Mustaqil O'zbekiston Konstitutsiyasi va uning asosiy tamoyillari - Юриспруденция - Рефераты

Mustaqil O'zbekiston Konstitutsiyasi va uning asosiy tamoyillari

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

69 KB

Mustaqil O`zbekiston Konstitutsiyasi va uning asosiy tamoyillari Reja: 1. Davlat suvereniteti va uning mohiyati. 2. Xalq hokimyatchiligi. 3. Konstitutsiya va qonun ustuvorligi. 4. Tashqi siyosat.

1. “Suverenitet” atamasi ilk bor Fransiya (16 asr) da ishlatilgan. Suverenitet haqidagi g`oyani ilk bor Jan Boden ishlatgan. Suverenitet so`zining ma`nosi ,,oliy hokimyat” demakdir. Suverenitet davlatning umumiy va ajralmas belgisi bo`lib, uning to`la huquqliligini hamda ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatga qaram emasligini anglatadi. Suveren davlat o`z ichki va tashqi ishlarini boshqa davlatlarning huquqlarini, shuningdek xalqaro huquq tamoyillari va normalarni buzmagan holda, o`zi xohlaganicha hal qiladi. Suverenitet davlatga xos tushuncha bo`lib, u bilan birga vujudga keladi. Davlat va uning xususiyati bo`lgan suverenitet tarixiy hodisadir. Hozirgi sharoitda davlat suvereniteti prinsipi xalqaro ham-korlikning eng muhim masalasidir. Yer yuzidagi barcha mamlakatlar o`zaro munosabatlarning teng huquqlilik, bir - birlarining ichki ishlariga aralashmaslik, boshqa davlatlarga hujum qilmaslik va ularning hududiy butunligiga dahl qilmaslik, shuningdek suvereniteti va milliy mustaqilligini to`la hurmat qilish prinsiplariga asos-langan bo`lishi uchun kurashmoqdalar. Mustaqil O`zbekiston davlati barpo bo`lgan dastlabki kunlardanoq katta va kichik xalqlarning suveren huquqlarga qat`iy va og`ishmay rioya qilish uchun harakat qilmoqda, har bir davlatning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyillarini himoya qilmoqda. Suveren davlatda hali o`z mamlakatining davlat mustaqilligi va hududiy dahlsizligi huquqi, o`z mamlakatining iqtisodiy va ma- daniy jihatdan ravnaq topishini ta`minlash maqsadida qanday ijtimoiy tuzum va boshqarishni qanday tanlash maqsadga muvofiq va zarur deb topsa, o`shanday tuzumni o`rnatish va o`shanday shaklni tanlash huquqiga ega bo`ladi. 1991 yil 31 avgustda xalqning azaliy orzusi, ya`ni o`z taqdirini o`zi belgilash huquqi ro`yobga chiqishi natijasida O`zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi e`lon qilindi.

O`zbekistonda davlatni boshqarish shakli respublikadir. Respublika - xalq hokimyati demakdir. Boshqaruvning respublika shakli davlat idoralari vakolatlarini aniq belgilab berish, qonun chiqaruvchi va ijroiya organlarning saylab qo`yilishini anglatadi. Davlatimizning nomi ,,O`zbekiston” va ,,O`zbekiston Respublikasi” bo`lib mazkur atamalar aynan bir ma`noni anglatadi va muqobil tushunchalar sifatida qabul qilingan. O`zbekiston davlatining nomi va uning ramzlari (gerb, madhiya, bayroq) xalqaro shartnomalarda davlat idoralarining muhrlarida, xizmat hujjatlari va guvohnomalarda ifodalanadi. 2. ,,Xalq hokimyatchiligi” atamasi yunoncha ,,demokratiya” so`zining o`zbek tiliga tarjimasi bo`lib, bu ibora ilk bora yunon shahar - davlatida paydo bo`lgan. Keyinchalik butun dunyoga tarqalgan hamda siyosiy lug`atdan mustahkam o`rin olgan. Demokratiya so`zi ,,demos” xalq va ,,kratos” hokimyat so`zlarining birikmasidan tuzilib, ,,xalq hokimyatchiligi” demakdir. O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining ,,Xalq hokimyatchiligi” deb nomlangan ikkinchi bobi davlatimizning demokratik tabiatini ifodalaydi va O`zbekistonni suveren demokratik respublika ekanligini tasdiqlaydi. ,,Xalq hokimyatchiligi” prinsipi har qanday demokratik davlat konstitutsiyaviy tuzumining asosiy shartlaridan biridir. Darhaqiqat, O`zbekiston Respulikasi demokratik davlat hisoblanib, uning asosiy qonuni xalq hokimyatchiligi prinsipiga asoslanadi va butun mazmun - mohiyati bilan ana shu prinsipni mustahkamlaydi. Umuman, O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining juda ko`p moddasiga (7, 8, 9, 10, 11, 12, 13) xalq hokimyatchiligi g`oyasi singdirilgan bo`lib, bunga ko`ra hokimyat amalda va qonun bo`yicha tanho xalqqa tegishlidir. Zero xalq hokimyatchiligi deganda hokimyatning faqat xalqqa tegishli ekanligi, davlat xalq irodasini ifodalashi va uning manfaatlariga xizmat qilishi lozimligi, davlatning asosiy vazifalaridan biri inson va jamiyatning farovonligi-ni ta`minlashga qaratilgan bo`lishi kerakligi tushuniladi.

O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasida respublikamizdagi xalq hokimyatchiligi prinsipi quyidagicha ochib berilgan: 7 - modda. Xalq davlat hokimiyatining birdan - bir manbaidir. O`zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko`zlab va O`zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi hamda uning asosida qabul qilingan qonunlar vakolat bergan idoralar tomonidangina amalga oshiriladi. Konstitutsiyada nazarda tutilmagan tartibda davlat hokimyati va- kolatlarini o`zlashtirish, hokimiyat idoralari faoliyatini to`xtatib qo`yish yoki tugatish, hokimyatning yangi muvoziy tarkiblarini tuzish konstitutsiyaga xilof hioblanadi va qonunga binoan javobgarlikka tortishga asos bo`ladi. Konstitutsiyaga binoan, xalq hokimyatchiligining jahon konstitu-siyaviy rivojlanishi tajribasida ishlab chiqilgan quyidagi ikkita shakli o`rnatilgan. 1. To`g`ridan - to`g`ri, ya`ni bevosita demokratiya - fuqarolik davlat shaklini hal qilishda to`g`ridan - to`g`ri ishtirok etishi 2. Vakillik demokratiyasi – fuqaroning davlat ishlarini hal etishda o`zi saylagan vakillar, ya`ni deputatlar orqali ishtirok etishi. O`zbekistonda demokratiyaning ushbu shakllari konstitutsiyaviy tarzda mustahkamlangan. Bevosita demokratiyaning asosiy ko`rinishladan biri - referendum O`zbekiston Konstitutsiyasida alohida ravishda belgilangan. (9 - moddaga qarang.) Referendum so`zining lug`aviy ma`nosi lotincha ,,ma`lum qilinishi lozim bo`lgan narsa” deganidir, ya`ni davlatda hal qilinishi lozim bo`lgan muhim masalalar xalqqa ma`lum qilinadi va uning ovoz berishi orqali hal etiladi. Referendum respublikamizda demokratiyaning ko`rinishlaridan biri bo`lib, xalq hokimyatini bevosita amalga oshirish vositasi hisoblanadi. 1991 yil ,,O`zbekiston Respublikasi referendumi to`g`risida” gi qonu-ni bilan tartibga solinadi. Ushbu qonun asosida respublikamizda uch marta referendum o`tkazildi: 1. 1991 yil 29 dekabr. 2. 1995 yil 26 mart. 3. 2002 yil 27 yanvar.

Халқ ҳокимятчилиги шакли бўлган бевосита Демократия. Референдум (9 - модда) Сайловлар (117- модда) Қонун лойиҳаларини муҳокама қилиш. Йиғинлар, митинглар, намо-йишлар ўтказиш (33 - модда) Касаба уюушма- рига, сиёсий пар- тияларга ва жа- мият бирлашма- ларига уюушиш, оммавий харакат- ларда иштирок этиш. (34 - модда) Ваколатли давлат ор- ганларига, муассасала- рига ёки халқ вакил- ларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожат қилиш. (35 - модда) Вакиллик демократияси - фуқароларнинг давлшат ишларини ҳал этишда ўзи сайлаган вакиллари, яъни депутатлар орқали ишти-рок этиш. Ҳокимятларнинг давлат тузилишлари орқали ам- алга ошириш. Ҳокимятни фуқароларнинг ўз- ини - ўзи бошқариш орган- лари орқали амалга ошириш. Ижро этувчи органлар орқали. Вакиллик органлари орқали.Фуқароларнинг ўзини - ўзи бошқа- риш органларини ташкил этиш. (32, 102 - моддалар )

3. 15 - modda. O`zbekiston Respublikasida O`zbekiston Respublikasining konstitutsiyasi va qonunlarining ustuvorligi so`zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansab- dor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko`radilar. Jamiyatda qonuniylik va huquqiy tartibot tantana qilmasa, shaxsning huquq va erkinliklari qat`iy intizom ichki uyushqoqlik va mas`uliyat jihatidan ustuvor bo`lmasa, qonunlar va milliy an`analar, urf - odatlar, umuminsoniy qadriyatlar hurmat qilinmasa, demokratik huquqiy davlatni tasavvur qilib bo`lmaydi. Shu bosh kons-titutsiyaviy qoida O`zbekiston taraqqiyot yo`lining eng muhim prinsiplaridan biri bo`ladi. Konstitutsiyadan qonun ustuvorligining mohiyati va ma`nosi shundaki, konstitutsiya va qonun oldida barcha birday mas`uldir. Mamlakat qonunlariga jami fuqarolar, yoshi, mansabi, millati, irqi va dinidan qat`iy nazar, baravar bo`ysunmog`i ham qarz ham farzdir. Demokratik huqukiy davlatning eng muhim belgilaridan biri - barcha fuqarolar-ning qonun oldida tengligi, konstitutsiya va qonunlarning ustunligini ta`min-lashdir. Konstitutsiya va qonun ustuvorligi, birinchidan, ijtimoiy hayotning barcha sohalarda qonunning qat`iyan hukmronligini, hech kim, hech bir davlat organi, mansabdor shaxs tadbirkor yoki boshqa biror fuqaro qonunga bo`ysunish majburiyatidan xoli bo`lishi mumkin emasligini anglatadi. Ikkinchidan, konstitu-siya va qonun ustuvorligi shuni ifodalaydiki, asosiy ijtimoiy, eng avvalo iq-tisodiy va siyosiy munosabatlar faqat qonun yo`li bilan tartibga solinadi, uning barcha ishtirokchilari esa, hech bir istisnosiz, huquq normalarini buz-ganligi uchun huquqiy javobgarlikka tortiladilar. 4. O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy prinsiplari konstitutsiyaning 17 - moddasida o`zining qonuniy aksini topgan. Tashqi siyosat tushunchasi davlatning xalqaro ishlardagi umumiy kursini o`z ichiga oladi. Tashqi siyosat davlatning boshqa davlatlar va xalqlar hamda xalqaro

tashkilotlar bilan o`zaro aloqalarni o`z ichiga oluvchi maqsad va vositalarni qamrab oladi. ,,O`zbekiston Respublikasi - xalqaro munosabatlarning to`la huquqli sub`kti” degan konstitutsiyaviy qoida O`zbekiston Respublikasining hozirgi dunyodagi o`rnini bildiribgina qolmay, mamlakatimizni haqiqatdan ham xalqaro hamjami-yatning ajralmas qismi ekanligini isbotlaydi. Bu esa quyidagilarni anglatadi: Birinchidan, O`zbekiston suveren davlat sifatida zamonaviy xalqaro huquq prinsiplari va normalari bilan bog`liq. boshqa majburiyatlar davlatimiz rozi- ligisiz zimmamizga yuklatilishi mumkin emas. Ikkinchidan, O`zbekiston hududida davlat hokimyati chegaralanmaydi va xalqaro huquqning hech qaysi bir sub`kti bunga aralashish huquqiga ega emas, o`zining hududidan tashqarida u o`z hokimyatini faqat boshqa manfaatdor davlat roziligi bo`lgandagina amalga oshirishi mumkin. Uchinchidan, O`zbekiston xalqaro huquqning boshqa subyektlari bilan diploma-tik aloqalarni amalga oshirib ikki tomonlama va ko`p tomonlama xalqaro shartnomalarni tuzib, bevosita munosabatlarda qatnashadi. Mustaqillik yillarida O`zbekiston 120 dan ortiq davlat bilan diplomatik aloqalarni o`rnatdi. Toshkentda 35 ta davlat elchixonasi ochildi, 19ta davlat elchilari esa O`zbekiston Respublikasida o`rindoshlik asosida faoliyat yurgizadi. Respublikada 88 ta horijiy vakolatxonalar akiredinatsiyadan o`tgan, 24 ta hukumatlararo va 13 ta hukumatlarga tegishli bo`lmagan tashkilotlar faoliyat olib boradi. Konstitutsiya asosida O`zbekiston Respublikasini xalqaro munosabatlarning teng huquqli sub`kti sifatida bildiruvchi huquqiy asoslar yaratildi. Tashqi aloqalar sohasida quyidagi xujjatlar qabaul qilindi: 1. 1996 yil qabul qilingan ,, O`zbekiston Respublikasining tashqi siyosat faoliyatining asosiy prinsiplari to`g`risidagi” qonun; 2. 1992 yil qabul qilingan ,,Diplomatik vakolatxonalar boshliqlarini tayinlash va chaqirib olish to`g`risidagi” qonun;

3. 1992 yil qabul qilingan ,,Diplomatik hodimlarning darajalarini o`rnatish to`g`risidagi” qonun; 4. 1998 yil qabul qilingan ,,Xorijiy sarmoyalar to`g`risidagi” qonun; 5. 2000 yil qabul qilingan ,,Tashqi iqtisodiy faliyat to`g`risidagi” qonun; 6. 1994 yil qabul qilingan ,,Xorijiy sarmoyadorlarning faoliyatini kafolat-lash to`g`risidagi” qonun; 7. 1996 yil qabul qilingan konsullik ustavi. O`zbekiston Respublikasining boshka davlatlar bilan bo`lgan munosabatlari: 1) davlatlarning suveren tengligi; 2) kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid solmaslik; 3) chegaralarning dahldsizligi; 4) nizolarni tinch yo`l bilan hal etish; 5) boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik va xalqaro huquqning boshqa norma va prinsiplariga asoslanadi. O`zbekiston 500 dan ortiq ko`p tomonlama va ikki tomonlama shartnomalar va bitimlar tuzdi. 60 dan ortiq muhim xalqaro shartnomalar va konfederatsiyalarga qo`shildi. Ba`zi bir shartnomalar ratifikatsiya (tasdiqlash) qilinmaydi, unga qo`shilish mumkin. Xalqaro huquqning prinsiplari va normalarga sodiqligi O`zbekistonning milliy manfaatlaridan kelib chiqadi.

Adabiyotlar : 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent., 2001 y. 2. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning xukukiy kafolati. T.: Shark, 1993. 3. Karimov I.A. Uzbekiston XXI asrga intilmokda. T.: Uzbekiston, 1999. 4. Tadjixanov U., Saidov A. Islom Karimov konstitutsiya xakida. T.: Akademiya, 2001 y. 5. Tadjixanov U., Odilkoriyev X., Saidov A. Uzbekiston Respublika- sining Konstitutsiyaviy xukuki. –T.: Shark, 2001. –752 b. 6. Uzbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoyishi «Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini urganishni tashkil etish tugrisida» 2001 y. 4 yanvar. «Xalk suzi» 2001 y. 5 yanvar. 7. Kayumov R.K. Uzbekiston Respublika- sining Konstitutsiyaviy xukuki. T.: Adolat, 1998 y. 8. Inson xukuklari (mualliflar jamoasi). T.: Adolat, 1997 y. 9. Xusanov O.T. Uzbekiston Respublikasi davlat organlari. T.: Shark, 1996 y. 10. Xusanov O.T. Mustakillik va maxalliy xokimiyat. T.: Shark, 1997 y. 11. Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga sharx. T.: Uzbekiston, 2001 y. 12. Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini urganish (mualliflar jamoasi). T.: Uzbekiston, 2001 y. 13. Jaxon Konstitutsiyalari. U.Tadjixanov va A.Saidovlar taxriri ostida. T.: Adolat, 2001 y. 14. www.akadmvd.uz

Похожие

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi demokratik jamiyat qurishning asosiy qonuni

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – Asosiy Qonun

Mustaqil O'zbekiston Respublikasi oila to'g'risidagi qonunlarining rivojlanishi

Xalqaro huquqning asosiy tamoyillari

Tadbirkorlik huquqi tushunchasi, uning asosiy tamoyillari va bozor munosabatlarini shakllantirishdagi ahamiyati