Меҳнатга оид низоларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари - Юриспруденция - Рефераты

Меҳнатга оид низоларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99 KB

Режа: 1.Меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган ишларнинг тааллуқлилиги ва судловлик масаласи 2. Меҳнат ишларини кўриш муддатлари 3. Меҳнат ишларини судда кўришга тайёрлаш 4. Меҳнат ишларида тарафлар 5. Ишга тиклаш ёки ходимни олдинги вазифасига қўйиш тўғрисидаги ишлар бўйича учинчи шахсларнинг иштироки 6. Меҳнат ишлари бўйича келишув битими 7. Меҳнат ишлари бўйича суднинг ҳал қилув қарорлари 8. Меҳнат ишлари бўйича суд ҳал қилув қарорларининг ижро этилиши хусусиятлари

Меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган ишларнинг тааллуқлилиги ва судловлик масаласи Меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар бўйича бўлган ишлар фуқаролик суд ишларини юритишнинг умумий қоидалари, яъни даъво ишларини юритиш тартибида судлар томонидан кўрилади. Бундай туркумдаги фуқаролик ишлари учун қонун билан белгиланган қатор хусусиятлар бор. Бу хусусиятлар низоли моддий-ҳуқуқий муносабат билан белгиланиб, фақат моддий ҳуқуқ (меҳнат ҳуқуқи) меъёрларидагина эмас, балки процессуал ҳуқуқ меъёрларида (ФПКда) ҳам назарда тутилган. Бу хусусиятлар судьялар томонидан меҳнат ишлари бўйича даъво аризаларини қабул қилишда, уларни суд мажлисида кўриш учун тайёрлашда ва иш юритишнинг бошқа кейинги босқичларида ҳам эътиборга олиниши керак. Судья бундай ишлар бўйича аризалар қабул қилишда ФПКнинг 31- моддасида назарда тутилган умумий қоидага амал қилиб, мазкур ишнинг судга тааллуқли бўлиш-бўлмаслигини белгилаши лозим. Меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган ишларни судга тааллуқли бўлиш ва тааллуқли бўлмайдиган ишлар ҳақида Ўзбекистон Республикаси Олий суди 1998 йил 17 апрелдаги Пленумқарорида кўрсатиб ўтилган.1 Низонинг предметига ва ишда қатнашувчи субъектларга қараб, меҳнат ҳуқуқи меъёрлари бундай ишни ҳал қилишнинг ҳар хил тартибини белгилаганини назарда тутиш керак. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 260-моддасида кўрсатилганидек, меҳнат низолари бўйича ходим меҳнат низолари комиссиясига ёки бевосита судга мурожаат этишга ҳақли. қонунга кўра ходим меҳнат низосини ҳал қилиш учун ўз хоҳишига асосан (Меҳнат кодексининг 269-моддаси) меҳнат низоли комиссияларига мурожаат этмасдан туриб қуйидаги ҳолларда бевосита туман (шаҳар) судларида иш қўзғатишга ҳақлидирлар.

1) агар ходимнинг иш жойида меҳнат низолари комиссияси тузилмаган бўлса; 2) улар меҳнат шартномасини бекор қилиш асосларидан қатъий назар ишга тиклаш тўғрисида, меҳнат шартномасини бекор қилиш вақти ва асослари таърифини ўзгартириш тўғрисида, мажбурий прогул ёки кам ҳақ тўланадиган ишни бажарган вақт учун ҳақ тўлашга доир бўлса; 3) ходим томонидан иш берувчига етказилган зарарнинг тўланиши ҳақида бўлса; 4) меҳнат вазифаларини бажараётганда ходимнинг соғлиғига шикаст етказилгани оқибатидаги зарарни (шу жумладан маънавий зарарни) ёки унинг мол-мулкига етказилган зарарни иш берувчи томонидан тўланиши ҳақида бўлса; 5) Меҳнат кодексининг 78-моддаси 2-қисмида назарда тутилган ҳолларда ишга қабул қилиш рад этилганлиги ҳақида бўлса; 6) иш берувчи ва касаба уюшмаси қумитаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органлари билан олдиндан келишиб ҳал этилган масалалар юзасидан келиб чиққан бўлса. Ушбу 269-модданинг 1-қисмида санаб ўтилган меҳнат низоларидан бошқа низолар ҳам ходимнинг хоҳишига кўра бевосита туман (шаҳар) судларида кўрилади. қонун меҳнат низоси меҳнат низолари комиссиясида кўрилмаган деган важ билан ходимнинг аризасини кўриб чиқишни судда рад этишига йўл қўйилмайди. Меҳнат низоларини туман (шаҳар) судларида кўриш тартиби Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекси, Фуқаролик Процессуал кодекси ва Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Судлар томонидан меҳнат шартномаси (контракт)ни тузиш, ўзгартириш ва бекор қилишни тартибга солувчи қонунларни қўлланиши ҳақида 1998 йил 17 апрелдаги қарорида берилган.1

Даъво аризасини қабул қилишнинг рад этилиши ва меҳнат иши бўйича қўзғатилган ишнинг бекор қилиниши ФПКнинг 152 ва 160-моддаларида назарда тутилган барча асослар бўйича амалга оширилади. Даъво аризаси ФПКнинг 145-моддасида кўрсатилганидек, жавобгарнинг яшаб турган жойидаги туман (шаҳар) судига берилади. Меҳнат ҳақини ундириш тўғрисидаги ва меҳнат муносабатларидан келиб чиқадиган бошқа талаблар бўйича бўлган даъволар юзасидан ходимлар давлат даромадларига суд харажатларини, божини тўлашдан озод қилинадилар. Бундай талаблар қаноатлантирилганида суд харажатлари даъвонинг қаноатлантирил ган қисмига нисбатан жавобгардан ундирилади. Агар даъво талаблари рад этилса, суд харажатлари давлат ҳисобига ўтказилади. Бу ҳолат меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган ишларни ўзига хос хусусиятларидандир. Судга аввало меҳнат низоларини кўриш комиссиясида кўрилган низо бўйича ариза тушса, суд бу масала бўйича меҳнат низоларини кўриш комиссияси мажлисининг баёноти кўчирмасини топширилишини талаб қилиши лозим. Меҳнат ишларини кўриш муддатлари Меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган низоли ишларни процессуал хусусиятларидан бири шуки бунда бошқа фуқаролик ишларга нисбатан қисқа муддат белгиланганидир. Меҳнат низосини кўриш ҳақидаги ариза билан судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар қонунда кўрсатилган, улар: 1) ходим, касаба уюшмаси ёки ходимларнинг бошқа вакиллик органлари; 2) меҳнатнинг ҳуқуқ бўйича инспектори;

3) иш берувчи меҳнат низолари комиссиясининг қарорига рози бўлмаган тақдирда, шунингдек унга ходим томонидан етказилган зарарни қоплаш ҳақидаги низолар бўйича; 4) прокурор. Меҳнат низолари тўғрисидаги ариза билан бевосита туман (шаҳар) судига Меҳнат кодексининг 270-моддасида белгиланган муддатлардагина мурожаат қилиш мумкин, чунончи: ишга тиклаш низолари бўйича ходимга у билан меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ҳақидаги буйруқнинг нусхаси берилган кундан бошлаб бир ой; ходим томонидан иш берувчига етказилган моддий зарарни тўлаш ҳақидаги низолар бўйича зарар етказилганлиги иш берувчига маълум бўлган кундан бошлаб бир йил; бошқа меҳнат низолари бўйича-ходим ўз ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб уч ой. Ушбу 270-моддада белгиланган муддатлар узрли сабабларга кўра ўтказиб юборилган тақдирда, бу муддатлар суд ёки меҳнат низолари комиссияси томонидан қайта тикланиши мумкин. Ходимнинг соғлиғига етказилган зарарни қоплашга доир низолар бўйича судга мурожаат қилиш учун муддат белгиланмайди. Меҳнат низоларини кўриш учун бошқа фуқаролик ишларига нисбатан бирмунча қисқа муддатлар белгиланган. ФПКнинг 131-моддасига кўра, меҳнат низолари биринчи инстанция суди томонидан 10 кунлик муддат ичида кўрилиши лозим. Ишни бошқа муддатда кўрилиши шу қонунда белгиланган. Меҳнат тўғрисидаги низоларнинг тездан кўрилишини таъминлаш билан ҳуқуқ нормалари фуқароларнинг меҳнатга оид ҳуқуқарининг амалдаги Конституция ўз ҳимоясига олганлигидан ва уларнинг манфаатлари ҳамиша давлат эътиборида эканлигидан далолат беради.

Меҳнат ишларини судда кўришга тайёрлаш Меҳнат ишларини судда кўриш учун тайёрлаш алоҳида аҳамиятга эгадир. Судья ишни кўришга тайёрлашга киришишда ФПКнинг 158-160-моддалари талабларини аниқ бажариши лозим. Чунончи, иш юзасидан аниқланиши керак бўлган фактларни белгилаши, барча далилларни келтирилган- келтирилмаганлигини текшириши, агар зарур бўлса, қўшимча далилларни талаб қилиб олиши керак. Ишга тиклаш тўғрисидаги ва бошқа низолар бўйича меҳнат низолари комиссиясининг қарори иш берувчи ва касаба уюшмаси қумитаси ёхуд ходимлар бошқа вакиллик органининг вакиллари ўртасидаги келишувга биноан қабул қилган тақдирда суд шу тўғрисидаги қарорнинг нусхасини талаб илиб олиши керак. Меҳнат низоларини кўрувчи комиссияда аввало кўрилиши талаб қилинган иш судга келганида ишнинг мазкур органларда қандай кўрилганлигини, ишнинг кўрилиши вақти ва жойи тўғрисида ходимнинг хабардор қилинганлиги, унинг шу мажлисда иштирок этганлигини гувоҳлантирадиган материаллар талаб қилиб олинади. Меҳнат низоли ишларини судда кўришда суд далилларга эътибор бериши, бунинг учун даъво талабларига қараб исботлаш қайси тараф томонидан амалга оширилиши лозимлигига аҳамият бериши керак. Меҳнат ишларини кўп ҳолларда исботлаш иш берувчи томонидан бўлиши суд амалиётида кўп учрайди (масалан, ишга тиклаш, штат қисқартирилиши ва ҳоказо). Меҳнат қоллективларида меҳнат интизоми бузилишини олдини олиш ва меҳнат муносабатлари соҳасида қонунчиликни мустаҳкамлаш мақсадида меҳнат ишларини судда кўришга тайёрлашнинг ҳар бир ҳолатида бундай ишларнинг очиқ суд мажлисида, ходимнинг иш хонасида, прокурор ва жамоатчиликнинг иштирокида кўриш лозим бўлиш-бўлмаслигини белгилаши лозим. Бу масалага алоҳида эътибор берилиши кераклиги Республика Олий судининг Пленум қарорида кўрсатиб ўтилган.1

Меҳнат ишларида тарафлар Хар қандай фуқаролик иши каби меҳнатга оид низонинг ҳам муваффақият билан ҳал қилиниши-барча манфаатдор шахсларнинг процессуал ҳолатларини тўғри белгилашга боғлиқдир. Умумий қоида бўйича меҳнат ишларида тарафлар меҳнатга оид низоли ҳуқуқий муносабатнинг субъектлари бўлади. Меҳнат ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган низоли ишларда тараф бўлиб вояга етмаган яъни ўн тўртдан ўн саккизгача бўлган фуқаролар иш ҳақини ёки бошқа даромадни тасарруф этиш билан боғлиқ битимлардан келиб чиқадиган ишлар бўйича судда ўз ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиш ҳуқуқи бундай низоларни ҳал қилишнинг ўзига хос процессуал хусусиятларидандир (ФПКнинг 38-моддаси). Ишдаги субъект аввало даъвогар бўлади. Даъвогар ўзининг субъектив ҳуқуқининг ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатининг ҳимоя кииниши тўғрисидаги талаби билан судга мурожаат қилган шахс бўлади. ҳар қандай меҳнат низоси бўйича даъво билан ходимлар судга мурожаат қилганларида даъвогар шахс қайси корхона, муассаса, ташкилот билан ҳуқуқий муносабатда бўлган бўлса, мазкур ташкилот (юридик шахс) жавобгар бўлади. Бундай ишлар бўйича ташкилотнинг маъмурияти, яъни иш берувчи мансабдор шахс жавобгар бўлмайди. Тегишли ташкилотнинг раҳбарлари процессда устав (низом) бўйича вакил сифатида қатнаша оладилар. Ишни шахсан ўзлари, шунингдек улар томонидан вакил қилинган шахслар томонидан олиб борилиши мумкин. Бундай вакиллар ташкилотнинг доимий ишлайдиган

ходимлари (юристконсультлар ва бошқа ходимлар), шунингдек тегишли тартибда ваколат олган бошқа шахслар бўлиши мумкин. Касабалар уюшмаларини меҳнат низоларини кўриб ҳал этишда вакил сифатида иштирок этиши ҳам меҳнат муносабатларидан келиб чиқадиган ишларни ўзига хос хусусиятларидандир. Улар ходимни (ФПКнинг 48-49- моддаларида) ҳуқуқи билан қонуни манфаатларни ўзларига берилган ҳуқуқ доирасида судга ваколатномасини кўрсатиши билан ҳеч қандай сарф- харажатсиз процессда қатнашади. Касаба уюшмаларининг вакиллари ходимларнинг ишлари бўйича ихтиёрий вакилликни амалга оширишлари мумкин. Бундай вакилликни улар ФПКнинг 52-моддасида белгиланган қоидага мувофиқ амалга оширадилар. Касаба уюшмалари меҳнат ишларига даъвогар, жавобгар ёки учинчи шахс сифатида жалб қилина олмайдилар, чунки улар меҳнат ишларини дастлабки ҳал қилувчи органлар бўлиб кўриладилар. Ҳеч қандай тараф билан низоли ҳуқуқий муносабатда бўлмайдилар. Корхонага етказилган мулкий зарарни ундириш тўғрисидаги ишларни ҳал қилишга суд зарарнинг фақат ходимнинг айби билан етказилмаганлигини, балки зарар етказилишда иш берувчининг ҳам айби борлигини аниқласа, зарар етказилишида айбдор бўлган мансабдор шахсларни ҳам ишга қўшимча жавобгар сифатида иштирок этишга жалб қилиш тўғрисидаги масалани ҳал қилиши керак. Бу тўғридаги тушунтиришлар Ўзбекистон Республикаси Олий Суи Пленумининг 1990 йил 14 декабрдаги ва унга киритилган қатор ўзгартириш ва қўшимчалар билан чиқарган қарорида берилган. Юқорида айтганимиздек, умумий қоида бўйича даъвогар бузилган ҳуқуқининг ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатининг ҳимоя қилиниши тўғрисида судга мурожаат қилган шахс бўлади. Фуқаролик ишини қўзғатиш ташаббуси кимга тегишли бўлишидан, яъни ходимга, иш берувчига ёки прокурорга тегишли бўлишидан қатъий назар, иш бўйича даъвогар меҳнат низоларини кўрувчи комиссияга ёки судга ўз талаби билан мурожаат қилган ходим

ҳисобланади, жавобгар эса-талаб юзасидан низолашувчи корхона ҳисобланади. Ишга тиклаш ёки ходимни олдинги вазифасига қўйиш тўғрисидаги ишлар бўйича учинчи шахсларнинг иштироки Меҳнат низоларини судда кўришни яна бошқа хусусияти ҳам борки, у ҳам бўлса, бошқа ишда иштирок этувчи субъектлардан мустақил талаб билан арз қилувчи учинчи шахсларни иштирок этмаслиги ва бундай ишларда айрим ҳолларда мустақил талаб билан арз қилмайдиган учинчи шахслар даъво талабларини предметига нисбатан талаб қўймаса ҳам, бироқ,... Нотўғри бўшатилган ёки бошқа ишга ўтказилган ходимларни ишга тиклаш ёки олдинги вазифаларига қўйиш тўғрисидаги ишлар бўйича суд ўз ташаббуси билан ишдан бўшатишга ёки бошқа ишга ўтказишга буйруқ берган мансабдор шахсни жавобгар томонидан учинчи шахс сифатида иштирок этиши учун жалб қилиши мумкин. Суд ишдан бўшатиш ёки бошқа ишга ўтказиш очиқдан-очиқ қонунга хилоф бўлганлигини аниқласа, у шу процесснинг ўзида айбдор мансабдор шахсга давлат муассасаси, корхонаси, ташкилотнинг ишдан бўшатилган ходими мажбуран бекор юргани учун ҳақ тўлаши ёки иш ҳақидаги фарқни тўлаши натижасида кўрган зарарларини қоплаш мажбуриятини юклаши лозим. Учинчи шахсларни меҳнат ишларида иштирок этилиши ҳақида Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 1998 йил 17 апрелдаги «Судлар томонидан меҳнат шартномаси (контракт)ни бекор қилишни тартибга солувчи қарорларни қўлланиш ҳақида»ги Пленум қарорида берилган.1 Бундай ҳолларда мансабдор шахсдан ундирилган сумманинг миқдори меҳнат ҳақидаги қонунлар билан белгиланади (ФПКнинг 259-моддаси). Корхона, муассаса ва ташкилотларнинг маъмурияти томонидан ишдан нотўғри бўшатилган ёки бошқа ишга кўчирилган ходимни ишга ёки аввалги

вазифасига қайта тиклаш тўғрисида чиқарилган ҳал қилув қарори бажарилмаган тақдирда, суд корхона, муассаса, ташкилотларда ходимнинг мажбуран бекор юрган вақти учун иш ҳақи ундириш тўғрисида ёки нотўғри бошқа ишга кўчирилган ходимга ҳал қилув қарори чиқарилган кундан бошлаб, то уни ижро этиш учун ўтган вақтдаги иш ҳақи тафовутини тўлатиб олиши тўғрисидаги масалани ҳал этиши мумкин. Айни вақтда суд чиқарган ҳал қилув қарорининг ижро этилмаганлиги ҳақида ходимга пул суммаси тўланиши ҳисобига келиб чиққан зарарлар корхона, муассаса, ташкилотнинг даъвоси бўйича суднинг ҳал қилув қарорини бажармасликда айбдор бўлган мансабдор шахслардан бундай ҳолларда ундириладиган пулнинг миқдори меҳнат ҳақидаги қонунлар билан белгиланади (ФПКнинг 259-моддаси, Меҳнат кодексининг 273-274- моддалари). Шу тартибда қонун ишдан нотўғри бўшатилган ёки нотўғри кўчирилган ходимларни мансабга ёки ишга тиклаш тўғрисидаги иш ларни кўришда мустақил талаблар арз қилмаган учинчи шахсларнинг ишда иштирок этишларининг икки муҳим хусусиятини: 1-дан, жавобгарнинг (корхонанинг) манфаатлари юзасидан учинчи шахсга (айбли мансабдор шахсга) нисбатан регресс даъвосини қўзғатиш ва 2-дан, бу даъвони асосий даъво билан бир вақтнинг ўзида кўриш мумкинлигини белгилайди. Аммо мансабдор шахсни ишга жавобгар тарафидаги учинчи шахс сифатида ишга жалб қилмасдан регресс даъвони ҳал қилишга йўл қўйилмайди. Мансабдор шахс суднинг (ёки иш судда кўришга тайёрланиши даврида судьянинг) ажрими билан ишда иштирок этишга жалб қилиниши ва ФПКнинг 160- моддасида кўрсатилганидек, ишнинг кўрилиши куни тўғрисида албатта хабардор қилиниши керак. Ишга тикланиш тўғрисида ходим томонидан даъво қўзғатилганида жавобгар (корхона) тарафида туриб, учинчи шахс сифатида ишда қатнашишга жалб қилинадиган мансабдор шахс бир вақтнинг ўзида регресс даъвоси суднинг ташаббуси билан манфаатдор ташкилот томонидан, бундай

даъвонинг қўзғатилиш-қўзғатилмаслигидан қатъий назар, яъни асосий даъво бўйича жавобгар томонидан даъво қўзғатилган бўлиш-бўлмаслигидан қатъий назар кўрилади. Меҳнат ишида учинчи шахс сифатида иштирок этувчи мансабдор шахс бундай иш юзасидан вакил бўла олмайди. Ташкилотнинг регресс даъвоси суднинг ташаббуси бўйича ҳал қилинмаган ҳолларда бундай даъво прокурор томонидан қўзғатилада. Етказилган зарар фақат мансабдор шахснинг айби борлиги аниқлангандагина ундирилиши мумкин. Моддий жавобгарликка ходимни нотўғри бўшатишда ёки бошқа ишга ўтказишда бевосита айбли бўлган шахсларгина тортилади. Бинобарин, учинчи шахслар сифатида фақат бир шахсгина жалб қилинмасдан, ходимнинг нотўғри бўшатилиши ёки ўтказилишида айбли бўлган конкрет шахсни белгилаш учун бир неча шахслар ҳам жалб қилиниши мумкин. ФПКнинг 259-моддаси ходимлари нотўғри бўшатиш билан кўрашишга, меҳнаткашларнинг манфаатларини, шунингдек мансабдор шахсларнинг нотўғри ҳаракатлари туфайли зарар кўрган ташкилотларини мулкий ҳуқуқларини ҳимоя қилишга, қонунчиликни янада мустаҳкамлашда ва қонунларга ҳурматда бўлиш руҳида тарбиялашга қаратилган.1 Меҳнатга оид фуқаролик ишининг тўғри ҳал қилиниши иш юзасидан аниқланиши лозим бўлган фактларнинг ҳолисона равишда ва тўла белгиланишига боғлиқдир. ҳар қайси меҳнат иши бўйича аниқланиши лозим бўлган ҳолатлар доираси низоли ҳуқуқий муносабатнинг мазмунига ва даъвогар томонидан арз қилинган талабларнинг моҳиятига қараб белгиланади. Чунончи, штатнинг қисқартирилиши муносабати билан ишдан бўшатилган ходимларни ишга тиклаш тўғрисидаги даъволарни ҳал қилишда, суд дарҳақиқат штат қисқартириш бўлган-бўлмаганлигини, бундай ҳолларда иш берувчи мазкур асослар бўйича хизматчиларни бўшатишни тартибга соладиган меҳнат қонунчилиги нормаларига риоя қилинган- килинмаганлигини аниқлайди.

Меҳнат интизомини бузиш билан боғлиқ булагн ишларни кўришда судлар, ходим томонидан меҳнат интизомини бузадиган хатти-ҳаракатларни қилинган-килинмаганлиги, ходимга нисбатан таъсир этиш чораларининг иш берувчи томонидан қўлланган-қўлланмаганлигини белгилаш талаб қилинади. Ходимлар томонидан корхона, муассаса ва ташилотга етказилган зарар ҳақини улардан ундириш тўғрисидаги ишларни кўришда ходимларни моддий жавобгарликка тортилишлари асосларини ва шартномаларини, шунингдек ундирилишга тегишли суммаларни белгилайдиган ҳолатларни ҳар томонлама аниқлаши лозим. Суд бундай ишларни ҳал қилишда меҳнат низоларини кўрувчи комиссия кўрилаётган низо тугрсида чиқарилган қарорларн эътиборга олса ҳам, аммо бу қарорлар суд учун мажбурий эмас. Суд ишни кўришда низоли ҳуқуқий муносабатнинг барча ҳолатларини, тарафларнинг ҳақиқий ҳуқуқ ва бурчларини тўла ва тўғри аниқлаш билангина чегараланмасдан, балки низонинг меҳнат низоларини кўрувчи комиссия ва касаба уюшмаларида кўрилиши тартибга риоя қилинганлигини текширади. Бу тартибнинг жиддий равишда бузилиши, масалан, арз қилувчининг иштирокисиз ишнинг кўрилиши қабул қилинган қарорнинг бекор қилинишига сабаб бўлиши мумкин. Меҳнат ишлари бўйича келишув битими Даъвогар даъводан ҳар қачон воз кечишга ҳақли бўлгани туфайли меҳнат ишининг судда кўрилиши келишув битими билан тугатилиши мумкин. Бундай ҳолларда суд келишув битими ходимнинг меҳнатга оид ҳуқуқларини ва корхонанинг манфаатларини бузилишга қаратилмаганлигини диққат билан текширишга мажбур. Жумладан, нотўғри бўшатилган ёки бошқа ишга

кўчирилган ходимларни ишга тиклаш ёки аввалги мансабларига қўйиш тўғрисидаги келишув битимлари, агар бундай битимлар ходимнинг ғайриқонуний бўшатилишида айбли бўлган мансабдор шахсни ташкилотга етказилган зарарни тўлаш бурчидан озод қилинадиган бўлса, тасдиқланмаслиги керак. Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 1998 йил 17 апрелдаги Пленум қарорида ходимнинг илтимосига кўра, суд ҳал қилув қарорини чиқаришда меҳнат шартномасини бекор қилиш таърифини ўз ташаббусига кўра, тарафларнинг келишувига кўра ўзгартириш билан чекланиши мумкинлиги кўрсатиб ўтилган.1 Меҳнатга оид кўп масалалар меҳнат қонунчилиги билан тартибга солинганлиги туфайли бундай масалалар юзасидан келишув битимларини тузиш камдан-кам учрайди. Меҳнат ишлари бўйича суднинг ҳал қилув қарорлари Меҳнат ишлари юзасидан чиқариладиган ҳал қилув қарорларининг мазмунига ҳам алоҳида эътибор берилиши керак. қарорда одатда тубандаги ҳолатлар кўрсатилади. қарорнинг баён қилиш қисмида, агар низо меҳнат низоларини кўрувчи комиссияда кўрилса, низонинг бу органларда кўрилиши натижалари кўрсатилади. Корхонада бундай органлар бўлмаса, уларнинг йўқлиги қарорда акс эттирилади. Агар иш ФПКнинг 259-моддасига биноан мансабдор шахс жалб қилиниб, кўрилган бўлса, бу тўғрида қарорнинг барча қисмларида ёзилиши керак. Жумладан, қарорнинг баён қилиш қисмида унинг берган тушунтиришлари қисқача ифодаланиши, асослаш қисмида суднинг қандай хулосаларга

келганлиги, қарор қисмида эса унинг корхонага тўлаши лозим бўлган зарар ҳақининг миқдори аниқ белгилаб кўрсатилиши керак. Ишга тикланиш тўғрисидаги даъво қаноатлантирилганлиги қарорда ходимнинг қаерга ва ишга (мансабга) тикланиши лозимлиги кўрсатилади. Унинг ноилож бекор юрган вақти учун корхонадан ундириладиган сумманинг миқдори белгиланади. Агар корхонанинг қайтадан ташкил топгани ёки тугатилиши сабабли ходимни аввалги ишга тиклаш мумкин бўлмаса, суд бекор юрган вақти учун қонунда кўрсатилган ўртача иш ҳақи ундирилади. Бу тўғрида Меҳнат кодексидаги қоидалар ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий судининг юқорида баён этилган Пленум қарорида раҳбарий тушунчалар берилган. Меҳнат шартномаларини тузиш, ўзгартириш ва бекор қилишни тартибга солувчи қонунчиликни судлар томонидан тадбиқ этилиши тўғрисидаги қарорида ходимдан ундирилиши лозим бўлган зарар ҳақининг миқдори зарарнинг қандай конкрет ҳолатда етказилганлигини, шунингдек ходимнинг моддий аҳволи эътиборга олиниб, суд томонидан камайтирилиши мумкин. Суд қонунда кўрсатилмаган асослар бўйича ходимнинг ишдан бўшатилишини тўғри деб тополмайди. Агар суд ходимнинг ишдан бўшатилиши сабабининг ифодаланиши нотўғри ва меҳнат тўғрисида амалда бўлган қонунчиликка хилоф деб топса, уни ўзгартириб, қарорида ишдан бўшатилиш асосини қонунга мувофиқ равишда кўрсатиши керак. Суд ҳал қилув қарорининг қарор қилиш қисмида айбли мансабдор шахсдан ташкилот учун ундириладиган сумманинг аниқ миқдори ҳал қилув қарорида дарҳол ижро этиш тўғрисидаги (ФПКнинг 219-моддаси, Меҳнат кодексининг 273-моддаси) масалаларни кўрсатиши лозим.1 Меҳнатга оид даъво қаноатлантирлгани ҳолда ҳал қилув қарорининг қарор қисмида жавобгардан давлат фойдасига ундириладиган суд харажатларининг суммаси ва қарорнинг ижро этиш тартиби кўрсатилади.

Меҳнат ишлари бўйича суд ҳал қилув қарорларининг ижро этилиши хусусиятлари Меҳнатга оид фуқаролик ишларининг муҳим процессуал хусусиятларидан яна бири ишга тиклаш ва иш ҳақини ундириш тўғрисидаги ишлар бўйича чиқарилган ҳал қилув қарорларининг дарҳол ижро этилиши мумкинлигидир. Шунинг ўзи билан фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя этишга қўшимча кафолат берилади. ҳал қилув қарорнинг дарҳол ижро этиишида судья қарор чиқарилган замон ундириладиган суммани ундириш учун даъвогарга ижро варақасини бериши лозим. Ишга тиклаш тўғрисидаги қарорнинг ижро этилиши кечиктирилганида, қарор чиқарилган кундан эътиборан, то унинг ижро этилиши кунигача кечиктирилган барча вақт учун ходим фойдасига, унинг оладиган ўртача иш ҳақи ёки иш ҳақининг фарқи ундирилиши керак. Бу масала ҳал қилув қарорини чиқарган суднинг ажримига мувофиқ ҳал қилинади. Суд ходимни ишга тиклаш тўғрисидаги қарор ижро этилмаган вақтда унга иш ҳақи тўланиши тўғрисидаги масалани ҳал қилиш билан ўз ташаббуси бўйича шу процесснинг ўзида қарорни ижро этмасликка айбдор бўлган мансабдор шахснинг зарарнинг корхонага тўланиши тугрсидаги масала ҳам кейинчалик корхонанинг ёки прокурорнинг регресс (қайтарма) даъвоси бўйича ҳал қилиниши мумкин. Корхонанинг мансабдор шахсга нисбатан регресс талаби қаноатлантирилгани ҳолда ижро варақаси суд томонидан бевосита суд ижросига топширилади ва бу тўғрида ҳақ ундирувчи (корхона) хабардор қилинади (Меҳнат кодексининг 273-моддаси). Меҳнат низоларини ижро босқичида ҳам унинг ўзига хос хусусияти ҳам мавжуд. Ижро актларини ижро қилиш ҳақидаги қонунга мувофиқ ходимларнинг меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқадиган талаблари биринчи навбатда қаноатлантирилади. Ходимни ишга тиклаш тўғрисидаги ва иш ҳақини ундириш тўғрисидаги ишлар бўйича чиқарилган ҳал қилув қарорлари дарҳол ижро этилиши лозим

бўлганлиги туфайли бундай қарорларнинг ижроси тўхтатилиши мумкин эмас. Меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган талаблар юзасидан пул ундириш тўғрисидаги ишлар бўйича чиқарилган ҳал қилув қарори назорат тартибида бекор қилинган ҳолларда, агар бекор қилинган ҳал қилув қарори даъвогарнинг (ходимнинг) ёлгон маълумотларига ёки у тақдим қилган калбаки ҳужжатларга ассланган бўлса, қайтарма ижрога йўл қўйилади, яъни тўланган пуллар қайтариб олинади (ФПКнинг 385-моддаси).

Похожие

Оталикни белгилаш тўғрисидаги ишларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари

Алиментлар ундириш тўғрисидаги ишларни кўришнинг процессуал хусусиятлари

Меҳнатга оид низоли ишларни ижро этиш хусусиятлари

Мехнатга оид низоли ишларни судда мазмунан куриб хал килишннг ўзига хос процессуал хусусиятлари

Оила хукукий муносабатларидан келиб чикадиган айрим ишларнинг тааллуклилиги масалалари