Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари - Юриспруденция - Рефераты

Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100 KB

Режа: 1. Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларни қўзғатиш 2.Оталикни белгилаш тўғрисидаги даъвони қаноатлантириш асослари 3.Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар бўйича суд қарорлари

Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларни қўзғатиш Болаларнинг ота-оналари қонун билан белгиланган тартибда расмийлаштирилган никоҳда бўлганларида оталикни белгилаш тўғрисидаги масала қўйилиши (низо қўзғатилиши) мумкин. Агар никоҳлари қонуний расмийлаштирилмаган ота-онанинг фарзандлари бўлса, бундай болаларнинг насаби ота-оналарининг никоҳни қайд қилиш органларига берган аризаларига биноан белгиланади. Борди-ю бундай ариза берилмаса, (ота боланинг отаси бўлишини тан олмаса) болага нисбатан оталик суд тартибида даъво қўзғатиш йўли билан белгиланиши мумкин. Оталикни белгилаш тўғрисидаги талабнинг судда кўрилиши масаласини ҳал қилиш учун судья процессуал аҳамиятга эга бўлган ва оилавий қонунчиликда назарда тутилган қатор ҳолатларни текширади. Оталикни суд тартибида белгилаш-даъво иши ва алоҳида тартибда кўриладиган ишларга оид қоидалар бўйича амалга оширилади. Ўзбекистон Республикаси оила қонунчилиги оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларнинг уч хил туркумини ажратиб кўрсатади. Булардан биринчиси, даъво ишини юритиш тартибида кўриладиган оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар; иккинчи ва учинчиси, алоҳида иш юритиш тартибида кўриладиган оталикка иқрор бўлиш фактини ва оталик фактини белгилаш тўғрисидаги ишлар бўлади. Оталикни суд тартибида белгилашнинг моддий-ҳуқуқий оқибатлари бирдек бўлса ҳам, аммо бу уч туркумдаги ишларнинг ҳар қайсилари ўзига хос процессуал ва моддий-ҳуқуқий таърифга эгадир. Уларнинг судда кўрилишида ҳар хил фактик ҳолатлар белгиланади ва шу билан бирга судга мурожаат қилиш учун бўлган ҳуқуқ асослари, исботлаш предмети, суд қарори ҳам ҳар хил бўлади. Оталикнинг даъво ишини юргизиш тартибида белгиланиши тўғрисидаги ва алоҳида тартибда иш юритишда оталик фактини белгилаш тўғрисидаги талабларнинг қаноатлантирилиши ишнинг судда кўрилиши давомида Оила

кодексининг 62-моддасида санаб ўтилган ҳолатлардан бирининг тасдиқланиши билан боғлиқдир.1 Болани ўз тарбиясига олган ва болани отаси бўлишлигига иқрор бўлган шахс вафот этгани ҳолда оталикни тан олиш факти «Никоҳ ва Оила тўғрисидаги қонун Асосларини тасдиқлаш ҳақида» 1968 йил 27 июнда қабул қилинган қонуннинг 3-моддасига асосан белгиланади. Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишни қўзғата туриб судья мазкур конкрет талабнинг судда кўришга тегишли бўлиш-бўлмаслигини белгилашнигина эмас, балки бу ишнинг қайси туркумдаги ишларга оид бўлишлигини ҳам белгилаши лозим. Бунинг учун муайян процессуал аҳамиятга эга бўлган ҳолатларнинг бўлиш-бўлмаслиги текширилади. Булардан баъзиларини оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқини берадиган асоси сифатида кўрилса, бошқалари бошқача аҳамиятга, масалан, ишларни қайси туркумга доир бўлишлигини чегаралаш учун аҳамиятга эга бўлади. Чунончи, боланинг отаси сифатида фараз қилинган шахснинг вафот этиши факти-алоҳида тартибда иш юритишда кўрилиши лозимлигини билдиради. Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларни қўзғатиш учун умумий асос: боланинг ота-оналари ўртасида никоҳни қайд қилиш органларида расмийлаштирилган никоҳнинг йўқлиги бўлади. Бошқа ҳолатлар даъво ишини, ёинки алоҳида тартибда кўриладиган ишларни қўзғатиш учун ҳар хил таъсир қилади. Масалан, боланинг 1968 йил 1 октябрга қадарли ва бундан сўнг туғилиши вақти оталикни белгилаш тўғрисидаги даъво ишининг қўзғатилиши мумкин бўлиш-бўлмаслигини белгилайди ва алоҳида тартибда кўриладиган ишлар бўйича бу эса юридик фактни белгилаш ишларининг бошқа туркумини, яъни оталикни тан олиш фактини белгилашда ёки оталик фактини белгилаш тўғрисидаги ишлар туркумини ажратишга таъсир қилади. Оталикни белгилашнинг даъво иши тартиби Асослар амалга киритилганидан сўнг туғилган болаларга нисбатан тадбиқ этилади. 1969 йили 4 декабрда

чиқарилган «Никоҳ ва оила тўғрисидаги қонун Асосларининг судлар томонидан тадбиқ этилиши амалиёти тўғрисида»ги қарорининг 2-бандида тушунтирилишича, судлар 1968 йил 1 октябргача туғилган болаларга нисбатан даъво иши тартибида оталикни белгилаш тўғрисидаги аризаларини қабул қилишга ҳақли эмаслар. Алоҳида тартибда иш кўрилишида 1968 йил 1 октябргача туғилган болаларга нисбатан оталикни тан олиш (оталикка иқрор бўлиш) факти белгиланиши мумкин. Асослар амалга киритилганидан кейин туғилган болаларга нисбатан эса-оталикни факти белгиланади. Агар алоҳида иш юритиш тартибида оталик фактини белгилаш тўғрисида иш кўрилганлик фуқаролик ҳуқуқига оид низолар, масалан, мерос тўғрисида, боқувчисининг йўқотилганлиги туфайли кўрилган зарарнинг тўлатилиши тўғрисида даъво қўзғатилса, иш даъво ишини юргизиш тартибида кўрилади. Демак, 1968 йил 1 октябргача боланинг туғилган бўлиши, унинг отаси деб фараз қилинган шахснинг вафот этгани ҳолда, алоҳида иш юритиш тартибида оталикни белгилаш тўғрисидаги аризани қабул қилинишини рад қилиш учун асос бўлмайди. Боланинг туғилиши фактини кўрсатадиган ҳолатларнинг текширилиши баъзан 1968 йил 1 октябргача туғилган болалар билан бирга бошқа бир неча болаларга нисбатан ҳам оталикни белгилашга оид талаблар қўйилганида, иш бирмунча мураккаблашади. Алоҳида тартибда кўриладиган ариза билан мурожаат қилинганида судья ишни қўзғатишда қандай фактнинг белгиланиши кераклигини аниқлайди. Боланинг туғилиши вақтида никоҳни қайд қилиш органида боланинг отаси тўғрисида ёзилган ёзув алоҳида процессуал аҳамиятга эга бўлади. Боланинг туғилиши фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органларида қайд қилиниши, қоида бўйича боланинг муайян ота-онадан туғилганлигини исботловчи далил бўлиб кўрилади. Ота-оналар билан болалар ўртасида ҳуқуқ ва бурчларнинг вужудга келиши фақат никоҳнинг қайд қилиниши билангина эмас, балки никоҳ бўлмаганида оталикнинг фуқаролик ҳолати

далолатномаларини ёзиш органларида қайд қилиниши факти билан ҳам боғлиқ бўлади. Оталикни белгилаш тўғрисидаги ариза қабул қилинишида оталик ҳақида ёзилган ёзув текширилади. Бундай ёзувнинг бўлиши муайян ҳолатлардагина ишнинг судда кўрилишига тўсқинлик қилмайди. Биринчидан, бу боланинг туғилишини қайд қилиш вақтига боғлиқдир. Агар бола 1968 йил 1 октябргача фуқаролик ҳолати далолатномаларини ёзиш органларига, боланинг онаси билан никоҳда бўлмаган отасининг исмига қайд қилинган бўлса, бундай ёзувлар ҳеч қандай (ҳуқуқий) оқибатлар туғдирмайди, аммо бу ҳолат аризасини қабул қилинишини рад қилиш учун асос бўлмайди. Бундай ҳолларда, агар боланинг отаси вафот этган бўлса, оталикнинг тан олиниши факти тўғрисидаги ишгина судда кўрилишга тегишли бўлади. Акс ҳолда, боланинг субъектив ҳуқуқларни, чунончи: давлат пенсиясини, мерос олишга бўлган ҳуқуқларини амалга ошириш мумкин бўлмай қолади. Боланинг отаси тўғрисидаги ёзувнинг Фуқаролик ҳолати далолатномарини қайд қилиш (бундан кейин «ЗАГС»-сўзи юқорида берилган тартибда ёзилади!) ЗАГС органларида ёзилиши муайян аҳамиятга эга бўлади. Агар боланинг отаси тўғрисидаги ёзув Оила кодексининг 207-моддаси 3-қисмига асосланиб қилинган бўлса, унинг бўлишлиги оталикни белгилаш учун судга мурожаат қилишга тўсқинлик қилмайди ва ишнинг юритилишини тўхтатиш учун ҳам асос бўлмайди. Бундай ёзувнинг бўлишлиги уз-узича моддий- ҳуқуқий оқибатларни вужудга келтирмайди. Бу тўғрида тушунтиришлар Олий суд Пленумининг 1982 йил 25 мартда чиқарган қарорининг 2-а бандида берилган.1 Боланинг отасининг розилигини олмасдан, оталикни қайд қилиниши бошқача процессуал аҳамиятга эгадир. Олий суди Пленумининг берган тушунтиришларга кўра, агар боланинг туғилиши тўғрисида ЗАГС органлари дафтарида бўлган ёзувга асосланиб берилган гувоҳнома бўлса, болага нисбатан оталикни белгилаш

тўғрисидаги аризалар кўриш учун суд томонидан қабул қилинмаслиги керак. Аммо оталик тўғрисидаги ёзувнинг Асосларининг 17-моддаси 3-қисми асосида ёзилиши ҳоллари бундан мустасно бўлишлиги кўрсатилди (Республика Олий суди Пленумининг 1982 йил 25 мартда чиқарган қарорининг 2-а банди). Боланинг отаси тўғрисида ЗАГС органларида ёзилган ёзув боланинг унда кўрсатилган шахсдан туғилганлигини исботловчи далил бўлганлиги сабабли бу ёзувнинг бўлиши оталикни белгилаш тўғрисидаги ариза билан судга мурожаат қилиш учун тўсқинлик қилади. Бундай ҳолларда оталик тўғрисидаги ёзув тўғрисида манфаатдор шахслар низо қўзғатишлари мумкин (Оила кодексининг 61-63-моддалари). Никоҳда бўлмаган шахслардан боланинг туғилишида оталик агар ота-оналар оталикни белгилаш тўғрисида биргаликда ЗАГС органига ариза бермаган бўлсалар, суд тартибида белгиланиши мумкин, бундай ҳолат боланининг ота- оналари ўртасида низо бўлганида, яъни ота-оналардан бирининг қарши бўлиши ёки уни оталикни тан олиш тўғрисида ЗАГСга биргаликда ариза беришдан бош тортганида юз бериши мумкин. Аксарият ҳолларда оталикни белгилаш тўғрисидаги даъво аризалари алиментлар ундириш тўғрисидаги талаблар билан бирга қўшиб берилади. Оила қонунчилигида оталикни белгилаш ва алиментлар ундириш тўғрисидаги даъволарни кўриш назарда тутилмаган. Аммо Олий суд Пленумининг 1982 йил 25 мартда чиқарган қарорининг 2-а бандида оталикни белгилаш тўғрисидаги даъво билан бир вақтда боланинг таъминоти учун алиментлар ундириш тўғрисидаги даъво ҳам бирга қўзғатилиши мумкинлиги тушунтирилади. Даъво аризаси ФПКнинг 148-149 моддаларига мувофиқ судга ёзма шаклда берилади. Аризада даъвогарнинг бир ёки бирга қўшилган бир неча даъволари баён этилган бўлиши мумкин. Бундай аризани қабул қилиш ёки қабул қилмаслик ҳуқуқи судга берилган. Бу туркумдаги ишларнинг судьянинг ташаббуси билан қўзғатилиши эркин ҳуқуқ тамойилиги мувофиқ келмайди,

чунки бундай даъволарни қўзғатиш-қўзғатмаслик ҳуқуқи тарафларнинг ўзларига берилган. Судья бундай ҳолларда манфаатдор шахсларга алиментлар ундириш учун оталикни белгилашнинг аҳамиятини тушунтиришни ва оталикни белгилаш тўғрисидаги талабни ёзма тарзда расмийлаштиришга таклиф қилиши керак. Оталикни белгилаш тўғрисидаги даъволар ФПКнинг 241-моддасига мувофиқ жавобгарнинг ҳам, даъвогарнинг ҳам турар жойи бўйича, яъни альтернатив судловлик қоидалари бўйича қўзғатилиши мумкин. Оталикни алоҳида иш юритиш тартибида белгилаш тўғрисидаги ариза ФПКнинг 284-моддасига асосан юридик аҳамиятга эга бўлган фактларни белгилаш тўғрисидаги аризалар каби ариза берувчининг турар жойидаги судга берилади. Фуқаролик иши қўзғатилишида судья ҳуқуқини ҳимоя қилинишини сўраб мурожаат қилган шахснинг процессуал ҳолатини аниқлаши, ишда иштирок этувчи шахсларнинг доирасини белгилаши лозим. Оила кодексининг 62-моддасига мувофиқ оталикни белгилаш тўғрисидаги ариза билан судга боланинг ота-оналаридан бири ёки васийси (хомийси), болани тарбиялаб турган шахс, шунингдек боланинг ўзи ҳам вояга етганидан сўнг мурожаат қилиши мумкин. Алоҳида иш юргизиш тартибида кўриладиган ишларда манфаатдор шахсларнинг иштирок этиши, ишнинг ҳолатларини бир мунча тўла аниқлашга ёрдам беради. Аммо бундай ҳоллар ариза берган билан манфаатдор шахслар ўртасида судга тааллуқли ҳуқуқ тўғрисида низо чиққанида оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар, агар ота деб фараз қилинган шахс вафот этган бўлса, алоҳида иш юргизиш тартибида кўрилмасдан, балки даъво ишини юргизиш тартибида кўрилади.

Оталикни белгилаш тўғрисидаги даъвони қаноатлантириш асослари Юқорида айтилганидек, Ўзбекистон Республикаси Никоҳ ва Оила кодекси никоҳда бўлмаган ота-оналардан туғилган болаларга нисбатан оталикнинг суд тартибида белгиланиши мумкинлиги тўғрисида қоидалар ўрнатди. Бу қоидалар ота-бола ўртасида ҳуқуқий муносабатларни вужудга келтириш, хусусан она ва болаларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш учун муҳим аҳамиятга эгадир. қонуний никоҳда бўлмаган шахслардан туғилган боланинг отасини суд йўли билан белгилаш учун муайян юридик фактларнинг мавжудлигини аниқлаш талаб қилинади. Суд оталикни белгилаш тўғрисидаги низоларни кўришда тубандагиларнинг: биринчидан, боланинг онаси билан жавобгарнинг бола туғилишига қадар бирга яшаганликлари ва умумий рузгор юритганликларини; ёки иккинчидан, болани биргаликда тарбиялаганликларини ёхуд уни таъминлаб турганликларини; ёхуд учинчидан, жавобгарнинг оталикни тан олганлигини (оталикка иқрор бўлганлигини) аниқ тасдиқлайдиган далилларнинг бўлишлигини эътиборга олади. Юқорида кўрсатилган ҳоллар боланинг жавобгар шахсдан туғилиши фактини тасдиқлайдиган далиллар бўлиши билан бир қаторда, моддий-ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлган, яъни оталик ҳуқуқлари ва бурчларини вужудга келтирувчи шартлар бўлиб ҳам кўрилади ва мазкур туркумдаги ишлар бўйича даъвонинг асосини ташкил этади. Кўрсатилган бу ҳолатлар қатъий бўлиб, уларнинг ҳар қайсиси ҳуқуқий оқибатларининг туғдирилиши учун мустақил аҳамиятга эгадир. Бинобарин, даъвони қаноатлантиришда боланинг жавобгардан туғилиши фактини тасдиқлаш учун Оила кодексининг 62-моддасида кўрсатилган ҳолатлардан ҳаммаси бўлмаса ҳам, фақат биригина бўлганида ҳам етарли асос бўлади. Бу модда кўрсатилган ҳолатларнинг фуқаролик процессида икки хил аҳамиятга эга бўлишини назарда тутиш керак. Бир томондан, бу ҳолатлар боланинг отаси билан бола ўртасида ҳуқуқий муносабатларни вужудга

келтирадиган моддий-ҳуқуқий аҳамиятга эга бўлган юридик фактлар бўлиб кўрилади. Бинобарин, булар даъвонинг асоси таркибига киради ва исботлаш предметини ташкил этади. Иккинчи томондан, яъни процессуал томондан, бу ҳолатлар даъвонинг асосида бўлган энг муҳим фактни-боланинг жавобгардан туғилиши фактини тасдиқловчи далиллар ролини бажаради. қонунда бундай ҳолатлар сифатида боланинг отаси билан бола ўртасида кон-қариндошликни тўғридан-тўғри ёки эгри тарзда исботловчи фактлар кўрсатилади ва шу туфайли улар исботловчи далил сифатида муайян аҳамиятга эга бўлади. Масалан, боланинг жавобгар томонидан асралиши, унга таъминот берилиши, оталикни белгилаш учун шарт бўлиб кўрилиши билан бирга боланинг жавобгардан туғилган бўлишлигини эгри тарзда бўлса ҳам исботловчи далил қаторида кўрилади. Оталикни белгилашда суд томонидан эътиборга олиниши лозим бўлган ҳолатлар орасида Оила кодексининг 62-моддасида, аввало боланинг отаси билан онаси биргаликда яшаган бўлишлари ва биргаликда умумий рузгор юритганликлари кўрсатилади. Олий суд Пленумининг юқорида кўрсатилган 1982 йил 25 мартда чиқарилган қарорининг 3-бандида тушунтирилишича, боланинг онаси жавобгар билан биргаликда яшашлари ва биргаликда умумий рузгор, хўжалик олиб боришлари, оилавий муносабатлар учун характерли ҳолат бўлиши билан, чунончи, бир уйда яшашлари, биргаликда овқатланишлари, бир-бирлари тўғрисида ўзаро гамхурликда бўлишлари, биргаликда фойдаланиш учун уй-рузгор буюмлари олишлари ва бошқа ҳолатлар билан тасдиқланиши мумкинлиги айтилади. Суд амалиётида Ўзбекистон Республикаси Никоҳ ва Оила кодексининг 61-моддаси талаблари бўйича боланинг насабини белгилаш билан боғлиқ бўлган ҳолатларни етарли текширилмагани ҳолда суд оталикни белгилаш ҳақидаги даъвони қаноатлантириш ҳоллари мавжудлиги тўғрисида Республика Олий суди кўрсатиб ўтган.1 Оталикни суд тартибида белгилаш учун бўлган асослардан иккинчиси-бола онаси ва жавобгар томонидан биргаликда тарбияланиши ёхуд отанинг болага

таъминот бериб туриши бўлади. Бундай ҳолларда уларнинг биргаликда яшашлари шарт қилиб қўйилмайди. Олий суд Пленумининг 1982 йил 25 мартда чиқарган қарорида тушунтиришича, боланинг жавобгар томонидан тарбияланиши деб айтилганида, унинг доимий равишда бола билан кўришиб туришлиги, тўғрисида ота-оналарча гамхурликда бўлишлиги назарда тутилади. Бундай ҳолларда жавобгар боладан айрим ҳолда яшаса ҳам, аммо доимий равишда унинг билан кўришиб туриши унга руҳий ва жисмоний тарбия берилиши тўғрисида гамхурлик кўрсатиши ҳам далил бўлиши мумкин. Хуллас, болани тарбиялашда, унга моддий ёрдам беришда жавобгарнинг иштирок этиши-оталикни белгилаш учун асос бўладиган далил ҳисобланади. Оталикни бу иккинчи асос бўйича белгилаш учун бола жавобгарнинг тўла қарамоғида бўлиши ёки жавобгар томонидан бериладиган моддий ёрдам бола учун доимий ва асосий яшаш манбаи бўлиши керак. Бундай ҳолларда жавобгарнинг бирмунча узоқ муддат давомида болани асраш учун моддий ёрдам кўрсатиб турганлигининг белгиланиши ҳам кифоя бўлади. Бу асосни эътиборга олиш учун ёрдамнинг қанча вақт давомида бериб турганлиги муҳим аҳамиятга эга эмас. Аммо жавобгар томонидан совгалар тариқасида ёки ҳар замонда моддий ёрдам берилишини-боланинг жавобгар томонидан асралиши факти деб кўрилмаслиги керак. Боланинг онаси ва жавобгар бир оила бўлиб яшаганликларида болага қилинган харажатларининг миқдоридан қатъий назар, болани асраган бўлиб кўриладиган оилавий муносабатлар мавжуд бўлганида, махсус асос, қоида бўйича болани биргаликда тарбиялаш билан боғлиқ қилинади. Бинобарин, боланинг жавобгар томонидан асралиши тўғрисида гумон бўлганида, масалан, жавобгар ҳеч қаерда ишламасдан, боланинг онаси қарамоғида бўлганида ҳам оталикни белгилаш учун боланинг улар томонидан биргаликда тарбияланиши факти сифатида эътиборга олиниши мумкин. Боланинг ота-оналари бирга яшаганларида боланинг жавобгар боқимида бўлишлиги факти, аксарият ҳолларда, очиқдан-очиқ кўриниб туради. Буни

белгилаш суд учун унчалик қийинчилик туғдирмайди. Агар тарафлар айрим яшаганликларида ва жавобгар моддий ёрдам кўрсатиб турганида, бу ҳолатни аниқлаш қийинрок бўлади. Бундай ҳолларда суд ўз ташаббуси билан зарур далилларни тўплаши лозим бўлади. Жавобгарнинг оталикни тан олганлигининг, оталикка иқрор бўлганлигининг суд томонидан белгиланиши муҳим аҳамиятга эга бўлган юридик факт ҳисобланади. Оила кодексининг 62-моддасида кўрсатилган оталикни суд тартибида белгилашнинг бу учунчи асосига алоҳида эътибор берилиш талаб қилинади. Жавобгарнинг оталикка иқрор бўлишлиги тўғрисидаги суднинг хулосаси бу фактни аниқ тасдиқлайдиган далилларга асосланган бўлиши лозим. Оталикка иқрор бўлиш қатъий формада қилинган бўлиши ва бу тўғрида қарама-қарши фикрларга-мулоҳазаларга йўл қўйилмаслиги керак. Жавобгарнинг ноаниқ иқрори, боланинг ўзиники бўлишлигига ишониб етмаслиги, шу билан бирга бундай эхтимолни инкор ҳам этмаслиги бошқача айтганда ярим иқрор бўлишлик оталикни белгилаш учун асос бўлмайди. Оталикни тан олганликни исботлайдиган далиллар: жавобгарнинг хатлари, анкеталари, аризалари ва бошқа фактик маълумотлар бўлади. Булар билан биргаликда оталикка иқрор бўлиш фактини аниқ тасдиқлайдиган, процессуал қонунларда назарда тутилган бошқа исботлаш воситаларидан ҳам, масалан, жавобгарнинг оталикка иқрор бўлганлигини исботлайдиган актлар ёки ҳужжатларнинг муаллиф эканлиги белгилаш тўғрисида экспертларнинг фикрларидан ҳам фойдаланиш мумкин бўлади. Жавобгарнинг суд мажлисида оталикка иқрор бўлишлиги алоҳида аҳамиятга эгадир. Жавобгар судда даъвони тан олса, оталикка иқрор бўлса, қонунда назарда тутилган шартлар бўлмаса ҳам, суд оталикни белгилаш тўғрисида қарор чиқаришга ҳақли бўлади. Жавобгарнинг даъвони тан олиши, яъни оталикка иқрор бўлишлиги моддий- ҳуқуқий ва процессуал аҳамиятга эга бўлган факт ҳисобланади. Бундан ташқари, жавобгарнинг суд мажлисида оталикка иқрор бўлиши муҳим далил

сифатида ҳам кўрилиши мумкин. Аммо судда иқрор бўлишлик-даъвони қаноатлантириш тўғрисида қарор чиқаришга изоҳсиз асос бўла олмайди. Баъзи ҳолларда жавобгар ўз боласи бўлмаган болага нисбатан ҳам иқрор бўлиши мумкин. Бундай иқрор тарафларнинг қонунда белгиланган тартибдан чикиб, болани суд орқали фарзанд қилиб олишни исташлари билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин. Оталикка ёлгондан иқрор бўлиш рад қилиниши керак. Чунки суднинг қарори барча ҳолларда иш ҳолатларига мувофиқ бўлиши ва чин ҳақиқатга қарама- қарши бўлмаслиги керак. Бинобарин, жавобгарнинг суд мажлисида оталикка иқрор бўлиши судни боланинг ҳақиқатан кимдан туғилганлигини аниқлаш бурчидан озод қилинмайди. Оталик тўғрисидаги низоларни ҳал қилишда бехуда процессуал ҳаракатлар қилмаслик ва тарафларнинг ўзаро ҳақиқий муносабатларини ҳар тарафлама аниқлаш мақсадида суд аввало Оила кодексининг 62-модддасида кўрсатилган ҳолатларнинг бўлиш-бўлмаслигини белгилаши лозим. Агар улардан бири ҳам тасдиқланмаса, боланинг кимдан туғилганлиги тўғрисидаги масалани текширишнинг аҳамияти бўлмайди, чунки текшириш натижаларидан қатъий назар талаб қаноатлантирилмайди. Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар бўйича суд қарорлари Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Процессуал кодексининг суд қарорлари тўғрисидаги талабларига оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар бўйича чиқариладиган қарорлари ҳам жавоб бериши керак . Олий суд Пленуми 1982 йил 25 мартда чиқарган қарорининг 13-бандида оталикни белгилаш тўғрисидаги ва оталикка иқрор бўлиш факти тўғрисидаги ишлар бўйича чиқариладиган суд қарорлари ҳар томонлама текширилган маълумотларга, арз қилинган талабларни тасдиқлайдиган далилларга асосланган бўлиши лозимлиги тўғрисида судларга кўрсатма берилган. Оталикни белгилаш тўғрисидаги суд қарорларининг қонуний ва асослантирилган бўлишлигига моддий ва процессуал нормаларни тўғри тадбиқ этиш ва судда белгиланган фактларни далил билан исботлаш йўли билан эришилади. Суд қарорларида суд мажлисида текширилган далиллар

билан тасдиқланган фактлар акс эттириши лозим. Маълумки, суд қарори кириш, баён қилиш, асослаш ва қарор қисмларидан иборат бўлади. Бу қоида оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар бўйича чиқариладиган қарорларга ҳам тааллуқлидир. Бу тўғрида қарорнинг мазмуни ҳам ФПКнинг 206- моддаси талабларига жавоб бериши лозим. Суд қарорларининг мазмунида моддий-ҳуқуқий муносабатларнинг хусусиятларидан келиб чиқадиган баъзи хусусиятлар акс эттирилиши мумкин. Оталикни белгилаш тўғрисидаги қарорнинг кириш қисмида, бошқа ишлар бўйича чиқариладиган қарорларда кўрсатилганидек, қарорларнинг чиқарилиши вақти ва жойи, қарор чиқарувчи суднинг номи, суднинг таркиби, суд мажлиси котиби, агар процессда қатнашса прокурорнинг кимлиги, тарафлар, ишда иштирок этувчи бошқа шахслар, уларнинг вакиллари ва низоли предмет нимадан иборат бўлиши кўрсатилади. қарорнинг баён қилиш қисмида даъвогарнинг (ариза берувчининг) талаблари нимадан иборат бўлиши, жавобгарнинг эътирози, ишда иштирок этувчи бошқа шахсларнинг тушунтиришлари, шунингдек судда иштирок этувчи шахсларнинг ўз талаблари ва эътирозларини асослайдиган ҳолатлар қисқача ифодаланади. Бундан ташқари оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар бўйича чиқариладиган қарорнинг бу қисмида-жавобгарнинг даъвони (талабни) тан олишлиги ёки тан олмаслиги кўрсатилади ва даъвога бўлган эътирозлар ифодаланади. қарорнинг асослаш қисмида суд томонидан белгиланган иш ҳолатлари, суднинг хулосалари нимага асосланган бўлса, буни исботловчи далиллар уларнинг қандай важлар ва асослар бўйича рад қилиниши, шунингдек суд амал қилган қонун кўрсатилиши керак. қарорнинг муҳим қисмларидан бўлиб кўрилган асослаш қисми, суд мажлиси давомида текширилган далилларнинг таҳлил қилинганлигини ва унинг баҳоланишини кўрсатиши лозим. Хал қилув қарорининг қарор қилиш қисмида оталикни тан олиш тўғрисидаги ишлар, суднинг даъвоталабларини қаноатлантирганлик ёки даъво

талабларини бутунлай ёхуд қисман рад қилганлик тўғрисидаги маълумотлар, суд харажатларининг қандай тақсимланиши, қарорнинг шикоят қилиш муддати ва тартиби кўрсатилиши керак. Суд қарорининг қонунга мувофиқ ифодаланиб тўғри чиқарилиши фуқароларнинг субъектив ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун муҳим аҳамиятга эгадир. Агар оталикни белгилаш тўғрисидаги ишлар бўйича чиқариладиган суд қарорларининг қарор қисми тўлиқ ёзилмаса, қонун талабларига мувофиқ бўлмаса, оталикни фуқаролик ҳолатлари далолатномаларини қайд қилиш органида рўйхатдан ўтказишда баъзи қийинчиликлар туғилиши мумкин. «Оталикни белгилаш тўғрисидаги далолатномаларини қайд қилиш формасини ва оталикни белгилаш тўғрисидаги гувоҳномаларнинг формасини тасдиқлаш тўғрисида» қарорда фуқаролик ҳолатлари далолатномаларини қайд қилиш органларида оталикни белгилаш тўғрисида онанинг ва боланинг отаси ихтиёрий равишда мурожаат қилганларида, шунингдек бу тўғрида суд қарори чиқарилганида оталикни мазкур суд органларида қайд қилинишини расмийлаштириш тартиби белгиланган. Суд ҳал қилув қарорининг қарор қисми ҳам, мазкур талаблар эътиборга олинган ҳолда ёзилиши керак. қарорнинг бу қисмида боланинг отаси тўғрисидаги маълумотлар, чунончи: унинг фамилияси, исми, отасининг исми, туғилган йили, миллати, домий турар жойи, иш жойи ва мансаби(агар ишламаса яшаш манбаи нимадан иборат эканлиги) кўрсатилади. Бу маълумотларнинг ҳаммаси талаб куйган шахсни яшаш жойидаги фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд қилиш органида оталикни белгилаш тўғрисидаги дафтарга ёзилади. Оталикка иқрор бўлиш фактини ва оталик фактини белгилаш тўғрисидаги аризалар ишлари бўйича чиқариладиган суд қарорларининг мазмуни ва шаклига нисбатан қўйиладиган барча талабларга жавоб бериши лозим. Шу билан бирга бундай ишлар бўйича суд қарорларининг мазмуни баъзи хусусиятларга эга. Бу хусусиятлар қарор тузишда эътиборга олиниши керак. Никоҳ ва Оила тўғрисидаги қонун Асосларини тасдиқлаш ҳақида 1969 йил 27 июнда қабул қилинган қонунида кўрсатилишича, болани асраб турган ва

унинг отаси эканлигига иқрор бўлган шахс вафот этгани ҳолда оталикка иқрор бўлиши факти суд тартибида белгиланиши мумкин. Агар бола асослар амалга киритилганидан кейин туғилган бўлса, унга нисбатан муайян шахснинг оталиги суд томонидан белгиланиши мумкин бўлганида, бу шахс вафот этгани туфайли судлар махкумнинг ҳаётлигида туғилган болага нисбатан оталик фактини белгилайдилар. Иш учун жавобгар бўлмагани учун алоҳида иш кўриш тартибида суд томонидан белгиланадиган юқорида кўрсатилган юридик фактларнинг бир- бирига ухшаш бўлишлигига қарамасдан, улар фактик тартиби бўйича фарқланади. Шу сабабли уларни алоҳида тартибда кўриладиган ишларнинг бир турдаги туркумига бирлаштириш мумкин эмас. Чунончи: оталикни тан олиш (оталикка иқрор бўлиш) тубандагича ҳолатлар бўлганидагина: 1-дан, бола Асослар амалга киритилишига (яъни 1968 йил 1 октябрга) қадар туғилганида; 2-дан, боланинг фараз қилинган отаси вафот этганида; 3-дан, бола ўлган шахснинг ҳаётлигида, унинг боқимида бўлганлигида; 4-дан, оталикка унинг иқрорлиги бўлганида суд томонидан алоҳида иш юритиш тартибида белгиланиши мумкин. Оталик факти эса тубандагича ҳолларда: 1-дан, бола Асослар амалга киритилганидан сўнг, яъни 1968 йил 30 сентябрдан сўнг туғилган бўлса; 2- дан, боланинг онаси фараз қилинган отаси билан биргаликда умумий хўжалик олиб боргани ҳолда; 3-дан, боланинг фараз қилинган отаси ўлган ҳолда шу юқорида кўрсатилган тартибда белгиланиши мумкин. Суд амалиётининг урганилиши шуни кўрсатадики, судлар барча ҳолларда ҳам бундай ишлар ўртасида фарқ бўлишини тасаввур қилмайдилар. Баъзи ҳолларда оталикнинг иқрорлиги факти ўрнига оталик фактини ва баъзи аксинча ҳолатни белгилайдилар.

Похожие

Алиментлар ундириш тўғрисидаги ишларни кўришнинг процессуал хусусиятлари

Меҳнатга оид низоларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари

Никоҳни бекор қилиш ва никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги ишларни кўришнинг процессуал хусусиятлари

Мехнатга оид низоли ишларни судда мазмунан куриб хал килишннг ўзига хос процессуал хусусиятлари

Оила хукукий муносабатларидан келиб чикадиган айрим ишларнинг тааллуклилиги масалалари