XX ( 20 ) asrdagi siyosiy- huquqiy ta`limotlar - Юриспруденция - Рефераты

XX ( 20 ) asrdagi siyosiy- huquqiy ta`limotlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

83 KB

www.arxiv.uz XX asrdagi siyosiy- huquqiy ta`limotlar Reja: 1.Analitik yurisprudensiyaning siyosiy-huquqiy xususiyatlari. 2.Birdamlik va institutsionalizmning siyosiy va huquqiy g`oyalari. 3. Sotsiologik yurisprudensiya 4.Integrativ yurisprudensiya

www.arxiv.uz Yangi davr siyosiy - huquqiy ta`limotlarida huquqiy davlat qurish g`oyalari. Siyosiy va huquqiy ta`limotlarda demokratiya va ko`ppartiyaviylik haqidagi qarashlari. Parlament haqidagi siyosiy-huquqiy qarashlar. Siyosiy va huquqiy ta`limotlarda inson huquqi va erkinligi g`oyalari. Fuqarolik jamiyatini shakllantirish haqidagi qarashlar. O`zbekiston siyosiy-huquqiy ta`limotlarida inson huquqlari, jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etish g`oyalari. Analitik yurisprudensiyaning siyosiy-huquqiy xususiyatlari. Davlat va huquqning moxiyati, sabab va maqsadlari haqidagi masalalarni pozitivizmning metoilmiy deb xisoblagan davlat va huquqning pozitivistik nazariyasi ikki variantda namoyon bo`ladi. Birinchi variantdagi pozitivizm bu - yuridik pozitivizm bo`lib, burjuaziyaning yuridik dunyo qarashi an`analarini davom qilib, huquqni aniq bir so`zsiz pozitiv fakt sifatida qaraydi. Ikkinchi variantdagi pozitivizm bu – sotsiologik pozitivizmdir (xozirgi zamon burjua sotsiologik huquqining ildizi) va huquqni boshqa ijtimoiy voqea xodisalar bilan jips aloqadorlikda tadqiq qiladi va pozitivistik sotsiologiyaning tabiiy biologik va psixologik turfaligiga, turligiga ishora qiladi (davlatning organiq nazariyasi, zurlik nazariyasi, sotsiologo-psixologik konsepsiyalar va xokazo). Yuridik pozitivizmning asosiy namoyondalari Angliyada D.Ostin va uning izdoshlari (analitik maktab deb xam yuritiladi), Germaniyada K.Bergbon va P.Loband, Fransiyada A.Esmen edilar. Bular faqat pozitiv huquqning (davlat tomnidan e`lon etilgan normalarning yigindisi va majmuasini) mavjudligini tan olishar va barcha kolgan huquqni, shu jumladan, tabiiy huquqni xarakterdagi pozitiv huquqning axloqiy baxosi – ko`rinishi deb bilishardi. Yuridik pozitivizm davlat va huquqning moxiyatini bilish va anglash imkoniyatini inkor etar, yurisprudensiyaning tushunchalari, prinsiplari va kategoriyalarini tafakkkurning subyektiv mavxumlik deb tushunardi, demakki bular davlat huquqning obyektiv moxiyatini aks ettira olmaydi deb edi. Yuridik pozitivizm vakillari huquqni manfaat, erkin iroda va erkinlikning normalari deb izoxlashga qarshi chikib,

www.arxiv.uz yurisprudensiya tushunchalarning yurisprudensiyasiga aylanib qolishi mumkin degan xulosaga kelishimiz mumkin. bu nazariyaga ko`ra, huquq davlat tomonidan e`lon kilingan va jamiyat a`zolariga yullangan va demakki ular uchun e`lon muljallangan umumajburiy normalar va qoidalarning majmuasi sifatida maydonga chiqadi. Huquq moxiyatan va mazmunan siyosiy xumkdor yoki suveren tomonidan o`rnatilgan qoidalar agregati xisoblanadi, deydi Ostin. Yuridik pozitivizm huquq va davlatning muayyan bazisga bog`liq va uning taqozosi ekanligini rad qiladi. Bundan esa huquq normalarini valyutaristik tarzda tushuntirish kelib chiqardi. Yuridik normalar davlatning zuravonligi, zurligi xosilasi sifatida kurilar, normalar abstrakt tarzidagi buyruqlar, qonun chiqaruvchining normativ fikrlashi sifatida tushunilar edi. Bu nazariyaga ko`ra, huquq oliy davlat xokimyati chiqargan qonunlar bilan teng va aynan bo`lishi mumkin edi. Davlat qonunlarini o`rnatadi va bu qonunlar orqali yuridik huquqlarni takdim etadi, muayyan majburiyatlarni yuklaydi (Ostin). Huquqni qonun bilan aynan tushunchalar deb bilguvchilar huquqiy munosabatlarni qonuniy munosabatlarga almashtirishga o`rindilar. Huquqning davlat bilan aloqasiga dogmatik tarzda yondoshish okibatida Ostin va uning izdoshlari Xalqaro huquq normalarini «tom ma`nodagi huquq» emas deb tushuntirishar, zero bu normalar davlat tomonidan buyruk sifatida berilmaganli ta`kidlanardi. Ushbu fikr davlat suverenitetiga ishora kilinib, «suveren pozitiv huquq oldida mas`ul emasligi va suveren yuridik majburiyatlardan ozod ekanligi ukdirilar edi. Shu asosda Ostin huquq sohasidan konstitutsion huquqni istisno etdi. Uning fikricha davlat suveren bular ekan, huquq normalariga bo`ysunishi mumkin emas va o`z faoliyatida cheklovlar va doiralar bo`ysunmaydi. Yuridik pozitivizm tarafdorlari davlatshunoslikka formal yuridik metodni kullab, davlatning yuridik konstruksiyasini vujudga keltirdi (Germaniyada K.Gerber va P.Laband, Angliyada A.Daysi, Fransiyada A.Esmen). davlat, Gerberning fikricha, «xulning umumiy asosda birgalashib yashashi uchun muljallangan huquqiy formadir va davlat «oliy yuridik shaxsdir. Laband davlatda «Xalqning yuridik tashkiloti»ni ko`radi. Esmenning fikriga ko`ra esa, davlat – millatning yuridik siymosidir. Davlat huquqiy konstruksiya sifatida ko`rilar,

www.arxiv.uz ko`proq huquq subyekti bo`lgan – yuridik shaxs sifatida qaralar edi. Natijada huquq va davla o`zaro munosabati va nisbati haqidagi masalada tushunarsiz, bir xolat yuzaga keldiki: bir tomondan huquq davlat tomonidan ijod kilinib vujudga keladi va davlatning buyruklari, xoxish-irodasining majmuasi bulsa, ikkinchi tomondan esa, davlatning uzi huquqiy voqea-xodisa (ya`ni, huquq subyekti yoki huquqiy munosabat) xisoblanadi. Davlatning yuridik konstruksiyasi «huquq xukmronligi», «huquqiy davlat», «davlatning huquq bilan o`z-o`zini cheklashi» kabi doktrinalar bilan to`ldirilib bordi. Zamonaviy analitik yurisprudensiya Yangi yuridik pozitivizmning modifikatsiyasi tarzida rivojlandi. Ushbu nazariyaning metodologik va nazariy jihatlarini Djon Ostinning asarlarida ko`rish mumkin. Tarixiy –falsafiy nuqtai nazardan analitik yurisprudensiya ko`p jihatdan Gans Kelzennning yuridik pozitivizmiga yaqin turadi.Analitik yurisprudensiyada qonun qonun chiqaruvchining fikrlarining ifodalanishi deb tushuntiradi. Qonunlarni analiz qilish va sharhlash mantaqan to`g`riligi e`tiborni qaratish joiz. Huquqshunoslarning asosiy vazifasi huquqni qarama-qarshiliklardan va bo`shliqlardan xalos etish va mukammal huquqiy matnlar va qonunlar sharhini yaratishdan iborat, degan fikrni ilgari suradi. Analitik yurisprudensiyadagi fikrlarda dogmatik tarzda huquqni tushunishga ishora qilingan. Djon Ostenning «Yurisprudensiya haqida ma`ruza yoki pozitiv huquq falsafasi» asarida (XIX asr o`rtalari) pozitiv huquqning oldida boshqa huquq javob bera olmaydi, deydi. Analitik yurisprudensiya belgilari mavjud bo`lgan qarashlar ingliz olimi Gerbert Xart fikrlarida ham yaqqol ko`rinadi.Huquqni analiz qilib, rasmiy- mantiiqiy tizim sifatida «birlamchi» va «ikkilamchi» qoidalarga bo`ladi (Huquq konsepsiyasi.1961). Birlamchi qoidalar o`zida qonuniy o`rnatilganligini ko`rsatadi. Bunda birlamchi qoidalar suveren davlat organi (parlament) tomonidan tayyorlanadi va ma`lum huquqiy oqibatlar,burchlar va majburiyatlarni vujudga keltiradi. Ikkilamchi qoidalar uch turdagi kurinishga ega bo`ladi- tan olish qoidasi, o`zgartirish qoidasi va sud qarorini qabul qilish qoidasidir.

www.arxiv.uz AQShning yozilgan konstitutsiyasi tan olish qoidasiga mos keladi. Qo`shma Qirollkning yozilmagan konstitutsiyasi ham tan olish qoidasiga kiritiladi.Chunki qoidalar parlament va sud tomonidan ishlab chiqilgan. Xartning huquq konstruksiyasi va huquq tizimiga doir nazariyasi yigirmanchi asrning o`rtalarida juda qadrli bo`lishiga qaramay, Oksford universiteti huquq professori ,amarikalik Ronald Dvorkin uning nazariyasini falsafiy va sotsiologik tomondan tanqid qiladi. 2.Birdamlik va institutsionalizmning siyosiy va huquqiy g`oyalari. Birdamlik g`oyalari sug`orilgan siyosiy va huquqIy g`oyalarni fransuz huquqshunoslari orasida ko`rish mumkin. Bordo yuridik fakultetining dekani, huquq nazariyotchisi va konstitutsionalist Leon Dyugi (1859-1928)ning qarashlarida ko`rish mumkin. Uning «Konstitutsion huquq haqida traktat» (1911 yil) asarida kontitutsion huquqni sharhlash bilan bog`liq masalaga e`tibor qaratadi. Uning qarashlarida huquqni tahlil etib, «obyektiv huquq» va «subyektiv huquq» tushunchalaridan umuman voz kechmaydi. Dyugining huquq sohasiga birdamlik tushunchasini kiritishi borasida rus olimi P.I. Novgorodsevning fikri o`rinlidir : «Dyugi- o`z fanining buyuk namoyondalaridan biri sifatida yurisprudensiya sohasiga yangi ijtimoiy tushunchani olib kirdi». Institutsionalizm tushunchasi jamoatchilik to`g`risidagi fikrlar bilan rivojlandi. Bular oila, kasaba uyushmasi, assotsiatsiyalar va boshqalarni tushunish mumkin. Institutsionalizm nazariyasini Moris Oriu (1859-1929) ishlab chiqadi. M.Oriuning «Ommaviy huquq prinsiplari» (1910) asarida o`zning nazariyalarini keltirib o`tadi. Oriuning fikricha , « ijtimoiy ideal mavjud bo`lib, buyumlarning tartibini amalga oshiradi , biroq u o`rnatib qo`yilmagan, balki uni yaratiladi». M.Oriu huquqiy tartib va huquqiy tuzumni o`ziga xos tarzda ajratadi. Huquqiy tartib alohida jarayon bo`lib, adolatli bo`lishni choralarini belgilaydi. Bunda biz huquqiy tartibni siyosiy tartibdan alohida tushunamiz, deydi Oriu. Sotsiologik yurisprudensiya Sotsiologik yurisprudensiyaning shakllanib oyoqqa turib, olishda nemis yuristi, professor Rudolf fon Iyeringning (1818-1892) xissasi katta buldi. U «Rim

www.arxiv.uz huquqining o`zaro taraqqiyotida turli bosqichlardagi ruxi» (1852-1865), «Huquq uchun kurash» (1872), «Huquqda maqsad» (1877-1883) asarlarini yozib qoldirdi. Iyering fikricha, davlat majbur qiluvchi xokimiyatning ijtimoiy tashkiloti va ijtimoiy majburlash tashkilotidir. Jamiyat majbur qilish imkoniga ega bo`lishi uchun davlat formasini kabul qiladi va siyosiy jamiyatga aylanadi. Iyering davlatning qator belgilarini ajratib ko`rsatdi: 1) majburlash xokimiyatining aloxida apparatining mavjud bo`lishi; 2) xukmronlik va tobelik munosabatlari, boshqaruvchilar va boshqariluvchilarning qarama-qarshiligi, davlat a`zolari o`rtasidagi xukmronlik munosabatlarining xolati; 3) davlat xokimiyati va davlat ishlarining ommaviy oshkora xarakterdagiligi; 4) ommaviy huquq normalarinin mavjudligi va ularning yordamida davlatning va davlat a`zolarining huquqiy xolatining o`rnatilishi, majburlash xokimiyatining tartibga solinishi, davlatning ommmaviy-huquqiy uyushma sifatida chiqishi; 5) davlatning suvereniteti, uning majbur qilishdagi absolyut monopoliyasi yukoridagi belgilarni jamlab, Iyerning quyidagi xulosani yasaydi: «Davlat tarbiga solingan va muayyan intizomga bo`ysundirilgan majbur qilish xokimiyatining davlati sifatidagi jamiyatidir. Iyering davlatni butun jamiyatning quroli deb tasvirlaydi. Davlatning maqsadi, uning asosiy g`oyasi deb u barcha uchun umumiy bo`lgan manfaatlarni unga taxdid soluvchi xususiy manfaatlardan ximoya qilishlarini ta`minlashda deb bildi. Maqsadning eng oliy subyekti bo`lib shaxs emas, balki siyosiy jamiyat va davlat chikadi». Jamiyatning manfatalarini erkinlikdan yukori turadi, deydi Iyering. Davlat faoliyatini u jamiyatning xolati, shu jumladan iqtisodiy taraqqiyoti bilan uzviy bog`liqlikda biladi. Urush va tinchlik muammosiga kapitalistik davlatlarning agressiv siyosatiga uziga xos yondoshib, Iyering jamiyatning uning geografik cheklanishlariga qarshi noroziligi deb biladi. Xar bir xayot kechirish uchun kurashuvchi ijtimoiy organizmga va xar bir davlatga «uz xududlarini, chegaralarining kengaytirishga intilish xosdir deyiladi va kattalar va kuchlilar kichiklar zaiflar xisobiga kattalashadilar. Kuchli va yirik imperiyalar o`rtasida xayot-mamot kurashishini oldindan bashorat kilgan Iyering oxir-okibatda yagona jaxon davlati vujudga keladi deydi. Huquq tushunchasida Iyering formal va

www.arxiv.uz mazmun jixatini ajratib ko`rsatadi. Formal jixatdagi huquq – davlat majburlashi bilan ta`kinlanadigan normalar yoki qoidalarning majmuasidir. Bu nuktai nazardan olib karalganda huquq «majburlash intizomi»dir. Yuridik normalar yordamida ijtimoiy munosabatlarning tartiga solingan ximoyasi barpo etiladi. Mazmun jixatidangi huquq insonlar ko`zlagan, uylagan uy-maqsadlari va jamiyatning xayotiy sharoitini xosil qiluvchi umumiy va individual manfaatlarning majmuasi sifatida chikadi. Formal va mazmun jixatlarini birlashtirish Iyering xulosa qiladi: huquq «bu – huquqiy jixatdan ximoyalangan manfaat», «majburlash formasidagi jamiyatning yashash sharoitining ta`min etilishi», «majburlash bilan kafolatlangan ijtimoiy maqsadlarning tizimi», manfaatlarning normativ regulyatori sifatidagi huquqning asosiy prinsipi bo`lib, uch olish prinsipi maydonga chikadi: yomonlikka yomonlik, yaxshilikka yaxshilik bilan javob berish ijtimoiy yovuzlik uchun tenglik o`rnatish uchun ijtimoiy yustitsiya xizmat qilish i kerak. Ijtimoiy-iqtisodiy soxalardagi tenglik o`rnatish fukarolik munosabatlari (tovar-pul munosabatlari sohasini, ikki tomonlama oldi-berdi tizimi, ayirboshlash) yordamida amalga oshiriladi. Huquq uningcha, turli munfaatlarning kurashi natijasidir. Huquqning masadi – tinchlik o`rnatishdir, lekin unga yul kurash orqali bo`lgan. huquqning xar bir boskichi – bu kurashuvchi manfaatlarning tuxtovsiz murosasidir. Kurashda sen uz huquqinning kulga kiritasan deyiladi. Iyering va bu fikri bilan u huquqni ziddiyatga boruvchi, tukshanuvchi manfaatlarning normativ regulyatori sifatida tasvirlaydi. Huquqni u davlat bilan uzviy bog`liqlikda kuradi va davlat xokimiyati va huquq bir-birini takozo qiladi deyiladi. Bir tomondan Iyering xokimiyati va davlatning normativ huquqiy jixatini tilga olsa, ikkinchi tomondan huquq g`ing siyosiy xukmronlik va davlat jixatlarining (ya`ni davlat tomonidan majbur qilish orqali huquqning ta`min etilishi) kuzda tutadi. Iyering huquqni kuch va xokimiyatni va keltirish va mansublik (prinadlejnost) darajasiga pirovardida tushirib qo`yadi. Huquq xokimiyatning dumi, xokimiyat tomnidan uzlashtirilgan qoida va vaqt utishi bilan xokimiyatning xususiyatiga, uning ikki tabiatiga aylanishidir. Huquq kuch va xokimiyatning to`g`ri yuli, huquq – xokimiyatning eng okilona siyosati, huquqiy va to`g`ri xokimiyatdir. Xokimiyat va huquq uz

www.arxiv.uz taraqqiyotiga huquqiy davlatda erishadi, zero xokimiyatning huquq bilan uz-o`zini cheklashi natijasida va boshqarishning konstitutsion tizimini yo`lga qo`yish bilan qonun ustivorligi va huquqiy tartibot ta`min etiladi. Ingliz mutafakkiri Gebert Spenser (1820-1903) sotsiologik pozitivm va davlatning organiq nazariyasining ilgor vakilaridan biri bo`lib. Spenserning ta`limoti asosini davlatning biologik organizmga aynan uxshatish kiyoslash yotardi. Davlatni («siyosiy agregat», «siyosiy jamiyat») tirik jonzot kismlari o`rtasida doimy munosabatlari kabi kismlari o`rtasida doimiy munosabatlar va aloqalar yuz berib turadigan organizmga kiyoslaydi. Xar qanday tirik tana kabi bu «siyosiy agregat»da ikki jarayon yuz berdi. 1- differensiatsiya, va 2-spetsializatsiya «ixtisoslashish». Defferensatsiya oddiy turdan murakkab va turli turga qadar rivojlanishdan iborat bo`ladi: davlat usadi, xajmi jixatdan kattalashadi, uning tuzilishi murakkablashadi; bundan keyingi differensatsiya, davlat tipining yakunlanib xotima topishi bilangina tuxtaydi. YA`ni yetukligiga erishib, inkirozga yetib kelgunga qadar usib tuxtaydi. Biologik organizm kabi davlat tugiladi, kupayadi, kariydi va xalok bo`ladi. Spetsializatsiya «ixtisoslashuv» individlarining uziga xos bo`lgan muayyan funksiyalarini amalga oshiruvchi gurux – organlarga birlashishish demakdir. Natijada siyosiy tana organlarining tizimi barpo bo`ladi. Dastlab bu tizim organizm kismlarining joylashuviga karab tashkil topadi, ya`ni xukmron sinf asss tashki funksiyalarni bajaradi (mudofaa va xujum qilish ); kullar sinfi – ichki funksiyalarni bajaradi: (ozik-ovkat va iste`mol molarini ishlab chiqarish, butun jamiyat xayotini ta`minlash). Xukumat apparati regulyativ – tartibga solib turuvchi sistema bo`lib, tirik vujuddagi asab – nerv – muskul apparatining uzginasidir, deydi Spenser. Xususiy mulkning vujudga kelishi va antogonistik sinflarning mavjudligini davlatning kelib chiqish ichki sabablari deb ko`rsatmaydi, u, balki tashki jamiyatga karish kurash, urushlar va zurlik natijasida davlat paydo bo`ladi deydi Spenser. Davlatning vujudga kelishi va kelib chiqish jarayonini tezlashtirgan omil – asosiy sababaga aylanadi. Urushlarda va zurlashlarda yashash uchun kurash qonunlari namoyon bo`ladi, tabiiy tanlanish, kuchlilarning yashab qolishi yuz beradi. Doimiy

www.arxiv.uz urushlar, yashash uchun kurash va yana tuxtovsiz kurash, bunday kurashlarga kunikma xosil kila olgan, o`rgangan yukori tipdagi siyosiy organzim rivojlanishi uchun zarur bo`lgan shartdir. Ibtidoiy urushlarning barcha talofat va ziyonlari bo`lishiga karamasdan, bu urushlarsiz dunyo – olam zaif odamlar bilan to`lib toshib ketadi, deb fikrlar edi. Spenser davlatning ikki tipini va taraqqiyotning ikki boskichini ajratib ko`rsatardi: 1) ibtidoiy yoki xarbiy, yovvoyi; 2) oliy, yukori yoki industrial. Ibtidoiy tipdagi davlatning asosiy mashguloti – bu urushlardir. Shuning uchun xam bunda xarbiy apparat – mudofaa va xujum qilish organlari ancha rivojlangan. Industrial tipdagi davlatda, aksincha, ichki xujalik xayotni ta`min etish uchun tashkilot rivoj topadi. Primitiv tipdagi davlatning asosiy mashguloti bu davlat xayoti va uning barcha strukturasini aniqlab beradi: despotik xukumat; xarbiy zurlik va majbur qilish ; tayok bilan o`rnatiladigan intizom va quyidan yukorigacha amalga oshiriladigan xokimiyatining «yefreytorlik» metodlari. Shaxsni davlat tomonidan tulaligicha bostirilishi (bunday davlatni Spenser antiliberal va antiindividual davlat deb ataydi). Xayotning barcha jabxalarini davlat tomomndan qat`iy, majburiy, reglamentatsiya kilinishi; davlat bunda yalpisiga xarbiy tashkilotga aylanishi; bunda kushin – yalpisigi jalb kilingan mexnatga yarokli Xalq; Xalq esa uylarga tarkatib yuborilgan kushindir. Bunday davlatdagi targibot-tashvikot va maorifning kuzlangan maqsadi sodiklik xis-tuygulari va suzsiz itoat etishni rivojlantirishdir. Uta sodiklikka xizmat qiluvchi ongni tozalash vositasi sifatida maydonga din chikib keladi. Xujalik faoliyatining taraqqiy etib borishi davlatnng militaristik tipidan, tinchlik osoyishtalikka, erkinlik va ozodlikka, teng huquqlilik va ixtiyoriy kelishuv xamda kooperatitsiyaga asoslangan induvtrial tipiga olib keladi. Sanoatlashgan tipdagi davlatning maqsadi individning farovonligini ta`minlashdir. Davlat – kishilarning ixtiyoriy ittifoki tuzilgan tashkilot, individning manfaatlarini o`zaro ximoya qilish uchun ixtiyoriy asosda tuzilgan siyosiy assosiatsiyadir.

www.arxiv.uz Industrial tipdagi davlat deganda Spenser erkin rakobat boskichida rivojlangan kapitalikdik davlatni tushunadi. Davlatning ijtimoiy-iqtisodiy xayotga aralashmasligi, erkin rakobat va xususiy tadbirkorlik barcha soxalardagi xususiy tashabbus ko`rsatish kelgusi progresga erishishda manba va zarur shartdir ,deydi u. Sotsiologik huquqni rivojlantirishga o`z hissani qo`shgan Avstriyalik huquqshunos YE.Erlix 1913 yilda «Huquqning sotsiologik asoslari» asarida : «Bizning davrimizda huquni rivojlanishining og`irligi barcha davrlardagi kabi , yurisprudensiyaga ham emas, sud amaliyotiga ham emas, jamiyatning o`ziga yuklatiladi», deydi. Sotsiologik yurisprudensiya nazariyotchilaridan yana biri, Rosko Paund o`zining besh tomdan iborat «Yurisprudensiya» (1959) asarida siyosiy va huquqiy qarashlarini ifodalagan. Paund huquni tushunishda ,uning ijtimoiy hayotdagi ko`rinishini tushuntirishga harakat qiladi. Huquqning maqsadi , deydi Paund, manfaatlar va talablarning to`qnashuvini tartiblash va garmonizatsiyalashdan iborat. Integrativ yurisprudensiya Huquqni chuqur o`rganish va uning ijobiy tomonlarini analiz qilish bilan bog`liq harakatlar yigirmanchi asr boshlarida yaqqol ko`zga ko`rinadi. U yoki bu formalarni sintezlash bilan bog`liq nazariyalarni uslubiy jihatlarini ishlab chiqqan olimlar: P.G.Vinogradov, A.S.Yashenko, Dj. Xoll va boshqalar integrativ oqimga asos soladilar. A.S.Yashenkoning «Federalizm nazariyasi. Davlat nazariyasining sintetik tajribalari»(Yuryev,1912)asarida konfederativ av federativ davlat formalarini tahlili qiladi. Federalizm tushunchasini Yashenko tushuntirar ekan , federal va mahalliy hokimiyatning tarozisi hisoblanadi, chunonchi, federatsiyaning qismi alohida saqlanib, umumfederal suverenitet organida mustaqil qatnashadi», deydi. P.G.Vinogradov (1854-1925) huquqni tushuntirishda uning ijtimoiyligiga e`tibor qaratadi. U «an`ana va huquq» (Oslo,1925) asarida, ahloq qoidalari jamiyatning o`zidagi ahloqida namoyon bo`ladi, deydi.

www.arxiv.uz Amerikalik huquq falsafasi namoyandasi Djerom Xoll fanga «integrativ yurisprudensiya» atamasini kiritadi. Yigirmanchi asrda huquqshunoslik sohasida ko`plab turli nazariyalar ishlab chiqilgan . Ularning qatoriga elitnazariyasi, byurokratii va texnokratiya nazariyasi, Petrajitskiyning psixologik nazariyasi, milliy – sotsialistlar nazariyalari va boshqa bir qator nazariyalarda davlat va huquqning kelib chiqishi, jamiyatda qonunlar, huquqiy munosabatlar va ularning o`ziga xos xususiyatlari kabi masalalar o`rganilgan

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Adilxodjayeva S.M. Liberalizm: evolyutsiya idey ot proshlogo do nastoyahego. Monografiya. –T.: TDYUI, 2002. –120 s. 2. Boboyev H.B. Siyosiy huquqiy ta`limotlar tarixi. –T.: TDYUI, 2003. –205 3. Boboyev H.B. O`zbek davlatchiligi tarixi. –T.: “Fan”, 2004. – 294 b. 4. Islamov Z. Obhestvo. Gosudarstvo. Pravo. –T.: Adolat, 2001. 695 b. 5. Islomov Z.M. Davlat va huquq: umumnazariy masalalar. (Davlat nazariyasi). – T.: Adolat, 2000. –272 b. 6. Islomov Z.M. Huquq tushunchasi, mohiyati, ijtimoiy vazifasi. –T.: TDYUI, 2004. –138 b. 7. Islomov Z.M.Fukarolik jamiyati: kecha, bugun, erta. –T.: TDYUI, 2003. –87 b. 8. Istoriya politicheskix i pravovo`x ucheniy. Pod redaksiyey Leysta. Uchebnik dlya VUZov –M.: Norma, 2001. –680 s. 9. Muxamedov X.M. Islom va davlat nazariyasi muammolari. –T.: Adolat, 1998. – 39b. 10. Muxitdinova F.A. “Siyosiy-huquqiy ta`limotlar tarixi” o`quv qo`llanma. –T.: TDYUI, 2003. –230 b.

Похожие

XX ( 20 ) asrdagi siyosiy- huquqiy ta`limotlar

Qadimgi Rimda siyosiy-huquqiy ta`limotlar

Qadimgi sharqda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

Qadimgi Yunonistonda siyosiy va huquqiy ta`limotlar

XVII-XX ( 17 - 20 ) asrlardagi liberalizm siyosiy va huquqiy ta`limoti