O'zbekistonning geosiyosiy imkoniyatlari va tashqi siyosatining asosiy demokratik tamoyillari - Юриспруденция - Рефераты

O'zbekistonning geosiyosiy imkoniyatlari va tashqi siyosatining asosiy demokratik tamoyillari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92 KB

O'zbekistonning geosiyosiy imkoniyatlari va tashqi siyosatining asosiy demokratik tamoyillari Reja: 1. O'zbekiston va jahon hamjamiyati. O'zbekiston - BMT a'zosi. 2. O'zbekiston tashqi siyosatining demokratik tamoyillari va mudofaa doktrinasi.

Globallashuv sharoitida O'zbekistonning demokratik dunyoga integrallashuvi muammolari. O'zbekiston va jahon hamjamiyati. O'zbekiston - BMT a'zosi. O'zbekistonning mustaqillikkachiqishi, uning jahon hamjamiyatiga qo'shilishiga imkon yaratdi. SSSR parchalanib, dunyodagi kuchlar nisbati o'zgardi. Ikki qutblilik barham topdi. Dunyoda ko'pqutblilik paydo bo'ldi. Mamlakatimiz hayotida tub burilish yasalib, mustaqilikka erishdi, istiqlol o'z nurafshon iliqliklari bilan mamlakatimiz aholisi qalblarini yayratdi. O'z taqdirini o'zi hal qiladigan xalqaro hamdo'stlikning tang huq qiy a'zosi – mustaqil O'zbekiston davlati paydo bo'ldi. Ammo hali dunyoda echimini kutayotgan muammolar serob. Mustaqil mamlakatlarning oldida juda ko'p iqtisodiy qiyinchiliklar mavjud. Bundan tashqari Prezident Islom Karimovning “O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarida qayd qilinganidek: “Mamlakatlar, xalqlar o'rtasida, bir mamlakat ichida esa ayrim ijtimoiy guruhlar o'rtasida iqtisodiy va ijtimoiy tabaqalanish kuchayib borayotganligi, bularning barchasi dunyo hali ham avvalgidek mo'rt bo'lib turganligi va avaylab munosabatda bo'lishni talab qilayotganligini” 81 alohida qayd etdilar. Demak, mustaqil davlatlarni, shu jumladan, O'zbekistonning xavfsizligini ta'minlash uchun yuqoridagi holatlarni hisobga olish davr talabidir. Prezident kitobida bu holatlar quyidagicha qo'yilgan: 1. Xavfsizlikni qanday saqlab qolish lozim? 2. Barqarorlikni qanday ta'minlash darkor? 3. Taraqqiyot yo'lidan sobitqadam rivojlanishiga nimalar hisobiga erishish mumkin? Prezident Islom Karimov kitobning muqaddimasida “Bu yorug' olamda biz kimmiz va na bir sir-sinoatmiz, qayoqqa qarab ketayapmiz? Insoniyat yangi –XXI asrga qadam qo'yganida bizning o'rnimiz qaerda va qanday bo'ladi?” degan savolni qo'yadi. Mazkur savollarga Prezidentimiz Islom Karimov javob berib dunyoda yangi mustaqil davlatlar paydo bo'lib, ularning oldidagi murakkab va qiyin vazifalarni qayd etadi. “Bu davlatlar, - deb yozgan Islom Karimov, - mustaqil

rivojlanish va ijtimoiy munosabatlarni yangilash yo'liga qadam qo'ydi. Ular dunyodagi boshqa mamlakatlar orasida o'z mavqeini mustahkamlashga intilmoqda. Tenglar orasida teng bo'lishga, jahon maydonining tarkibiy qismiga aylanishga harakat qilmoqda. Bu davlatlar oldida muvaffaqiyotsiz, chippakka chiqqan tarixiy tajribaning fojiali oqibatlarini qisqa davr ichida bartaraf etish vazifasi turibdi. Ular zamonaviy bozor iqitsodiyotiga ega bo'lgan, odamlar munosib turmush kechirishini ta'minlay oladigan, insonning huquq va erkinliklarini himoya qila oladigan chinakam demokratik jamiyat qurishdek murakkab vazifani hal etish zarur. O'zbekiston ham ana shunday davlatlar jumlasiga kiradi”. 82 Bunday xulosa juda to'g'ri bo'lib, unda adolat nafasi ufurib turibdi, haqiqiy insonparvarlik shu. Bu joyda har qanaqa zo'ravonlik ketmaydi, o'zaro tenglik palak yozadi. Adolatli xulosadan bag'ring to'ladi. Ayniqsa Prezident Islom Karimovning “Tenglar orasidagi tenglik” jumlalarining qimmati beqiyosdir. Bunda nafaqat O'zbekistonning yo'li aniq ko'rsatib berilgan, balki mintaqadagi davlatlarning har birining orzu-umidlari, kelajagi ko'rsatib o'tilgan. O'tish davrining qiyinchiliklari juda ko'p muammolarni keltirib chiqarayapti. Bularni engish uchun katta aql-idrok, kuchli siyosatdonlik darkor. “Suveren davlatning har bir rahbari, har bir etakchisi, - deb yozadi o'z kitobida Prezidentimiz Islom Karimov, - oddiy kishilar ishonch bildirib uning zimmasiga yuklagan juda katta burch va mas'uliyatni teran anglab, o'z hayotini hamisha tinchlik, osoyishtalikni saqlash, avaylash, va mustahkamlashga qaratmog'i lozim”. 83 Shunday ulkan vazifalar va katta javobgarlik Yurtboshimiz Islom Karimovning ham zimmalarida bor. Mamlakatimizning tashqi siyosati ham Islom Karimov nomi bilan bog'liq, istiqlolni e'lon qilgan kun – 1991 yil 31 avgustda “Mustaqillik haqidagi Bayonoti” qabul qilindi. Istiqlolimizning tamal toshini ko'ygan mazkur xujjatda: “Xalqaro hamjamiyatning to'la huquqli a'zosi bo'lgan O'zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarda mustaqil davlat, xalqaro huquq sub'ekti sifatida qatnashadi, uning maqsadlari mustahkam tinchlik, qurolsizlanish, o'z hududini qurol- yarog'lardan

xoli qilish, yadroviy qurolni va boshqa ommaviy qirg'in qurollarini yo'qotish, suveren davlatlar o'rtasidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishga kuch ishlatish va tazyiqqa yo'l qo'ymaslikdan iborat”, 84 deyilgan. Ha, O'zbekiston mustaqillikka erishgach, birinchi kunlaridanoq, xalqaro munosabatlarda, tinchlik, qurolsizlanish va o'zaro hurmat yo'lini qo'ydi. O'zbekistonning tashqi siyosatining huquqiy asoslari - O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyada muhrlandi. “O'zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to'la huquqi sub'ektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tinchligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegeralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo'l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalari va me'yorlariga asoslanadi. Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta'minlash maqsadida ittifoqlar tuzishi, hamdo'stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin”. 85 Mamlakatimiz Bosh Qomusida qayd etilgan ta'riflarda davlatimiz tashqi siyosatning tamoyillari o'z aksini topgan. “O'zbekistonning – dedi, Yurtboshimiz, - milliy manfaatlariga mos keladigan, ko'p tomonlama faol tashqi sisyoatni amalga oshirish – davlatimizning mustaqilligini mustahkamlash, iqtisodiy qiyinchiliklarni bartaraf etish va xalq turmushini yaxshilashning zarur sharti va g'oyat muhim vositasidir”. 86 Mustaqil O'zbekiston Respublikasi Birlashlan Millatlar Tashkilotiga 1992 yil 2 martda qabul qilindi, uning bayrog'i Birlashgan Millatlar Tashkilotining N'yu-Yorkdagi qarorgohi oldida boshqa davlatlar bayroqlari qatoridan joy oldi. O'zbekiston Prezidenti Islom Karimov 1993 yil 28 sentyabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida ma'ruza qildi. “Bizning tasavvurimizda, dedi Yurtboshimiz Islom Karimov, - Birlashgan Millatlar Tashkiloti- barcha davlatlarning, mintaqalarning, butun jahon hamjamiyatining eng muhim muammolarini muhokama qilish va echish uchun tuzilgan noyob tashkilotdir. BMT - bu xalqlarning tinch-totuv yashashga bo'lgan ezgu irodasining buyuk ramzi, insoniyat ma'naviy taraqqiyotining yorqin nishonasidir” 1 . Ha, BMT

jahon ko'zgusi, unda butun olam ko'rinib turadi. Yurtboshimiz mazkur chiqishida Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni mustahkamlash, qo'shni Afg'onistonda birodarkushlik urushini to'xtatish, Markaziy Osiyoni yadro qurolidan ozod zonaga aylantirish, narkobiznesga qarshi kurashda barcha davlatlar xatti-harakatlarini muvofiqlashtirish, Markaziy Osiyoda ekologik, ayniqsa, Orol dengizini saqlab qolish kabi masalalarni ko'tarib chiqdi. Mustaqil O'zbekistonning jahon hamjamiyatiga qo'shilishi uning juda ko'plab xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish yo'lini ochdi. 1993 yil yanvarda O'zbekiston parlamenti Evropada Xavfsizlik va Hamkorlik (EXHT) Parlament Assambleyasini a'zosi bo'ldi. 1995 yil iyul oyida O'zbekiston - NATOning “Tinchlik yo'lida hamkorlik” dasturiga qo'shildi. O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini dunyodagi 200ga yaqin davlat tan oldi, ularning qariyb hammasi bilan diplomatik, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy- te'nikaviy va madaniy aloqalar o'rnatildi. O'zbekistonda 88 xorijiy mamlakatlar va xalqaro tashkilotlarning, 24 hukumatlararo va 13 nohukumat tashkilotlarning vakolatxonalari faoliyat ko'rsatilayapdi (Ma'lumotlar 1998 yilgacha). Dunyodagi 20dan ortiq davlatda - AQSh, Germaniya, Frantsiya, Yaponiya, Xitoy va boshqalarda O'zbekistonning elchixonalari ishlab turibdi. O'zbekistonning mustaqillikka chiqishi jahon hamjamiyatining teng huquqli a'zosiga aylantirdi. O'zbekistonning jahonga chiqishi, mamlakatdagi demokratik jarayonlarni rivojlantirish imkonini yaratdi. O'zbekistonning Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a'zo bo'lishi, uni jahonga tanitdi. Davlatimiz boshlig'ining Birlashgan Millatlar Tashkiloti minbaridagi chiqishlari keng jamoatchilik tomonidan iliq kutib olindi, ayni vaqtda Yurtboshimiz dolzarb muammolarni ko'tarib, jahon hamjamiyatini e'tiborini terrorizmga, xalqaro ekstremizmga qarshi chiqishiga qaratdi. Orol muammosini ko'tarib chiqib, yana bir savob ishga qo'l urdi.

O'zbekiston tashqi siyosatining demokratik tamoyillari va mudofaa doktrinasi Davlatning mustaqilligi va uning taraqqiyoti jahon hamjamiyati bilan juda ham bog'liq. Shuning uchun yosh mamlakatni tashqi siyosat bobida o'z yo'li bo'lishi tabiiy. Ular quyidagicha: 1. Eng avvalo tashqi siyosatda O'zbekistonning milliy-davlat manfaatlarini hisobga olgan holda yondashadi. Mustaqil O'zbekiston biror mamlakatga qaram bo'lib qolishlikdan saqlanadi. 2. O'zbekiston boshqa davlatlar bilan o'zaro munosabatda umumbashariy qadriyatlarga suyanib, xalqaro maydonda tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash uchun, mojarolarni tinch yo'l bilan hal qilishga kurashadi. O'zbekiston yadrosiz mintaqa bo'lib qoladi, tajovuzkor harbiy bloklar va uyushmalarga kirish niyati yo'q. 3. Respublika tashqi siyosatida teng huquqlilik va o'zaro manfaatdorlik, boshqa mamlakatlarni ichki ishlariga aralashmaslikdir. 4. Mafkuraviy qarashlardan qat'iy nazar, tashqi siyosatda barcha davlatlar bilan tinchliksevar keng iqtisodiy aloqalar o'rnatishga intiladi. 5. Xalqaro huquq normalarini O'zbekiston hurmat qiladi. 6. O'zbekiston to'la ishonch printsiplari asosida ikki tomonlama va ko'p tomonlama tashqi aloqalarni o'rnatish va rivojlantirish uchun harakat qiladi. “Tashqi siyosiy faoliyatimizda, - dedi Islom Karimov, - suverenitetni hurmat qilish, barqarorlikni va ichki ishlarga aralashmaslikni himoya qilish, atom qurolini va boshqa turdagi ommaviy qirg'in vositalarini taqiqlash va ommalashtirmaslik qoidalari asos qilib olingan” 1 . Tashqi siyosatda Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligini tashkil qiluvchi mamlakatlar bilan ko'p tomonlama munosabatlarni rivojlantirish O'zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo'nalishi bo'lib qolaveradi. O'zbekistonning mustaqillikka chiqishi uning jahon hamjamiyatiga qo'shilishiga, teng huquqli a'zosi bo'lishni keng imkoniyatlarini yaratadi. Mana, bosib o'tilgan yo'lga boqar ekanmiz, jonajon O'zbekistonimizning jahonga

tanilishida keng ko'lamli, asrlarga tatigulik ishlar qilindi. Bugungi kunda O'zbekistonni 165ta davlat tan oldi. Dunyodagi 120dan ortiq mamlakat bilan diplomatik munosabatlar o'rnatilgan. Mamlakatimizda 35ta chet el davlatlarining elchixonalari faoliyat ko'rsatayapti. “Biz, - deb yozdi Islom Karimov, - jahon hamjamiyatidagi integratsiyalashuv haqida gapirganimizda, eng avvalo, Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyatida ishtirok etishimizni nazarda tutamiz”. 87 Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Xalqaro moliya korporatsiyasi, Evropa Tiklanish va Taraqqiyot banki va boshqa yirik tashkilotlarning teng huquqli a'zosimiz. O'zbekiston tashqi siyosatining Evropa yo'nalishiga katta e'tibor berilgan. Ha, Evropa juda katta qit'a, u bilan hamkorlikning natijasi yaxshi bo'ladi. AQSh va boshqa mamalakatlar bilan hamkorlik yo'llari ham belgilangan. Prezident Islom Karimovning asarlarida O'zbekistonning tashqi iqtisodiy va siyosiy tamoyillari quyidagilarga asoslangan. 1) O'zaro manfaatlarni har tomonlama hisobga olgan holda davlat milliy manfaatlarining ustunligi; 2) Teng huquqlilik va o'zaro manfaatdorlik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; 3) Mafkuraviy qarashlardan qat'I nazar, hamkorlik uchun ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va xavfsizlikni saqlashga sodiqlik; 4) Xalqaro huquq normalarining davlat ichki normalaridan ustuvorligi; 5) Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko'p tomonlama kelishuvlar asosida rivojlantirish. Demak, O'zbekistonning tashqi siyosati demokratik tamoyillarga asoslangan. Bu holat mamlakatimizda kechayotgan demokratik o'zgarishlarga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Davlatimizdagi demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish, uning mudofaa qobiliyatini qanchalik mustahkamligiga bog'liq. Istiqlolning birinchi kunlaridanoq mamlakatimizda mudofaaga katta e'tibor berdi. Qurolli kuchlarimizning jangovarligini oshirish davlatimizning doimiy e'tiborida, mudofaa doktrinasi - Qurolli Kuchlarimizning mustahkamlanishiga kafolat.

Mamlakatimizda Davlat mudofaasini huquqiy asoslari yaratilgan. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XXVI bobi Mudofaa va Xavfsizlikka bag'ishlangan. “O'zbekiston Respublikasi qurolli kuchlari O'zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi”. 88 Ha, Davlat mudofaasi, uning suverenitetligini asrash, har bir fuqaroning konstitutsiyaviy burchidir. Mamlakatlarimiz sarhadlarining daxlsizligi va hududiy yaxlitligini saqlash, el-yurtimizning osuda hayotini ishonchli himoya qilishga qodir, zamonaviy qurol- aslaha va texnika bilan ta'minlangan, yaxshi tayyorlangan va bugungi kun talablariga to'liq javob beradigan, son jihatidan ixcham va harakatchan Qurolli Kuchlarni vujudga keltirish - O'zbekistonimizning buyuk kelajagini barpo etish yo'lidagi eng muhim vazifalardan biridir. O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari o'z faoliyatida quyidagi tamoyillarga amal qiladi: 1) qonun ustuvorligiga; 2) markazlashgan boshqaruv va yakkaboshchilikka; 3) doimiy jangovar va safarbar holatdagi tayyorgarlik; 4) fuqarolarning umumiy harbiy majburiyati; 5) kollektiv xavfsizlik tizimini barpo etish; 6) harbiy intizomga rioya qilish; 7) partiyasizlik; 8) harbiy xizmatchilar va oila a'zolarini himoyalash. Birinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasining Oliy Majlisining 2 sessiyasi (1995 yil 5 may) da O'zbekiston Respublikasining Harbiy doktrinasi loyihasi muhokama uchun matbuotda e'lon qilindi. Oliy Majlisning birinchi chaqiriq 3- sessiyasida 1995 yil 30 avgustda qabul qildi. Xalqaro huquqiy hujjatlarning umum e'tirof etilgan normalari hisobga olingan.

Harbiy doktrina 3 qismdan iborat. 1-qismda - Umumiy qoidalar. Bunda doktrina mamlakat mudofaa siyosatini negizini tashkil etadi, mamlakatimiz milliyxavfsizligi kontseptsiyasining tarkibiy qismi ekanligi qayd etildi. 2-qismida - Doktrinaning siyosiy tomonlari bayon qilinib, urushni oldini olish - bosh strategik yo'nalish ekanligi qayd etilgan. 3-qismda - Doktrinaning harbiy-tashkiliy jihatlari, deb nomlanib, Markaziy Osiyo mintaqasining o'ziga xos xususiyatlari ko'rsatilgan. Xavf tug'ulsa qilinishi kerak bo'lgan vazifalar belgilangan. Qurolli Kuchlarni har tomonlama doimo tayyor turishga erishish. Doktrinada urush chog'ida qilinishi kerak bo'lgan tadbirlar o'z aksini topgan. Aholini mudofaaga tayyorlash tadbirlari belgilangan. Mudofaa doktrinamiz xalqaro talablar darajasida. Mudofaa doktrinamizga muvofiq, Mudofaa vazirligi va Chegara qo'shinlari bo'linmalarini, Ichki ishlar vazirligi va Milliy xavfsizlik xizmatining maxsus qismlarini, shuningdek, boshqa idoralarning harbiy tuzilmalarini o'z ichiga olgan Qurolli Kuchlarimiz tuzilgan. Qurolli Kuchlarni isloh qilish mamlakat xavfsizligini ta'minlash nuqtai nazaridan amalga oshirilyapti. Qurolli Kuchlarimizning jangovarligi talab darajasida bo'lib, mamlakatimizda demokratik jamiyat qurilishiga sharoit yaratdi. Ayni vaqtda yosh davlatimizning taqdiri ishonchli qo'llarda ekanligidan mamnunmiz. Globallashuv sharoitida O'zbekistonning integratsiyalashuvi muammolari XXI asr bo'sag'asida dunyoda kuchlar nisbati o'zgarib, bir-biriga qarama- qarshi ikki qutb-sotsialistik va kapitalistik sistemaga barham berildi. Ammo dunyo hamon mo'rt, ko'p qutbli bo'lib, qator ziddiyatlar kuchaydi. Yangi asrimiz boshida ziddiyatlar turli darajadagi rivojlangan mamlakatlar o'rtasida ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlik yanada avj oldi. Dunyodagi rivojlanayotgan davlatlarning asosiy boyligi hisoblangan tabiiy resurslarini – rivojlangan davlatlarning o'z qo'liga olishga harakati faollashdi. Davlatlar o'rtasida ilmiy-texnikaviy yutuqlar, yangi texnologiyalar, erkin sarmoyalardan foydalanish tafovutlari kuchaydi. Dunyo davlatlarida ijtimoiy

osoyishtalikka qarshi tahdidlar o'sib bormoqda. Ishsizlik, qashshoqlik va tengsizlik yanada avj olmoqda. Jahondagi rivojlangan davlatlar aholisi rivolanayotgan mamlakatlar aholisi resurslarini 20 marta ko'p iste'mol qilmoqda. Qator mintaqalarda, mamlakat fuqarolari o'rtasida milliy etnik va diniy nizolar va majorolarga, qonli urushlarni keltirib chiqarmoqda. Masalan, BMTning ma'lumolariga qaraganda hozirgi vaqtda butun dunyoda qariyb 50 million qochoq bor. 1996 yilda boshqa mamlakatlardan boshpana topgan 13 mln. aholi ro'yxatga olingan. Fuqarolar urushi tufayli 30 mln.ga yaqin odamlar o'zi yashab turgan joylarini tashlab, boshqa davlatlarga qochoq sifatida ketishga majbur bo'lgan. Mintaqaviy, milliy xavfsizlikka diniy ekstremizm va fundamentalizm, giyohvandlik, noqonuniy qurol-yarog' savdosi ham jahon hamjamiyatining umumiy rivojlanishiga katta tahdid solmoqda. Dinni siyosiylashtirish natijasida vujudga kelgan ekstremizm va islom fundamentalistlari odamlar o'rtasida “haqiqiy” va “soxta” dindorlik qarashlari bo'yicha qarama-qarshiliklar chiqarishga millatlarni bo'lib yuborishga intilmoqdalar. Ular davlatlarni islomlashtirishga, islom tsivilizatsiyasi bilan boshqa tsivilizatsiyalar o'rtasida yangi majoralar, kelishmovchiliklar keltirib chiqarishga urinmoqdalar. Shuningdek, bizlarning umumiy xavfsizligimizga, xalqlar o'rtasidagi hamjihatlikka ayrim mamlakatlardagi siyosiy kuchlar tomonidan amalga oshirilayotgan buyuk davlatchilik shovinizmi va agressiv millatchilik siyosati ham xavf tug'dirmoqda. Shovinistik harakat siyosatining tahdidi xalqaro, davlatlararo, millatlararo va elatlararo majarolarni keltirib chiqarishda yuzaga kelmoqda. Ikkinchi jahon urushidan keyin yuzaga kelgan “sovuq urush” siyosatiga XX asr oxiriga kelib chek qo'yilsada, ommaviy qirg'in qurollarining ko'p miqdorda saqlanayotganligi, bu qurollarga ega bo'lgan davlatlar (Rossiya, Frantsiya, Angliya, AQSh, Xitoy, Hindiston va Pokiston) sonining oshib borishi jahon xalqlari orasiga katta xavf solmoqda. Ayniqsa, jahon miqyosida atrof-muhitning haddan tashqari buzilayotganligi, shuningdek O'rta Osiyodagi ekologik tanglik, biogenetik buzilishlar butun insoniyat boshiga katta tahdid solmoqda. Bularni O'zbekiston hisobga olgan. Mamlakatimiz iqtisodiy-siyosiy aloqalarni rivojlantirish istiqbollari

jihatidan qo'shni davlatlarga qaraganda qulay geosiyosiy-strategik imkoniyatlarga ega. Qadimdan Sharq bilan g'arbni bog'lab turadigan Buyuk ipak yo'li Yaponiyadan - Ispaniyagacha - 12 ming km. Mustaqil O'zbekiston hududi orqali o'tgan. Turli mamlakatlar madaniyatlari bog'lanib bir-birini boyitgan. Hozirgi kundan ham Osiyo va Evropani tutashtiradigan yo'llar O'rta Osiyodan, uning markazida joylashgan O'zbekistondan o'tadi. O'zbekiston mustaqillikga erishgach bu aloqalar qaytadan tiklanib rivojlanib bormoqda. “Jahon, - dedi Yo'lboshichimiz Islom Karimov, - yangi davrga kirdi. Davlatlar va xalqlar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikning, hamkorlikning yuksalib borishi ushbu davrning o'ziga xos xususiyatidir. Lo'nda qilib aytganda, keng qamrovli integratsiya hozirgi kunda olamshumul jarayon bo'lib, har bir xalqning porloq istiqboli va umuminsoniy tsivilizatsiya yo'lidagi barcha kuch-harakatlarni birlashtirishga, har bir davlatning imkoniyatlaridan yaxshiroq foydalanishga ko'maklashadi” 1 . Ikki daryo oralig'idagi mamlakatimiz jug'rofiy jihatdan juda qulay joydadir. Iqlimi qulayligi bilan ham ajralib turadi. Qadimdan hududimiz §arb bilan Sharqni bog'lagan Buyuk Ipak yo'lidadir. Markaziy Osiyo mamlakatlari mustaqillikka chiqqandan keyin uning xalqaro aloqalari yanayam oshdi. Chunki Markaziy Osiyo mamlakatlarining hududi Sharqda Xitoy chegaralaridan boshlanib, §arbda Eron va Kaspiy dengizigacha cho'zilib ketgan. Ular Hindiston yarim orolini Rossiya va Evropa bilan bog'lab turadi. Demak, Markaziy Osiyoning jug'rofiy holati dunyodagi yirik mamlakatlar manfaatiga daxldordir. Bugungi kunda O'zbekiston qo'shni davlatlar - Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg'onistonni bir-birlari bilan bog'lovchidir. Toshkentni Markaziy Osiyoning yuragi, deb aytishyapti. Ayni vaqtda, Toshkent – Sharqning darvozasi hamdir. Shuning uchun juda ko'p xalqaro tashkilotlar o'zlarining vakolatxonalarini Toshkentda ochdilar. BMT, Xalqaro Valyuta fondi, Jahon banki, Evropa Tiklanish va Taraqqiyot banki, Evropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti va boshqalardir. Bu holatning ahamiyati nihoyatda kattadir.

Chet el sarmoyalarning oqishi uchun “ravon yo'l”. Mustaqil O'zbekiston juda katta mineral, xom ashyoga ega. “O'zbekiston, deb yozadi Yurtboshimiz Islom Karimov, o'z er osti boyliklari bilan haqli suratda faxrlanadi – bu erda mashhur Mendeleev davriy sistemasining deyarli barcha elementlari topilgan”. 89 Mamlakatimizda 2700dan ortiq qazilma boyliklari zahiralari borligi aniqlangan. Neft va gaz kondensati, tabiiy gaz bo'yicha 155ta istiqbolli kon, qimmatbaho metallar bo'yicha 40ta, kimyoviy ashyolar konlaridan 15 tasi topilgan. Mustaqkilligimizning olti yilligi arafasida Qorovulbozordagi (Buxoro) neftni qayta ishlash zavodining ishga tushishi katta voqea bo'ldi. Mazkur zavod Ko'kdumaloqda ochilgan neft va gaz konlari mahsulotiga ishlaydi. Qorovulbozorga Ko'kdumaloqdan bitta gaz kondensati va ikkita yirik neft quvurlari tortilgan bo'lib, ular kechayu kunduz to'xtamasdan ishlayapti. Ko'kdumaloqdagi stantsiyaning ishga tushishiga AQShning “KelloGG” kompaniyasi, Yaponiyaning kompaniyalari sheriklik qilgan. Mutaxassis hisob- kitobiga ko'ra stantsiyani qurishga ketgan sarf-harajatlar 3,5 yilda o'zini qoplar ekan. Har yili respublika konlaridan 5,5 milliard dollarlik foydali qazilmalar qazib olinmoqda. Oltin zahiralari bo'yicha O'zbekiston dunyoda to'rtinchi o'rinda, qazib olish bo'yicha ettinchi o'rindadir, mis zahirasi bo'yicha 10-11-o'rinda, uran zahirasi bo'yicha 7-8-o'rindadir. Hammasi bo'lib, mamlakatimizda hozir 400ta konlar ishlab turibdi. Demak, mamlakatimizning mustaqilligi va iqtisodiy qudratini ta'minlash uchun respublikada juda katta resurslar mavjud. Mamlakatimizda gaz zahiralari 2 trillion kubometrga yaqin, ko'mir 2 milliard tonnadan ortiq, 160 dan ortiq neft konlari mavjud. Neft, gaz va kondensat zahiralari shunchalik serobki, nafaqat o'zimizning ehtiyojimizni, balki eksport qilishga ham imkon beradi.

Ana shu neft va gaz zahiralari Prezident Islom Karimovning kitoblarida ta'kidlanganidek, ularni 5 ta mintaqaga ajratish mumkin: 1. Ustyurt; 2. Buxoro-Xiva; 3. Janubiy-§arbiy Hisor; 4. Surxondaryo va 5. Farg'ona mintaqalaridir. 1992 yilda Namangan viloyatida istiqbolli Mingbuloq neft koni ochildi. Bizdagi neft va gaz konlarida mahsuldorlik oshib, qo'shni mamlakatlarga nisbatan ancha arzon tushmoqda. O'zbekistonda katta ko'mir zahiralariga ega. Angren, Sharg'un va Boysun konlaridir. Angrenda ochiq usulda 150-250 metr chuqurlikdan qazib olinayapti. O'zbekistonda kaolinlar, ohaktoshlar, kvarts qumlar va tosh qotishmalari borki, ularning hammasi diqqatga sazovordir. Angren kaolinidan keramik idishlar va boshqa kerakli jihozlar ishlab chiqarilayaptiki, bu sanoatning kelgusida istiqboli ham yorqindir. O'zbekiston dunyodagi juda katta oltin, kumush va boshqa qimmatbaho metallar zahiralariga ega bo'lgan davlatlar jumlasiga kiradi. Hozirgi vaqtda 40 ta qimmatbaho metall konlari topilgan. Muruntov oltin koni bilan qanchalik faxrlansak oz. Evroosiyodagi tarkibida oltin yuqori darajada bo'lgan eng yirik kondir. Amerikaning “Nyumont Mayning Korporeyshn” kompaniyasi ishtirokida Muruntovdagi ilgari imkoniyat bo'lmagan (parado)lardan oltin saralab olish yo'lga qo'yilgan. Samarqand va Toshkent viloyatlarida oltin konlari aniqlandi. Qizilqumda yangi Ajibugut, Bulutkon, Bolepantov, Aristontov, To'rboy va boshqa konlar aniqlangan. Kumush konlari ham diqqatga sazovordir. Navoiy viloyatidagi Visokovoltnoe, O'vjetpes, Kosmonavtchi konlari va Namangan viloyatidagi Oqtepa konidir. Uran ham ishlab chiqariladi. Ularning zahirasi 50-60 yilga etadigandir.

O'zbekiston rangli metallar – mis, qo'rg'oshin, ruh, volframlarning kattagina zahiralariga ega. Qalmaqir koni Olmaliq kon-metallurgiya kombinatida qayta ishlanadi. Qo'rg'oshin, ruh Jizzax viloyatining Uchquloq va Surxondaryo viloyatining Xondiza konlaridir. 1. Mamlakatimizda 20ta marmar va 15 ta granit konlari borligi aniqlandi. G’ozg'on, Nurota, Zarband konlaridir. 2. Respublikada fosforitlarga boy konlar mo'l. Ularning zahirasi 100 million tonnani tashkil etadi. 3. O'zbekistonda kaliy tuz konlari bor. Qashqdaryodagi Tubakat, Surxondaryodagi Xo'jaikonlardir. 4. Mamlakatimizda 5 ta osh tuzi koni - Xo'jaikon, Tubakat, Borsakelmas, Bobichakon va Oqqal'a konlarida taxminan 90 millard tonnalik xom ashyo bor. Borsakelmas konining tuzlaridan kaltsiy va kaustik soda ishlab chiqaradigan Qo'ng'irotda zavod qurildi. Yuqoridagi holatlar O'zbekistonning istiqboli chorag'on ekanligini bildirib turibdi. Globallashuv sharoitida O'zbekistonning demokratik dunyoga integrallashuvi uning rivojlanishiga kafolat. Mustaqil O'zbekiston jug'rofiy-siyosiy jihatdan O'rta Osiyoni markazida joylashganligi ushbu mintaqada barqarorlikni ta'minlash, hamkorlikni ustahkamlash va muvozanatni saqlash imkoniyatlariga ega. energetika, kommunikatsiya va suv tizimi markazida joylashgan. Aholi soni, ilmiy- texnikaviy va boshqa ko'plab imkoniyatlari bo'yicha o'z qo'shnilaridan ustun turadi. Demak, O'zbekiston jahon andozalariga mos demokratik jamiyat qurish yo'lidan barayapti. O'zbekistonning geosiyosiy imkoniyatlari zalvorli. Tashqi siyosat bobida o'zining insonparvar tamoyillarini ishlab chiqib, jahon obro' - e'tibori kun sayin ortib borayapganligi bexad xursand qiladi. Mudofaa doktrinamiz mamlakatimiz mudofaasining qalqonidir. Mudofaa doktrinasi Qurolli Kuchlarimizning jangovarligini oshirishda muhim omil bo'lib qolaveradi. Globallashuv sharoitida O'zbekiston demokratik islohotlarni bosqichma- bosqich amalga oshirib, dunyo hamjamiyatida o'zining munosib o'rniga ega bo'ladi.

Adabiyotlar: 1. Shodiev N. O'zbekiston milliy Tiklanish bosqichida. - M.: Vega, 1999. 2. Shodiev N., Eofurov 3., Siddiqov B. Milliy mafkura va g'oya. -T.: O'zbekiston, 1996. 3. G’ofurov 3., Toshev S. Mustaqillikning ma'naviy zaminlari. -Qarshi: Nasaf, 1994. 4. G’ofurov 3., Siddiqov B. Ma'naviy yuksalish – taraqqiyot omili. - T.: TDTU, 1997. 5. G’ofurov 3., Siddiqov B. Milliy istiqlol ma'naviy-ma'rifiy yuksalish. - T.: TDTU, 2000. 6. Tulenov J., Qodirov B., §ofurov Z. Ma'naviy yuksalish sari. -T.: Mehnat, 2000.

Похожие

O'zbekistonning geosiyosiy imkoniyatlari va tashqi siyosatining asosiy demokratik tamoyillari

Xalqaro huquqning asosiy tamoyillari

O’zbekistonning va jahon hamjamiyati bilan hamkorligida demokratik tamoyillarga asoslanishi

Mustaqil O'zbekiston Konstitutsiyasi va uning asosiy tamoyillari

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy tamoyillari