Прокурорнинг барча текширув ишларида адвокат иштирок этиши мумкин - Юриспруденция - Рефераты

Прокурорнинг барча текширув ишларида адвокат иштирок этиши мумкин

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

133 KB

Прокурорнинг барча текширув ишларида адвокат иштирок этиши мумкин Режа: 1. Франция прокуратураси. 2. Германия Федератив Республикаси прокуратураси. 3. Болгария прокуратураси. 4. Венгрия прокуратураси. 5. Венгрия прокуратураси. 6. Польша прокуратураси. 7. Чехия прокуратураси.

Прокурорнинг барча текширув ишларида адвокат иштирок этиши мумкин Прокуратура такрорланмайдиган тергов ҳаракатлари олиб борилганда масалан, текширилаётган предметнинг йўқ бўлиб кетишига олиб келиши мумкин бўлган экспертизаларда адвокат ёзма равишда ёки телефон орқали прокуратура органи томонидан тергов ҳаракати олиб борадиган жой ва вақт ҳақида хабардор қилинади. Прокуратура томонидан амалга ошириладиган тергов ҳаракатлари ичида кўздан кечириш, жиноят содир этишда гумон қилинувчиларнинг телефон сўзлашувларини эшитиш кабилар муҳим аҳамиятга эга. Бу ҳаракатларнинг кўпида адвокат иштирок этишга ҳақли. Агар адвокатга хабар бериш кўп вақт олса, прокурор у ёки бу тергов ҳаракатларини унинг иштирокисиз ўтказиши мумкин. Лекин бу ҳолда прокурор адвокатга бу ҳақда хабар бериши шарт. Баъзи ҳолларда, масалан, «қўққисдан ўтказиладиган тергов ҳаракатлари» деб ҳисобланадиган тинтув ва секвестрларда ҳимоячини олдиндан хабардор қилиш талаб қилинмайди, лекин у бу ҳаракатларни амалга оширишда иштирок этиши мумкин. Прокурор ёки у ваколат берган шахс томонидан эшитиш ва ушлаб олиш жараёнида чекловлар мавжуд. Бундай ҳаракатлар умрбод қамоқ ёки 5 йилдан ортиқ бўлган озодликдан маҳрум қилиш жазолари кўзда тутилган жиноятлар тергови вақтида ўтказиш мумкин. Эшитиш қурол-яроғ, наркотик, ҳақорат қилиш, фуқароларни телефон орқали безовта қилиш каби ишлар билан боғлиқ бўлган тергов ҳаракатларида қўлланиши мумкин. Прокурор полицияга бу ҳаракатларни ўтказиш учун рухсат беради, лекин ўзи ҳам ушлаб олиш (эшитиш) бошланишидан 24 соат ичида судьядан рухсат олиши лозим, акс ҳолда бу муддатдан ташқари олинган маълумот процессуал қийматни йўқотади. Эшитиш ҳақидаги қарорда бу ҳаракатнинг шартлари ва муддати кўрсатилган бўлиши керак Бу муддат 15 суткадан ошмаслиги лозим. Лекин суд кўп маротаба ҳар бир ҳолатда 15 суткадан узайтиришга ҳақли.

Ҳар сафар ёзиб олишдан сўнг баённома тузилиб, унинг нусхаси билан манфаатдор шахслар танишиши мумкин. Охирги йилларда мафия кўринишидаги жиноий гуруҳларнинг, миллатлараро жиноятчиликнинг ривожланиши оқибатида прокуратура органларининг мамлакатда ҳуқуқ-тартиботни таъминлашдашги аҳамияти ўсиб бормоқда, уларнинг функционал мажбуриятлари аниқ жиноий ишлар чегарасидан чиқиб, прокурор жиноий-ҳуқуқий соҳа сиёсатини аниқлаш ваколатига эга бўлмоқда. Франция прокуратураси. Францияда прокуратура фаолияти ЖПКнинг 31-48-моддалари билан тартибга солинади. Ташкилий жиҳатдан прокуратура Адлия Вазирлиги таркибига киради. Францияда прокуратура тизими ташкилий жиҳатдан суд тизимига ўхшайди. Юқори мансабдор шахс бўлиб кассацион суд қошидаги Бош прокурор ҳисобланади. Республика прокурорлари деб кичик ва катта (қуйи ва юқори) инстанция трибунали қошидаги район прокурорлари аталади. Улар апелляцион суд қошидаги Бош прокурорларга бўйсунади. Бундан ташқари бош прокурорлар ва Республика прокурорларининг ўринбосарлари лавозимлари ҳам мавжуд. Барча прокурорлар Франция Президенти томонидан тайинланади ва лавозимидан четлатилади. Адлия Вазири тавсия беришда муҳим аҳамиятга эга. Францияда прокурор га жиноятчилик билан кураш соҳасида сиёсатни аниқлаш ваколати берилган. ЖПКнинг 34, 39-моддаларига кўра жиноят ишини қўзғатиш, дастлабки терговни назорат қилиш, судда айбловни қувватлашга ҳақли. Бош прокурорлар апелляцион судлар ваколат доирасига кирадиган ҳудудларда жиноят қонунчилигини қўллаш устидан назоратни амалга оширади. Бош прокурорга апелляцион суд ваколат доирасига кирадиган районидаги прокуратуранинг барча мансабдор шахслари бўйсунади. Бош прокурор мансабдор шахслар ва суд полицияси агентларининг фаолияти устидан назоратни амалга оширадилар. У полицияга одил судловни амалга

ошириш учун зарур бўлган маълумотларни йиғиш бўйича кўрсатмалар беришга ҳақли. Республика прокурори суд полициясининг мансабдор шахсининг барча ҳуқуқ ва ваколатларига эга бўлади ҳамда жиноятни очишга алоқадор бўлган полиция хизматларига раҳбарлик қилади. Жиноят иши ким томонидан қўзғатилганлигидан қатъи назар, уни давом эттириш ва судда айбловни қувватлаш ҳуқуқи прокуратурага тегишлидир. Прокурор судда ижро ҳокимиятининг вакили сифатида иштирок этишига қарамасдан, у тўла мустақилдир, хусусан судга нисбатан ва судьялар ҳамда ҳакамлардан фарқли равишда рад этилмайди. ЖПКнинг 32-моддасига кўра, прокурорга тараф тушунчаси берилмайди, шу сабабли суд унга тарафга бўлган муносабатда бўла олмайди, хусусан, унга санкциялар қўллаш мумкин эмас. Судьялар билан бир қаторда терговнинг хоҳлаган вақтида судланувчи ва гувоҳларга саволлар бериш, шунингдек айбланувчининг ҳимоячиси томонидан ҳам рад этилмайди. Жиноят қонунчилигининг бузилиши қонун бузувчига қарши давлат томонидан жиноий даъво қўзғатиш орқали суд текширувларини ўтказишга олиб келади. Жиноий даъво томонидан давлат номидан ёки унинг ўз ташаббуси билан ёхуд шикоят, баённома, хабарлар, жабрланувчи шикояти асосида киритилади. Жиноят ишини тергов қилишда прокуратура доим Конвенциянинг 5, 6- моддаларида ўрнатилган ушлаб туриш ва процедураларнинг оқилона муддатига риоя этиш ҳақида қайғуради. Бу соҳада унинг барча ҳаракатлари процесснинг тезлаштирилишига, жабрланувчилар ҳам тергов остидагилар ҳам азобланмаслигига қаратилган. Франция прокуратураси жиноят ишини қўзғатиш масаласида кенг ҳаракат доирасидан фойдаланади. Бунда прокуратура қонунийлик тамоилидан кўра мақсадга мувофиқлик тамоилига амал қилади. Шуни айтиш мумкинки, Францияда жиноят ишини қўзғатишни рад эатиш барча ишларнинг 70% ини ташкил этади. Бунга қарамай, мақсадга мувофиқлик ваколати чеклангандир, чунки у фақат қарор қабул қилиш

даражасида амалга оширилади: у жиноят иши қўзғатиш ёки қўзғатишни рад этиш тўғрисида қарор чиқариши мумкин. Лекин агар жиноий иш қўзғатиш тўғрисида қарор қабул қилингандан сўнг Франция қонунчилиги бўйича, бу иш жамиятга тегишли бўлади: прокурор энди тергов қилишдан бош торта олмайди. У фақат жиноий иш қўзғатилган шахс фойдасига тавсиянома киритиши мумкин, дастлабки терговнинг тугаши вақтида ишни тугатиш тўғрисида ёки суд мажлисида оқлов ҳукми чиқариш ҳақида илтимосномалар киритади. Қарорни эса ишни кўраётган тергов ёки суд органларига қабул қилади. Республика прокурори шикоятлар ва хабарлар қабул қилади ва улар бўйича тезкор қарор қабул қилади (ЖПКнинг 40-моддаси 1-қисми). Ҳар бир мансабдор шахс, агар у ўзи фаолият юритаётган корхона ёки ташкилотда содир этилган жиноят тўғрисида хабар топса, дарҳол Республика прокурорини хабардор қилиши шарт ва зарур бўлса прокурор дастлабки тергов амалга оширишни талаб қилиши мумкин. Дастлабки терговни ўтказиш ҳуқуқи суд рангининг тергов судьяси – магистрларга тегишли . Тергов судьяси ташкилий жиҳатдан суд инстанциялари бўйсунувидадир, мазмун жиҳатдан эса прокурор кўрсатмалари чегарасида ҳаракат қилади. Айнан прокурор ЖПКнинг 82-моддасига кўра терговнинг ҳар қандай босқичида тергов судьясига ҳақиқатни аниқлашга фойдали бўлган барча ҳаракатларни кўрсатиши мумкин. Шу мақсадда прокурор ишнинг барча материалларини 24 соат ичида қайтариб бериш шарти билан талаб қилиб олиши мумкин. Прокурор тергов судьясига терговни бошлашни ман қилиб қўйиши мумкин, қачонки ушбу қилмишда жиноят белгилари бўлмаса. Тергов судьяси ўзининг ҳар бир воқеа жойига чиқиш ва тинтув ҳақида прокурорни хабардор қилади. Прокурор айбланувчини ва фуқаровий даъвогарни сўроқ қилишда ҳозир бўлишга ҳақли. Тергов судьяси прокурорни белгиланган тергов ҳаракатлари тўғрисида олдиндан хабардор қилади. ЖПКнинг 140- моддасига кўра айбланувчини вақтинча озод қилиш тергов судьяси томонидан фақат прокурор розилиги билан амалга оширилади, прокурор эса

ўз навбатида эса айбланувчининг озод этилишини хоҳлаган вақтда талаб қилиши мумкин. Процессуал меъёрларнинг бузилишини аниқлаган тақдирда прокурор айблов камераси олдида у ёки бу ҳаракатни ёхуд бутун ишни ҳақиқий эмас деб топишни сўраши мумкин. Ниҳоят, прокурор тергов судьясининг ҳар қандай қарорига унинг маъмурий ёки суд характерига эга бўлишидан қатъи назар, протест келтириши мумкин. Прокурорнинг суд полицияси фаолияти устидан назорат қилишда ҳам кенг ваколатлари мавжуд. Прокуратура магистратлари ва суд полицияси офицерлари ўртасида узлуксиз телефон алоқа ўрнатилган. Прокурор полиция ходимининг ҳодиса тўғрисида ҳисоботини эшитиб, дарҳол еттита қарордан бирини қабул қилади:  Жиноят ишини қўзғатишни рад этиш. Қоида бўйича, бундай қарор ижтимоий хавфи катта бўлмаган ҳуқуқбузарликни 1-марта содир этган шахсларга нисбатан қабул қилинади;  дарҳол жиноий иш қўзғатиш, шу билан бирга полициядан ҳуқуқбузарни аҳлоқ тузатиш судига келиш ҳақида огоҳлантирилиши сўралади. Бундай йўл кичик ва ўрта ҳуқуқбузарлик, баъзан эса оғир жиноят этган шахсларга нисбатан тутилади;  аҳлоқ тузатиш судига жўнатиш учун суриштирувчига ҳуқуқбузарни прокурор олдига келтириш ҳақида буйруқ бериш. Бундай қарор содир этилган қилмиш учун бир йилдан етти йилгача қамоқ жазоси белгиланган тақдирда қабул қилинади;  терговни бошлаш учун суриштирувни олиб бораётган шахсга ҳуқуқбузарни олиб келиш ҳақида буйруқ бериш. Бу ҳолда прокуратура тергов судьяси ишни ўз юритувига қабул қилиши учун прокурорнинг дастлабки терговни бошлаш талабини тузади. Бир вақтнинг ўзида вақтинча ушлаб туриш масаласи ҳал қилинади. Бундай қарор шахс томонидан оғир жиноят содир этилганда қабул қилинади;

 суриштирувчига ҳуқуқбузарни прокуратурага олиб келиш тўғрисида кўрсатма бериш. Прокурорнинг ўзи ҳуқуқбузарни аҳлоқ тузатиш судга келиши шартлиги тўғрисида баённома орқали огоҳлантиради;  суриштирувчига ҳуқуқбузарни аҳлоқ тузатиш судига аниқ кун ва соатда келиши тўғрисида кўрсатма бериш. Судга келишнинг бундай йўли амалда кўп учрайди: у судга тўғридан-тўғри чақиришга тенглаштирилади ва шунинг учун судланувчини унинг судга келиш-келмаслигидан қатъи назар суд қилишга йўл қўяди;  полицияга ҳуқуқбузарни қўйиб юбориш ва суриштирувни давом эттириш ҳақида кўрсатма беради;  Прокуратура ва полиция ҳамкорлигининг бу янги тезкор тизими прокурорларга полиция билан алоқа ўрнатишга, полиция фаолиятини назорат қилиб туришга ёрдам беради. Германия Федератив Республикаси прокуратураси. Прокуратура фаолияти «Суд тизими тўғрисида»ги Федератив Қонун, ЖПК, «Прокурорнинг ташкилий структураси тўғрисида»ги Низом ва прокуратуранинг ички тартиби қоидалари билан тартибга солинади. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимида ГФР прокуратураси ўз ўрнини секинлик билан (қийинчилик) билан эгаллади. Бу ҳолат прокуратура суд ва полиция ўртасидаги доимий келишмовчиликлар билан амалга оширилди. Ташкилий жиҳатдан прокуратура суд тизимининг бир қисми ҳисобланади. Умумий судловли ҳар бир судда ўз прокуратураси мавжуд. Энг қуйи судларда ижтимоий хавфлилик даражаси унга юқори бўлмаган жиноятларни кўрувчи судларда прокуратуралар ташкил этилмайди. Уларнинг вазифаларини бажариш ер суди қошидаги прокуратурага юклатилган. ГФРда 114 та ер суди бўлиб , улар ишларни биринчи инстанция ҳамда апеллация инстанциясида кўриб чиқади.

Ҳар бир ер суди қошида ўз прокуратураси бор . Ҳар 24 та юқори ер судининг қошида (бу судлар биринчи инстанция ҳамда қуйи судлар қарорлари устидан шикоятларни кассацион инстанцияда кўриб чиқади) ер адлия вазирлигига бўйсунувчи бош прокуратура бор . Олий федерал суди қошида Федерал адлия вазирлигига бўйсунадиган Федерал бош прокуратура бор. Федерал бош прокурор ерлар прокурорларига кўрсатмалар беришга ҳақли эмас. ГФР прокуратура органларида жами 4500 прокурорлар ишлайди. Ҳокимиятлар бўлиниши тизимида прокуратура органлари суднинг эмас ижро ҳокимиятининг таркибий қисмидир. Прокуратура ижро ҳокимияти тизимидаги маъмурий бошқармаларга киради, бу бошқарма эса – адлия тизимига. Прокуратурага адлия органлари фаолиятини таъминлаш вазифаси юклатилган бўлиб, бу вазифани эса улар суд билан ҳамкорликда ва тенг ҳуқуқларда бажаради. Прокурорлар, уларнинг мақомидан қатъи назар давлат чиновниклари ҳисобланади, уларнинг раҳбарият билан муносабатлари оммавий-ҳуқуқий характерга эга. ГФРда прокуратуранинг асосий вазифаси жиноий таъқибни амалга ошириш ҳ и с обланади . Прокуратура – жиноий таъқибни бошлашга, иш ҳолатини аниқлашга, далиллар йиғишга ваколатли ва мажбур бўлган органдир. Прокуратура жиноий иш қўзғашга асослар етарлилиги масаласини ҳал қилади. Прокуратура тергов ҳаракатларини амалга оширади: айбланувчи, гувоҳ, экспертни сўроқ қилиш; тинтув ўтказиш ҳақида, ашёвий далилларни олиб қўйиш ҳақида кўрсатма бериш. Фақат прокурор айлов эълон қилиш йўли билан терговни тугатиш ҳақида ёки ишни тугатиш ҳақида қарор қабул қилади. Прокурор нафақат айбни оғирлаштирувчи ҳолатларни, балки енгиллаштирадиган ҳолатларни ҳам аниқлаши шарт.

Терговни олиб боришда прокуратура кўп ҳолларда полицияга таянади. Унинг ходимлари қонунда « прокуратуранинг ёрдамчи ходимлари», «прокурор ёрдамчилари » деб номланиб, унинг кўрсатмаларини бажариши шарт. Тергов олиб бориш мақсадида прокурор ҳар қандай давлат органидан маълумот талаб қилиши, терговни ўзи олиб бориши ёки бошқармаларга ёхуд полиция ходимларига юклаши мумкин. Прокурор чақирув хати бўйича айбланувчи прокуратурага келиши шарт. Гувоҳлар ва экспертлар ҳам чақирув қоғози бўйича прокуратурага келиши ва у ерда кўрсатувлар бериши шарт. ГФРда, тергов судьяси лавозими йўқ. Лекин айбловчи ҳуқуқларини чекловчи мажбурлов чораларини қўлланилиши мумкин (тинтув ўтказиш, телефон сўзлашувларини эшитиш, хат-телеграфик корреспонденциясининг ўқилиши) бўлиб, булар полиция томонидан прокурор санкцияси бўйича судьянинг рухсати билан амалга оширилади. Кечиктириш мумкин бўлмаган ҳолларда судьянинг рухсатини ўз вақтида олиш имконияти бўлмаганда бу ҳаракатларнинг ўтказилиши прокурор рухсати билан ҳам амалга оширилиши мумкин. Дастлабки тергов давомида прокурор жиноят содир этилганлигида аниқ шахсни гумон қилиш учун етарли асосга эга бўлганда у айблов эълон қилиш йўли орқали судга даъво тақдим этади. Лекин айбланувчининг айб даражаси юқори бўлмаганда ёки жиноят ишига жамиятнинг катта қизиқиши бўлмаган ҳолларда у бундай қилмаслиги ҳам мумкин. Бунда айбланувчи жарима тўлайди. Жиноят содир этишда гумон қилиш учун етарли асос бўлмаганда прокурор ишни тўгатади. Жиноят орқали зарар кўрган шахс прокурор томонидан тугатилган ишни текшириш мақсадида судга ариза билан мурожаат қилиши мумкин. Судда жиноий ишни кўриш прокурор томонидан айбловнинг тақдим этилиши билан очилади. Прокурор судда тараф сифатида иштирок этмайди. Прокурор айблов актини чақириб олишга ҳақли эмас, агар суд ишни ўз юритувига олган бўлса (асосий суд музокараси очилгунга

қадар). Қарор қабул қилиш вақтида суд прокурорнинг иш ҳолатларига берган бахоси ва у таклиф қилган жазо чораси билан чекланмаган. Кассация инстанциясида прокурор иштироки суд қарорининг қонунга мос келишини таъминлашга қаратилган. Прокурор лозим топса биринчи инстанция суди томонидан айбли деб топилган шахс фойдасига протест киритиши мумкин. Бундан ташқари, прокурор томонидан киритилган протест айбланувчига қўлланилган жазо чорасини ўзгартириши ёки суд қарорини бекор қилиши мумкин. ГФРда прокурор янги очилган ҳолатлар бўйича ишни янгитдан кўришда иштирок этишга ваколатли, яъни гувоҳлар, экспертларни сўроқ қилишда қатнашиш, суд кўриб чиқишида қатнашиш. Прокурор дастлабки қамоқ ва вақтинча ушлаб туриш масаласини ҳал қилишга ҳақли. Дастлабки қамоқ судьянинг арест ҳақидаги ёзма буйруғи асосида амалга оширилади. Айбланувчини қамоққа олиш учун ҳуқуққа зид қилмишни содир қилишда «жиддий гумоннинг» мавжудлиги етарлидир. Вақтинчалик ушлаб туриш суд санкциясисиз ҳам амалга оширилиши мумкин, қачонки прокуратура томонидан аниқланадиган «ҳаракатларни секинлаштириш хавфи» бўлса. Вақтинчалик ушлаб туришда шахс кейинги кундан кечиктирилмасдан участка судига келтирилиши ва у ерда суд озодликка чиқариш тўғрисида ёхуд дастлабки қамоққа олиш тўғрисида қарор қабул қилади. «Суд тизими тўғрисида»ги қонунда кўрсатилишича, ер қонунчилиги томонидан прокурор ваколати доираси кенгайтирилиши мумкин. Шунинг учун, баъзи ерларда прокуратура ваколат доирасига фуқарлик ҳуқуқининг муайян масалаларини ҳал қилиш киради. Прокурор никохни ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида даъво тақдим этиш, шахсни муомалага лаёқатсиз деб топиш ҳақида, шахсни ўлган деб эълон қилиш ҳақидаги ишларни қўзғатиш ҳақида ариза тақдим этиш ваколатига эга. Прокуратура органларининг иерархик тизими сабабли ва прокурор давлат хизматчиси ҳисобланганлиги сабабли барча прокурорлар ва прокуратуралар устидан юқори турувчи раҳбарият ёки раҳбар томонидан

назорат олиб борилади. Федерал адлия вазири федерал бош прокурор ва у билан ишлайдиган федерал прокурорлар устидан назорат ва раҳбарлик қилади, ер адлия бошқармаси – бу ердаги прокуратура органлари устидан. Ер судлари қошидаги прокуратуралар бир вақтнинг ўзида юқори турувчи ер суди қошидаги прокуратуралар бош прокурорлари назорати остида бўлади. Шунингдек, прокурорлар устидан уларнинг раҳбарлари ҳам назорат олиб боради. Хизмат назорати деганда хизмат бурчларини расмий ва фактик бажарилиши устидан назорат қилиш тушунилади. Бунга бошлиқнинг қўл остидаги прокурорни огоҳлантириш ва вазифасини тегишли тарзда бажарилишини талаб қилиш ваколати ҳам киради. Хизмат назорати раҳбарга прокурорнинг ҳисобот беришини ҳам назарда тутади. Прокуратура органлари раҳбарлари ижрочи прокурорнинг функцияларини ўз зиммасига олиши (деволюцион ҳуқуқ) мумкин ёки вазифани бажаришни бошқа прокурорга юклаши (субституцион ҳуқуқ) мумкин. Худди шундай ҳуқуқларга ер адлия вазирлари эга, лекин деволюцион ҳуқуққа эга эмаслар, чунки улар прокуратура бошқармаси ҳисобланмайди. Кўрсатмалар бериш ҳуқуқи икки даражани: ички ва ташқини назарда тутади. «Ички» кўрсатма бериш ҳуқуқи прокуратура раҳбари ва бош прокурорга ўз бўйсунувидаги прокурорга нисбатан берилган, «ташқи» эса – адлия вазирларига. Ташқи кўрсатмалар бериш ҳуқуқи прокуратура органлари ишининг умумий тартибига тегишли бўлади; аниқ ишлар бўйича аниқ кўрсатмалар кам учрайди; кўрсатмалар бериш институти кўп вақт давомида танқидга учраган. Лекин адлия вазирининг жавобгарлиги принципидан келиб чиққан ҳолда бу ҳуқуқ сақланиши лозим. Бошқа тарафдан эса, прокуратура қабул қилган қарорларининг ҳаммасига ҳам кўрсатмалар беришни, айниқса ташқи, қўллаб бўлмайди. Шунинг учун кўрсатмалар бериш қарорлар варианти мавжуд бўлгандагина мумкин. Прокурор суд амалиётига қарши бора олмайди. Агар суд қилмишни жазога сазовор деб топса, прокурор уни жазога сазовор эмас деб ҳисоблай олмайди.

Болгария прокуратураси. Прокуратура органининг ўрни , функцияси ва ваколатлари Болгария Конституцияси, суд ҳокимияти тўғрисидаги Қонун ва ЖПК билан белгиланади. Давлат прокуратураси суд ҳокимиятининг бир қисми бўлиб, Болгария Республикасида одил судловни амалга оширар экан, мустақил институтдир, прокурорлар эса ўз функцияларини бажаришда фақат қонунга бўйсунади. Прокуратура Парламент ва Ҳукуматдан мустақил, улар ўртасида ҳеч қандай институцион алоқа йўқ. Ҳеч ким прокурорларга улар фаолияти юзасидан кўрсатмалар беришга ҳақли эмас. Барча давлат органлари ва жамоат бирлашмалари, фуқаролар прокурорга ўз функцияларини бажаришда кўмаклашиши шарт. Прокуратура структураси уч даражали суд структурасига ўхшайди. Судлар билан муносабатлар «Суд ҳокимияти тўғрисида»ги Қонун ва ЖПК билан тартибга солинади. Суд процессида прокуратура низолашаётган томон ҳисобланади ва жиноят содир этган шахс ва унинг адвокати билан тенг ҳуқуққа эга. Давлат прокуратураси судда фуқаролик ва жиноий ишларни кўришда қатнашар экан, давлат ва жамоат манфаатларини ҳимоя қилади ва қонунийликка риоя этиш устидан назорат қилади. Болгария прокуратурасининг фаолиятида жиноятчиликка қарши кураш муҳим ўрин эгаллайди. Бу иш прокуратура томонидан полиция ҳамкорлиги билан амалга оширилади. Полиция ва прокуратура муносабатлари ЖПК ва «Суд ҳокимияти тўғрисида»ги Қонун билан тартибга солинади. «Суд ҳокимияти тўғрисида»ги Қонуннинг 19-моддасига кўра прокуратура полицияга ижро этилиши мажбурий бўлган кўрсатмалар беришга ҳақли. Прокуратура полицияга оператив маълумотни текшириш, жиноий ишлар қўзғатиш ва тергов қилиш ва тергов материалларини прокуратурага тақдим этишни буюриши мумкин. Фуқароларнинг конституцион ҳуқуқ ва эркинликларини чекловчи тергов ва оператив ҳаракатларни ўтказишда прокурор санкцияси талаб қилинади. Масалан, қидирувда бўлган шахсни

ушлашда прокурорнинг ёзма кўрсатмаси ёки тегишли суд буйруғи бўлиши шарт. «Суд ҳокимияти тўғрисида»ги Қонуннинг 119-моддасига биноан, прокурор ушланган шахслар билан хоҳлаган вақтда кўришиш, улар билан суҳбатлашиш, ҳужжатларни текшириши мумкин улар нимага асосланиб ва нима сабабларда ушланганлигини аниқлаш мақсадида. Агар прокурор ушланган шахснинг ҳуқуқлари бузилганлигини аниқласа, дарҳол бузилишларни бартараф қилиш чораларини кўради, зарур бўлганда эса ушланганни озод этади. Ушлаб туриш ва озод этиш прокурорнинг ёзма кўрсатмаси асосида амалга оширилади. Прокурор дастлабки терговнинг қонунийлиги устидан назорат ва раҳбарлик қилади. Шу мақсадда у тергов органларига ижроси мажбурий кўрсатмалар беради; тергов материалларини текшириш учун талаб қилиб олади; тергов ҳаракатларини ўтказишдан қонунни бузган шахсларни ҳамда ишни очиш жараёнини таъминламаётганларни четлатади; ишни тергов қилишни бошқа терговчига буюради; полицияга аниқ жиноят иши бўйича ҳам жиноятчилик билан кураш бўйича умумий масалалар бўйича кўрсатмалар беради. Болгария прокурорининг асосий функцияси жиноят процессида иштирок этишдир. Конституция (127-модда), «Суд ҳокимияти тўғрисида»ги Қонун (118-модда) ва ЖПК (43-модда)га асосан прокуратура одил судловга жиноят содир этган шахсни топширади ва суд музокараси вақтида айблов тақдим этади (бунда процессда давлат айбловчиси сифатида иштирок этади). Прокурор – суд процессида актив томон ва унинг иштирокчилари билан тенг ҳуқуқларга эга. Судда айблов актини тақдим этар экан, прокурор судланувчига биринчи бўлиб саволлар беради, айбловни ўзгартириши мумкин, ишни дастлабки терговга қайтариш ташаббускори бўлиши мумкин. Давлат манфаатларини ҳимоя қилар экан, прокурор фуқаролик, маъмурий ва тижорат ишларини кўришда иштирок этиши мумкин ва суд учун мажбурий бўлмаган фикрини билдириши мумкин. Алоҳида ҳолларда

давлат манфаатларини ҳимоя қилишда ёки алоҳида тоифадаги шахслар (вояга етмаганлар, ногиронлар, камдаромадлилар) ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун прокурор ўзи фуқаролик иши қўзғатиши мумкин. Венгрия прокуратураси. Венгрияда прокуратуранинг Конституцион мақоми. Бу мамлакатда прокуратура мустақил, фақат қонунга бўйсунади ва фақат парламент билан боғлиқ . Бу боғлиқнинг амалий оқибатлари шундаки, парламент олти йилда бир марта Бош прокурорни сайлайди. Бош прокурор йилда бир марта прокуратура фаолияти тўғрисида парламент олдида ҳисобот беради. Прокуратура ташқи кўрсатмалар олмайди. Венгерия прокуратураси билан полиция ўртасидаги алоқа ўзига хослик билан ажралиб туради. Бу органлар ўртасида ташкилий алоқа йўқ, чунки полиция ички ишлар вазирлигининг қисми, яъни ижро ҳокимияти органидир, прокуратура эса фақат парламентга бўйсунади. Функционал алоқалар эса қуйидагича: полиция тергов ишларининг асосий қисмини ўтказади, гумон қилинувчини ушлаб туриш ҳам, прокуратура (прокурор) бу вақтда тергов ишларининг қонунийлиги устидан назорат олиб боради. Шу асосда полиция тергов ишини прокурорнинг ёзма ва оғзаки кўрсатмаларига мувофиқ ўтказади. Прокурор, зарур деб топса, тергов ишига аралашиши ва тергов ҳаракатларида иштирок этиши мумкин. Полиция гумон қилинувчини ушлаб туриш муддатини (72 соат) узайтириш ҳақида прокурорга мурожаат қилади. Бундан ташқари, полиция ҳар қандай жиноий иш бўйича тергов ишини бошлаш ҳақида ёки ишни тугатиш тўғрисидаги қарор ҳақида прокурорга хабар беради. Қолганларида полиция прокуратурадан мустақил равишда ҳаракат қилади. Прокурор томонидан ишни ўрганиб чиқиш эса полиция терговни тугатгандан сўнг амалга оширилади. Прокурор ҳамма ишларни ўрганиб чиқмайди. Бундай ишлар жамиятда катта қизиқиш уйғотган бўлади. Прокуратура ва полиция ҳамкорлиги доимий характерга эга. Прокуратуранинг ўзи дастлабки тергов ўтказишда монополияга эга эмас. Ҳаттоки жамият учун юқори хавф билдирадиган ишларда ҳам, айбдорга уч

йилдан кўп муддатга озодликдан маҳрум қилиш жазо чораси қўлланилиши мумкин бўлганда прокурор ишни ўз юритувига олишни ёки уни бошқа бошқармаларининг тергов органларида қолдиришни (полиция, божхона ёки акциз бошқармалари ва ҳ.к) ўзи ҳал қилади. Дастлабки терговда прокурор назоратни амалга оширади. Прокурор терговчининг ҳар қандай қарорини ўзгартириши ёки бекор қилиши ҳамда тергов учун бутун жавобгарликни ўз бўйнига олишга ҳақли. Прокурор дастлабки терговнинг ҳар қандай босқичида уни тугатиш ҳақида қарор қабул қилишга ҳақли. Венгрия прокуратураси. 90-йиллар бошида Венгрия прокуратураси структурасида ҳам марказда, ҳам округларда янги бўлинманинг вужудга келди – прокурор қидирув бюроси. Унинг функциялари полицияникига ўхшайди. Венгрия да прокурор қонунийлик тамойилига қаттиқ риоя этади. Аммо муайян ҳолларда у «имконлилик» тамойилига таяниш ҳуқуқига эга. Масалан, ижтимоий хавфи унча катта бўлмаган жиноий ишлар бўйича прокурор ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар учун муҳим маълумот берган шахсларга нисбатан жиноий ишни тугатиш тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин. Судда прокурор ҳам ҳимоячи эга бўлган ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлиб ишда тараф сифатида чиқади. Прокурор саволлар беришга, аризалар беришга, айбловдан воз кечишга, уни ўзгартиришга, яъни айблов тайёрлаш учун муҳокамани бошқа кунга қолдиришни талаб қилишга ҳақли. Венгрия прокуратура структураси қонунийлик тамойилига амал қилади. Прокурорлар суд муҳокамасини ўтказиш ёки ўтказмаслик масаласида дискрецион имкониятга эга эмас. Қонун қарорлар қабул қилиш жараёнига сиёсий мотивларни қўшишни ман этади. Польша прокуратураси. Польшада прокуратура фаолияти «Давлат прокуратураси тўғрисида»ги Қонун, «Олий суд тўғрисида»ги Қонун, «Конституцион трибунал тўғрисида»ги Қонун, «Суд корпусининг миллий кенгаши тўғрисида»ги

Қонун, «Апеллацион судларини ташкил этиш тўғрисида»ги Қонунлар билан тартибга солинади. Польшада прокуратура ижро ҳокимиятининг таркибий қисми бўлиб, Адлия Вазирлигига бўйсунади, у эса Бош прокурор вазифаларини бажаради. 90-йиллар бошларига қадар Польшанинг бутун ҳуқуқий тизими, шу жумладан прокуратура, СССР намунаси бўйича тузилган. Бозор муносабатларининг ривожланиш даврида Польша Шарқий Европанинг бошқа мамлакатларига нисбатан ўз ҳуқуқий тизимини ғ арб модели бўйича қайта тузди. Шу билан бирга прокуратура ораганлари функциялари деярли ўзгармай қолди. Аввалгидек, Польша прокуратураси дастлабки терговни ўтказади ва уни назорат қилади; жиноий ва фуқаролик ишлари бўйича даъво тақдим этади; жиноий ва фуқаролик ишларини кўришда суд процессида тараф сифатида қатнашади; судда ва маъмурий процессда ҳуқуқни тўғри ва бир хилда қўллаш устидан назорат қилади; жиноятчилик масалалари бўйича текширишлар ўтказади; қонунга зид бўлган маъмурий органлар қарорлари устидан протест келтиради; жиноятчиликка қарши кураш бўйича ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини мувофиқлаштиради; жиноятлар ва бошқа ҳуқуқбузарликлар олдини олиш соҳасида бошқа давлат органлари ва жамоат ташкилотлари билан ҳамкорликни амалга оширади; норматив актлар ҳуқуқий экспертизасини ўтказади. Конституциянинг 64-моддасига биноан прокуратура ҳуқуқ тартиботни муҳофаза қилади ва жиноят содир этган шахсларни жиноия таъқиб этиш учун масъулдир. Бу фаолият қуйидаги воситалар орқали таъминланади; прокуратура томонидан дастлабки тергов ишларини ўтказиш; бошқа бошқармалар томонидан ўтказиладиган тергов ишларини назорат қилиш; прокурорнинг судда давлат айбловчиси сифатида қатнашиш, фуқаролик ва жиноий ишларни кўриб чиқишда судлар томонидан қонунларни ижро этилишини назорат қилади; жиноий ишлар бўйича қабул қилинган қарорлар ижросини назорат қилиш.

Польша да прокуратура органларининг марказда ва жойлардаги прокуратураларнинг ҳамкорлиги масаласининг ҳал қилиниши ўзига хосдир. Хизмат назоратининг мазмуни фаолият давомида йўл қўйилган хатоларни аниқлаш ва прокуратура органлари фаолиятини такомиллаштириш ташкил этади. Шу билан бирга юқоридан келган инструкцияларга риоя этиши прокурор ўз мустақиллигини йўқотади дегани эмас. Масалан, юқори турувчи прокурордан кўрсатма ёки инструкция юборилганда қуйи турувчи прокурор бу кўрсатма ёзма шаклда тегишли тушунтиришлар билан бўлишини талаб қилиши мумкин. Кўрсатманинг мазмунига эътирозлари бўлган прокурор унинг ўзгартирилишини ёки ўзининг ушбу ишни олиб боришдан озод этилишини талаб қилишга ҳақли. Ишни олиб боришдан озод этиш тўғрисидаги қарорни кўрсатма берган прокурордан юқори турувчи прокурор қабул қилади. Жиноятчилик билан курашишни мувофиқлаштириш функцияларини бажаришда прокурор қуйидагиларни амалга оширади; ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг йиғилиш ва конференцияларини ўтказади; жиноятларни очиш, тергов қилиш ва олдини олиш масалалари бўйича методик қўлланмалар ишлаб чиқади. Бу соҳадаги прокуратуранинг инструкция ва тавсияномалари барча ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар учун мажбурийдир. Жиноятларни очиш ва олдини олишга алоқадор ,бўлган масалалар бўйича қабул қилинадиган барча қонуности норматив актлар аввал прокуратура билан келишилган ҳолда қабул қилиниши шарт. Польша да прокуратура барча тоифадаги жиноий ишларни мустақил тергов қилишга ҳақли. Дастлабки тергов ўтказиш ҳуқуқига полиция, Давлат хавфсизлик бюроси, ҳарбий полиция, чегара хизмати, молиявий назорат органлари ҳам эга. Ижтимоий хавфи катта бўлмаган жиноий ишлар бўйича дастлабки терговни Давлат тижорат инспекцияси, Давлат санитария инспекцияси, Ўрмон хўжалиги маъмурияти ўтказади. Бу органлар томонидан ўтказиладиган терговни прокуратура назорат қилади.

Жиноий иш қўзғатиш масаласида прокуратура қонунчилик тамойилига асосланади. «Имкониятлар танлови» принципи прокурорлар томонидан кам қўлланилади. ЖПКга кўра агар судда давлат айбловини прокурор қувватласа, жиноят орқасидан жабрланган шахс процессда фуқаровий айбловчи сифатида қатнашишга ҳақли. Агар давлат прокурори иш қўзғатишни рад этса ёки уни тугатса, жабрланувчи судга ўзи айблов актини тақдим этиши мумкин. Польшада охирги йилларда судларда фуқаролик ишларини кўришда прокурор роли анча юксалди. Прокурорнинг фуқаролик процессида қатнашишининг қуйидаги шакллари кенг тарқалган: мулкий деликтлар ва оилавий-ҳуқуқий муносабатлар; бошқа тараф ташаббуси билан ишда қатнашиш; Иқтисодий жиноятлар билан кураш соҳасида прокуратура эътибори молиявий соҳадаги фирибгарлик, соҳта тадбиркорлик, соҳта банкротлик, қалбаки пул чиқариш билан боғлиқ жиноятларга қаратилган. Чехия прокуратураси. Конституцияга биноан прокуратура ижроия ҳокимиятининг бир қисмидир. Прокуратура тизими ўз ичига қуйидагиларни олади: Олий прокурор, Юқори прокурор, Регионал прокурор, Департамент прокурори. Қуйи прокурор юқори турувчи прокурорга бўйсунади. Олий прокурор Адлия Вазирлиги назорати остида ҳисобланади. Олий прокурор Адлия Вазирлиги ҳайъати (коллегияси) олдида ҳар йили Чехия прокуратураси ишининг натижалари ҳақида ҳисобот беради. Ўз навбатида Адлия Вазири Парламент олдида қонунийлик ҳолати ҳақида ҳисобот беради. Прокуратура суд олдида жойлашади, лекин бу икки орган бир-биридан мустақилдирлар. Прокуратура ташқи ҳокимиятлардан ҳеч қандай кўрсатмалар олмайди. Олий (Бош) прокурор дастлабки терговни ким амалга оширишидан қатъи назар бу жараённи тўлиқ назорат қилади.

Терговчининг қонунга риоя қилиши устидан назорат қилар экан прокурор: терговчининг у ёки бу қарорини бекор қилишга ва ўз қарорларини қабул қилишга ҳақли; ишни бошқа терговчига ўтказиш; тергов сифати тўғрисида хулосалар бериш; алоҳида тергов ҳаракатларини ўтказиш тўғрисида буйруқ бериш; баъзи тергов ҳаракатларини ўтказишга судьянинг рухсатини олишга (арест, телефон сўзлашувларини эшитиш ва шу каби фуқароларнинг асосий (конституцион) ҳуқуқларини бузадиган тергов ҳаракатлари) ҳақли. Прокурор суд процессида процесс тарафи ҳисобланади ва давлат вакили сифатида жиноят процессида жамоат айбловини амалга оширади. Прокурор суд қарорлари устидан апелляцияга бериш; суддан қўшимча далилларни олишни сўраш; судланувчи, гувоҳлар, процесснинг бошқа иштирокчиларига саволлар беришга ҳақли. Чехия Республикасида прокурорлар қуйидаги ишлар бўйича фуқаролик процессини бошлаш ҳуқуқига эга:  оталикни белгилаш;  тижорат корхонасини тугатиш, агар унинг ташкил этилиши ноқонуний бўлса, давлатга нисбатан шартнома мажбуриятларини бажармаганлик тўғрисида;  митинглар ўтказишда қонун бузилишлари тўғрисидаги ишлар бўйича. Чет мамлакатларда жиноят ишларида давлат айбловини қувватлаш масаласида прокурорларнинг тутган ўрни тўғрисида қисқача тўҳталиб ўтсак: С удда айбловни қувватлаш прокуратурани универсал функцияси ҳисобланади. Молдавия Республикасининг Прокуратура тўғрисидаги қонунга асосан ҳам прокурорнинг суд босқичидаги процессуал ҳолати унинг дастлабки терговдаги процессуал ҳолатидан тубдан фарқ қилади. Прокурор бунда ҳокимият-фармойиш ваколатини йуқотади ва бошқа процессуал сифатда иштирок этади, яъни, айнан давлат айбловчиси тариқасида суд процессида тараф сифатида иштирок этади. Прокурор ушбу босқичда

процесснинг бошқа иштирокчилари билан бир қаторда тенг ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга ( Молдавия Прокуратураси тўғрисидаги қонуннинг 29- моддаси 2-банди) 1 . Фақатгина қатор давлатларда ( Германия, Франция ) прокурор процессда тараф ҳисобланмайди 2 . Масалан, Франция ЖПКнинг 32- моддасига асосан прокурорга “тараф” деган тушунча татбиқ этилмайди. Шундай экан, суд прокурорга тараф сифатида қарамайди, хусусан прокурорга санкция қўллай олмайди. Судья билан бир қаторда прокурор судланувчига ва гувоҳларга сўроқнинг ҳар қандай босқичида савол бериши мумкин. Греция да ҳам прокурор тараф сифатида қатнашмайди. Прокурор объектив ҳақиқатни аниқлаш ва қонунларни тўғри қўллашни таъминловчи ҳокимият ҳисобланади. Давлат айбловчиси сифатида иштирок этаётган прокурор судланувчини, гувоҳларни, жабрланувчи, ҳолисларни, мутахассис ва экспертларни сўроқ қилишда ва эксперт ва мутахассисни ҳулосалари ва ашёвий далилларни ўрганишда иштирок этади. У жиноят ишлари бўйича суд музокараларида музокара нутқи билан иштирок этади. Ўз музокара нутқида суд алоҳида маслаҳатхонада ҳал қилиши лозим бўлган масалалар юзасидан фикрларини беради. Франция да ҳам давлат айбловчиси сифатида прокурор иштирок этади. қонун билан унинг мустақиллиги мустаҳкамланган. Прокурорга отвод бериш мумкин эмас (Франция ЖПКнинг 669 - моддаси). Судяга(Франция ЖПКнинг 253 - моддаси) ва суд присяжнўйга (Франция ЖПКнинг 297-моддаси) отвод бериш мумкин. Белоруссия да Прокуратура тўғрисидаги қонуннинг 29-моддасига асосан прокурор давлат айбловини қувватлайди, қонун талабларига асосан ва ўзининг ички ишончига асосан ишни ҳар томонлама ва ҳолисона кўрилишини таъминлайди. 1 Прокуратура в России и за рубежом. -М.: 2001. -66-70 С. 2 Филимонов Б.А. Защитник в Германском уголовном процессе. -М.: 1997. –с. 56.

Россия конституциясига мувофиқ прокурор жиноий таъқиб қилишнининг давлат айбловини қувватлаш шакли билан биргаликда қонунлар ижроси устидан назоратни амалга оширадиган давлат органи ҳам ҳисобланади. Прокурор судда давлат вакили сифатида иштирок этади. Шунинг учун қонунсиз ва асоссиз айбловни қувватламайди, айбловдан воз кечади, процесс иштирокчилари томонидан йўл қўйиладиган процессуал ҳатоларга бефарқ қараб тура олмайди, у ўзининг конституцион функциясидан келиб чиқиб, йўл қўйилаётган қонунбузилиш ҳолларига нисбатан суднинг эътиборини қаратади ва бу билан қонун талабларини бажарилишини таъминлаш функциясини амалга оширади. Шунга ўҳшаш йўналишни ғ арбий Европа мамлакатларида ҳам кўришлик мумкин. Жиноят процессининг ушбу босқичида прокурор авваламбор қонун манфаатларида иштирок этади. Масалан: Германия Федератив Республикаси ЖПКнинг § 160 талаби бўйича прокурор нафақат судланувчини ҳаракатларини оғирлаштирувчи ҳолатларини, балки, енгиллаштирувчи ҳолатларини ҳам аниқлаши шарт ҳисобланади 3 . Бизнинг қонунчилигимиз талаблари бўйича ҳам ишда иштирок этувчи прокурор Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 22-моддасига асосан ҳақиқатни аниқлашда ҳар томонлама, ҳолисона ва объектив тарзда судланувчини ҳаракатларини ҳам оғирлаштирувчи, ҳам енгиллаштирувчи ҳолатларини аниқлашга мажбур. Қатор мамлакатларда судларда айбловни прокурор билан биргаликда бошқа шахслар ҳам қувватлашга йўл қўйилади. Масалан: Италия да жиноят ишлари бўйича прокурорларнинг тавсияномаларига кўра бошқа давлат хизматчилари яъни, полиция офицерлари ҳам айбловни қувватлашлари мумкин 4 . Буюк Британия ва Ирландияда - Оммавий таъқиб қилиш хизмати ходимлари айбловни қувватлайдилар. Ирландия да бу хизмат ходимлари жиноят ишлари бўйича айбловни “халқ номидан” амалга оширадилар. Полиция ва хусусий шахслар эса, участка судларида кичик ишлар бўйича 3 ГФР УПК. –М.: 1994. –с 89. 4 Решетников Ф.М. Правовые системы мира. Справочник. - М.: 1993.-с. 111.

(биздаги ижтимоий хавфи катта бўлмаган ва унча оғир бўлмаган жиноятлар) айбловни қувватлайдилар. Россия Федерациясининг ЖПКга 2002йил 1- июлда ўзгартиришлар киритилган бўлиб, унга кўра прокурорнинг топшириғига асосан айбловни суриштирувни амалга оширган суриштирувчи ва дастлабки терговни амалга оширган терговчи ҳам амалга ошириши мумкин. Канада да магистратлар судларида айбловни хусусий шахслар қўллайдилар. Лекин Федерациянинг Бош атторнейи ёки ҳудудий атторней суд муҳокамасининг ҳар қандай босқичида хусусий шахс томонидан қўлланилаётган айблов бўйича кўрилаётган жиноят ишини вақтинча тўхтатиб қўйиш ҳуқуқига эга. Юқори турувчи инстанция судларида бош атторней ёки ҳудудий атторней ходимлари томонидан қувватланади. Атторней хизмати вакили сифатида доимий шу иш билан шуғулланувчи махсус юрист ёки хусусий амалиётчи адвокат ҳам айбловчи сифатида иштирок этиши мумкин. Давлат номидан айбловни қўллаётган баъзи бир давлатлар қонунчиликларига назар ташласак, АҚШда давлат айбловчисининг функцияси атторней хизматига юклатилган. Атторней - АҚШда ҳар қандай ишончли вакил ва юқори суднинг вакили ҳисобланади. қонун вакили сифатида ўз фаолиятини амалга оширади, судлов фаолиятига кўмаклашади. АҚШда прокурор фақат жиноят процессида давлат айбловчиси (атторней) - ҳукуматнинг давлат вакили сифатида иштирок этади. Унинг вазифаси тортишувчилик тамойилига кўра, объектив ҳақиқатни аниқлаш эмас, айбловни қўллашда ютуққа эришиш ҳисобланади. АҚШ қонунларига кўра, атторней хизмати давлат номидан жиноят иши қўзғатади (бизда эса, жиноят иши давлат номидан қўзғатилмайди), қонунбузарликни тергов қилади, судда айбловни қувватлайди. АҚШнинг федерал тузилиши 3 та муҳим тизимга бўлинади: 1) федерал 2) штатли 3) маҳаллий. Ҳар бир тизим алоҳида ўзининг ташкилотига эга. Ҳар бир штат ўз Конституциясига эга. Федерал хизмат бошқаруви марказлашган бўлади 5 . 5 Решетников Ф.М.Правовые системы стран мира. Справочник . -М.: 1993. –с.111.

Атторней хизмати ўз ваколатига кўра, полиция томонидан тўпланган далилларни суд муҳокамасида фойдаланиш мумкинми ёки йўқми таҳлил қилиб, тегишли тарзда уларга баҳо беради. Далилларни тўплашда заррача бўлса ҳам, қонунсизликка йўл қўйилган бўлса, қонунсиз услублар билан далиллар тўпланган бўлса, бундай далилларни ҳақиқий эмас деб топиши мумкин. Ушбу масалада, атторней хизмати вакиллари полиция фаолияти устидан тўлиқ назоратни амалга оширадилар. Австралия давлатида ҳам судларда жиноят ишлари бўйича айбловни атторней хизмати вакиллари амалга оширадилар. Судларда улар “ Қ ироллик айбловчилари” деб номланадилар ва жуда ҳам кенг ваколатларга эгалар. Ҳар бир қабул қилган ҳуқуқий ҳужжатларни давлат номидан қабул қиладилар. Улар судда ҳар қандай жиноят иши бўйича айбловни қўллаб қувватлашни давом эттиришлари ёки иш бўйича тўпланган далиллар етарли эмас деб ҳисобласалар, жиноят ишини ҳаракатдан тугатиш ваколатига эгалар 6 . 6 Решетников Ф.М.Правовые системы стран мира.Справочник. - М.: 1993. –с.111.

Адабиётлар рўйхати: 1.Басков В.И. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида) М.,”Бек” нашриёти, 1998. 2.Давлетов А. Дж. Прокурор назорати (дарслик, рус тилида). Нукус. Билим.1999. 3.Россия Федерациясида прокурор назорати. (дарслик, рус тилида/ А.А. Чувилёвнинг умумий таҳрири остида/ М., 2000. 4. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (умумий қисм, дарслик, ўзбек тилида) Т.: 2002 й., «Янги аср авлоди». 5. Иноғомжонова З.Ф. умумий таҳрири остида Жиноят про цесси (махсус қисм, дарслик, ўзбек тилида) –Т.: ТДЮИ.2003 й. 6. Уголовный процесс. Учебник. Под редакцией Никифоро вой Е.Н. (Учебник, на русском языке.) Т.: 2002 й. 7.Ковалёв М.А. Жиноятларни тергов қилишда шахснинг ҳуқуқларига риоя қилиниши устидан прокурор назорати. (моно графия) М., 1981.

Похожие

Прокурорнинг фуқаролик ишларини юритишнинг апелляция босқичида иштирок этиши асослари

Судлар томонидан алоҳида тартибда кўриладиган ишларнининг кўрилишида процессуал хусусиятлар

Суднинг қонуний кучга кирмаган ҳал қилув қарори ва ажримлари устидан шикоят бериш (протест келтириш) ва текшириш

Ўзбекистoн Республикaсидa aдвoкaтлик фаолияти фaнининг тушунчaси, предмети вa тизими

Айблов тарафининг тортишувни амалга оширишдаги ваколатлари