Пудрат шартномаси. Маиший пудрат шартномаси - Юриспруденция - Рефераты

Пудрат шартномаси. Маиший пудрат шартномаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.6806640625 KB

Пудрат шартномаси. Маиший пудрат шартномаси Режа: 1. Пудрат шартномасининг тушунчаси ва ҳуқуқий белгилари 2. Пудрат бўйича бажариладиган ишлар 3. Ишнинг бажариш муддати ва баҳоси 4. Пудрат шартномаси тарафларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари 5. Маиший пудрат шартномаси тушунчаси ва ҳуқуқий белгилари 6. Тарафларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳамда шартномани тузиш тартиби 7. Ишнинг натижалари ва натижани қабул қилмаслик оқибатлари

Пудрат шартномасининг тушунчаси ва ҳуқуқий белгилари Пудрат шартномаси бозор иқтисодиёти шароитида кўп учрайдиган ҳамда кишиларнинг турмуш ҳаётида жуда кўп қўлланиладиган шартномалардан бири ҳисобланади. Пудрат шартномаси тузиш орқа ли ишлаб чиқариш техникасига оид техника воситаларини тайёрлаш, ясаб бериш, уй-жойлар, бинолар, иншоотлар қуриб бериш, қайта тиклаш, таъмирлаш, лойиҳалаш, қидирув ишлари, илмий-тадқиқот ишлари, тажриба- конструкторлик ва технологик ишларни бажариш каби муносабатлар вужудга келади. Пудрат муносабатлари турли даврларда аҳолининг маиший эҳтиёжларини қондиришнинг асосий воситаси ҳисобланган. Бу шартнома тури ҳар қандай “изм”ларда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган, аксинча турли норматив ҳужжатлар орқали тартибга солинган ва такомиллаштирилиб борилган. Мамлакатимизда мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ пудрат ишларини бажариш иқтисодий ислоҳот ларни амалга ошириш борасида ички ва ташқи сиёсатнинг асосий меъзонларидан бирига айланган десак муболаға бўлмайди. Шу сабаб ҳам бозор иқтисодиёти қонуниятлари асосида пудрат ишларини бажариш ҳаётий заруратга айланиб бормоқда. Шундай қилиб пудратчи ишининг бажарилиши маълум бир натижага эришишни кўзда тутган. Масалан, ашёларни ишлаб чиқариш, унинг таъмирланиши, унинг истеъмол хусусиятларининг яхшиланиши ёки ўзгариши ёхуд ижрочидан аниқ ашёвий ёки моддий натижани олишга йўналган. Хозирги кунда пудрат муносабатлари алоҳида шартнома тури сифатида ҳуқуқий асослари ва назарий жиҳатлари яхши ишланган. Бу шартнома алоҳида шартнома тури сифатида фуқаролик қонунчилиги да махсус нормалар билан тартибга солинади. Пудрат шартномаси муносабатлари махсус қонунлар – ФКнинг 37-боби (Пудрат тўғ рисида умумий қоидалар (631-655-моддалар), маиший пудрат (656-665-моддалар), қурилиш пудрати (666-685-моддалар), лойиха ва қидирув ишлари пудрати (686-692-моддалар),

илмий-текшириш, тажриба-конструкторлик ва технология ишлари пудрат шартномалари (693-702-моддалар)), Шаҳарсозлик кодекси (масалан, ШКнинг 16 -моддаси объектлар қурилиши бўйича пудратчиларнинг ҳуқуқий ҳола тини белгилаб беради) 1 , Қурилиш соҳасидаги ҳуқуқбузарлик учун юридик шахсларнинг жавобгарлиги тўғрисидаги қонун 2 ва бошқа қонунлар билан тартибга солиниши билан бирга қонун ости ҳужжат лари асосида ҳам ҳуқуқий тартибга солинади. Жумладан, “Капитал қурилишда хўжалик муносабатлари механизмини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекис тон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 12.09.2003 йилги 395-сонли Қарори, 2003 йил 6 майдаги ПФ-3240-сонли “Капитал қури лишда иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштиришнинг асосий йўналишлари тўғрисида”ги 3 Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармони, 2000 йил 13 апрелдаги “Капитал қурилишни бошқариш тузилмасини янада қайта ташкил этиш чора- тадбирлари тўғрисида”ги 144-сонли Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қаро ри 4 , 2000 йил 5 августдаги “Капитал қурилишда иқтисодий ислохотларни чуқурлаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги 305-сонли Вазирлар Маҳкамасининг қарори 5 , “Объект муддатидан илгари фойдаланишга топширилганлиги ва шартнома қийматига нисбатан маблағлар тежалганлиги учун пудратчи ташкилотни буюртмачи томонидан мукофотлаш тартиби тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 26.03.1999 йилги 135-сонли Қарори, “Аҳолига маиший хизмат кўрсатиш тизими фаолиятини ташкил этиш тўғриси”да Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси нинг19.09.1997 йил 446-сонли Қарори, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 12 окгябрдаги 399-сон қарори билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси аҳолисига маиший хизмат кўрсатиш Қоидалари, Ўзбекистон Республикаси 1 Ўзбекистон Республикаси шаҳарсозлик кодекси. –Т.: Адолат. 2004. 2 Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Ахборотномаси. 2001. №1-2. -21-модда. 3 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. 2003. №9-10. 69-модда. 4 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарорлар тўплами. 2000. апрел. 5 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. 2000. №3 38-модда.

Молия вазирлиги, Макроиқтисодстат вазирлиги ва Давархитектқурилиш қарори билан Тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги томонидан 26.05.2001 йил 1035-сон билан рўйхатга олинган “Буюртмачилар ва пудрат ташкилотлари томонидан давлат бюджети маблағлари ва ҳукумат кафолати остидаги кредитлар ҳисобига молияланадиган қурилиш объектлари учун харид қилинадиган ускуналар, бинокорлик материаллари ва конструкцияларининг энг юқори нархларини белгилаш тартиби тўғрисида”ги Низом 6 ва бошқалар. Пудрат шартномаси бўйича шахсларнинг меҳнат натижалари товар топшириш ёки хизмат кўрсатиш эмас, муайян ишни бажаришга қаратилган бўлади. Пудрат шартномаси орқали бир неча турдаги ишлар бажарилади. Айнан мана шу бажариладиган ишлар пудрат шартномасининг предмети ҳисобланади. Пудрат шартномасига маиший таъминлаш, муайян объектни қуриш ва таъмирлаш, лойиҳалаш ва режалаштириш, илмий-текшириш, тажриба конструкторлик ва тажриба ишлари киради. Пудрат шартномаси тушунчаси ФКнинг 631-моддасида берилган. Пудрат шартномаси деб пудратчи ҳисобланган бир тарафнинг буюртмачи (иккинчи тараф) топшириғига биноан маълум бир ишни бажариш ва унинг натижасини буюртмачига белгиланган муддатда топшириш мажбуриятини, буюртмачи эса иш натижасини қабул қилиш ва бунинг учун ҳақ тўлаш мажбуриятини олиш билан боғлиқ шартномага айтилади. Пудрат шартномасининг айрим турлари (маиший пудрат, қурилиш пудрати, лойиҳалаш ёки қидирув ишлари пудрати, илмий-тадқиқот, тажриба- конструкторлик ва технология ишлари пудрати)га, агар ФКнинг бундай турдаги шартномалар тўғрисидаги қоидаларида бошқача тартиб белгиланган бўлмаса, пудрат тўғрисидаги умумий қоидалар қўлланилади. Пудрат шартномасини бошқа фуқаролик-ҳуқуқий шартномалардан фарқлаш лозим. 6 Бюллетень нормативных актов министерств, государственных комитетов и ведомств Республики Узбекистан., 2001., N 9-10

Пудрат шартномавий муносабати мол-мулкни ёки бошқа ашёвий ҳуқуққа бўлган мулк ҳуқуқини бошқа шахсга ўтказиш билан боғлиқ муносабатлардан келиб чиқадиган шартномалар (олди-сотди (чакана олди- сотди, маҳсулотни етказиб бериш, товарлар етказиб бериш тўғрисидаги давлат контракти, контрактация, энергия таъминоти, кўчмас мулкни сотиш, уй-жой биноларини (квартираларни) сотиш, корхонани сотиш), шунингдек айрибошлаш, ҳадя, рента, умрбод таъминлаш шарти билан уй-жой (квартира)ни бошқа шахсга бериш) 7 дан фарқи шу билан белгиланадики, пудрат муносабатлари муайян ишни бажариш ва унинг натижасини топшириш билан боғлиқ бўлса, мол-мулкни ёки бошқа ашёвий ҳуқуққа бўлган мулк ҳуқуқини бошқа шахсга ўтказиш билан боғлиқ шартномавий муносабатларда мулк тайёрлаш, бажариш қайта таъмирлаш мутлақо аҳамиятсиз бўлиб, келишувга асосан кредиторга мулк топширилишининг ўзи кифоя бўлади. Шунингдек, пудрат шартномасининг предмети пудратчи меҳнатининг ижобий натижаси ҳисобланиб, у буюртмачининг топши риғига асосланади ва буюртма асосида яратилади. Хизмат кўрсатиш билан боғлиқ муносабатлардан келиб чиқади ган шартнома (масалан, ҳақ эвазига амалга ошириладиган турли хил, шунингдек юридик хизматлар, турли хил транспорт воситаларида йўловчи, багаж ва юк ташиш, транспорт экспедицияси, омонат сақ лаш, молиявий хизматлар (суғурта, қарз ва кредит) репититорлик, сайёҳлик хизмати шартномалари)ларнинг предмети моддий (пудрат шартномаси каби) кўринишда бўлмасдан, хизмат кўрсатиш шартномаларининг натижаси одатда, ғоявий, номоддий кўринишда бўлади. Пудрат шартномаси меҳнат шартномаларидан ҳам фарқланади. Мазкур фарқ муносабат субъектларида, объектларида ҳамда муносабатнинг вужудга келиш асосида кўринади. Меҳнат муносабатларида тузиладиган меҳнат шартномаларининг тарафлари иш берувчи ҳамда ходим ҳисобланиб, топшириқни бажарувчи хизматчи-ходим фақатги на жисмоний шахс 7 Раҳмонқулов Ҳ. Мажбурият ҳуқуқи. –Т.: ТДЮИ. 2005. Б. 18-19.

ҳисобланади. Пудрат шартномасида эса пудратчи фуқаролар билан бир қаторда юридик шахслар ҳам бўлиши мумкин. Меҳнат шартномаси объекти ходимнинг меҳнат фаолияти ҳисоблан са, пудрат шартномасида эса пудратчининг меҳнат натижаси ҳисоб ланади. Меҳнат шартномасида ходим ташкилотга қўшилган ҳолда у белгилаган ички тартиб қоидаларга бойсунган ҳолда меҳнат фаолиятини амалга оширса, пудрат шартномасида пудратчи ўз фаолиятини ўзи мустақил белгилайди ва иш натижаси юзасидан бутун масъулиятни зиммасига олган ҳолда нуқсонли ишнинг оқибати фуқаролик- ҳуқуқий жавобгарлик билан якунланишини эътиборга олиб, фаолият юритади. Шунингдек, меҳнат шартномаси меҳнат муносабатларидан келиб чиқса, пудрат шартномаси фуқаролик ҳуқуқий муносабатни юзага келтиради. Меҳнат шартномаси шартларини бузганлик учун Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг тегишли моддаларига асосланган ҳолда интизомий жавобгарликка тортилса, пудрат шартномаси фуқаролик-ҳуқуқий моддий жавобгарликка тортилади. Меҳнат шартномаси бўйича уйида иш бажарадиган ходимнинг меҳнати билан пудрат шартномаси бир-бирига ўхшаб кетса-да, лекин улар фарқланади. Уйда иш бажарувчи аниқ бир буюртмани ишхонадан олиб уйида бажариб беради. Лекин гарчи у корхона мехнат тартиб қоидаларидан йироқда бўлса-да корхонанинг ишчиси ҳисоб ланади ва унга нисбатан ижтимоий кафолатлар қўлланилади. Хозирги кунда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 5 январда «Йирик саноат корхоналари билан касаначиликни ривожлантириш асосида ишлаб чиқариш ва хизматлар ўртасида кооперацияни кенгайтиришни рағбатлантириш чора-тадбирлари тўғриси да»ги Фармони ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкама сининг 2006 йил 11 январдаги 4-сон Қарори билан тасдиқланган «Касаначилик тўғрисида»ги Низомга асосан касаначилик фаолияти ривожланмоқда. Касаначиликнинг пудрат муносабатларидан фарқи ҳам юқоридаги қоидалардан келиб чиқиб

белгиланади. Касаначилик бу – тузилган меҳнат шартномасига мувофиқ 16 ёшдаги ёки ундан катта ёшдаги жисмоний шахс (касаначи) нинг яшаш жойи бўйича ёки унга ёки унинг оила аъзоларига тегишли бўлган бошқа биноларда иш берувчининг буюртмалари бўйича товарлар ишлаб чиқариш ёки хизматлар кўрсатиш бўйича амалга ошираладиган иш – меҳнат фаолиятидир. Корхона билан меҳнат шартномасини имзолаган касаначига корхонаасбоб- ускуналар, жихозлар, хом ашё ва материаллар етказиб беради. Корхонада ишлаётган ходим билан касаначининг мақоми тенглашади. Меҳнатга ҳақ тўлаш, ижтимоий муҳофазалаш, ижтимоий суғурталаш масалалари ҳал қилинади ҳамда солиқ имтиёзлари қўлла нилади. Демак касаначилик пудрат шартномасидан фарқли равишда меҳнат муносабатларини вужудга келиши учун асос бўлади. Шунингдек меҳнат муносабатларида ходим иш берувчига бойсунади, касаначи ҳам буюртмачи билан меҳнат муносабатлари орқали боғлиқ бўлганлиги ва фақатгина унинг буюртмаси орқали меҳнат қилишини назарда тутсак унга нисбатан ҳам “иш берувчига бўй сунади” иборасини қўлласак бўлаверади. Ходим иш берувчи буюрган ишни якунлагандан сўнг ҳам иш берувчи билан муносабатда қолаве ради. Пудрат шартномасида эса пудратчи буюртмачига бўйсунмайди ва ундан алоҳида унинг буюртмасини бажаргандан сўнг у билан муносабатлари тугайди. Пудрат шартномаси билан тузиладиган мажбуриятларнинг конститутив белгилари қуйидагилардан иборат: -пудратчи буюртмачининг топшириғи бўйича буюртмачининг у ёки бу индивидуал топшириқларини қондириш мақсадида ишни бажаради; -пудратчи янги ашёни яратиш ёки қайта тиклаш, яхшилаш, мавжуд бўлган ашёни ўзгартириш каби натижага эга бўлган белгиланган ишни бажаришга мажбуриятини олади; -пудрат шартномаси бўйича яратилган ашё то буюртмачи бажарилган ишни қабул қилгунга қадар пудратчига мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлади;

-пудратчи шартномага асосланган натижага эришиш усул ва воситаларини мустақил танлаш ҳуқуқига эга (шартномада ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно); -пудратчи ишни бажариш жараёнида унинг натижасига нисбатан таваккалчилик қилади. Пудрат шартномасининг ҳуқуқий белгилари қуйидагилардан иборат: Пудрат шартномаси икки томонлама шартнома ҳисобланади. Чунки, пудрат шартномасида шартнома тарафларининг ҳар бирида ўзига хос ҳуқуқ ва мажбуриятлар мавжуд. Пудратчида шартномада белгиланган ишни бажариш мажбуриятини ва бажарилган иш ҳақини талаб қилиш ҳуқуқи мавжуд бўлса, буюртмачи шартномада белгиланган, бажарилган иш учун ҳақ тўлаш мажбурияти ва ишни бажаришни талаб қили ҳуқуқи мавжуд бўлади. Пудрат шартномаси консенсуал шартнома ҳисобланади. Чунки, шартнома тарафлар ўртасида келишувга эришилган пайтдан бошлаб тузилган ҳисобланади ва шу пайтдан бошлаб кучга киради. Пудрат шартномаси ҳақ бараварига тузиладиган шартномалар туркумига киради. Пудрат шартномасида буюртмачи пудратчи томонидан амалга оширилган ишлар учун шартномада белгиланган ҳақни тўлаши лозим бўлади. Бажарилган ишнинг баҳоси тарафларнинг келишуви билан белгиланади. Тарафларнинг келишувига кўра, пудратчи томонидан бажариладиган ишлар пудрат шартномасининг предмети ҳисобланади. Пудрат шартномаси бўйича бажариладиган иш маълум бир ашёни тайёрлаш, масалан, ишлаб чиқариш техникасига оид бўлган маҳсулот етказиб бериш шартномаси бўйича олиши мумкин бўлмаган асбоб-ускуналар ва шунга ўхшаш маҳсулотларни ясатиб олиш, фуқароларнинг маиший эҳтиёжлари учун буюмлар тайёрлаб бериш ёки ашёларни қайта ишлаб, таъмирлаб, хом ашёга қайта ишлов бериш ёхуд бошқача тартибда ишни бажариб, буюртмачига топшириш ё буюртмачининг топшириғига мувофиқ, унинг томонидан кўрсатилган, вакил қилин ган шахсларга топширишдан иборат ҳисобланади.

2.Пудрат шартномасида тарафлар. Пудрат шартномасида икки тараф – пудратчи ва буюртмачи иштирок этади. Пудратчи – ишни бажарувчи, буюртмачи эса – иш бўйи ча топшириқ берувчи ҳисобланади. Шунингдек шартномада пудратчи томонидан ёрдамчи пудратчи иштирок этади. Пудрат шартномасида ҳам буюртмачи ҳам пудратчи ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлган лиги сабабли бир пайтнинг ўзида ҳар икки тараф ҳам кредитор ҳам қарздор сифатида мажбурият муносабатларида қатнашади. Пудрат ҳуқуқий муносабат тарафлари (субъектлари) сифатида муомала лаёқатига эга фуқаролар, ҳуқуқий ҳолати бўйича ўз номидан мулкий ва шахсий номулкий ҳуқуқларга эга бўладиган ва уларни амалга ошириш имкониятга эга бўлган юридик шахслар ва алоҳида тарзда ўз ваколати доирасида давлат ҳам иштирок этади. Демак, пудратчи ёки буюртмачи бўлиб, фуқаролик ҳуқуқининг субъектлари ўз лаёқатлари доирасида шартномавий муносабатга киришишлари мумкин. Давлат корхоналари агар таъсис ҳужжатларида белгиланган бўлсагина пудратчи бўлиб иштирок этиши мумкин. Буюртмачи. Маълум бир ашёни тайёрлаш, ишлаб чиқариш техникасига оид бўлган маҳсулот етказиб бериш шартномаси бўйича олиши мумкин бўлмаган асбоб-ускуналар ва шунга ўхшаш маҳсулотларни ясатиб олиш, маиший эҳтиёж учун буюмлар тайёрлаш, ашёларни қайта ишлаш ҳамда таъмирлаш, хом ашёга қайта ишлов бериш каби бир қатор топшириқларни берувчи шахс буюртмачи ҳисобланади. Буюртмачи фуқаро бўлган тақдирда, у истеъмолчи ҳуқуқлари дан фойдаланади. Агар у якка тадбиркор ёки юридик шахс ёхуд давлат ва унинг органлари бўлса бундай ҳуқуқдан фойдалана олмайди. Пудрат шартномасида агар фуқаро иш натижасидан фойда олиш билан боғлиқ бўлмаган ҳолда, шахсий ва бошқа мақсадларда фойдаланиш учун буюртма берса у истеъмолчи мақомига эга бўлади. Истеъмолчи деб, бундай

муносабатларда, иш натижасидан шахсий, оилавий, уй-рўзғор ва бошқа тадбиркорлик билан боғлиқ бўлмаган, яъни фойда олишни мақсад қилиб қўймаган ҳолда фойдаланаётган жисмоний шахс – фуқаро тушунилади. Ҳозирги кунда аҳолига ишлар ва хизматлар кўрсатиш соҳаси ривожланиб бормоқда. Ишлар бажариш ва хизматлар кўрсатиш билан боғлиқ муносабатларда истеъмолчи асосий ўринни эгаллайди, чунки барча иш ва хизмат унинг истеъмолчисига, яъни буюртмачисига қаратилади. Бу муносабатлар бозорида жуда шиддатли “кураш” кетади 8 . Агар буюртмачи якка тадбиркор ёки юридик шахс ва давлат бўлса ФК ва амалдаги қонун ҳужжатларига асосан буюртмачи мақомини қўлга киритади. Буюртмачи иш натижасидан манфаатдор шахс. Шу сабабли айрим ҳолларда ўзи топшириғи асосида айрим ҳолларда эса пудратчининг касбий маҳоратига таяниб муайян ишни бажариш бўйича топшириқ беради. Кўпинча буюртмачи мутахасиси бўлмаганлиги сабабли пудратчига ишонч билдиради. Буюртмачи – истеъмолчи бўлган ҳолларда айниқса “мутахассис бўлмаганлик” қоидаси кўп қўлланилади. Иш натижасидан қониқмаслик, ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини паймол этилиш ҳоллари “истеъмолчи ҳамиша ҳақ” қоидасидан келиб чиқиб низони ҳал қилишга имкон яратади. Давлат ва унинг органлари буюртмачи бўлган ҳоллар айрим алоҳида ҳуқуқий тартиботни юзага келтиради. Давлат ўзининг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий вазифаларини ҳал қилиш ва амалга ошириш учун муайян ишларга нисбатан эҳтиёж сезади. Лекин давлат ўз эҳтиёжларини бозор муносабатлари қонуниятларига таянган ҳолда маъмурий буйруқбозликдан воз кечиб, пудратчини танлов асосида танлаб, унинг имкониятларини ўрганган ҳолда фуқаролик-ҳуқуқий муносабатга пудратчи билан тенг ҳуқуқли тараф сифатида муносабатга киришади. Давлат ўз буюртмаларини тендерлар, танлов савдолари ўтказиш орқали пудратчиларга бермоқда. Давлатнинг мамлакат ички муносабатидаги ўзига хос иштироки, илгари 8 Бабаев Ж.И. Истеъмолчи ҳуқуқлари ва уларни бузганлик учун фуқаролик ҳуқуқий жавобгарлик муаммолари. дисс. ю.ф.н. –Т.: 2005.

мавжуд бўлган объектларни янгилаш, таъмирлаш, кенгайтириш, янги замонавий бинолар, иншоатлар қуриш, лойиха-қидирув ишларини амалга ошириш зарурати хозир ҳам давлат эҳтиёжлари учун буюртмалар бериш давом этаётганлигини, бозор иқтисодиёти қарор топиб бўлса-да бундай давлат эҳтиёжларини муайян пудрат ишларини бажариш орқали қондирилишини билдиради. Шунингдек, Уй-жой кодексининг 137-моддасига асосан уй-жой фондини бошқарувчи ташкилотлар уй-жой фондини қараш ва таъмирлаш, истеъмолчиларни коммунал хизматлар билан таъминлаш юзасидан пудратчилар билан тузиладиган шартномалар бўйича барча ишларни амалга оширишда буюртмачи вазифасини бажаради. Бундай буюртмачи ташкилотларнинг ҳуқуқий ҳолати ва ваколатлар доираси Уй-жой кодексининг тегишли нормалари билан тартибга солинади. Пудратчи. Шартномада келишилган буюртмани бажариш учун мажбурият олган шахс пудратчи ҳисобланади. Одатда шартномада белгиланган ишни пудратчининг ўзи бажариши лозим. Агар қонун ҳужжатларида ёки пудрат шартномасида пудратчининг шартномада кўрсатилган ишни шахсан ўзи бажариш мажбуриятлари келиб чиқмаса, пудратчи ўз мажбуриятларининг бир қисмини бажариш учун бошқа шахслар (ёрдамчи пудратчилар)ни жалб қилишга ҳақли. Бундай ҳолларда пудратчи бош пудратчи жалб қилинган учинчи бир шахс ёрдамчи пудратчи ҳисобланади. Бош пудратчи ёрдамчи пудратчиникелишилган шартнома бўйи ча ишни бажариш билан боғлиқзарур материаллар билан таъминлаш мажбуриятини олади. Ишни бажариш муддати бош пудратчи билан ёрдамчи пудратчининг келишувчига асосан белгиланади. Лекин бу муддат асосий пудрат шартномасида буюртмачи билан келишилган муддатдан кўп бўлиши мумкин эмас. Ёрдамчи пудратчи муддат ва келишилган ишни бажариш усул ва воситаларига шартнома шартларига қатъий риоя этиши шарт. Ёрдамчи

пудратчига ишни бажариш усулини ўзи белгилаш имкони берилган ҳоллар бундан мустасно. Бош пудратчи буюртмачининг пудрат шартномаси бўйича ўз мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун ёрдамчи пудратчи олдида жавобгар бўлса, ёрдамчи пудратчи ўз мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлигининг оқибатлари учун буюртмачи олдида жавобгар бўлади. Агар қонун ёки пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи ва ёрдамчи пудратчининг ҳар бири бош пудратчи билан тузган шартномалар бузилиши билан боғлиқ талабларни бир-бирига қўйишга ҳақли эмас. ФКнинг 634-моддасининг биринчи қисмидаги қоидаларни ёки пудрат шартномасини бузиб, шартномани бажариш учун ёрдамчи пудратчини жалб қилган пудратчи ушбу ёрдамчи пудратчи шартномани бажаришда қатнашиб, етказган зарар учун буюртмачи олдида жавобгар бўлади. Бош пудратчининг розилигини олган ҳолда буюртмачи айрим ишларни бажариш учун бошқа шахслар билан шартнома тузишга ҳақли. Бу ҳолда бевосита буюртмачи олдида мазкур шахслар ишни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун жавобгар ҳисобланадилар. Бош пудратчи ишнинг бир қисмини бажарган бошқа шахслар билан иш бўйича хеч қандай ҳуқуқий муносабатда бўлмайди. Шу туфайли бош пудратчи бошқа шахслар ишни нуқсонли бажарганликлари учун буюртмачи олдида жавобгар бўлмайди. Аксинча учинчи шахслар буюртмачи олдида бундай ҳолат учун жавобгарликни ўз зиммаларига оладилар. 3. Пудрат бўйича бажариладиган ишлар Пудрат шартномаси ишни бажариш билан боғлиқ муносабатлардан келиб чиқадиган мажбуриятлар туркумига кирганлиги сабабли унинг предмети моддий кўринишга эга бўлган ашёни яратиш ёки таъмирлашга қаратилади.

ФКнинг 632-моддасига асосан пудрат шартномаси ашёни тайёрлаш ёки уни қайта ишлаш (ишлов бериш) ёхуд бошқа ишни бажариб, натижасини буюртмачига бериш ёки бошқача тарзда топшириш ҳақида тузилади. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, иш пудратчининг материаллари, унинг кучи ва маблағлари ҳисобидан бажарилади. Агар буюртмачи берган материалдан фойдаланган ҳолда ишни бажариш шартномада назарда тутилган бўлса пудратчи буюртмачи берган материалдан тежаб-тергаб ва режали фойдаланиши, иш тугаганидан сўнг ишлатилган материал тўғрисида буюртмачига ҳисобот бериши, шунингдек унинг қолдиғини қайтариб бериши ёхуд ўз ихтиёридаги фойдаланилмай қолган материалнинг қийматини ҳисобга олиб, буюртмачининг розилиги билан ишнинг баҳосини камайтириши шарт. Пудратчи буюртмачи берган материални тегишли суратда қабул қилиб олаётганида ундаги камчиликларни аниқлаш мумкин бўлма ганлигини исбот қила олмаса, у буюрмачи берган материалнинг камчиликлари туфайли ишнинг лозим даражада бажарилмаганлиги учун жавобгар бўлади. Пудрат шартномасини бажариш муносабати билан буюртмачи берган материал, ускуна, қайта ишлашга (ишлов беришга) топширилган ашё ва пудратчи ихтиёрига ўтган бошқа мол-мулк сақланмаган лиги учун пудратчи жавобгар бўлади. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачининг топшириғини бажариш усулларини пудратчи мустақил белгилайди. Пудратчи ўзи берган материаллар ва ускуналарнинг сифати тегишли даражада бўлмаганлиги учун, шунингдек учинчи шахслар ҳуқуқлари бўлган материаллар ва ускуналарни берганлиги учун жавобгар бўлади. Пудратчи бажарган иш пудрат шартномасининг шартларига, шартлар бўлмаганида ёки тўлиқ бўлмаганида эса, одатда тегишли турдаги ишларга қўйиладиган талабларга мос келиши керак. Агар қонун ҳужжатларида ёки

шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, бажарилган иш натижаси буюртмачига топшириш пайтида шартномада кўрсатилган ёки одатда қўйиладиган талаблар билан белгиланган хусусиятларга эга бўлиши ва оқилона муддат давомида шартномада назарда тутилганидек фойдаланиш учун, агар у шартномада белгиланган бўлмаса, бундай турдаги ишнинг натижасидан одатдагидек фойдаланиш учун яроқли бўлиши керак. Агар қонун ҳужжатларида пудрат шартномаси бўйича бажариладиган ишга қўйиладиган мажбурий талаблар назарда тутилган бўлса, тадбиркор сифатида иш олиб бораётган пудратчи ишни бундай мажбурий талабларга амал қилган ҳолда бажариши шарт. Пудратчи белгиланган мажбурий талабларга нисбатан сифат жиҳатидан бирмунча юқори талабларга жавоб берадиган ишни бажаришни пудрат шартномаси асосида ўз зиммасига олиши мумкин. Қонун ҳужжатларида ёки пудрат шартномасида пудратчи буюртмачига ишнинг сифатига кафолат бериши назарда тутилган бўлса, пудратчи бутун кафолат муддати давомида ФК 647-моддасининг биринчи қисми талабларига мос келадиган иш натижаларини буюртмачига топшириши шарт. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, ишлар натижасининг сифатига берилган кафолат ишнинг натижасини ташкил этувчи ҳамма нарсага тегишли бўлади. Ишнинг бажариш муддати ва баҳоси Пудрат шартномасининг мухим шартларидан бири унинг муддатидир. Пудрат шартномасида ишни бажаришнинг бошланғич ва охирги муддатлари кўрсатилади. Аксарият ҳолларда шартномада ишнинг якунлаш қисми кўрсатилади. Пудратчи мазкур муддатдан келиб чиқиб ишни ўзига режалаштириб олади. Аммо тарафлар келишуви асосида, шартномада ишнинг айрим босқичларини тугаллаш муддатлари (оралиқ муддатлар) ҳам назарда тутилиши мумкин. Бу оралиқ муддатлар пудратчининг муйаян ишнинг маълум бир қисмини бажариш ва уни топшириши билан боғлиқ

бўлади. Пудрат шартномасида кўрсатилган ишни бажаришнинг бошланғич, охирги ва оралиқ муддатлари шартномада назарда тутилган ҳолларда ва тартибда ўзгар тирилиши мумкин. Пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлма са, пудратчи ишни бажаришнинг бошланғич ва охирги, шунингдек оралиқ муддатларини бузганлик жавобгардир. Айрим ҳолларда шарт номада белгиланган охирги муддатда иш натижаси буюртмачи лозим даражада топширилса, оралиқ муддатда юзага келган жавобгарликдан озод этилади. Тарафлар келишувисиз шартнома муддатини ўзгартиришга йўл қўйилмайди. Муддатларни ўзгартириш ўзаро келишувга кўра шартномада назарда тутилган ҳолларда ва тартибда ўзгартирилиши мумкин. Пудрат шартномасида бажариладиган ишнинг баҳоси ёки уни аниқлаш усуллари кўрсатилади. Пудрат шартномасида баҳо назарда тутилмаган бўлса шартномани бажарганлик учун ўхшаш вазиятларда одатда шундай товарлар, ишлар ёки хизматлар учун олинадиган баҳо бўйича ҳақ тўланиши лозим бўлади. Пудрат шартномасидаги ишнинг баҳоси пудратчининг чиқимла рини ва унга тўланадиган ҳақни ўз ичига олади. Пудратчининг чиқимлари иш натижасини яратиш учун буюртмачи бирор материал бермаганлик натижасида пудратчи томонидан ишни бажариш учун қилган сарф харажатлари киради. Масалан, пояфзални таъмирлашда уста томонидан ишлатилган ямаш, тикиш учун материаллар, мих қоқиши, елимлаши натижасида уларнинг қийматини ўз-ўзидан пудрат қийматига киритиб юборади. Иш бажарганлик учун тўланган ҳақ пудратчининг меҳнатида рағбатлантириш ҳисобланади. Бу иккиси бир бўлиб шартнома баҳосини ташкил этади. Айрим ҳолларда пудратчининг чиқимларисиз ҳам шартноманинг баҳоси белгиланиши мумкин. Бунда буюртмачи пудратчини барча материаллар билан таъминлаши лозим бўлади. Ишнинг баҳоси смета тузиш йўли билан аниқланиши мумкин.

Иш пудратчи томонидан тузилган смета бўйича бажарилган тақдирда, смета буюртмачи томонидан тасдиқланган пайтдан бошлаб кучга эга бўлади ва пудрат шартномасининг бир қисми бўлиб қолади. Ишнинг баҳоси (смета) тахминий ёки қатъий бўлиши мумкин. Пудрат шартномасида бундай кўрсатма бўлмаса, ишнинг баҳоси (смета) қатъий ҳисобланади. Агар қўшимча ишларни бажариш зарур бўлиб қолса ва шу сабабли ишнинг тахминан белгиланган баҳосини (тахминий сметани) анча оширишга тўғри келса, пудратчи бу ҳақда буюртмачини вақтида огоҳлантириши шарт. Буюртмачи пудрат шартномасида кўрсатилган ишнинг баҳосини (сметани) оширишга рози бўлмаган тақдирда, шартномадан воз кечишга ҳақли. Бундай ҳолларда пудратчи буюртмачидан ишнинг бажарилган қисмининг баҳосини тўлашни талаб қилиши мумкин. Буюртмачини пудрат шартномасида кўрсатилган ишнинг баҳо сини (сметани) ошириш зарурлиги тўғрисида ўз вақтида огоҳлантир маган пудратчи иш учун шартномада кўрсатилган баҳо бўйича ҳақ олиш ҳуқуқини сақлаб қолган ҳолда шартномани бажариши шарт. Пудратчи, қоида тариқасида, қатъий баҳо (қатъий смета)ни оширишни, буютмачи эса уни камайтиришни талаб қилишга, шу жумладан бажарилиши керак бўлган ишнинг тўла ҳажмини ёки бунинг учун зарур харажатларни пудрат шартномаси тузилаётган пайтда назарда тутиш имконияти бўлмаган ҳолларда ҳам, ҳақли эмас. Пудратчи томонидан тақдим қилиниши керак бўлган материаллар ва ускуналар, шунингдек учинчи шахслар томонидан унга кўрсатиладиган хизматлар баҳоси анча ошган ва буни шартнома тузиш вақтида назарда тутиш мумкин бўлмаган ҳоллар ҳам учраб туради. Бу ҳолатлар вазиятнинг жиддий ўзгариши ҳисобланади. Пудрат шартнома тузишда тарафлар учун асос бўлган вазиятнинг жиддий ўзгариши, агар бошқача тартиб шартномада назарда тутилган бўлма са ёки унинг моҳиятидан англашилмаса, шартнома баҳосини (сметани) ўзгартириш мумкин. Бу ҳолатлар юз берса ФКнинг 383-

моддаси талабларидан келиб чиқиб, пудратчи белгиланган иш баҳосини (сметани) оширишни талаб қилишга, буюртмачи бу талабни бажаришдан бош тортган тақдирда эса, шартномани бекор қилишни талаб қилиш га ҳақли. Агар тарафлар шартномани жиддий ўзгарган вазиятга мувофиқ - лаштириш ёки уни бекор қилиш ҳақида келиша олмаган бўлсалар, қуйидаги ҳолларда шартнома манфаатдор тарафнинг талаби билан суд томонидан бекор қилиниши ёки ўзгартирилиши мумкин: 1) пудрат шартномасини тузиш пайтида тарафлар иш учун кетадиган материалларнинг нарх-навосида бу даражада ўзгариш юз бермайди, деб ҳисоблаган бўлсалар; 2) вазиятнинг ўзгаришини келтириб чиқарган сабабларни, улар пайдо бўлганидан кейин манфаатдор тараф (пудратчи, буюртмачи) пудрат шартномасининг хусусиятига ва муомала шартларига кўра ўзидан талаб қилинадиган даражада виждонийлик ва эҳтиёткорлик қилган бўлишига қарамай, бу сабабларни енга олмаган бўлса; 3) пудрат шартномасини унинг баҳо ҳақидаги шартларини ўз - гартирмасдан бажариш тарафлар мулкий манфаатларининг шартномага мос келадиган нисбатини бузса ва манфаатдор тарафга зарар етказса, натижада улар шартнома тузишда умид қилишга ҳақли бўлган нарсадан кўп даражада маҳрум бўлсалар; 4) иш муомаласи одатларидан ёки шартноманинг моҳиятидан вазиятнинг ўзгариши хавфига манфаатдор тараф учраши кераклиги англашилмаса. Баҳо борасида вазиятнинг жиддий ўзгариши оқибатида пудрат шартномаси бекор қилинганида суд ҳар қандай тараф талаби билан шартномани бекор қилиш оқибатларини аниқлашда тарафларнинг ушбу шартномани бажариш билан боғлиқ харажатларини улар ўрта сида адолатли тақсимлаш зарурлигига асосланади. Вазиятнинг жиддий ўзгариши муносабати билан шартноманинг ўзгартирилишига шартномани бекор қилиш ижтимоий манфаатларга зид бўлган ёки тарафларга шартномани суд

томонидан ўзгартирилган шартлар асосида бажариш учун талаб қилинадиган харажатлардан анча ортиқ зарар келтирадиган фавқулодда ҳолларда суд қарори билан йўл қўйилади. Айрим ҳолларда пудратчи ишни бажариш жараёнида қўшимча ишларни ҳам бажаришга мажбур бўлиб қолади. Шу сабаб ишнинг тахминий баҳоси шу нуқтаи назарда ошиши мумкин. Агар бу баҳо нинг ошиш эҳтимоли юзага келса буюртмачини дархол огоҳлантири ши шарт бўлади. Тахминий сметани ошириш тўғрисидаги огоҳланти ришга буюртмачи рози бўлмаса, у ҳолда пудратчи шартномадан воз кечишга ҳақли. Бу ҳолатда пудратчи агар ишнинг маълум бир қисми бажарилган бўлса, шу қисмининг баҳосини мутаносиб равишда буюртмачидан талаб қилишга ҳақли. Агар смета қийматининг оширилиши пудратчининг айби билан боғлиқ бўлса, буюртмачи сметадан ортиқча сарфланган харажатларни тўламаган ҳолда мажбуриятни бажарилишини пудратчидан талаб қилиши мумкин. Агар сметани ошириш ҳақида буюртмачи ўз вақтида огоҳланти рилмаса пудратчи сметадан ортиқча харажатларни ўз ҳисобига ўтказиб, шартнома бўйича олинган мажбуриятни бажаришга мажбур. Лекин у шартномада кўрсатилган баҳо бўйича ҳақ олиш ҳуқуқини сақлаб қолади. Натижада у қилган қўшимча меҳнат учун буюртмачидан ҳақ ундириб олиш имкониятини йўқотади. Пудрат шартномасида қатъий смета ўзгартирилиши мумкин эмас. Пудратчининг амалдаги харажатлари иш баҳосини аниқлаш вақтида (смета тузилаётганда) назарда тутилган харажатлардан кам бўлган ҳолларда, башарти буюртмачи пудратчининг тежами бажарилган иш сифатига таъсир этганлигини исботлай олмаса, пудратчи ишлар учун пудрат шартномасида кўрсатилган баҳо бўйича ҳақ олиш ҳуқуқини сақлаб қолади. Пудрат шартномасида пудратчининг тежами тарафлар ўртасида тақсимланиши назарда тутилиши мумкин. Агар пудрат шартномасида бажарилган ишга ёки унинг айрим босқичларига олдиндан ҳақ тўлаш назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи пудратчига шартлашилган ҳақни иш тегишли тарзда ва келишилган муддатда

ёхуд буюртмачининг розилиги билан муддатидан олдин бажарилиб, унинг натижалари узил-кесил топширилганидан кейин тўлаши шарт. Пудратчи қонун ҳужжатларида ёки пудрат шартномасида назарда тутилган ҳолларда ва миқдордагина ўзига бўнак ёки закалат берилишини талаб қилишга ҳақли. Шартноманинг бажарилиши муносабати билан буюртмачи пудратчига белгиланган тегишли ҳақни ёки бошқа суммани тўлаш мажбуриятини бажармаган тақдирда, буюртмачи томонидан тегишли сумма тўлангунга қадар пудратчи ишнинг натижаларини, шунингдек буюртмачига тегишли ускуналарни, қайта ишлаш (ишлов бериш) учун берилган ашёларни, фойдаланилмай қолган материал қолдиғи ва пудратчининг ихтиёридаги бошқа мол-мулкни ушлаб қолиш ҳуқуқига эга, бу пудратчининг буюртмачи ўз мажбуриятини бажариши учун қилган таъминлаш усули ҳисобланади. 4. Пудрат шартномаси тарафларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари Пудратчи буюртмачининг топшириғига асосан муайян ишларни амалга ошириш бўйича шартнома тузар экан, унинг асосий ҳуқуқ ва мажбуриятлари буюртмачи топшириғига асосан ишни бажариш ва унинг ҳақини талаб қилиб олиш билан боғлиқ ҳолда вужудга келади. ФКнинг 632-моддаси талабларидан келиб чиқиб, буюртма пудратчининг материаллари, унинг кучи ва маблағлари ҳисобидан бажарилиши назарда тутилган бўлса шартнома баҳосини пудратчи сарфлаётган маблағларни қўшган ҳолда шакллантиришни талаб қилиш ҳуқуқига эга. Вазият тақозоси билан ишни бажаришда қўшимча ишларни бажариш зарур бўлиб қолса ва шу сабабли ишнинг тахминан белгиланган баҳосини (тахминий сметани) анча оширишга тўғри келса, пудратчи бу ҳақда буюртмачини вақтида огоҳлантириши шарт. Буюртмачи пудрат шартномасида кўрсатилган ишнинг баҳосини (сметани) оширишга рози бўлмаган тақдирда, шартномадан воз кечишга ҳақли. Бундай ҳолларда

пудратчи буюртмачидан ишнинг бажарилган қисмининг баҳосини тўлашни талаб қилиши мумкин. Буюртмачини пудрат шартномасида кўрсатилган ишнинг баҳо сини (сметани) ошириш зарурлиги тўғрисида ўз вақтида огоҳлантир маган пудратчи иш учун шартномада кўрсатилган баҳо бўйича ҳақ олиш ҳуқуқини сақлаб қолган ҳолда шартномани бажариши шарт. Пудратчи, қоида тариқасида, қатъий баҳо (қатъий смета)ни оширишни, буютмачи эса уни камайтиришни талаб қилишга, шу жумладан бажарилиши керак бўлган ишнинг тўла ҳажмини ёки бунинг учун зарур харажатларни пудрат шартномаси тузилаётган пайтда назарда тутиш имконияти бўлмаган ҳолларда ҳам, ҳақли эмас. Пудратчи томонидан тақдим қилиниши керак бўлган материаллар ва ускуналар, шунингдек учинчи шахслар томонидан унга кўрсатиладиган хизматлар баҳоси анча ошган ва буни шартнома тузиш вақтида назарда тутиш мумкин бўлмаган ҳолларда пудратчи белгиланган иш баҳосини (сметани) оширишни талаб қилишга, буюртмачи бу талабни бажаришдан бош тортган тақдирда эса, шартномани бекор қилишни талаб қилишга ҳақли. ФКнинг 644-моддаси талабларига мувофиқ, буюртмачи пудрат шартномаси бўйича ўзининг муқобил мажбуриятларини бажармаганлиги, хусусан материал, ускуналар, техник ҳужжатларни ёки қайта ишланиши (ишлов берилиши) керак бўлган ашёни бермаганлиги пудратчининг шартномани бажаришига тўсқинлик қилган ҳолларда, шунингдек мазкур мажбуриятлар белгиланган муддатда бажарилмаслигини яққол кўрсатиб турган ҳолатлар мавжуд бўлганида пудратчи ишга киришмасликка, бошланган ишни эса тўхтатиб қўйишга ҳақли. Масалан, ганчкор керакли сифатдаги маҳсулотни талаб қилганда буюртмачининг ўз вақтида олиб келмаслиги ёки бошқа сифатдаги маҳ сулотни олиб келганлиги ишнинг сифатига, амалга оширилиш мудда тига таъсир этиши мумкин. Чунки бошқа сифатли ганч маҳсулоти тез қатмаслиги ёки бошқа хусусиятга эга бўлиб, ганч ишида ишлатилмаслиги мумкин. Шу сабабли ганчкор келишилган ганч

маҳсулоти келгунча ишни тўхтатиб туриши ёки муддат ўтиб кетаётганлигини, буюртмачининг эътиборсизлигини важ қилиб шартномани бекор қилишга ҳақли бўлади. Агар буюртмачи пудратчининг ўз вақтида ва асосли огоҳлантир ганига қарамасдан, оқилона муддатда яроқсиз ёки сифатсиз материални алмаштирмаса, ишни бажариш усули тўғрисидаги кўрсатмала рини ўзгартирмаса ёхуд ишнинг яроқлилиги ёки пишиқлигини хавф остига қўядиган ҳолатларни бартараф этиш учун зарур бўлган бошқа чораларни кўрмаса, пудратчи шартномани бажаришдан бош тортишга ва етказилган зарарни қоплашни талаб қилишга ҳақли. ФКнинг 637-моддасига асосан пудратчининг амалдаги харажатлари иш баҳосини аниқлаш вақтида (смета тузилаётганда) назарда тутилган харажатлардан кам бўлган ҳолларда, башарти буюртмачи пудратчининг тежами бажарилган иш сифатига таъсир этганлигини исботлай олмаса, пудратчи ишлар учун пудрат шартномасида кўрсатил ган баҳо бўйича ҳақ олиш ҳуқуқини сақлаб қолади. Пудрат шартномасида пудратчининг тежами тарафлар ўртасида тақсимланиши назарда тутилиши мумкин. Пудратчи қонун ҳужжатларида ёки пудрат шартномасида назарда тутилган ҳолларда ва миқдордагина ўзига бўнак ёки закалат берилишини талаб қилишга ҳақли. Шартноманинг бажарилиши муносабати билан буюртмачи пудратчига белгиланган тегишли ҳақни ёки бош қа суммани тўлаш мажбуриятини бажармаган тақдирда, буюртмачи томонидан тегишли сумма тўлангунга қадар пудратчи ишнинг натижаларини, шунингдек буюртмачига тегишли ускуналарни, қайта ишлаш (ишлов бериш) учун берилган ашёларни, фойдаланилмай қолган материал қолдиғи ва пудратчининг ихтиёридаги бошқа мол-мулкни мажбуриятни бажарилишини таъминлаш мақсадида ушлаб қолиш ҳуқуқига эга. Бу орқали пудратчи буюртмачининг ўзига юклатилган суммани тўлинишини ўз вақтида амалга оширилишига эришади.

Шунингдек, агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачининг топшириғини бажариш усулларини пудратчи мустақил белгилайди. Бу ерда ишнинг ўзига хос усулини танлаш ҳуқуқидан фойдаланган ҳолда пудратчи ишни тез, сифатли, тежамли асосда бажариш йўлларини ўйлаб топишга ҳақли. Бу ерда асосан пудратчининг маҳорати, тажрибаси ўзига хос ишни бажариш усулини танлаш имконини беради. Кўп ҳолларда ишнинг бажариш муддати, иш сифати, бажариш имконияти пудратчининг ёрдамчи кўмагига мухтож қилиб қўйиши мумкин. Пудрат шартномаси шахсий характерда бўлган ҳолларда бундай ёрдамчилар кўмагидан фойдаланмаслик, ишни фақат пудратчининг ўзи бажариши шартлиги белгилаб қўйилиши мумкин. Масалан, косибнинг махоратини эшитиб келган мижоз, ишни фақат ушбу уста бажаришини талаб қилиши мумкин. Бу ҳолда пудрат шахсий характерга эга бўлади. Пудрат шартномасини бузиб, шартномани бажариш учун ёрдамчи пудратчини жалб қилган пудратчи ушбу ёрдамчи пудратчи шартномани бажаришда қатнашиб, етказган зарар учун буюртмачи олдида жавобгар бўлади. Агар қонун ҳужжатларида ёки пудрат шартномасида пудратчининг шартномада кўрсатилган ишни шахсан ўзи бажариш мажбуриятлари келиб чиқмаса, пудратчи ўз мажбуриятларининг бир қисмини бажариш учун бошқа шахслар (ёрдамчи пудратчилар)ни жалб қилиш ҳуқуқига эга. Бундай ҳолларда пудратчи бош пудратчи ҳисобланади. Бош пудратчи буюртмачининг пудрат шартномаси бўйича ўз мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун ёрдамчи пудратчи олдида жавобгар бўлади, буюртмачи олдида эса, ёрдамчи пудратчи ўз мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлигининг оқибатлари учун жавобгар бўлади. Агар қонун ёки пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи ва ёрдамчи пудратчининг ҳар бири бош пудратчи билан

тузган шартномалар бузилиши билан боғлиқ талабларни бир-бирига қўйишга ҳақли эмас. Бош пудратчининг розилигини олган ҳолда буюртмачи айрим ишларни бажариш учун бошқа шахслар билан шартнома тузишга ҳақли. Бу ҳолда мазкур шахслар ишни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун бевосита буюртмачи олдида жавобгар бўладилар. ФКнинг 640-моддасига асосан пудратчи буюртмачи берган материалдан тежаб-тергаб ва режали фойдаланиши, иш тугаганидан сўнг ишлатилган материал тўғрисида буюртмачига ҳисобот бериши, шунингдек унинг қолдиғини қайтариб бериши ёхуд ўз ихтиёридаги фойдаланилмай қолган материалнинг қийматини ҳисобга олиб, буюртмачининг розилиги билан ишнинг баҳосини камайтириши шарт. ФКнинг 653-моддасига асосан, агар шартномада назарда тутилган бўлса ёки ахборотнинг характеридан иш натижасидан пудрат шартномасида назарда тутилган мақсадларда ушбу ахборотсиз фойдаланиш мумкин эмаслиги англашилса, пудратчи буюртмачига ишнинг натижаси билан бирга пудрат шартномасининг нарсасини ишлатиш ёки ундан бошқача тарзда фойдаланишга тааллуқли бўлган ахборотни ҳам бериш мажбуриятига эга. Айрим ҳолларда бажарилаётган иш махфий, учинчи шахсларга ошкор қилинмайдиган тусда ҳам бўлиши мумкин. Агар иш шундай характерда бўлса у ҳолда бажарилаётган иш, у ҳақдаги маълумотлар махфий ҳисобланади. Бу ҳолларда буюртмачи мабода ишнинг натижасини пудратчига бу махфий маълумотларни ошкор қилиш оқиба тида бажарилиши мумкинлигидан келиб чиқиб, пудратчига ишни бажариш жараёнида бу каби ахборотларни етказиши мумкин. Бундан ташқари пудратчи ҳам амалга ошираётган ишларини тижорат сири сифатида учинчи шахсларга ошкор қилинишини хоҳламаслиги мумкин. Бундай ҳолларда бир тараф (пудратчи ёки буюртмачи) пудрат шартномаси бўйича ўз мажбуриятларини бажарганлиги туфайли иккинчи тарафдан янги ечимлар ва техникавий билимлар, жумладан ҳуқуқий муҳофаза

қилинмайдиган ечим ва билимлар, шунингдек тижорат сири деб ҳисобланиши мумкин бўлган маълумотлар олса, у бу маълумотларни иккинчи тарафнинг розилигисиз учинчи шахсларга маълум қилишга ҳақли эмас. Бундай ахборотдан фойдаланиш тартиби ва шартлари тарафларнинг келишуви билан белгиланади. Пудратчи қуйидагиларни аниқлаган тақдирда дарҳол буюртмачини огоҳлантириши ва ундан кўрсатмалар олгунга қадар ишни тўхтатиб туриши шарт: -буюртмачи берган материал, ускуналар, техник ҳужжатлар ёки қайта ишлаш (ишлов бериш) учун топширилган ашёнинг яроқсизлиги ёки сифатсизлигини; -буюртмачининг ишни бажариш усули тўғрисидаги кўрсатмала рини бажариш унинг учун ёмон оқибатларга олиб келиши мумкинлигини; -пудратчига боғлиқ бўлмаган, бажарилаётган иш натижаларининг яроқлилиги ёки пишиқлигини хавф остига қўядиган ёхуд ишни белгиланган муддатда ниҳоясига етказиш мумкин бўлмайдиган қилиб қўядиган бошқа ҳолатларни. Юқоридаги ҳолатлар тўғрисида буюртмачини огоҳлантирмаган ёки огоҳлантиришга жавоб олиш учун шартномада кўрсатилган муддат ўтишини, бундай муддат кўрсатилмаган бўлса, оқилона муддат ўтишини кутмасдан ёхуд буюртмачи ишни тўхтатиб туриш тўғрисида ўз вақтида кўрсатма берган бўлишига қарамасдан ишни давом эттираверган пудратчи буюртмачи унга ёки пудратчи буюртмачига тегишли талаблар қўйганида мазкур ҳолатларни важ қилиб келтиришга ҳақли эмас. Пудратчининг асосий мажбуриятларидан бири албатта бажариладиган ишнинг сифати билан боғлиқ. Чунки айнан ишнинг сифатли бажарилиши пудрат шартномаси тузилишидан кўзланган мақсад ҳисобланади. Пудратчи бажарган иш пудрат шартномасининг шартларига, шартлар бўлмаганида ёки тўлиқ бўлмаганида эса, одатда тегишли турдаги ишларга, иш муомала одати бўйича бундай турдаги ишларнинг бажарилиш

шартларига қўйиладиган талабларга мос келиши керак. Буюртмачи истеъмолчи ҳуқуқларидан фойдаланганлиги сабабли унга нисбатан “истеъмолчи мутахассис эмас” деган тамойил қўллани лади. Шу сабабли пудратчи бажараётган иш бўйича буюртмачи тушунмаслиги сабабли бутун масъулиятни пудратчи зиммасига юклайди. Шу сабабли бажарилган иш натижаси буюртмачига топшириш пайтида шартномада кўрсатилган ёки одатда қўйиладиган талаблар билан белгиланган хусусиятларга эга бўлиши ва оқилона муддат давомида шартномада назарда тутилганидек фойдаланиш учун, агар у шартномада белгиланган бўлмаса, бундай турдаги ишнинг натижасидан одатдагидек фойдаланиш учун яроқли бўлиши керак. Айрим ҳолларда қонун ҳужжатларида пудратчига мажбурияй ишни бажариш учун талаблар қўйилиши мумкин. Шу ҳолларда пудратчи мазкур талабларга амал қилишга мажбур бўлади. Агар қонун ҳужжатларида пудрат шартномаси бўйича бажариладиган ишга қўйи ладиган мажбурий талаблар назарда тутилган бўлса, тадбиркор сифатида иш олиб бораётган пудратчи ишни бундай мажбурий талабларга шартномада назарда тутилган бўлмасада амал қилган ҳолда бажариши шарт. Ишнинг сифати бўйича кафолат бериш талаб қилинадиган бўлса бу кафолат пудратчи томонидан берилиши шарт. Юқорида буюртмачи истеъмолчи ҳуқуқларидан фойдаланишини назарда тутдик. Ўзбе кистон Республикасининг Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонуни 12-моддасига асосан истеъмолчи ўзи сотиб олган товар (иш, хизмат) санитария-гигиена, шу жумладан радиология, эпи демияга қарши талабларга ва амалдаги бошқа нормалар ҳамда қоида ларга риоя этган ҳолда ишлаб чиқарилган ёки бажарилган бўлишига ва унинг ҳаёти, соғлиғи, атроф-муҳит учун хавфсиз бўлишига, шунингдек унинг мол-мулкига зарар етказмаслигига кафолат берилишини талаб қилиш ҳуқуқига эга. Ушбу модда талабларидан келиб чиққан ҳолда бажарилган иш буюртмачининг ҳаёти, соғлиғи, мол-мулки ва атроф муҳит учун хавфсиз

бўлиши билан боғлиқ бўлса пудратчининг кафолати билан боғлиқ талаблар қонун ҳужжатлари билан белгиланади. Ўзбекистон Республикасининг Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонуни 12-моддасига асосан пудратчи ишнинг хизмат муддати ёки яроқлилик муддати мобайнида, агар бундай муддат белгиланмаган бўлса, товар истеъмолчига сотилган (иш бажарилган) кундан эътиборан ўн йил мобайнида унинг хавфсиз бўлиши ни таъминлаши шарт. Иш пудратчи томонидан пудрат шартномасидан четга чиққан ҳолда бажарилиб, иш натижасини ёмонлаштирган бўлса, ёки уни шартномада назарда тутилган мақсадлар учун ёхуд шартномада яроқсизлик ҳақида тегишли шартлар бўлмаган тақдирда, одатдаги мақсадлар учун фойдаланишга яроқсиз қилиб қўядиган бошқа камчиликлар билан бажарилган бўлса, буюртмачи, башарти қонунда ёки шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, ўз хоҳишига кўра пудратчидан: - камчиликларни оқилона муддатда бепул бартараф этишни; - иш учун белгиланган баҳони мутаносиб равишда камайтиришни; - шартномада буюртмачининг камчиликларни бартараф этиш ҳуқуқи назарда тутилган бўлса, уларни бартараф этишга қилган ўз харажатларини қоплашни талаб қилишга ҳақли. Агар қонун ёки пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи белгиланган муддатларда иш натижасининг лозим даражада сифатли эмаслигини аниқлаган тақдирда, ишнинг натижаси лозим даражада сифатли эмаслиги билан боғлиқ талабларни қўйишга ҳақли. Иш натижасига кафолат муддати белгиланмаган ҳолларда иш натижаларидаги камчиликлар оқилона муддатда, бироқ иш натижаси топширилган кундан бошлаб икки йил мобайнида аниқланган тақдирда, агар қонунда, шартномада ёки иш муомаласи одатларида бошқа муддатлар белгиланган бўлмаса, буюртмачи иш натижасидаги камчиликлар билан боғлиқ талабларни қўйиши мумкин. Буюртмачи кафолат муддати мобайнида аниқланган иш натижасидаги камчиликлар билан боғлиқ талабларни қўйишга ҳақли.

Шартномада назарда тутилган кафолат муддати икки йилдан кам бўлиб, буюртмачи иш натижасидаги камчиликларни кафолат муддати тамом бўлгач, бироқ ушбу модданинг бешинчи қисмида назарда тутилган пайтдан эътиборан икки йил давомида аниқлаган ва бу камчиликлар иш натижаси ўзига топширилгунича ёки топшириш пайтига қадар юзага келган сабабларга кўра пайдо бўлганлигини исбот қилса, улар учун пудратчи жавобгар бўлади. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кафолат муддати бажарилган иш натижаси буюртмачи томонидан қабул қилиб олинган ёки қабул қилиб олиниши лозим бўлган пайтдан эътиборан ўта бошлайди. ФКнинг 642-моддасига асосан Буюртмачи пудратчининг фаолиятига аралашмаган ҳолда исталган вақтда ишнинг боришини ва сифатини текширишга ҳақли. Агар пудратчи пудрат шартномасини бажаришга ўз вақтида киришмаса ёки ишни суст бажариши натижасида уни белгиланган муддатда тугатиш мумкин эмаслиги аниқ бўлиб қолса, буюртмачи шартномадан воз кечиб, етказилган зарарни қоплашни талаб қилишга ҳақли. Шу билан бирга агар иш кечиктириб бажариладиган бўлса, буюртмачи шартномага нисбатан ўз қизиқишини йўқотганлигини исбот қилиши лозим. Агар ишни бажариш вақтида унинг тегишли даражада бажарилмаслиги аниқ бўлиб қолса, буюртмачи пудратчига камчиликларни йўқотиш учун оқилона муддат белгилашга ва бу талабни пудратчи белгиланган муддатда бажармаган тақдирда пудрат шартномасидан воз кечишга ёхуд бу камчиликларни пудратчи ҳисобидан тузатишни бошқа шахсга топширишга, шунингдек етказилган зарарни қоплашни талаб қилишга ҳақли. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи иш натижаси ўзига топширилгунга қадар истаган вақтда шартномадан воз кечиб, белгиланган баҳонинг буюртмачи шартномадан воз кечганлиги тўғрисидаги огоҳлантириш олингунга қадар бажарилган ишга мутаносиб қисмини тўлаши мумкин. Буюртмачи пудратчига шартноманинг

бекор қилиниши туфайли етказилган зарарни ҳам бажарилган ишнинг баҳоси билан ҳамма иш учун белгиланган баҳо ўртасидаги фарқ доирасида тўлаши шарт. Буюртмачи бажарилган ишни (унинг натижасини) пудрат шартномасида назарда тутилган муддатда ва тартибда пудратчи иштирокида кўриб чиқиши ва қабул қилиши, иш натижасини ёмонлаштирадиган даражада шартномадан чекиниш ёки бошқа камчиликлар аниқ ланган тақдирда эса, бу тўғрида пудратчига дарҳол маълум қилиши шарт. Ишни қабул қилиш вақтида унинг камчиликларини аниқлаган буюртмачи бу камчиликлар ёхуд уларни тузатиш тўғрисида кейинчалик талаб қўйиш мумкинлиги далолатнома ёки қабул қилишни тасдиқловчи бошқа ҳужжатда кўрсатилган ҳоллардагина уларни важ қилиб келтиришга ҳақли. Буюртмачи ишни текширмасдан қабул қилган бўлса, уни қабул қилишнинг оддий усулида аниқланиши мумкин бўлган камчиликлар (очиқ кўриниб турган камчиликлар)ни далил қилиб келтириш ҳуқуқи дан маҳрум бўлади. Буюртмачи иш қабул қилиб олинганидан сўнг унда пудрат шартномасидан чекинишлар ёки ишни қабул қилишнинг оддий усулида аниқланиши мумкин бўлмаган бошқа хил камчиликлар (яширин камчиликлар)ни, шу жумладан, пудратчи қасддан яширган камчиликларни аниқласа, улар аниқланганидан сўнг ўн кунлик муддат ичида бу тўғрида пудратчига хабар қилиши шарт. Буюртмачи билан пудратчи ўртасида бажарилган ишнинг камчиликлари ёки уларнинг сабаблари юзасидан низо келиб чиққан тақдирда, истаган тарафнинг талаби бўйича экспертиза тайинланиши керак. Экспертиза ўтказиш харажатлари пудратчи зиммасида бўлади, экспертиза пудрат шартномаси бузилмаганлигини ёки пудратчининг ҳаракатлари билан аниқланган камчиликлар ўртасида сабабий боғла ниш йўқлигини аниқлаган ҳоллар бундан мустасно. Бундай ҳолларда экспертиза харажатларини

экспертиза ўтказишни талаб қилган тараф, агар экспертиза тарафларнинг ўзаро келишуви билан тайинланган бўлса, иккала тараф тенг миқдорда тўлайди. Агар пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи бажарилган ишни қабул қилишдан бош тортганида, пудратчи шартномага биноан иш натижаси буюртмачига топширилиши керак бўлган кундан бошлаб бир ой ўтгач ва шундан кейин буюртмачини икки марта огоҳлантирган ҳолда иш натижасини сотиб юборишга, тушган пулни эса, пудратчига тегишли ҳамма тўлов ларни чегириб ташлаб, нотариал идоранинг депозитига буюртмачининг номига киритиб қўйишга ҳақли. Пудратчи пудрат нарсасини сотиш ўрнига уни ушлаб туриш ёки келтирилган зарарни буюртмачидан ундириб олиш ҳуқуқидан фойдаланишга ҳақли. Агар буюртмачининг бажарилган ишни қабул қилишдан бош тортиши ишни топшириш кечикиб кетишига сабаб бўлган бўлса, тайёрланган (қайта ишланган) ашёнинг тасодифан нобуд бўлиш хавфи ашё топширилиши лозим бўлган пайтда буюртмачига ўтган деб ҳисобланади. Пудрат шартномасини бажариш муносабати билан буюртмачи берган материал, ускуна, қайта ишлашга (ишлов беришга) топширилган ашё ва пудратчи ихтиёрига ўтган бошқа мол-мулкларни сақлани шини талаб қилишга ҳақли. Агар пудрат шартномасида бажарилган ишга ёки унинг айрим босқичларига олдиндан ҳақ тўлаш назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи пудратчига шартлашилган ҳақни иш тегишли тарзда ва келишилган муддатда ёхуд буюртмачининг розилиги билан муддатидан олдин бажарилиб, унинг натижалари узил-кесил топширилганидан кейин тўлаши шарт. Шунингдек ишнинг сифатли, аниқ ва белгиланган муддатда бажарилиши нафақат пудратчига балки айрим ҳолларда буюртмачига ҳам боғлиқ бўлади. бу ҳолатларда буюртмачи пудратчига ёрдам бериши лозим бўлади. пудратчининг ишни бажаришига буюртмачи пудрат шартномасида назарда тутилган ҳолларда, ҳажмда ва тартибда ёрдам бериши шарт.

Буюртмачи бу мажбуриятни бажармаса, пудратчи кўрилган зарарни, шу жумладан бекор туриб қолганлик оқибатидаги қўшимча чиқимларни қоплашни ёки ишни бажариш муддатини ўзгартириш ёхуд пудрат шартномасида кўрсатилган иш баҳосини оширишни талаб қилишга ҳақли. Буюртмачининг ҳаракати ёки йўл қўйган хатоси туфайли пудрат шартномаси бўйича ишни бажариш мумкин бўлмай қолган тақдирда, пудратчи ишнинг бажарилган қисмини ҳисобга олган ҳолда шартномада кўрсатилган баҳони олиш ҳуқуқини сақлаб қолади. Шартнома шартларини бузганлик учун жавобгарлик. Пудрат шартномаси бўйича жавобгарлик ҳар икки тарафнинг ўз мажбуриятларини бажармаган ёки лозим даражада бажармаган ҳолларида келиб чиқади. Аксарият ҳолларда буюртмачининг жавобгарлиги, иш натижасини ўз вақтида қабул қилмаганда, шартнома баҳосини ўз вақтида тўламаганда, пудратчининг иши тижорат сири ёки учинчи шахсларга ошкор қилмаслик билан боғлиқ бўладиган бўлса ва уни ошкор қилмаслик буюртмачи зиммасига мажбурият сифатида юклатилиб, буюртмачи томонидан бу мажбуриятга риоя этилмаганда ва бошқа ҳолларда келиб чиқади. Аксарият ҳолларда буюртмачи фуқаро бўлса у истеъмолчи ҳуқуқларидан фойдаланиб, “истеъмолчи ҳамиша ҳақ” тамойилидан фойдаланади. Топширилган ишни пудратчи ўз ҳисобидан амалга оширадиган ва ишни бажариш усулини ўзи танлайдиган бўлса п удратчи ўзи берган материаллар ва ускуналарнинг сифати тегишли даражада бўлмаганлиги учун, шунингдек учинчи шахслар ҳуқуқлари бўлган материаллар ва ускуналарни берганлиги учун жавобгар бўлади. Шунингдек, пудрат шартномасини бажариш муносабати билан буюртмачи берган материал, ускуна, қайта ишлашга (ишлов беришга)топширилган ашё ва пудратчи ихтиёрига ўтган бошқа мол-мулк сақланмаганлиги учун пудратчи жавобгар бўлади. Шартномада пудратчининг ёрдамчи пудратчи олишга ҳуқуқи бўлса у ҳолда ФКнинг 241, 334 ва 634-моддаларига асосан бош пудратчи буюртмачининг пудрат шартномаси бўйича ўз мажбуриятларини

бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун ёрдамчи пудратчи олдида жавобгар бўлади, буюртмачи олдида эса, ёрдамчи пудратчи ўз мажбуриятларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлигининг оқибатлари учун жавобгар бўлади. Агар қонун ёки пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи ва ёрдамчи пудратчининг ҳар бири бош пудратчи билан тузган шартномалар бузилиши билан боғлиқ талабларни бир-бирига қўйишга ҳақли эмас. Ушбу модданинг биринчи қисмидаги қоидаларни ёки пудрат шартномасини бузиб, шартномани бажариш учун ёрдамчи пудратчини жалб қилган пудратчи ушбу ёрдамчи пудратчи шартномани бажаришда қатнашиб, етказган зарар учун буюртмачи олдида жавобгар бўлади. Бош пудратчининг розилигини олган ҳолда буюртмачи айрим ишларни бажариш учун бошқа шахслар билан шартнома тузишга ҳақли. Бу ҳолда мазкур шахслар ишни бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун бевосита буюртмачи олдида жавобгар бўладилар. Пудрат шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлма са, пудратчи ишни бажаришнинг бошланғич ва охирги, шунингдек оралиқ муддатларини бузганлик учун жавобгар бўлади. агар пудратчи буюртмачи берган материални тегишли суратда қабул қилиб олаётганида ундаги камчиликларни аниқлаш мумкин бўлмаганлигини исбот қила олмаса, у буюрмачи берган материалнинг камчиликлари туфайли ишнинг лозим даражада бажарилмаганлиги учун жавобгар бўлади. ФКнинг 650-моддасида и шнинг сифати лозим даражада бўлма ганлиги учун пудратчининг жавобгарлиги назарда тутилган. Унга асосан иш пудратчи томонидан пудрат шартномасидан четга чиққан ҳолда бажарилиб, иш натижасини ёмонлаштирган бўлса, ёки уни шартномада назарда тутилган мақсадлар учун ёхуд шартномада яроқсизлик ҳақида тегишли шартлар бўлмаган тақдирда, одатдаги мақсадлар учун фойдаланишга яроқсиз қилиб қўядиган бошқа камчиликлар билан бажарилган бўлса, буюртмачи, башарти

қонунда ёки шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, ўз хоҳишига кўра пудратчидан: камчиликларни оқилона муддатда бепул бартараф этишни; иш учун белгиланган баҳони мутаносиб равишда камайтиришни; шартномада буюртмачининг камчиликларни бартараф этиш ҳу қуқи назарда тутилган бўлса, уларни бартараф этишга қилган ўз харажатларини қоплашни талаб қилишга ҳақли. Пудратчи ишдаги ўзи жавобгар бўлган камчиликларни бартараф этиш ўрнига, буюртмачига шартномани бажаришни кечиктирганлик натижасида етказган зарарни қоплаган ҳолда ишни янгидан бепул бажариб беришга ҳақли. Бундай ҳолда буюртмачи илгари ўзига топширилган иш натижасини, агар ишнинг характерига кўра уни қайтариб бериш мумкин бўлса, пудратчига қайтариб бериши шарт. Агар ишдаги пудрат шартномаси шартларидан четга чиқишлар ёки бошқа хил камчиликлар жиддий ва бартараф этиб бўлмайдиган даражада бўлса ёхуд аниқланган камчиликлар буюртмачи томонидан белгиланган оқилона муддатда бартараф этилмаган бўлса, буюртмачи шартномани бажаришдан бош тортишга ва келтирилган зарарни қоплашни талаб қилишга ҳақли. Пудрат шартномасининг муайян камчилик учун пудратчини жавобгарликдан озод қилиш тўғрисидаги шарти, агар бундай нуқсонлар пудратчининг айбли ҳаракатлари ёки ҳаракатсизлиги туфайли вужудга келганлиги исботланса, пудратчини жавобгарликдан озод қил майди. Ишни бажариш учун материал берган пудратчи унинг сифати учун сотувчининг сифати лозим даражада бўлмаган товар учун жавобгарлиги тўғрисидаги қоидалар бўйича жавобгар бўлади. Шартномада назарда тутилган кафолат муддати икки йилдан кам бўлиб, буюртмачи иш натижасидаги камчиликларни кафолат муддати тамом бўлгач, бироқ ушбу модданинг бешинчи қисмида назарда тутилган пайтдан эътиборан икки йил давомида аниқлаган ва бу камчиликлар иш натижаси

ўзига топширилгунича ёки топшириш пайтига қадар юзага келган сабабларга кўра пайдо бўлганлигини исбот қилса, улар учун пудратчи жавобгар бўлади. Пудрат шартномасининг алоҳида турларида жавобгарлик ўзига хос тарзда қўлланилади. Тарафларнинг жавобгарлик масалалари хатто махсус қонун ҳужжатлари асосида ҳам белгиланиши мумкин. Маиший пудрат шартномаси 1. Маиший пудрат шартномаси тушунчаси ва ҳуқуқий белгилари Маиший пудрат шартномаси энг кўп қўлланиладиган оммавий шартномалардан бири ҳисобланади. ФКнинг 656-моддасига асосан тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган пудратчи маиший пудрат шартномаси бўйича буюртмачи – фуқаронинг топшириғи билан унинг маиший ёхуд бошқа шахсий эҳтиёжларини қондиришга қара тилган маълум ишларни бажариш мажбуриятини, буюртмачи эса ишни қабул қилиш ва ҳақини тўлаш мажбуриятини оладиган шартнома ҳисобланади. Бу шартноманинг ўзига хос томонлари шартнома субъектлари ва предметида кўринади. Маиший пудрат шартномаси бўйича буюртмачи фақат фуқаро ҳисобланади. Бошқа пудрат шартномасида бундай буюртмачининг “фақат фуқаро бўлишлик” тушунчаси мавжуд эмас. Маиший пудрат шартномаси буюртмачиси – фуқаро Ўзбекистон Республикасининг “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қону нига асосан истеъмолчи мақомига эга бўлади ҳамда унда белгиланган ҳуқуқлардан фойдаланади. Шунингдек шартноманинг иккинчи тарафлари бўлган пудратчи эса албатта тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқига эга бўлган шахс яъни тадбиркорлик субъекти бўлишлиги лозим. Маиший пудрат бўйича бажариладиган иш албатта тадбиркорлик фаолияти натижаси ҳисобланади. Тадбиркорлик фаолияти - тадбиркорлик фаолияти субъектлари томонидан қонун хужжатларига мувофиқ амалга ошириладиган, таваккал

қилиб ва ўз мулкий жавобгарлиги остида даромад (фойда) олишга қаратилган ташаббускор фаолият ҳисобланиб, унинг субъектлари Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида ги қонуннинг 4-моддасида белгиланган. Унга мувофиқ, тадбиркорлик фаолияти субъектлари (тадбиркорлик субъектлари) белгиланган тартибда рўйхатдан ўтган ҳамда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган юридик ва жисмоний шахслардир. Давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари (қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно), уларнинг мансабдор шахслари, шунингдек тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиши қонун ҳужжатларида ман этилган бошқа шахслар тадбиркорлик фаолиятининг субъектлари бўлиши мумкин эмас. Пудратчи – тадбиркорлик субъектининг якка тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланадими ёки юридик шахс мақомини олган ҳолда бу фаолият билан шуғилланадими бу аҳамиятсиз. Бундан ташқари агар таъсис ҳужжатларида тадбиркорлик фаолияти билан шуғулла ниш ваколати бўлса нотижорат юридик шахслар ҳам пудратчи бў лишлари мумкин. М.Х.Рустамбоевнинг фикрича тижоратчи бўлмаган ташкилот ўзининг уставда белгиланган мақсадларига мос келадиган доираларда тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиши мумкин, бироқ, бу тадбиркорлик фаолияти: А) ҳар доим устав фаолиятига қўшимча бўлиши, хеч вақт асосий фаолиятга аралашмаслиги лозим; Б) тадбиркорлик натижасида олинган фойда, даромадлар ҳар доим уставда назарда тутилган мақсадларга сарф қилиниши шарт, муассислар, аъзолар ўртасида тақсимланмайди 9 . Шартноманинг иккинчи бир ўзига хос хусусияти унинг предмети бўлиб шартнома фақат маиший ёхуд бошқа шахсий эҳтиёжларини қондиришга қаратилган маълум ишларни бажариш учун тузилади. Масалан, техникани тузатиш, кийим тикиш ёки таъмирлаш ва бошқа лар. Шартнома тузишдан 9 Ўзбекистон Республикаси «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонунига шарҳ. – Т.: Ўзбекистон. 2005. –11 б.

мақсад маиший эҳтиёжларни қондириш бўлганлиги учун ҳам у “маиший пудрат шартномаси” номини олган ва алоҳида бир тур сифатида пудрат шартномасидан ажралиб чиққан. Агар қонун ҳужжатлари ёхуд шартномада, шу жумладан буюртмачи қўшилган формулярлар ёки бошқа стандарт шаклларнинг шартларида бошқача тартиб назарда тутилмаган бўлса, пудратчи буюртмачига патта ёки буюртма қабул қилинганлигини тасдиқлайдиган бошқа ҳужжатни берган пайтдан бошлаб маиший пудрат шартномаси тузилган ҳисобланади. Мазкур ҳужжатларнинг буюртмачида бўлмас лиги, уни маиший пудрат шартномаси тузилганлигини ёки унинг шартларини тасдиқловчи гувоҳлар кўрсатмаларини важ қилиб келтириш ҳуқуқидан маҳрум қилмайди. Маиший пудрат шартномасининг ҳуқуқий белгилари қуйидаги ларни ташкил этади: Шартнома икки тамонлама шартнома, ҳақ эвазига тузиладиган консессуал шартнома ҳисобланади. Маиший пудрат шартномаси оммавий шартномалар жумласига киради. Чунки пудратчи буюртма беришни истаб ўзига муро-жаат қиладиган ҳар бир шахсга нисбатан амалга ошириши шарт бўлган вазифалари белгилаб қўйиладиган шартнома ҳисобланади. Маиший пудрат шартномаси оммавий шартнома сифатида бир қатор муҳим қоидалари мавжуд: -биринчидан, пудратчи буюртмачиларнинг бир-бирига нисбатан афзаллик беришга яъни бир буюртмачини иккинчисидан устун қўйишга ҳақли эмас; -иккинчидан, бажариладиган ишнинг баҳоси барча буюртмачилар учун бир хил бўлиши керак. -учинчидан пудратчини асоссиз равишда шартнома тузишни рад этишига йўл қўйилмайди.

2.Тарафларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳамда шартномани тузиш тартиби Пудратчи маиший пудрат шартномасига ҳақ эвазига бажари ладиган қўшимча ишлар ёки хизматларни киритишга буюртмачини мажбур қилишга ҳақли эмас. Бу талаб бузилган тақдирда, буюртмачи тегишли иш ёки хизматга ҳақ тўлашдан бош тортишга ҳақли. Буюртмачи иш унга топширилгунча истаган вақтда белгиланган ҳақнинг у пудрат шартномасини бажаришдан воз кечганлиги тўғрисидаги билдиришни пудратчи олгунга қадар бажарилган ишга мутаносиб қисмини ва шартномани бажариш мақсадида шу пайтгача қилинган харажатларни пудратчига тўлаб, агар бу харажатлар иш учун тўланадиган ҳақнинг кўрсатиб ўтилган қисмига кирмаса, маиший буюртма шартномасини бажаришдан воз кечишга ҳақли. Шартноманинг буюртмачини бундай ҳуқуқдан маҳрум қилувчи шартлари ўз-ўзидан ҳақиқий эмас. Маиший пудрат шартномаси тузилгунига қадар пудратчи таклиф қилинаётган иш, унинг турлари ва хусусиятлари, баҳоси, ҳақ тўлаш шакли тўғрисида буюртмачига зарур ва ишонарли ахборотни топшириши, шунингдек буюртмачининг илтимосига биноан шартно мага ва тегишли ишга доир маълумотларни унга бериши шарт. Агар ишнинг хусусияти бўйича аҳамияти бўлса, пудратчи уни бажарадиган аниқ шахсни кўрсатиши керак. Пудратчидан олинган ахборотнинг тўлиқ ёки ишончли бўлма ганлиги оқибатида буюртмачи назарда тутган хусусиятларга эга бўл маган ишни бажариш тўғрисида шартнома тузилган бўлса, буюртма чи бажарилган ишга ҳақ тўламаган ҳолда маиший пудрат шартно масини бекор қилишни ва етказилган зарарни қоплашни талаб қилишга ҳақли (ФКнинг 658-моддаси). Буюртмачи истеъмолчи сифатида иш тўғрисида тўлиқ маълумот олиш ҳуқуқи “Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғри сида”ги қонунга асосан ҳам кафолатланган. ушбу қонун талабларидан келиб чиққан ҳолда пудратчи истеъмолчи-буюртмачига ўзи бажа раётганишлар ҳақида ўз вақтида зарур, тўғри ва тушунарли маълумот бериши шарт.

Иш ҳақидаги маълумотда қуйидагилар кўрсатилиши шарт: Иш мажбурий талабларига мувофиқ келиши шарт бўлган норматив ҳужжатнинг номи; Ишнинг асосий истеъмол хусусиятлари, шу жумладан ўзига хос хусусиятлари рўйхати; баҳоси (тарифи) пудратчининг кафиллик мажбуриятлари; Иш натижасидан самарали ва хавфсиз фойдаланиш қоидалари ҳамда шартлари; Иш натижасининг хизмат (яроқлилик) муддати ва ушбу муддат тугаганидан кейин истеъмолчи нима ишлар қилиши зарурлиги, шунингдек бундай ишларни бажармаслик натижасида келиб чиқиши мумкин бўлган оқибатлар тўғрисидаги маълумотлар; пудратчининг номи ва мулкчилик шакли, рўйхатга олиш ва лицензия гувоҳномасининг номери; пудратчининг ҳамда улар истеъмолчидан даъво қабул қилишга ваколат берган, шунингдек таъмирлаш ишларини бажарадиган ва техникавий хизмат кўрсатадиган корхоналарнинг манзиллари; Иш ҳақидаги зарур ахборотнинг йўқлиги бундай ишни реализация қилиш маълумот берилгунга қадар тегишли давлат бошқаруви органининг кўрсатмаси бўйича тўхтатиб турилишига сабаб бўлади. Агар иш ҳақида нотўғри ёки етарли даражада тўлиқ бўлмаган маълумот берилганлиги: зарур истеъмол хоссаларига эга бўлмаган иш натижаси олинишига сабаб бўлса, истеъмолчи шартномани бекор қилишга ва ўзига етказилган зарарнинг қопланишини талаб қилишга ҳақлидир; бажарилганишдан кўзланган мақсадда фойдалана олмасликка сабаб бўлса, истеъмолчи тегишли маълумот оқилона қисқа (кўпи билан уч кунлик) муддатда берилишини талаб қилишга ҳақлидир. Агар маълумот айтилган

муддатда берилмаса, истеъмолчи шартномани бекор қилиб, зарарнинг қопланишини талаб қилишга ҳақлидир; истеъмолчининг ҳаётига, соғлиғига ёхуд мол-мулкига зарар етказилишига сабаб бўлса, у пудратчи олдига қонун ҳужжатларида назарда тутилган талабларни қўйишга ҳақлидир. Буюртмачи иш ҳақидаги нотўғри ёки етарли даражада тўлиқ бўлмаган маълумот туфайли етказилган зарарни қоплаш тўғрисидаги талаблари сотиб олинган ишнинг хоссалари ва жиҳатлари ҳақида истеъмолчи махсус билимга эга эмас деган тахминга асосланиб қараб чиқилади. Нотўғри реклама оқибатида буюртма берилган ва унинг натижасини қабул қилинганлиги туфайли истеъмолчига етказилган зарар пудратчи томонидан тўлиқ ҳажмда қопланиши лозим. Пудратчи буюртмачига ишни топшириш вақтида иш натижасидан самарали ва хавфсиз фойдаланиш учун риоя этилиши зарур бўлган талабларни, шунингдек тегишли талабларга риоя қилмаслик буюртмачининг шахсан ўзи ва бошқа шахслар учун қандай оқибат ларга олиб келиши мумкинлигини маълум қилиши шарт. Буюртмачи ўзига мақул усулда шартномани тузишга яъни шартнома тузиш жойини (масалан, пудратчи жойлашган жойда ёки ўзи хоҳлаган жойда) буюртма усулини (телефон, интернет, автомат қурилмалар) танлашга ҳақли. Буюртмачи ишга буюртма берар экан, ишни ҳолати, бажарилиш услуби, сифати ҳақида кўрсатмалар бериши мумкин. Бунинг учун турли журналлардан, рассом-модельер эскизларидан, намуна сифатида белгиланган моделлардан фойдаланишга ҳақли. Буюртмалар буюртмачининг ва пудратчининг материали (хом ашёси)дан фойдаланиб бажарилади. Пудратчи материал (хом ашё)ни буюртмачи кўз олдида кўриб чиқиши ва унинг яроқлилиги тўғриси даги фикрини айтиши шарт. Агар пудратчи материалнинг яроксизлиги ёки сифати пастлиги, буюртмачининг ишни бажариш усули ҳақидаги илтимосига риоя қилишнинг

имкони йўқлиги, шунингдек, бажарилаётган ишнинг пишиқлиги ва яроқлилигига таъсир этиши мумкин бўлган, корхонага боғлиқ бўлмаган бошқа ҳолатлар мавжудлиги тўғрисида буюртмачини огоҳлантирмаган ҳамда белгиланган шаклдаги ҳужжатда буни кўрсатиб ўтмаган бўлса, бажарилаётган буюртманинг сифати учун жавоб беради. Маиший пудрат шартномасида назарда тутилган буюртмалар пудратчининг амалда бўлган норматив-техник ҳужжатлар (технология, сарф- харажат нормалари, лекал ва бошқалар) асосида ёки иш муомаласидан келиб чиққан ҳолда келишувда назарда тутилган тартибда бажарилиши керак. Буюртмани бажариш муддати буюртма қабул қилингандан кейинги кундан бошлаб ҳисобланади. Буюртмачи хоҳишига кўра буюртма шошилинч равишда бажарилиши мумкин. Бундай ҳолда буюртмани бажариш муддати белгиланган шаклдаги ҳужжатда кўрсатилган буюртма қабул қилинган вакт (кун, соат)дан бошлаб ҳисобланади. Агар буюртмани бажариш муддатининг охирги куни иш кунига тўғри келмаса, муддатнинг тугаш куни сифатида ундан кейин келувчи иш куни қабул қилинади. Ўзига хос, нодир буюмларни ҳамда конструкцияси ва чизмаси ўзгартирилган аппаратларни бир марта тайёрлаш ва чет элда ишлаб чиқарилган буюмларни тузатиш пудратчи томонидан буюртмачи билан келишиб белгиланган муддатларда бажарилади. Айрим ҳолларда буюртма буюртмачи уйида курсатилиши мумкин, бунда пудратчи буюртмачи билан келишилган вақтда келиши, буюртмачи эса бажариладиган иш учун зарур шарт-шароитларни яратиши шарт. Буюртмачи қуйидаги ҳолларда шартномани бекор қилиш ҳуқуқига эга булади: агар пудратчи шартномани бажаришга ўз вақтида киришмаса ёки буюртмани бажариш муддати асоссиз бузилаётган бўлса; агар бажарилган ишдаги аниқланган камчиликлар буюртмачи томонидан белгиланган муддатда бартараф этилмаган бўлса;

агар бажарилаётган ишда жиддий камчиликларга, шартномадан четга чиқишларга йўл қўйилган ёки буюртма тузатиш мумкин бўлмаган нуқсонлар билан бажарилган бўлса. Бунда, агар буюм буюртмачи материалидан тайёрланган бўлса, буюртмачи шу турдаги шундай сифатдаги материаллардан бошқа буюм тайёрлаб берилишини талаб қилишга ҳақли. Шартнома бекор қилинган тақдирда буюртмачи зарарнинг шарт нома бекор қилинган вақтда амалда бўлган нархларда қопланишини талаб қилишга ҳақли. Агар хўжалик юритувчи субъект ишни шартнома шартларидан четга чиқиб ёмон бажарган ёки ишда бошқа камчиликларга йўл қўйган бўлса, буюртмачи ўз истагига кўра кўрсатилган камчиликлар мутаносиб муддатда текин тузатиб берилишини ёки буюртмачи йўл қўйган нуқсонларни ўз маблағлари билан туза-тишга сарфлаган харажатларни қоплашни, агар шартномада буюртмачининг бундай ҳуқуқи ёки иш учун бериладиган пулни тегишлича камайтириш назарда тутилган бўлса, талаб қилишга ҳақлидир. Пудратчи буюртмачи берган материал (хом ашё, буюм)дан нотўғри фойдаланилганлиги учун жавоб беради. Иш якунланганда ёки буюртма бекор қилинганда пудратчи материалнинг ортиб қолган қисмини ёки буюртмани бажаришга киришмаган бўлса, унинг ҳаммасини қайтаришга мажбурдир. Пудратчи буюртмани бажариш учун буюртмачига берилаётган материал сифати учун жавоб беради ва материал сифатсиз бўлиб чиққан ҳолда, уни буюртмачи талабига кўра ўз ҳисобидан алмаштиришга мажбурдир. Тайёрланган, тузатилган буюмлар, тузатилган уй-рўзғор машина ва приборлари, радиоэлектрон аппаратлар буюртмачи иштирокида текширилиши лозим. Буюртмачи пудратчи томонидан шартнома шартларига мувофиқ, бажарилган ишни кўриб чиқишга ва қабул қилиб олишга мажбурдир. Агар буюртмачи кафолат муддатига эга бўлмаган буюмларни қабул қилишда пудратчига ишни бажаришдаги шартнома шартларидан четга чиқишларни дарҳол маълум қилмаса, у кейинчалик бу четга чиқишларни

асос қилиб келтириш ҳуқуқидан маҳрум бўлади. Ишни оддий қабул қилишда аниқланиши мумкин бўлмаган буюртмани бажаришда йўл қўйилган четга чиқишлар ва бошқа камчиликлар тўғрисида буюртмачи бу нуқсонлар аниқланган заҳоти корхонани хабардор қилиши керак. Буюртмачи кўрсатилган хизматлар ҳақини тўлаганлигини (буюмни олганлигини) квитанцияда ёки бошқа ҳисобга олиш ҳужжатида ўз имзоси билан тасдиқлайди. Пудратчи маиший пудрат шартномасига ҳақ эвазига бажариладиган қўшимча ишлар ёки хизматларни киритишга буюртмачини мажбур қилишга ҳақли эмас. Бу талаб бузилган тақдирда, буюртмачи тегишли иш ёки хизматга ҳақ тўлашдан бош тортишга ҳақли. Буюртмачи иш унга топширилгунча истаган вақтда белгиланган ҳақнинг у пудрат шартномасини бажаришдан воз кечганлиги тўғри сидаги билдиришни пудратчи олгунга қадар бажарилган ишга мутаносиб қисмини ва шартномани бажариш мақсадида шу пайтгача қилинган харажатларни пудратчига тўлаб, агар бу харажатлар иш учун тўланадиган ҳақнинг кўрсатиб ўтилган қисмига кирмаса, маиший буюртма шартномасини бажаришдан воз кечишга ҳақли. Шартноманинг буюртмачини бундай ҳуқуқдан маҳрум қилувчи шартлари ўз-ўзидан ҳақиқий эмас (ФКнинг 657-моддаси). Буюртмачи бажарилган иш натижасини қабул қилиш учун келмаган ёки ишни қабул қилишдан бошқача тарзда бўйин товлаган тақдирда, пудратчи буюртмачини ёзма равишда огоҳлантириб, бундай огоҳлантиришдан кейин икки ой ўтгач, ишнинг натижасини оқилона нархда сотишга, тушган пулни эса, ундан ўзига тегишли бўлган бутун тўловларни чегириб қолиб, ФКнинг 249-моддасига мувофиқ буюртмачининг номига депозитга ўтказишга ҳақли. Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган ҳолларда пудратчи иш натижасини сотиш ўрнига уни ушлаб туриш ёки келтирилган зарарни буюртмачидан ундириб олиш ҳуқуқидан фойдаланиши мумкин.

Буюртмачи маиший хизматлар қийматини корхонада амалда бўлган ва тасдиқланган, хизматларнинг ҳар бир турига ишлаб чиқил ган калькуляция асосида тузиладиган нарх ва тарифлар бўйича тўлайди. Маиший хизматларнинг нархи белгиланмаган бир марталик айрим турлари учун бир марталик калькуляция тузилади ва нарх буюртмачи билан келишиб олинади. Пудратчи буюртмачи илтимосига кўра буюртмани расмийлаштиришда назарда тутилмаган хизматларни бажарган тақдирда буюртмачи уларнинг қийматини қўшимча тарзда тўлайди. Корхона иш билан тўлиқ таъминланмаган даврда аҳоли талабини ошириш мақсадида корхона хизматларнинг амалдаги нархларидан мавсумий чегиришларни қўллашга ҳақлидир. Пудратчининг хизматлар кўрсатиш вақтида ишлатиладиган ва хизматлар қийматига киритилмаган материаллари (хом ашё, буюмлари) қиймати буюртмачи томонидан корхонада белгиланган нархлар бўйича қўшимча равишда тўланади. Пудратчи шартнома шартларини бажармаган тақдирда маиший хизмат кўрсатишнинг алоҳида шартлари ва қўшимча турлари учун назарда тутилган устамалар (қўшимча ҳақ) ундирилмайди. Кўрсатилган хизматлар қийматини тўлашда Ахолига маиший хизмат кўрсатиш қоидаларига асосан қуйидаги тартибга риоя қилиниши керак: - радиоэлектрон аппаратлар, пойабзал, кийим-кечакни тузатиш, сартарошлик хизматлари учун ҳак буюртма бажарилгандан кейин олинади; - мураккаб уй-рўзғор техникасини тузатиш хизмати учун буюртмачи пудратчи билан келишилган, аммо 15 фоиздан кам бўлмаган миқдорда олдиндан ҳақ тўлайди; - мебелни тайёрлаш ва тузатиш, уй-жой ва турар жой бўлмаган биноларни тузатиш ва қуриш, пойабзал тайёрлаш ва якка тартибда кийим тикиш бўйича хизматлар учун буюртмачи буюртмани расмийлаштиришда иш қийматининг 50 фоизи миқдорида аванс тўлаши керак; - тантанали тадбирларда хизмат кўрсатиш, маросимларни ўтка зиш, аҳолини курсларда ўқитиш (ҳақи бир ой олдин тўланади)

кинофотолаборатория ва сураткашлик, кимёвий тозалаш, кир ювиш, овоз ёзиб олиш студиялари, транспорт, маълумот-ахборот, воситачилик ва комфорт хизматлари учун тўловлар буюртмани расмийлаштиришда тўлиқ тўланади. Маиший пудрат шартномасида ишнинг баҳоси тарафларнинг келишуви билан белгиланади ва у пудратчи эълон қилган прейскурантда кўрсатилганидан юқори бўлиши мумкин эмас. Пудратчи ишни бутунлай топширганидан сўнг буюртмачи унга ҳақ тўлайди. Тарафларнинг келишувига мувофиқ буюртмачи шартнома тузилаётганда иш учун ҳақни тўлиқ ёки бўнак бериш йўли билан тўлаши мумкин. Буюртмачи исталган хизмат турини расмийлаштиришда ўз хоҳишига кўра унинг қийматини тўлиқ тўлаши мумкин. Пудратчи томонидан тайёрланган ва тузатилган буюмларнинг кафолат муддатлари амалдаги стандартлар, техник шартлар билан аниқланади ва тайёр буюртма эгаси томонидан олинган кундан бошлаб ҳисоблана ди, буюмлар буюртмачи айби билан ўз вақтида олинмаган тақдирда - шартномада кўрсатилган буюртмани бажариш муддати тамом бўлган кундан бошлаб ҳисобланади. Буюртмачи маиший хизмат сифатига оид эътирозларни буюртмани қабул қилиш ва бериш жойида белгиланган кафолат муддатлари мобайнида, кафолат муддати бўлмаган буюмларга эътирозларни эса буюртмани олиш вақтида билдиришга ҳақлидир. Буюртмани уйда бажариш учун ходимлар буюртмачи билан келишилган вактда келмаса, буюртмачи пудратчидан етказилган моддий зарарни тўлашни талаб қилишга ҳақлидир. Пудратчи буюртмачи эътирозини дарҳол, қўшимча ўрганиш ва текширишни талаб қиладиганларини эса - эътироз билдирилган кундан бошлаб 15 кун мобайнида кўриб чиқиши керак. Пудратчининг шартнома шартларидан иш сифатини ёмонлаштирадиган даражада четга чиқиши ёки бошқа камчиликлар билан боғлиқ даъволар буюртмачи томонидан иш қабул қилиб олинган кундан бошлаб 6 ой мобайнида, агар нуқсонларни ишни қабул қилиб олишнинг

оддий усулида аниқлаш мумкин бўлмаса - иш қабул қилиб олинган кундан бошлаб бир йил мобайнида берилиши мумкин. Қурилма ва иншоотлардаги ишни қабул қилиб олишнинг оддий усулида аниқланиши мумкин бўлмаган камчиликларга оид даъвони буюртмачи иш қабул қилиб олинган кундан бошлаб уч йил мобайнида бериши мумкин. Агар шартномада кафолат муддати назарда тутилган ва ишдаги нуқсонлар тўғрисидаги мурожаат кафолат муддати доирасида берилган бўлса, даъво муддати нуқсон тўғрисида мурожаат қилинган кундан бошланади. Пудратчи буюртмани бажариш муддатини бузган тақдирда, у буюртмачига ҳар бир кун учун буюртманинг буюртма қабул қилин ган пайтдаги қийматининг 1 фоизи миқдорида, лекин иш ёки буюрт ма қийматининг 50 фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорда пеня тўлайди. Буюртмачи бажарилган буюртмани ўз вақтида олиб кетмаган ҳолларда пудратчи буюртмачидан квитанцияда кўрсатилган буюртмани бажариш муддати тамом бўлган кундан бошлаб кечиктирилган ҳар бир кун учун иш қийматининг 1 фоизи миқдорида, лекин иш қийматининг 50 фоизидан ортиқ бўлмаган миқдорда пеня ундиради. Буюртма сифатсиз бажарилган тақдирда пудратчи буюртмачига иш ва хизматларнинг буюртмани бажариш вақтидаги қийматининг 20 фоизи миқдорида неустойка тўлайди. Буюртмачига тегишли бўлган буюм (материал, хом ашё)ни тўлиқ ёки қисман йўқотган (ишдан чиқарган) пудратчи уч кун муддатда уни худди шундай буюм (материал, хом ашё) билан алмаштириши ёки буюртмачига етказилган зарарни шу вақтда амалда бўлган нархларда қоплаши керак. Пудратчи ва буюртмачи ўртасида юзага келган низолар пудратчилар раҳбарияти томонидан ёки суд орқали ҳал қилинади. 3. Ишнинг натижалари ва натижани қабул қилмаслик оқибатлари

Агар маиший пудрат шартномаси бўйича иш пудратчининг материалидан фойдаланиб бажарилса, буюртмачи материал ҳақининг ҳаммасини шартнома тузиш вақтида тўлайди ёки унинг шартномада кўрсатилган қисми тўланиб, пудратчи бажарган ишни буюртмачи қабул қилиб олаётганида тўла ҳисоб-китоб қилинади. Маиший пудрат шартномасига биноан материал пудратчи томонидан насияга берилиши, шу жумладан буюртмачи томонидан материалнинг ҳақини бўлиб-бўлиб тўлаш шарти билан ҳам берилиши мумкин. Пудратчи томонидан берилган материал баҳосининг маиший пудрат шартномаси тузилганидан сўнг ўзгариши қайта ҳисоб-китоб қилишга сабаб бўлмайди. Агар маиший пудрат шартномаси бўйича иш буюртмачининг материалидан фойдаланиб бажарилса, шартнома тузилаётганда буюртмачига пудратчи томонидан бериладиган паттада ёки бошқа ҳужжатда материалнинг аниқ номи, таърифи ва тарафларнинг кели шуви бўйича белгиланадиган баҳоси кўрсатилиши керак. Патта ёки шунга ўхшаш бошқа ҳужжатдаги материалнинг баҳоси хусусида буюртмачи кейинчалик судда низолашиши мумкин. Маиший пудрат шартномасида ишнинг баҳоси тарафларнинг келишуви билан белгиланади ва у пудратчи эълон қилган прейс курантда кўрсатилганидан юқори бўлиши мумкин эмас. Пудратчи ишни бутунлай топширганидан сўнг буюртмачи унга ҳақ тўлайди. Тарафларнинг келишувига мувофиқ буюртмачи шартнома тузилаёт ганда иш учун ҳақни тўлиқ ёки бўнак бериш йўли билан тўлаши мумкин. Буюртмачи иш натижасини қабул қилиб олаётган ёки пудрат нарсасидан фойдаланаётган пайтда камчиликларни аниқласа, умумий муддат давомида, кафолат муддати бўлганида эса, шу муддат давомида амалга ошириши мумкин. Маиший пудрат шартномаси бўйича бажарилган ишнинг буюрт - мачининг ўзи ва бошқа шахслар ҳаётига ёки соғлиғига хавф туғди риши мумкин бўлган камчиликларини текин бартараф этиш тўғриси даги талаб,

агар қонунда белгиланган тартибда узоқроқ муддат (хиз мат муддати) назарда тутилган бўлмаса, буюртмачи ёки унинг қону ний вориси томонидан иш натижаси қабул қилиб олинган пайтдан бошлаб ўн йил давомида қўйилиши мумкин. Бундай талаб ушбу камчиликлар қачон аниқланганлигидан қатъи назар, шу жумладан улар кафолат муддати тугагандан сўнг аниқланган бўлса ҳам, қўйи лиши мумкин. Мазкур талаб пудратчи томонидан бажарилмаса, буюртмачи юқорида кўрсатилган муддат давомида ё иш учун тўланган ҳақнинг тегишли қисмини қайтаришни ёхуд ўз кучи билан ёки учинчи шахслар ёрдамида камчиликларни бартараф этиш билан боғлиқ харажатларини қоплашни талаб қилишга ҳақли. Буюртмачи амалдаги қонун ҳужжатларига асосан истеъмолчи сифатида бошқа ҳуқуқларга ҳам эга. Маиший пудрат шартномаси бўйича иш тегишли даражада ёки умуман бажарилмаган тақдирда буюртмачи ўз хоҳишига кўра: худди шу маркадаги (моделдаги, артикулдаги) сифати тегишли даражада бўлган товарга алмаштиришни; буюртма нархини тегишинча қайта ҳисоблаган ҳолда бошқа маркадаги (моделдаги, артикулдаги) сифати тегишли даражада бўл ган товарга алмаштиришни; товарнинг камчиликларини текинга бартараф этишни ёки ўзи ёхуд учинчи шахс томонидан товарнинг камчиликларини бартараф этиш учун қилинган харажатлар қопланишини; буюртма нархини мутаносиб равишда камайтиришни; кўрилган зарар ўрнини қоплаган ҳолда шартнома бекор қили нишини талаб қилиш ҳуқуқига эга. Тегишли даражада сифатли бўлмаган иш натижасини сифати тегишли даражада бўлган бошқа иш натижасига алмаштириш чоғида пудратчи иш натижасининг маиший пудрат шартномасида белгилан ган баҳоси билан алмаштириш ёки суд томонидан алмаштириш тўғрисида қарор чиқариш

пайтида мавжуд бўлган худди шундай иш учун тўланадиган баҳо ўртасидаги фарқни тўлашни талаб қилишга ҳақли эмас. Пудратчи маиший пудрат шартномаси бўйича мажбуриятини бажармаган тақдирда зарарни қоплаш ва неустойка тўлаш пудратчини мажбуриятни асл ҳолида бажаришдан озод қилмайди. Шартномани ўзгартириш ва бекор қилиш пудрат тўғрисидаги умумий қоидалар, шартнома тўғрисидаги, мажбуриятларнинг умумий қоидаларидан келиб чиққан ҳолда амалга оширилади.

Тавсия этиладиган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 2014. 2.Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси. Т.: Адолат, 2014. 3. Муаллифлар жамоаси. Фуқаролик ҳуқуқи. Дарслик. Т.: 2008. 4. Ўзбекистон Республикаси фуқарлик кодекси шарҳ: Профессионал шарҳлар. Т 2. / Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. – Тошкент: Baktria press, 2013, - 768 б.

Похожие

Суғурта шартномаси

Айирбошлаш шартномаси

Контрактация шартномаси

Воситачилик шартномаси

Уй-жой ижараси шартномаси. Текин фойдаланиш шартномаси