. Monografiya. T.,2011,173-bet. 6. A. Norqulov. Burch ado yetilsa, huquq toptalmaydi. “Huquq va burch”. T. ,2012, №5,34-35-bet.

Похожие

Huquqni qo’llash hujjatining yuridik texnikasi

Normativ-huquqiy hujjatning yuridik texnikasi

Yuridik shaxslar

Yuridik javobgarlik

Yuridik javobgarlik