Одам савдоси - Юриспруденция - Рефераты

Одам савдоси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

126.5 KB

Одам савдоси Режа: 1. Одам савдоси 2. Инсон аъзолари ёки тўқималарини ажратиб олиш 3. Қабрни таҳқирлаш 4. Одам ўғрилаш

Одам савдоси (ЖК 135-моддаси) Одам савдоси – ҳозирги куннинг долзарб муаммоларидан биридир. Ундан келадиган даромад гиёҳванд моддалар ва қурол савдосидан сўнг учинчи ўринда туради. Жиноят чиликнинг мазкур туридан келадиган даромаднинг йиллик айланмаси 7 млрд. АҚШ долларини ташкил этади. Жинсий эксплуатация, мажбурий меҳнат, болалар меҳ натини эксплуатация қилиш айрим мамлакатларда шу даражада кенг тарқал ганки, натижада ҳозирги кунда миллат генофондига, шу билан бирга миллий хавфсизликка жиддий хавф туғдирмоқда. Бундай ҳолатда ҳар қандай маданияти ривожланган мам лакат мазкур жиноий фаолият тури билан кураш бўйича барча зарур чораларни кўриши лозим. Ўзбекистон ҳам бу борада истисно эмас. Одам савдосининг бевосита объектини шахснинг шахсий эркин лиги, шаъни ва қадр-қимматини кафолатловчи ижти моий муноса батлар ташкил этади. Қўшимча объект алоҳи да квалификация қилин ган таркибларда шахснинг ҳаёти ва соғлиғи дахлсизлигини таъмин ловчи ижтимоий муносабат лар ҳисобланади. ЖК 135-моддаси тавсифловчи диспозицияга эга. Мазкур жиноят объектив томондан одам савдоси, яъни одамларни олиш-сотиш ёки уларни эксплуатация қилиш мақсадида ёллаш, ташиш, топшириш, яшириш ёки қабул қилишда ифодаланади. Одам савдоси шахс эксплуатациясининг бошланишидан қатъи назар, айбдор ЖК 135-моддаси 1-қисмида назарда тутилган ҳаракат лардан бирини содир этган пайтдан бошлаб, одамларни олиш-сотиш, уларни ёллаш, ташиш, топшириш, яшириш ёки қабул қилиш ҳаракат лари содир этилган пайтдан бошлаб тугалланган ҳисобланади. Одам савдоси одамни олиш-сотиш, яъни уни сотувчига пул кўринишида маълум миқдордаги маблағ ёки бошқача мулкий эквивалент (кўчар ва кўчмас мулклар, мулкий характердаги даро мадлар, мулкий ёки пул

кўринишидаги қарздан воз кечиш ва бош қалар) бериш эвазига сотиб олувчи эгалигига топшириш ҳи собланади. Одам савдосининг бир кўриниши одамларни бирор-бир фаолиятга, мазкур ҳолатда эксплуатацияга жалб қилишга қаратилган ҳаракатларда намоён бўлувчи одамларни ёллаш ҳисобланади (масалан, одамларни қидириш, хоҳловчиларни рўйхатга олиш, улар билан дастлабки кели шув тузиш ва бошқ.). Одамни ёллаш фақат уни олиш-сотиш билан тугайди ва бу, қоида тариқасида, алдаш орқали амалга оширилади. Айбдор жабрланувчининг ўз хоҳишига кўра маълум бир фаолият билан шуғулланишига розилигини олмоқчи бўлганда ёллаш усули сифатида кўндириш мазкур ҳолатда камдан-кам ҳолларда қўлла нилади. Одамни ёллаш уни зўрлаш, қўрқитиш ёки мажбурлаш нинг бошқача турларини қўллаш орқали амалга оширилса, келиб чиққан оқибатларнинг даражасидан қатъи назар, қил миш ЖК 135-моддаси 2- ёки 3-қисми билан жавобгарликка тортилади. Ёллаш ёлланаётган шахснинг розилигини олишга қара тилган ҳаракатлар амалга оширилган пайтдан бошлаб, шахс розилиги олин ганидан қатъи назар, тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан одам савдоси тўғри қасд билан содир этилади ҳамда қонунда кўрсатилганидек, одамларни эксплуатация қилиш мақсадида амалга оширилади. Одамларни эксплуатация қилиш бошқа шахсларнинг танфу - рушлигини эксплуатация қилиш ёки жинсий экс плуатациянинг бошқа турлари, мажбурий меҳнат ёки хиз матлар, қулчилик, унга ўхшаш анъаналар, эрксиз ҳолат ёки инсон аъзо ёки тўқима ларини ажратиб олиш ҳисобланади. Бошқа шахсларнинг фоҳишафурушлигини эксплуа тация қилиш ёки жинсий эксплуатациянинг бошқа турлари деганда, жабрланувчининг шундай бир ҳолатга солиниши тушуниладики, натижада у айбдорнинг хоҳишига кўра жинсий алоқа қилиш, кимларнингдир жинсий эҳ тиёжи ни ғайритабиий усулда қондириш ёки бошқа шахсларнинг хоҳишига кўра бошқа

жинсий характерга эга бўлган ҳаракатларни бажаришга мажбурлиги тушунилади. Жинсий эксплуатациянинг бош қа турларига, жумладан, шахсдан порнографик нарсаларни тайёрлашда фойдаланишни тушуниш лозим. Мажбурий меҳнат ёки хизматлар деганда, жабрланув чининг шун дай бир ҳолатга солиниши тушуниладики, натижада у айбдорнинг хоҳишига кўра қайсидир меҳнат фаолияти билан шуғулланишга ёхуд у ёки бу хизматларни кўрсатишга (жинсий хизматлардан ташқари) мажбурлиги тушунилади. Шуни таъкидлаш лозимки, халқаро ҳуқуқда «зўрлаб ишлатиш ёки мажбурий меҳнат» тушунчалари мавжуд бўлиб, улар маълум бир шахсни маълум бир жазони қўллаш билан қўрқитиб, шахс ўзи бажаришга рози бўлмаган ишларни бажаришни талаб қилишни англатади». Қулликка ўхшаш одатлар деганда, шахсдан уй хўжа лигида, қурилиш ёки қишлоқ хўжалиги ишларида, мол бо қишда, бола туғишда, касал ёки кексайган қариндошларга, болаларга қарашда фойдаланишни тушуниш лозим. Бундай анъаналар, одатда, оилавий ёки қариндошлик муносабат - ларидан келиб чиқади. Эрксиз ҳолат қулликка ўхшаш ҳолат ҳисобланади. Унга мисол қилиб, тиламчилик қилиш учун фойдалани ладиган болалар ва ногиронларни тушунишимиз мумкин. Юқорида таъкидланганидек, одам савдоси жиноят объектив томонига кирувчи ҳаракатлардан бирини бажарган пайтдан бошлаб, жиноий мақсаднинг амалга ошгани ва уларнинг натижасида маълум моддий оқибатларнинг келиб чиққанлигидан қатъи назар, тугалланган ҳисобланади. Шундай экан, бундай оқибатларнинг вужудга келиши ЖК Махсус қисмининг содир этилган аниқ қилмиш учун жавобгарликни назарда тутувчи тегишли моддаси бўйича ҳуқуқий жиҳатдан алоҳида баҳоланиши лозим: – одам савдоси жабрланувчилари жинсий эксплуатация қилин ганда ЖК 118-моддаси (Номусга тегиш) ёки ЖК 119-мод даси (Жинсий эҳтиёжни ғайритабиий усулда қондириш) бўйича;

– агар жинсий эксплуатациянинг фоҳишалик билан шу-ғулланишга мажбурлаш шакли қўлланилган бўлса ЖК 121-моддаси (Аёлни жинсий алоқа қилишга мажбур этиш) билан; – агар болалардан тиламчилик қилишда фойдаланилган бўлса ЖК 127- моддаси (Вояга етмаган шахсни ғайриижти моий хатти-ҳаракатларга жалб қилиш) билан; – агар ЖК 135-моддаси 2-қисмида назарда тутилган трансплантат олиш мақсади амалга оширилган бўлса, ЖК 97-моддаси 2-қисми «н» банди (киши аъзоларини кесиб олиб, бошқа кишига кўчириш (трансплантат) ёки мурданинг қисмларидан фойдаланиш мақсадида) ёки ЖК 104-моддаси (Қасддан баданга оғир шикаст етказиш) билан. Аммо, жинсий эксплуатациянинг порнографияда тасвирга туширишга мажбурлаш ёки жабрланувчини қул ликка ўхшаш меҳнат қилиш (хизмат кўрсатиш)га мажбур лаш ҳаракатлари амалга оширилган бўлса, қилмишга ҳуқуқий баҳо бериш сезиларли даражада мурак каблашади. Ундан ташқари, шахсни жавобгарликка тортиш масаласи ҳам юзага келади. Бу амалдаги ЖКда мазкур қилмишлар учун жавобгарликни назарда тутувчи махсус жиноят тар кибининг мавжуд эмаслиги билан боғлиқ. Бундай ҳолат ларда айбдор ҳаракатларини қийнаш (агар кўзланган нати жаларга эришиш учун айбдор эксплуата ция қилинаётган шахсни муттасил равишда дўппослаган ёки ЖК 110-модда сидаги бошқа ҳаракатларни содир этган бўлса); зўрлик ишла тиб ғайриқонуний равишда озодликдан маҳрум қилиш ёки ўзини ўзи ўлдириш даражасига етказиш (агар жабр ланувчи ўзининг эрксиз ҳолатига чидай олмай ўзини ўлдир ган ёки ўлдиришга суиқасд қилган лиги аниқланса) ва бошқа ҳаракатлар учун жавобгарликка тортиш мумкин. ЖК 135-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят нинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо шахс ҳисобланади.

Агар қилмиш: а) ўғрилаш, зўрлик ишлатиш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш ёхуд мажбурлашнинг бошқа шаклларини қўллаш орқали; б) икки ёки ундан ортиқ шахсга нисбатан; в) ожиз аҳволдалиги айбдорга аён бўлган шахсга нисбатан; г) айбдорга моддий жиҳатдан ёки бошқа жиҳатдан қарам бўлган шахсга нисбатан; д) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; е) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бирик тириб; ж) хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда; з) жабрланувчини Ўзбекистон Республикасининг Давлат чегарасидан олиб ўтиш ёки уни чет элда қонунга хилоф равишда ушлаб турган ҳолда; и) қалбаки ҳужжатлардан фойдаланган ҳолда, худди шунингдек, жабрланувчининг шахсини тасдиқловчи ҳуж жатларни олиб қўйган, яширган ёхуд йўқ қилиб юборган ҳолда; к) киши аъзоларини кесиб олиб, бошқа кишига кўчириш (транс плантат) мақсадида содир этилган бўлса ЖК 135- моддаси 2-қисми бўйича жавобгарликка тортилади. ЖК 135-моддаси 3-қисмида одам савдоси билан боғлиқ қуйидаги қилмишлар учун жиноий жавобгарлик назарда тутилган: а) ўн саккиз ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган шахсга нисбатан содир этилган бўлса; б) жабрланувчининг ўлимига ёки бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлса; в) ўта хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса; г) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган бўлса.

Аёлни эрга тегишга мажбур қилиш ёки унинг эрга тегишига тўсқинлик қилиш (ЖК 136-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти аёл кишининг эрки ва қадр- қиммати, унинг эрга тегиш ёки эри билан бирга яшашда давом этиш масаласини мустақил ҳал қилиш эркинлигини кафолатловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Жиноят объектив томондан аёлни эрга тегишга ёки никоҳда яшашни давом эттиришга мажбур қилиш ёхуд аёлнинг эркига хилоф равишда у билан никоҳда бўлиш учун ўғрилаш, шунингдек, аёлнинг эрга тегишига тўсқинлик қилишдан иборатдир. Аёлни унинг хоҳиш-иродасига қарши никоҳдан ўтиш учун ўғри лаш ҳам ЖК 137-моддаси (Одам ўғрилаш) билан жиноятлар жами тари қасида квалификация қилинмайди. Жабрланувчини у билан никоҳдан ўтиш мақсади бўлмай туриб ўғрилаш эса, ЖК 137-моддаси билан квалификация қилиниши лозим. Аёл киши, урф-одатга кўра, никоҳдан ўтиш учун ўғри ланган бўлиб, бунга ўғирланган аёлнинг ўзи розилик берган бўлса, ЖК 136-мод дасида назарда тутилган жиноятнинг таркиби мавжуд бўл майди. Ўғриланган шахс 16 ёшга тўлмаган ва айбдор буни била туриб унинг розилиги билан жинсий алоқа қилган ёхуд жинсий эҳтиёжини ғайритабиий усулда қондирган ҳолларда айбдорнинг қилмиши ЖК 136- ва 128-моддалари билан жиноятлар жами бўйича квалификация қилинади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Айбдор аёлни эрга тегишга мажбурлаётганлигини ёки эрга тегишига тўсқинлик қилаётганлигини англайди ва ўз мақсадига эришишни хоҳлайди. Мазкур жиноят нинг содир этилиш мотиви турли хил бўлиб (масалан, ўч олиш, рашк, тамагирлик ва бошқ.), жиноятни квалификация қи-лишда аҳамиятга эга эмас. Ушбу жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай шахс бўлиши мумкин. Аксарият ҳолларда, аёлнинг ота-онаси, бошқа қариндошлари, куёв бўлмиш шахс жиноят нинг субъекти бўлиб чиқади.

Инсон аъзолари ёки тўқималарини ажратиб олиш (ЖК 133-моддаси) Ўзбекистон Республикаси қонунларига кўра, инсон аъзолари ёки тўқималари олди-сотди предмети бўлиши мумкин эмас. ЖК 133-моддасининг бевосита объекти жамиятнинг нормал маънавий асосларини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисоб ланади. Жиноят предмети инсон аъзолари ёки тўқималари ҳисобланади. Объектив томондан жиноят шахс тириклигида унинг розилигини олмасдан туриб ёки ўлганидан кейин яқин қариндошларининг розилигисиз, илмий ёхуд таълим ишлари учун кўчириб ўтказиш ёки бузилмайдиган ҳолда сақлаш (консервация) мақсадида мурданинг аъзолари ёки тўқималарини ажратиб олишда ифодаланади. Қотиллик мурданинг аъзолари ёки тўқималарини кўчириб ўтказиш мақсадида содир этилганлиги аниқланса, айбдорнинг қилмиши ЖК 97- моддаси 2-қисми «н» банди ҳамда 25- ва 133-моддалар билан ёхуд агар кўчириб ўтказиш учун аъзоларни ёки тўқималарни ажратиб олиш рўй берган бўлса, ЖК 97-моддаси 2-қисми «н» банди ва 133-модда билан квалификация қилиниши лозим. Кўчириб ўтказилгани ёки ўтказилмагани, сақлаб қўйилга ни ёки сақлаб қўйилмаганидан қатъи назар, одамнинг аъзолари ёки тўқима лари ажратиб олинган пайтдан бошлаб жиноят тугалланган деб ҳисобланади. Ушбу ҳаракатлар: а) тамагирлик ёки бошқа паст ниятларда; б) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса, ЖК 133-моддаси 2-қисми билан квалификация қилинади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Жиноятни содир этиш мотивлари айбдорни ЖК 133-моддаси 1-қисми билан жавобгарликка тортиш учун аҳамият касб этмайди. Жиноят трансплантация, консер вация ёки илмий мақсадларда амалга оширилиши мумкин.

Мазкур жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган шахслар бўлиши мумкин, одатда улар тиббий ихтисосликка эга бўладилар. Қабрни таҳқирлаш (ЖК 134-моддаси) ЖК 134-моддасида жавобгарлик белгиланган жиноят нинг бевосита объекти жамиятда мавжуд бўлган одоб-ахлоқ асосларини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Жиноят предмети вафот этган одамларнинг мурдалари, уларнинг кўмилган жойлари, қабрлари, мозорлари ҳисоб ланади. Қабр – ўлган одам ётган (ҳар хил анжомлар, кийим-кечак, тобут ва ҳоказо нарсалар бўлган) жойдир. Мозор деганда, қабрни ва унинг устидаги тепаликни, ёдгорлик, панжара, гуллар, гулчамбарларни ва ҳоказоларни тушуниш лозим. Объектив томондан жиноят қабрни ёки мурдани таҳ қирлашда, шунингдек, мурдадаги, қабр устида ёки ичидаги нарсаларни олишда ифодаланади. Қабрни таҳқирлаш деганда, унинг ковлаб ташланиши, қабр усти даги тошлар, ёдгорликлар, марҳумнинг хоки сақланаётган идишлар, панжараларнинг вайрон қилиниши, яшил ниҳолларнинг босиб-янчилиши, қабр тошларига беадаб ёзувлар ёзилиши ва ҳоказоларни тушуниш лозим. Мурдани таҳқирлаш деганда, мурданинг, унинг алоҳи да қисм- ларининг ташқарига чиқариб олиниши, мурданинг таниб бўлмас ҳолга келтирилиши, унинг хўрланиши тушунилади. Мурдадаги, қабр устидаги ёки ичидаги нарсаларни олиш қабрни таҳқирлашнинг кўринишларидан бири бўлиб, ана шу нарсаларнинг яширин ёки ошкора қўлга кирити лишидан иборатдир. Ушбу жиноят қабр устидаги ёки ичидаги нарсалар олинган ва айб дор уларни қўлга киритган пайтдан бошлаб тугалланган деб эътироф этилади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор қабрни таҳқирлаётганлигини англайди ва буни хоҳлайди. Жиноятнинг содир этилиш мотиви уни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Кўпгина

ҳол ларда, қабрни таҳқирлашда айбдор безорилик ниятлари ёки диний таассублар замирида (қандайдир маросим ўтказади) ҳаракат қилади. Мазкур жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Жамоат жойларида жамоат тартиби қоидаларига қасддан ҳурмат сиз лик билдириш билан бирга содир этилган ўзганинг мулкига шикаст етказиш ёки нобуд қилиш, қабрни ёки мурдани таҳқирлаш ЖК 134-моддаси ва 277- моддаси 2-қисми «п» банди билан квалификация қилинади. Одам ўғрилаш (ЖК 137-моддаси) Одам ўғрилашнинг бевосита объекти одамларнинг истаган ерда бўлиш эркинлигини кафолатловчи ижтимоий муносабатлар ҳисоб ланади. Мазкур жиноий қилмишнинг факультатив объекти жабрла нув чининг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлиги бўлиши мумкин. Объектив томондан жиноят ЖК 245-моддаси (Шахсни гаров сифатида тутқунликка олиш)да назарда тутилган ало матлар мавжуд бўлмаган ҳолда одам ўғрилашда ифода ланади. Одамни ўғрилаш деганда, одамни яширинча, ошкора ёки алдаш ёхуд ишончини суиистеъмол қилиш йўли билан ушлаш ва кейинчалик уни доимий яшаш жойидан бошқа ўғриланган одам зўрлик ишлатиб муайян мақсадда ушлаб туриладиган айбдор истаган жойга жойлаштириш тушунилади. Агар одам ўғрилаш вақтида жабрланувчининг баданига енгил ёки ўртача оғир шикаст етказилган бўлса, қилмиш жабрланувчининг соғлиғига шикаст етказганлик учун жавобгарлик назарда тутилган моддалар бўйича қўшимча квалификацияни талаб қилмайди, жиноят ЖК 137- моддаси 1-қисми билан баҳоланади. Айбдорлар ҳаракатларини ЖК 137-моддаси бўйича квалификация қилишда, шунингдек, ўғирланган шахс ушлаб турилган жой (турар жой ёки турар жой бўлмаган иншоот, автотранспорт воситаси, маҳал лий ер участкаси) ва у ушлаб турилган муддат аҳамиятга эга эмас.

Агар «жабрланувчи» «ўғри» билан келишиб, ўз турар жойини тарк этса ва ўзининг озод қилиниши учун «ўғри» ундан пул сўраса, қилмиш ЖК 137- моддаси билан квали фикация қилинмайди. Мазкур ҳолатларда жиноятнинг объектив томони – шахсни эгаллаб олиш, зўрлик билан ушлаб туриш ва кўчириш мавжуд бўлмай, товламачилик (ЖК 165-моддаси) ёки фирибгарлик (ЖК 168-моддаси) жиноятлари нинг таркиби мавжуд бўлади. Шунингдек, шахснинг ўз боласи ёки фарзандликка олинган бола сини бошқа ота-онаси ёки яқин қариндошлари қўл остидан уларнинг хоҳиш- иродасига қарши олиш одам ўғрилаш сифатида баҳоланиши мумкин эмас. Одам эркинлигидан маҳрум қилинган пайтдан эътиборан жиноят тугалланган деб ҳисобланади. Ўғриланган одам нинг озодликка қандай чиққанлиги — ҳуқуқни муҳофаза қи лувчи органлар томонидан озод қилинганлиги ёки ўғрилар нинг ўзлари томонидан қўйиб юборилган лиги қилмишни ЖК 137-моддаси билан квалификациясига таъсир кўрсат майди. Субъектив томондан одам ўғрилаш тўғри қасд билан содир этилади. Агар айбдор одам ўғрилаш орқали моддий жиҳатдан бойиш ёки моддий харажатлардан қутулишни ёхуд жиноят ни содир қилишда бошқа паст ниятларда (жинсий ниятлар, жабрланувчи ёки унинг яқин қариндошларига маънавий ва моддий зарар етказиш ва бошқ.) ҳаракат қилса, қилмиш ЖК 137- моддаси 2-қисми «б» банди билан квалификация қили ниши лозим. Ушбу жиноятнинг субъекти 14 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Одам ўғрилашда: а) вояга етмаган шахс ўғриланган бўлса: б) жиноят тамагирлик ёки бошқа паст ниятларда содир этилган бўлса; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бирик тириб содир этилган бўлса; г) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса, айбдорнинг қилмиши мазкур модданинг 2-қисми билан квали фикация қилинади.

Агар айбдор болани ўғрилаб, уни алмаштириб қўйган бўлса ва бунда тамагирлик ёки бошқа паст ниятни кўзлаган бўлса, унинг қилмиши ЖК 124- моддаси ва 136-модданинг 2-қисми «а», «б» банд лари билан жиноятларнинг жами бўйича квалификация қилиниши лозим. Одам ўғрилаш: а) ўта хавфли рецидивист томонидан содир этилган; б) оғир оқибатларга олиб келган бўлса, айбдор шахс ЖК 137-моддаси 3- қисми билан жавобгарликка тортилади. Зўрлик ишлатиб ғайриқонуний равишда озодликдан маҳрум қилиш (ЖК 138-моддаси) Мазкур жиноятнинг бевосита объекти жабрланган шахснинг шахсий (жисмоний) эркинлигини кафолатловчи ижтимоий муноса батлар ҳисобланади. Кўпгина ҳолларда, қўшимча объект сифатида шахснинг ҳаёти ва соғлиғи хавфсизлиги намоён бўлади. Жиноятнинг объектив томони зўрлик ишлатиб ғайри қонуний равишда шахсни ҳаракат қилиш эркинлигидан маҳрум этиш, жабрла нувчига нисбатан жисмоний ёки руҳий зўрлик ишлатиб, одамни унинг хоҳиш-иродасига қарши маълум бир жойда мажбуран ушлаб туриш мақсадида жабрланувчини банди қилиш, унга уйқу дорисини бериш, одамни алдаш йўли билан ўзи киришни истамаган хонага олиб кириш ва ҳоказолар, унинг қаерда бўлишини эркин танлаш ҳуқуқини чеклаш каби хатти-ҳаракатларни содир этишда ифодала - нади. Жабрланувчига нисбатан жисмоний ва руҳий зўрлик (жабрла нув чининг қаршилигини енгиш мақсадида уни боғлаш, уйқу дориси бериш, кишан билан қўзғалмай диган жисмларга бириктириш; жабр ланувчи ёки унинг яқин қариндошларига нисбатан зўрлик ишлатиш билан ёки мулкни нобуд қилиш билан қўрқитиб бинога қамаб қўйиш) қўлланилиши мумкин. Жабрланувчи ғайриқонуний равишда озодликдан маҳрум қилинган пайтдан эътиборан жиноят тамом бўлган деб ҳисобланади. Озодликдан маҳрум қилишнинг муддати айб дорларнинг ЖК 138-моддаси бўйича жавобгарлигига таъсир қилмайди.

Жиноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Жиноятнинг содир этилиш мотиви ва ундан кўзланган мақсад жиноятнинг квалификациясига таъсир қилмайди. Жиноят жабрланувчини маълум ҳаракатларни бажаришга мажбурлаш мақсадида уни қўрқитиш учун содир этилиши мумкин. Зўрлик ишлатиб ғайриқонуний равишда озодлик дан маҳрум қилиш безорилик ниятлари ёки ўч олиш мақ садида содир этилиши мумкин. Ушбу жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахслар бўлиши мумкин. Мазкур жиноятни содир этган мансабдор шахслар иш ҳолатларидан келиб чиқиб, ҳокимият ёки мансаб ваколатларини суиистеъмол қилганликлари учун (ЖК 205-моддаси), ҳокимият ёки ман саб ваколати доирасидан четга чиққанлик учун (ЖК 206-моддаси) ёки одил судловга қарши жиноятлар, масалан, қонунга хилоф равишда ушлаб турганлик ёки қамоқда ушлаганлик учун (ЖК 234-моддаси) жавобгарликка торти ладилар. Зўрлик ишлатиб ғайриқонуний равишда озодликдан маҳрум қилиш қуйидаги ҳолатларда ЖК 138-моддаси 2-қисми билан квалификация қилинади: а) жисмоний азоб бериш билан; б) ҳаёт ёки соғлиғи учун хавфли бўлган шароитда ушлаб туриш билан. Агар жабрланувчига бундай таъсир кўрсатиш одам ўлимига сабаб бўлса ва бунда ЖК 97-моддаси 2-қисми «ж» банди аломатлари бўлмаса, қилмиш ЖК 138-моддаси 2-қис ми «б» банди ва 102-моддаси билан квалификация қилини ши лозим. Туҳмат (ЖК 139-моддаси) Туҳмат қилишнинг бевосита объекти шахснинг шаъни ва қадр-қиммати ҳурмат қилинишини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ёки бошқача қилиб айтганда, шахсга ва унинг фаолиятига жамият томонидан баҳо бериш ҳисобланади. Қўшимча объект сифатида фуқароларнинг ҳаёти ва соғлиғи хавфсизлиги намоён бўлиши мумкин.

Шаън – бу жамиятнинг объектив фикри, шахснинг ижти моий баҳоси. Қадр-қиммат – мазкур хусусиятнинг шахс онгида акс этиши, яъни жамиятнинг объектив фикри асосида унга баҳо берилиши. Объектив томондан туҳмат ёлғонлигини била туриб, бошқа шахсни шарманда қиладиган уйдирмаларни тарқа тишда ифодаланади. Бунда агар шахсга айнан шу қилмиши учун унга нисбатан маъмурий жазо қўлланилганидан сўнг бир йил ичида шу қилмишни содир этса, ЖК 139- моддаси 1-қисми билан жавобгарликка тортилади. ЖК 139-моддаси 1-қисмида туҳматнинг барча зарурий белгилари санаб ўтилган: айбдор тарқатилаётган маълумот лар ёлғонлигини билган бўлиши, тарқатилган маълумотлар ҳақиқатга тўғри келмайдиган ва шарманда қилувчи , яъни жабрланувчининг шаъни ва қадр-қимматини камситувчи бўлиши лозим. Башарти айбдор бошқа шахс ҳақида уни шарманда қи лувчи, аммо ҳақиқатга тўғри келадиган маълумотларни тарқатган бўлса, уни туҳматда айблаб, жавобгарликка тортиб бўлмайди. Худди шундай агар айбдор томонидан тарқатилган маълумотлар ёлғон бўлмаса, туҳмат жинояти нинг таркиби мавжуд бўлмайди. Туҳмат қилувчи маълумотлар маълум бир фактлар, воқеа-ҳодисалар, ҳолатларга тегишли бўлиши керак. Маса лан, кимнидир фирибгар деб айтиш алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш фактини кўрсатган ҳолда амалга оши рилиши лозим. Акс ҳолда, мазкур ҳаракат туҳмат сифатида баҳоланади. Аниқ фактларни кўрсатмаган ҳолда умумий характердаги маълумотларни айтиш ҳақорат ҳисобланади. Туҳмат қилувчи маълумотларнинг учинчи асосий белгиси унинг маълум бир вақтга тегишли эмаслиги, яъни туҳмат келаси замонда эмас, балки ўтган ва ҳозирги замон тўғрисидаги маълумотларда ифодаланган бўлиши лозим. Келаси замонда бўлиши мумкин бўлган ҳаракатларни айтиш ҳақорат таркибини ташкил қилади. Масалан, шахс кимгадир унинг одам ўлдиришга қодирлигини айтиши.

Ёлғонлигини била туриб бошқа шахсни шарманда қила диган уйдирмаларни тарқатиш деганда, уларнинг ҳеч бўлмаганда бир шахсга маълум қилинишини тушуниш зарур. Уйдирмаларни тарқатиш усули ҳар хил бўлиши мумкин. Масалан, оғзаки, ёзма, бирор тасвир кўринишидаги лавҳа ва ҳоказо. Туҳмат жинояти айбдор томонидан била туриб ёлғон маълумот ларни ҳеч бўлмаганда бир шахсга етказганда тугалланган ҳисобланади. Субъектив томондан туҳмат фақат тўғри қасд билан содир этилади. Жиноятнинг мотив ва мақсади турлича бўлиши мумкин ва бу ҳолат қилмишнинг квалификациясига таъсир кўрсат майди. Истисно тариқасида, агар шахс тамагирлик ёки бошқа паст ниятларда жиноят содир этган бўлса, қилмиш ЖК 139-моддасининг 3-қисми «г» банди бўйича жавоб гарликка тортилади. Бу жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо шахс бўлиши мумкин. Агар туҳмат қилиш нашр қилиш ёки бошқача усулда кўпайти рил ган матнда ёхуд оммавий ахборот воситалари орқали содир этилган бўлса, қилмиш ЖК 139-моддаси 2-қисми билан квалификация қи линади. ЖК 139-моддаси 3-қисми билан қуйидаги ҳолларда жавобгар лик келиб чиқади: а) оғир ёки ўта оғир жиноятлар содир этишда айблаб; б) оғир оқибатлар келиб чиқишига сабаб бўлган ҳолда; в) хавфли рецидивист томонидан; г) ғаразгўйлик ёки бошқа паст ниятларда қилинган бўлса. ЖК 139-моддаси 3-қисми «а» бандида назарда тутилган туҳмат ни ёлғон хабар бериш (ЖК 237-моддаси) ва ёлғон гувоҳлик беришдан фарқлаш лозим. Туҳмат жиноятининг бевосита объекти жабрланув чининг шаъни ва қадр- қиммати ҳисобланади, ёлғон гувоҳлик бериш жиноятининг бевосита объекти эса одил суд лов фаолиятини таъмин ловчи ижтимоий муносабатлар ҳисобланади.

Ёлғон хабар беришда, туҳматдан фарқли равишда маълу мотлар нафақат ўтмиш ва ҳозирги вақтга, балки келажакка оид ҳам бўлиши мумкин. Масалан, ҳуқуқни муҳофаза қи лиш органларига шахсни жиноятга тайёргарлик кўраёт ганлиги ҳақида хабар бериш. Асосийси, ёлғон хабар бериш ва гувоҳлик беришда, ёлғон маълумотлар жиноят ишини қўзғатиш ва тегишли ҳукм чиқариш ваколатига эга бўлган органга берилади. Ёлғон хабар бериш ва гувоҳлик бериш да айбдорнинг қасди жабрланувчини жиноий жавобгарлик ка жалб қилишга, яъни уни судда айбли деб топишга қаратилган бўлади, туҳмат эса унинг шаъни ва қадр-қимматини камситишга қаратилади. Ҳақоратдан эса, туҳмат била туриб ёлғон ва шарманда қилувчи маълумотларни тарқа тиши билан фарқ қилади. Ҳақорат қилиш (ЖК 140-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти инсон ўзга шахснинг шаъни, қадрини ҳурмат қилинишини кафолатловчи, ўз шахсининг қадрини субъектив англашини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ҳисоб-ланади. Факультатив объект сифатида ҳақоратланган инсоннинг соғлиғи кўрсатилиши мумкин. Объектив томондан ҳақорат шахснинг шаъни ва қадрини номаъқул кўринишда ерга уриш ҳисобланади. Шу билан бирга жавобгарлик ЖКнинг 140-моддаси 1-қисми билан йил давомида худди шундай ҳаракатлар учун маъмурий жавобгарликка тортилгандан юзага келади. Ҳақорат – бу жабрланувчи шахсининг номаъқул кўриниш даги салбий баҳоси бўлиб, шахснинг шаъни ва қадр-қимматини ерга уради, унинг маънавий қиёфасини ҳам атрофидагилар назарида, ҳам ўзининг назарида поймол қилади. Ҳақорат турли кўринишларда ва усулларда намоён бўла ди. У фақат оғзаки, ёзма, бевосита тегмасдан тана ҳаракат лари орқали (жабрла нувчи тарафга қараб туфлаш, хунук қилиқлар билан ва ҳ.к.) ва бево сита тегиш билан тана ҳара катлари орқали, лекин жабрланувчига жисмо ний зарар етказмасдан (итариб юбориш, кийимларини йиртиш ва ҳ.к.) содир этилиши мумкин. Кўпчилик ҳолларда, ҳақорат бево сита рўй беради, лекин у

билвосита ҳам бўлиши мумкин. Бундай ҳол лар да, 140-модда бўйича жавобгарлик фақат айбдор жабрланувчига ҳақо ратлари етиб боришига ишонган тақдирдагина қўлланилиши мумкин. Шахснинг шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаш деганда, инсонга нисбатан салбий баҳо берилиши тушунилади ва ҳақорат нинг таркиби учун бу баҳоларнинг ёлғон ёки ростлиги аҳамиятсиздир. Ҳақоратли ибораларнинг таркиби турлича бўлиши мумкин, бу ҳақорат қилувчининг «ихтирочилигига» боғлиқ. Қоида бўйича, шахс нинг номаъқул кўринишда баҳоланиши цензурага зид тарзда гапирилишдан иборат бўлади. Шуни ёдда тутиш керакки, ҳақорат доимо айнан бир кишига қара тилган бўлади. Манзилсиз айтилган уятсиз сўз ва сўкиниш лар безорилик сифатида квалификация қили ниши мумкин. ЖКнинг 140-моддасига биноан шахснинг шаъни ва қадр-қим матини таҳқирлашга қаратилган уятсиз ҳаракатларни содир этилган вақтидан бошлаб, жабрланувчига нисбатан зарар етган ёки етмаган лигидан қатъи назар, жиноят тугалланган ҳисобланади. Субъектив жиҳатдан ҳақорат фақатгина тўғри қасддан содир этилиши мумкин. Айбдор жабрланувчининг шаъни ва қадр-қимматини ножўя усулда поймол этаётганини билади ва шуни хоҳлайди. Ҳақорат нинг мотиви турлича бўлиши мумкин ва содир этилган жиноятнинг квалификациясига таъсир этмайди, безорилик мотиви бундан мустасно. Жиноятнинг субъекти – 16 ёшга тўлган ақли расо, жис моний шахс. Нашр қилиш ёки бошқача усулда кўпайтирилган матнда ёки оммавий ахборот воситалари орқали ҳақорат қилин ганда, айбдор ЖКнинг 140-моддаси 2-қисмига биноан жавобгар ликка тортилади. ЖКнинг 140-моддаси 3-қисми билан жавобгарликка тортиш қуйи - даги ҳолатда вужудга келади: а) жабрланувчининг ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муносабати билан боғлиқ бўлса; б) хавфли рецидивист ёки туҳмат қилганлиги учун илга ри суд ланган шахс томонидан қилинган бўлса.

Ҳақоратни безориликдан ажратиш керак ва бу ерда мотив ва мақсад ҳақоратнинг содир этилишида асосий роль ўйнай ди. Қасддан безорилик мақсадида нолойиқ кўринишда шахс шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаш (қоида бўйича, жа миятда айбдор томонидан одоб-ахлоқ қоидаларининг бузи - лиши) бошқа зарур белгилар мавжудлигида ЖКнинг 277-моддаси (Безорилик) билан квалифи кация қилинади ва ЖКнинг 140-моддаси бўйича қўшимча квалифи кация қилишни талаб этмайди. Фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилигини бузиш (ЖК 141-моддаси) Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 18-мод дасида «Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркин - ликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижти моий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун олдида тенглиги» белгиланган. Жиноятнинг бевосита объекти фуқаронинг шахсий ҳуқуқларини амалга ошириши борасидаги ижтимоий муноса батлар ҳисобланади. Объектив томондан жиноят фуқароларнинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, шахсий ёки ижтимоий ҳола тидан келиб чиққан ҳолда, ҳуқуқ ларининг бевосита ёки билвосита бузилиши ёки чекланиши да намоён бўлади. Фуқароларнинг ҳуқуқларини бевосита ёки билвосита бузиш ёки чеклаш ёхуд фуқароларга бевосита ёки билвосита имтиёзлар бериш дейилганда, дискриминация, фуқароларнинг бирини бошқасидан устун қўйиш тушунилади. Дискриминация, яъни муайян бир шахснинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижти моий келиб чиқиши, шахсий ёки ижтимоий ҳолатидан келиб чиққан ҳолда давлат, жамият, маданий ишлар ёхуд бошқа фао лиятда иштирок этиши учун тўсқинлик қилиш ёки ўз ҳуқуқ ва эркинликларидан фойдаланишига ёки уларни амалга оширишига тўсқинлик қилишда намоён бўлади.

Масалан, ишдан бўшатиш, рўйхатга олишдан бош тор тиш, ишга олишда, ўқишга киришда ирқи, жинси, миллати дан келиб чиқиб ва ҳоказо. Кўрилаётган жиноят ҳаракат орқали ҳам, ҳаракатсизлик орқали ҳам содир этилиши мумкин. Субъектив томондан фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилиги ни бузиш қасддан содир этилган жиноятдир. Қасд тўғри ёки эгри бўлиши мум кин. Бунда аниқ мақсад бўлмас лиги мумкин. Асосийси жиноят нинг мотивидир, шунинг дек, ЖК 141-моддаси 1-қисмида кўрсатилган вазиятлардан бирини, жабрланувчига нисбатан тааллуқли ҳаракатни айбдор томонидан содир этилишидир. Жиноятнинг субъекти – 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс. Жиноят субъекти мансабдор шахс бўлган ҳолларда содир этилган жиноят зарур бўлганда мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш (ЖК 205-моддаси), ҳокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш (ЖК 206-мод даси) деб ЖКнинг Махсус қисми тегишли моддаси билан қўшимча равишда квалификация қилиниши зарур. Айбдорнинг жинояти, агар тенг ҳуқуқлиликнинг бузилиши зўрлик ишлатиб содир этилган бўлса, ЖКнинг 141-моддаси 2-қисми билан квалификация қилинади. Фуқароларнинг турар жойи дахлсизлигини бузиш (ЖК 142-моддаси) Турар жой дахлсизлиги Ўзбекистон Республикаси Конс титуцияси билан кафолатланади, яъни Конституциянинг 27-моддасида «ҳеч ким қонун назарда тутган ҳоллардан ва тартибдан ташқари бировнинг ту рар жойига кириш, тинтув ўтказиш ёки уни кўздан кечириши мумкин эмас», деб қайд этилган. Жиноятнинг асосий бевосита объекти бўлиб фуқаролар нинг турар жой дахлсизлиги бўйича конституциявий ҳу қуқини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар ҳисобла нади. Қўшимча объект сифатида, шахсий дахлсизлик, соғ лиқ, шахсий эркинликни таъминловчи ижтимоий муноса батлар ҳисобланади.

Объектив томони турар жойга унда яшовчилар эркига хилоф равишда зўрлик ишлатиб ғайриқонуний бостириб киришдан иборатдир. Турар жойга унда яшовчиларнинг эркига хилоф равишда зўрлик ишлатиб ғайриқонуний бостириб кирилганда ЖК 142-моддаси билан жиноий жавобгарлик келиб чиқади. Ғайриқонуний бос тириб кириш зўрлик ишлатмасдан содир этилган ҳолатда айбдорнинг ҳаракатлари жиноий жавобгарликка тортил майди. Жиноят зўрлик ишлатиб турар жойга бостириб кирилган вақтидан бошлаб вужудга келган оқибатлардан қатъи назар, тамомланган деб топилади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Айбдор ўзининг зўравонлик ҳаракатлари билан фуқароларнинг уй-жойга бўлган конституциявий ҳуқуқ ларини бузаётганини англайди ва буни хоҳлайди. Ушбу жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Турар жойга унда яшовчиларнинг эркига хилоф равишда зўрлик ишлатиб ғайриқонуний равишда бостириб кириш мансабдор шахс томонидан содир этилганда, унинг ҳаракатлари ЖК 206-моддаси бўйича квалификация қилинади. Бировнинг мол-мулкини талон-торож қилиш мақсадида турар жойга кириш ўзгалар мол-мулкини ўғирлаганлик учун жавобгар ликни назарда тутадиган тегишли моддалар доирасига киради ва ЖК 142-моддаси билан қўшимча баҳолашни талаб қилмайди. Фуқароларнинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш (ЖК 144-моддаси) Конституциянинг 35-моддасига кўра, «Ҳар бир шахс бевосита ўзи ва бошқалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халқ вакилларига ари за, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.

Аризалар, таклифлар ва шикоятлар қонунда белгиланган тартибда ва муддатларда кўриб чиқилиши шарт». Фуқароларнинг ариза, таклиф ва шикоятлари билан ваколатли давлат органларига муассасалар, халқ вакилларига мурожаат қилишини таъмин - ловчи ижтимоий муносабатлар ЖК 144-моддасида назарда тутилган жиноятнинг асосий бевосита объекти бўлиб ҳисобланади. Содир этилган жиноят натижасида қандай зарар етказилишига қараб, фу қаронинг қадр- қиммати, шахсий, мулк ҳуқуқини таъминловчи ижтимоий муносабатлар қонунчилик бузилиши нинг қўшимча объекти ҳисобланади. Ушбу жиноят объектив томондан мурожаатни кўриб чиқишдан сабабсиз бош тортиш, мурожаатни кўриб чиқиш муддатларини узрли сабабларсиз бузиш асосида қонунга зид қарор қабул қилиш ёхуд фуқаро - ларнинг шахси, ҳаётига доир маълумотларни ошкор этиш, шунингдек, фуқаролар нинг мурожаатлари тўғрисидаги қонун ҳужжат ларини, фуқа - роларнинг ҳуқуқлари ёки жамият ва давлат билан муҳофаза этиладиган манфаатларига жиддий зарар етказадиган ҳолда бузиш ҳисобланади. Фуқаролар, жамият ва давлатнинг қонун билан муҳофаза этила диган манфаатларига ва ҳуқуқларига жиддий зарар етказилган вақтдан бошлаб, жиноят тамом бўлган деб топилади (ЖК 144-моддаси 1-қисми). Фуқарони давлат органи га, корхона, муассаса, ташкилот ёки жамият бирлашмасига мурожаат қилганлиги ёки мурожаатда баён этилган тан қиди, шунингдек, бошқача шаклда танқид қилганлиги учун мансабдор шахс томонидан таъқиб қилиниши ЖК 144-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жи ноятнинг объектив томони бўлиб ҳисоб ланади. Масалан, ноқонуний равишда ишдан бўшатиш, асоссиз равишда кам маошли ишга ўтказиш, қонуний имтиёзлардан маҳрум қилиш ва ҳоказо. ЖК 144-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жи ноят субъектив томондан тўғри ёки эгри қасддан со дир этилиши мумкин. Жиноятни квалификация қилиш учун фуқароларнинг мурожаати ҳақидаги қонунчиликни бузиш мотиви ва мақсади аҳамиятсиздир.

ЖК 144-моддаси 1-қисми бўйича жиноятнинг субъекти 18 ёшга тўлган, ақли расо жисмоний шахс, давлат муассасаларида ёки ўзини ўзи бошқариш органларида хиз мат лавозимига эга бўлган шахс, яъни махсус субъект ало - матларига эга бўлиши керак. ЖК нинг 144-моддаси 2-қисми бўйича эса фақатгина мансабдор шахс субъект бўлиши мумкин. Виждон эркинлигини бузиш (ЖК 145 - моддаси) Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 31-моддасига кўра, ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқу қига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйил майди. Виждон эркинлигини бузиш жиноятининг асосий бево сита объекти Конституция билан кафолатланган виждон ва эътиқод эркинлигини, диний ташкилотларнинг қонуний фаолиятини таъминловчи ижти моий муносабатлар ҳисоб ланади. Қўшимча бевосита объект бўлиб фуқаролар соғ лиғи ҳимояси бўйича ижтимоий муносабатлар ҳисоб ланади. ЖК 145-моддаси жиноят таркибининг учта турини назарда тутади. Объектив томондан ЖК 145-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят диний ташкилотнинг қонуний фаолиятига ёки диний маро симларни ўтказишга тўсқинлик қилишда намоён бўлади. Диний маросимлар деганда, диний таълимот, тоат-ибодат қилиш ва бошқа урф-одатлар (масалан, чўқинтириш, суннат қи лиш, никоҳ ўқитиш, дафн маросими ва ҳоказо) ни, маълум бир тимсолий ҳаракатларни кўпчилик билан амалга оширишни тушуниш лозим. ЖК 145-моддаси 2-қисмида назарда тутилган жиноятнинг объек тив томонига вояга етмаган фуқароларни ўз хоҳишига қарши, ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар хоҳишига қарши диний ташкилотларга жалб қилиш ҳамда диний таълимотларини ўргатиш киради. ЖКнинг 145-моддаси 3-қисмида назарда тутилган виждон эркин лигини бузишнинг объектив томони диний фаолиятнинг:

– фуқароларнинг ўз фуқаролик ҳуқуқларини амалга оши ришлари ёки фуқаролик бурчларини бажаришларига (маса лан дам олиш ҳуқуқи, касбий бурч, ота-оналар бурчи ва ҳоказо) тўсқинлик қилиш; – мажбурий бадаллар йиғиш ва диндорлардан пул йиғиш ёки ин сон шаънини ва қадрини поймол қилувчи чораларни қўллаш (масалан, диний маросимларга фақат моддий ҳисса қўшиш, қурбонлик қилиш шарти билан қатнашишга рухсат бериш, у ёки бу диний қонун-қоидаларни бузганларга нис батан «Жарима санкцияларини» қўллаш ёки шахс шаъни, қадр- қимматини поймол қилиш даражасида муомала қилиш); – диний таълимот олиш ва фуқаро томонидан динга бўл ган му носабати, динга эътиқод қилиши ёки қилмаслиги, диний маросимлар ва тадбирларда иштирок этиши ёки иштирок этмаслигига мажбурлаш (бу ҳолатда мажбурлаш қоида бўйича жабрланувчига руҳий таъсир ўтказиш, кўнди риш, таҳдид қилиш ёки кўрсатилган амалларни бажаришга мажбур бўладиган шароит яратиш йўли билан амалга оширилади); – баданга енгил ёки ўртача оғир шикаст етишига олиб келадиган диний маросимларни (масалан, инсоннинг бирор аъзосига озор бериш, узоқ вақт очликда сақлаш ёки ЖКнинг 105- ёки 109-моддаларида назарда тутилган оқибатларга олиб келган қийноқни амалга ошириш) ўтказишни ташкил қилиш билан изоҳланади. Субъектив томондан ЖКнинг 145-моддасида назарда тутилган жиноят тўғри қасддан содир этилади. Жиноятни квалификация қилиш учун мотив ва мақсад аҳамиятга эга эмас. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Мансабдор шахс турли усуллар билан фуқа роларнинг виждон эркин лиги ва эътиқод қилиш ҳуқуқини бажаришга ўз лавозимидан фойда ланган ҳолда тўсқинлик қилса, унинг ҳаракатларини аниқ ҳо латдан келиб чиқиб ЖК 205-моддаси «Ҳокимият ёки мансаб вако латини суиистеъмол қилиш» ва 206-моддаси «Ҳокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш» бўйича квалификация қилиш лозим.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76). 6. Уголовно-процессуалний кодекс Республики Узбекистан. – Т.: Адолат, 1999.

Похожие

Шахснинг озодлиги, шаъни ва қадр-қимматига қарши жиноятлар

Зўрлик ишлатиб содир этиладиган жиноятларда вояга етмаган жабрланувчиларни ижтимоий ҳимоялаш

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқиш амалиётига доир айрим мулоҳазалар

Чакана ва улгуржи олди-сотди шартномаси

Тезкор ходимнинг ўғрилик жинояти фош этилганидан кейин бошқа жиноий шериклар ва эпизодларни аниқлаш бўйича вазифалари