Qadimgi Rimda siyosiy-huquqiy ta`limotlar - Юриспруденция - Рефераты

Qadimgi Rimda siyosiy-huquqiy ta`limotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

Qadimgi Rimda siyosiy-huquqiy ta`limotlar Reja: 1.Qadimgi Rimdagi asosiy siyosiy-huquqiy oqimlar. 2.Sitseronning davlat, qonunlar va siyosat to`g`risidagi qarashlari. 3.Rim yuristlarining huquqshunoslik fanlarining rivojiga qo`shgan hissalari haqida. 4.Xristian dini va davlat o`rtasidagi munosabatlar.

1.Qadimgi Rimdagi asosiy siyosiy-huquqiy oqimlar. Qadimgi Rim siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixi ming yillarni o`z ichiga oladi va shu davr ichida Qadimgi Rimda o`zgarib to`rgan sotsial iqtisodiy, siyosiy-huquqiy qarashlarni voqealarni aks ettiradi. qadimgi Rim tarixi uch bosqichdan iborat. Podsholik (eramizgacha 754-510 y.), respublika boshqarish usuli (504-28 y), imperiatorlik (27 eramizgacha va 475 y). Yagona Rim imperiyasi eramizning 395 yili batamom bo`linib ketdi. G`arbiy (markaz Rim), Sharqiy (markazi Konstantinopol) Vizantiya imperiyasi-bular 1453 yilgacha yashab keldi. Qadimgi Rimdagi ijtimoiy-siyosiy, huquqiy qarashlar uzoq vaqt davomida turli qarama-qarshi kuchlar patritsiylar va plebeylar o`rtasidagi, to`xtovsiz kurashlar ichida shakllanib boradi va shu kuchlar nisbatini, manfaatlarini o`zida aks ettirdi. Qadimgi Rimdagi siyosiy-huquqiy qarashlar qadimgi Yunonistonda shakllangan ijtimoiy-siyosiy qarashlar ta`sirida edi. Eramizgacha V asr o`rtalarida plebeylar yozma ravishdagi qonunlar tayyorlanishini talab qilib chiqdilar va Yunonistonga odamlar yuborib, ulardagi qonunchilik, davlatchilik asoslarini o`rganib kelish, xususan Solon davrida yaratilgan qonunlarga katta e`tibor berishni topshirdilar. Bu tajribalar puxta o`rganilib, nihoyat XII jadvaldan iborat bo`lgan qadimgi rim huquq normalarini ishlab chiqishga asos bo`ldi. Kadimgi Yunonistonning atoqli faylasuflari Sokrat, Aflotun, Arastu, Epikur, stoiklar, Polibiy va boshqalar kadimgi rim ijtimoiy-siyosiy va huquqiy qarashlarning shakllanishiga kuchli ta`sir qildi.

Qadimgi Rimda huquqshunoslik fanining rivojlanishi katta voqea edi. Rim huquqshunoslari huquqning umumiy nazariyasi muammolarini yoritib berdilar. Ayrim huquqshunoslik sohalari (davlat va huquq nazariyasi va ma`muriy huquq, jinoyat huquqi, xalqaro huquq) mustaqil tarzda ishlab chiqildi. Rim huquqshunoslari jamiyat hayotida ro`y berayotgan yangiliklarning nazariy asoslarini ishlab chiqdilar. Rim yuristlari tomonidan kashf qilingan huquqshunoslikka oid atamalar, fanlar bugun bizda ham o`rganilmoqda. Rim imperiyasida eramiz boshida xristianlik paydo bo`ladi. Ilk xristian ta`limotlari barcha erkinlik haqidagi qonunlarni, mavjud bo`lgan ko`plab tabiiy huquq g`oyalarini yangi din o`z nomidan, ilohiy ruh, xudoning ifodasi deb talqin qila boshaydi. Barcha odamlarning tengligi, uni odamlar o`rtasida qaror topishi zarurligi haqidagi g`oya muhim ahamiyatga ega edi. Xristianlikning paydo bo`lishi va jaxon dini sifatida kengayib, mustahkamlanib borishi insoniyat taraqqiyotining keyingi bosqichlariga kuchli ta`sir qildi. Eramizning II asrida xristian jamoalarida axvol bir muncha o`zgaradi. Jamoa boshliqlarining hukmronligi mustaxkamlanadi, ular o`rtasida aloqa kuchayadi, ruhoniylar paydo bo`ladi. Cherkov iyerarxiyasining paydo bo`lishi, diniy dogmatning kuchaytirib yubordi. Ilk xristianlik ta`limotlarida qulchilikni yo`qotishga, xususiy mulkchilikni bekor qilishga, odamlar o`rtasidagi notenglikni bartaraf etishga qaratilgan g`oyalar mavjud edi. 2.Sitseronning davlat, qonunlar va siyosat to`g`risidagi qarashlari. Qadimgi Rim siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixida Mark Tulliy Sitseron (106-43 eramizdan oldingi yillar) alohida o`rin egallaydi. Mashhur arator, davlat arbobi va mutafakkir Sitseronning davlat va

huquq muammolariga bag`ishlangan "Davlat haqida", "qonunlar haqida", "Burchlar haqida" va boshqa asarlarida siyosiy va huquqiy qarashlari o`z aksini topgan. Davlatning paydo bo`lishining sababi odamlarning birga yashashga intilishidadir. Birga yashash odamning tabiiy extyojidir, deydi, Sitseron. Davlat xalqning ishi, boyligidir. Sitseron davlatning tuzilish shakllariga katta ahamiyat beradi. U uchta oddiy davlat Shaklini ko`rsatadi: podshoh hokimiyati, aristokratlar Hokimiyati va xalq hokimiyati. Bularning har biri o`zining abzalliklari va kamchiliklariga ega. Shuning uchun bularning barchasiga xos bo`lgan abzalliklarni o`zida birlashtirgan qo`shma davlat shakli maqsadga muvofiqdir. Zo`rlik bilan o`rnatilgan yakka shaxs yoki olomon hukmdorligi, yoki bir to`raning hukmronligi davlat shakli hisoblanmaydi, bunga yo`l qo`yish mumkin emas. Bu yerda umuminsoniy manfaat ham barcha, uchun teng huquq ham yo`q. Sitseron ijodida haqiqiy davlat arbobi va ideal fuqaroga xos fazilatlar katta o`rin olgan. Huquq zaminida tabiatga xos bo`lgan adolat yotishi kerak, deydi u. Tabiiy huquqining belgi va xususiyatlarni ta`riflash bilan bir qatorda, Sitseron ijobiy huquqning o`zini xususiy va ommaviy huquqlarga bo`ladi. Sitseronning ijodiy merosi insoniyat madaniyatining rivojiga katta ta`sir ko`rsatdi. 3. Rim yuristlarining huquqshunoslik fanlarining rivojiga qo`shgan hissalari haqida. Eramizgacha II asr boshlarida huquqshunoslik, xususan fuqarolar huquqi borasida M. Maniliy, P. Mutsiy Ssevola va M.

Yuniy Brut samarali faoliyat ko`rsatdilar. Huquqiy masalalar quyidagi soxalarni qamrab olardi: 1.Odamlarning yuridik savollariga javoblar; 2.Bitimlar tuzishda tavsiya qilish va yordam berish; 3.Sudda ishlarni hal qilish uchun formulalar ishlab chiqish; Rim huquqshunosligi respublikaning oxirgi damlarida, xususan, imperiyaning dastlabki ikki yarim asrida o`zining eng yuqori rivojlanish darajasiga yetdi. III asrning ikkinchi yarmidan boshlab, imperatorning qonuniy hokimiyatga ega bo`lishidan so`ng rim huquqshunosligining rivojlanishi pasaya boshladi. To`g`ri, klassik davrda yuristlarning ahvoli hurmat e`tibori yangi davrda ham saqlanib turdi. Xuddi mana shu klassik davrda yashagan mashhur huquqshunoslardan Gay, Panminak, Pavel, Ulpian, Modestinlarni ko`rsatib o`tish mumkin. Rim huquqshunoslarining faoliyati asosan huquq amaliyotida mavjud bo`lgan ehtiyojlarni qondirish, mavjud huquqiy normalarni o`zgarib turuvchi vaziyatga moslashtirib borishga qaratilgan edi. Ular shu bilan birga berilgan savollarga qaytarilgan javoblarda, konkret ishlar muhokamasida bir qator nazariy masalalarni ham ishlab chiqdilar. Rim huquqshunoslari anchagina tushunchalarga aniqlik kiritdilar. O`sha vaqtning tili bilan aytganda amaliy huquq normalari, oddiy huquq, qonun, magistrantlar, imperator konstitutsiyasi va boshqa sohalar shakllandi. Tabiiy huquq amaliy huquq uchun asos bo`lib qolaverdi. Ulpianning xalqlar huquqlariga tabiiy huquqlarning bir qismi sifatida olib qaraladi. Ularning odamlarga ta`siri o`rtasida farqlar bo`lgan.

Ana shulardan qilingan xulosalarga ko`ra jamiyatda nikoh, bolalar tarbiyasi ham tabiiy huquq ta`siri ostida shakllanib boradi. Huquqshunos Gayning qarashlari ham shunga hamohang. Umuman huquq borasidagi turli holatlar, xususiyatlar o`rtasidagi o`zaro aloqadorlikning mohiyatini Pavel izchilroq ifodalab berdi. U huquqning turli qismlari haqida emas, balki yagona bir butun bo`lgan huquqning o`zaro bog`langan ko`rinishlari haqida fikr yuritish kerak deb hisoblaydi. Umuman rim yuristlarining aksariyati huquqning bir butunligini tan olib, uning turli tushunchalarini konkret izohlab berganlar. Jumladan zaruriyat adolatli huquqning muxim tomoni, huquqning barcha ko`rinishlari va yo`nalishlariga xos bosh xususiyatdir. Zaruriyat adolatga asoslanadi, undan kelib chiqadi. Qadimgi rim huquqshunoslarining yuqoridagi talablari huquqning barcha sohalariga tegishli bo`lishi bilan birga konkret qonunlarga ham tegishlidir. qonunlar huquq normalarining izchil, qat`iy ishlangan shakli sifatida qaraladi. Rim huquqshunoslari faoliyatiga stoiklarning ta`siri yaqqol sezilib turadi. Ular mana shu ta`sir ostida ko`plab huquqiy masalalarni, xususan burch masalasini har tomonlama tasvirlab berdilar. Tabiiy huquq, qonunlarning g`oyaviy asoslarini tashkil qilishi haqidagi fikr ham diqqatga sazovor. Huquqshunos Modestinning ko`rsatishicha, huquqning vazifasi ruxsat etish, man etish, jazolashdan iborat. Albatta bu talablar har qayerda har xil bo`lib, asosan imperativ huquq normalarini aks ettiradi. Yulian ham xuddi shu fikrni ifodalaydi.

Rim huquqshunoslari huquqning umumnazariy mohiyatini chuqur tadqiq etish bilan barcha amaliy hayotdagi huquqiy normallarning ta`siri, ularga qay tarzda asoslanish zarurligi va boshqa xususiy masasalalarni anmq konkret misollar asosida xarakterlab berdilar. Ijtimoiy huquq normalari ham har tomonlama ishlab chiqildi. Davlat organlarining vakolatlari, mansabdor shaxslar, hokimiyat, fuqarolik tushunchalari va davlat hamda ma`muriy Huquqning ko`plab masasalalari yoritib berildi. 4.Xristian dini va davlat o`rtasidagi munosabatlar. Qadimgi Rim huquqiy qarashlari faqatgina dunyoviy bo`lmasdan diniy qarashlar xam ta`sir ko`rsatgan. Avgustin Avrelian tomonidan (354-430) berilgan qarashlar uziga xosdir. Bu qarashlar Xrestian cherkovining idealogiyasiga asoslangan. Unga kura xudo insonlarning huquqlarini belgilab kuygan. Insonlar gunoxlari uchun qo`lga aylanadilar va bu bilan jazolanadilar. Avgustin xukmdorlarni adolatli bo`lishga va xudoning xoxishini bajarishga chaqiradi. Antik davrni xristianlik davri bilan bog`lagan dastlabki buyuk teologlaridan biri Avgustin edi (354-430) . U Platon falsafasi va Sitseron asarlari bilan tanishadi. Uning tomonidan xristian falsafasining asosi ishlab chiqilgan. Avgustinning siyosiy va huquqIy qarashlari «Xudo shaxri» va «Erkning ozodligi haqida» asarlarida bayon qiladi. U «Xudo shahri» asarida ikki shahar ya`ni Zamin shahri va Xudo shahri haqidagi ta`limotni ishlab chiqadi.Avgustinning fikricha , inson xudo yaratgan eng ulug` mavjudotdir. Insoning ichki dunyosi turli – xis –tuyg`ular , iroda, istaklarning kurash maydoni bo`lib, panoh topishga

bo`lgan istak sohasidir. Inson xudoning marhamatiga yordamiga muhtojdir. Avgustin Xudo shahri va zamin shahri o`rtasida qarama qarshilik shaklida quradi. Har bir induvidual hayot panoh va gunoh o`rtasida kurash maydoni bo`lgani singari, tarix ham ezgulik va gunoh «podsholigi» o`rtasidaga kurash maydonidir. Cherkov ma`lum ma`noda Xudo «podsholigi»ni, Imperiya esa zamin «podsholigi»ni ifodalaydi. Avgustin zamin podsholigi bo`lishini zarur va shart ekanligini aytadi. Yer podsholigi xukumdorlari Xudo tomonidan tartib saqlash uchun tayinlanadi. Halq, Xudoning irodasiga bo`ysunishi shart bo`lgani bois, bu hukmdorlarga ham bo`ysunishga majbur bo`ladi. Dunyoviy podsholik odamlardagi yovuzlikni Xudo podshoxligisiz (cherkovsiz) bartaraf qila olmaydi. Xristianlik davlatining barchasi a`zolari bir vaqtning o`zida ham papaning , ham imperatorning fuqarolaridir, deydi Avgustin. Августин епископ Амвросийнинг черковнинг давлат устидан раҳбарлик қилиши Билан боғлиқ қарашларини ривожлантириб, ҳуқуқни черковнинг ёрдами Билан тушунтириш давлат учун қулай эканлигини айтиб ўтади. 1 Шундай қилиб, Рим католик черкови томонидан Августининг қарашларига ката эътибор қаратилган. Унинг қарашлари христиан– теологик концепциясининг аҳлоқий, сиёсий ва ҳуқуқий жиҳатдан таъсир кўрсатган. Adabiyotlar 1 История политических и правовых учений. Под ред. В.С.Нерсесянца ..НОРМА-ИНФРА. М. Москва,1999.107- бет.

1. 1. Adilxodjayeva S.M. Liberalizm: evolyutsiya idey ot proshlogo do nastoyahego. Monografiya. –T.: TDYUI, 2002. –120 s. 2. Boboyev H.B. Siyosiy huquqiy ta`limotlar tarixi. –T.: TDYUI, 2003. –205 3. Boboyev H.B. O`zbek davlatchiligi tarixi. –T.: “Fan”, 2004. – 294 b. 4. Islamov Z. Obhestvo. Gosudarstvo. Pravo. –T.: Adolat, 2001. 695 b. 5. Islomov Z.M. Davlat va huquq: umumnazariy masalalar. (Davlat nazariyasi). – T.: Adolat, 2000. –272 b. 6. Islomov Z.M. Huquq tushunchasi, mohiyati, ijtimoiy vazifasi. –T.: TDYUI, 2004. –138 b. 7. Islomov Z.M.Fukarolik jamiyati: kecha, bugun, erta. –T.: TDYUI, 2003. –87 b. 8. Istoriya politicheskix i pravovo`x ucheniy. Pod redaksiyey Leysta. Uchebnik dlya VUZov –M.: Norma, 2001. –680 s. 9. Muxamedov X.M. Islom va davlat nazariyasi muammolari. –T.: Adolat, 1998. – 39b. 10. Muxitdinova F.A. “Siyosiy-huquqiy ta`limotlar tarixi” o`quv qo`llanma. –T.: TDYUI, 2003. –230 b. 11. www.ziyonet.uz

Похожие

Qadimgi Yunononiston va Rimda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

Qadimgi sharqda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

Qadimgi Yunonistonda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

Qadimgi Yunon (Gretsiya)da siyosiy va huquqiy ta`limotlar

XX ( 20 ) asrdagi siyosiy- huquqiy ta`limotlar