Mustaqil O'zbekiston Respublikasi oila to'g'risidagi qonunlarining rivojlanishi - Юриспруденция - Рефераты

Mustaqil O'zbekiston Respublikasi oila to'g'risidagi qonunlarining rivojlanishi

Загружено в:

16.09.2022

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Mustaqil O`zbekiston Respublikasi O ila to`g`risidagi qonunlarining rivojlanishi Reja: 1. O`zbekistonda oila qonunchiligining rivojlanishi; 2. O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksining tuzilishi; 3. Oila qonunchiligining predmeti; 4. Oila qurishning mohiyati.

O ` zbekistonda oila qonunchiligining rivojlanishi O ` zbekiston Respublikasining davlat Mustaqilligi asoslari to ` g ` risidagi qonunning 15- moddasiga binoan O ` zbekiston Respublikasi hududida inson huquqlari umumjahon Deklaratsiyasiga muvofiq holda O ` zbekiston Respublikasi fuqaroligi joriy etildi . “O`zbekiston Respublikasi fuqaroligi to`g`risida” 1992 yil 2 iyulda qabul qilingan Qonun buning ajoyib dalilidir. Bu qonunni xalqaro huquqni himoya qilish tashkilotlarining yetakchi ekspertlari baholadilar. Respublikamiz mustaqilligi sharofati bilan asta-sekin qonunchilikda, shu bilan bir qatorda oila va nikoh qonunchiliklarida ham o`zgarishlar vujudga kela boshladi. O`zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksi 9 bo`lim, 45 –ta moddadan iborat bo`lib mustaqil davlatimizning fuqarolarining huquqiy holatlarini, fuqarolikning vujudga kelishi, tugatilishi, fuqarolikka qabul qilinish asoslari va boshqa bir-qancha masalalrni qonunlashtirgan. 1991 yil 14 iyunda qabul qilingan O`zbekiston Respublikasi Qonuni asosida respublika Nikoh va oila kodeksi 77-modda bilan to`ldirilib, unga muvofiq bolaning ismi, ota ismi va familiyasi, ota-onaning xohishiga ko`ra hamda milliy- tarixiy an`analarni hisobga olgan holda, bir yoki bir necha so`zlar bilan yozilishi mumkin edi. Mustaqillikka erishgach oila qonunchiligi yanada rivojlandi. O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksining tuzilishi 1992 yil qabul qilingan O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida “Oila” ga maxsus bob ajratilgan, ilgarigi Konstitutsiyalarda esa nikoh va oilaga oid qoidalar har xil boblarda berilgan edi. 1998 yil 30 aprelda O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksini tasdiqladi. Bu kodeks 8 bo`lim, 30 bob va 238 ta moddadan iborat.

Oila kodeksining birinchi bo`limi umumiy qoidalarni o`z ichiga olgan. Ikkinchi bo`limi “Nikoh” deb atalab, unda nikoh tuzish tartibi, er-xotin, qarindoshlar, farzandlarning shahsiy va mulkiy huquqlari, majburiyatlari, nikohni tugatilish tartiblari o`z ifodasani topgan. Uchinchi bobda qon-qarindoshlik va bolalarning nasl-nasabini belgilash tartiblari ko`rsatilgan. O`zbekiston Respublikasi oila to`g`risidagi qonunchiligida ilk bor qarindoshlarning huquqiy asoslari ushbu kodeksda o`z o`rnini egallagan. To`rtinchi bobda ota-ona hamda voyaga yetmagan bolalarning huquq va majburiyatlari ko`rsatilgan. Beshinchi bob oila a`zolarining va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari belgilangan. Oltinchi bo`limda ota-ona qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalarni joylashtirish shakllari ko`rsatilgan. Yettinchi bo`limda fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etilishining huquqiy asoslari o`z ifodasani topgan. Sakkizinchi bobda chet el fuqarolari va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar ishtirokidagi oilaviy munosabatlarni tartibga solish asoslari belgilangan. Oila qonunchiligining predmeti Har bir fanning o`z predmeti bo`lganidek Oila qonunchiligi ham uz predmetiga ega. Oila xuquqi munosabatiga kiradigan uning predmeti O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 5-moddasida berilgan. Unga ko`ra oila to`g`risidagi qonun hujjatlari nikoh tuzish, nikohning tugatilishi va uni haqiqiy emas deb topish shartlari va tartibini belgilaydi. Oila a`zolari: er-xotin, ota-ona va bolalar (farzandlikka oluvchilar va farzandlikka olinganlar) o`rtasidagi, oila to`g`risidagi qonun hujjatlarlarida nazarda tutilgan hollarda va doirada esa qarindoshlar hamda o`zga shaxslar o`rtasidagi shaxsiy nomulkiy va mulkiy munosabatlarni, shuningdek ota-ona qaramog`idan mahrum bo`lgan bolalarni oilaga olish kabi masalalarni tartibga soladi. Oila qonunchiligi oila huquqi predmetini tashkil qiladigan munosabatlarni ifodalashda ikki mezon, o`lchovdan foydalangan. Birinchidan, qonun oila huquqi bilan tartibga solinadigan huquqiy munosabat ishtirokchilari doirasini belgilaydi:

bular oila a`zolari, oila to`g`risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda va doirada boshqa qarindoshlar va shahslar. Ammo bu ko`rsatilgan mezon-o`lchovlar yetarli hisoblanmaydi. Oila a`zolari o`rtasida o`zining yuridik tabiatiga ko`ra juda ko`p va har xil munosabatlar vujudga kelishi mumkin. Bu munosabatlar ma`muriy huquqiy, mehnat huquqiy va boshqa huquqiy munosabatlar bo`lishi mumkin. Bu munosabatlar qonun birinchi mezon-o`lchovidan foydalanish bilan bir vaqtda ikkinchi mezon-o`lchovi ham belgilangan, ya`ni oila huquqi qonunchiligi faqat oila a`zolari o`rtasida vujudga keladigan shaxsiy nomulkiy va mulkiy xarakterdagi munosabatlarnigina tartibga soladi. Ammo oila huquqi predmetini belgilash uchun bu mezon yetarli hisoblanmaydi. Masalan, bir oilada yashab turgan opa-singil, aka-ukalar o`rtasidagi qarz shartnomasi tuzilishida oila a`zolari o`rtasida mulkiy munosabatlar vujudga keladi. Bu huquqiy munosabatlar oila qonunchiligi bilan emas, balki fuqarolik qonunchiligining shartnoma munosabatlarini tartibga solish asosida hal qilinadi. Oila huquqining predmetiga qarindoshlarning bir-biriga nisbatan munosabatlari, masalan, quda- andachilik, ularning o`zaro huquq va majburiyatlari ham kiradi. Oila huquqining predmetiga yana oila a`zolarining ishtirok etishi bilan vujudga keladigan ijtimoiy munosabatlar ham kiradi. Ularning o`rtasidagi nikoh, qarindoshlik, farzandlikka olish, homiylik va vasiylik munosabatlari ham oila huquqi bilan tartibga solinadi. Masalan, Oila kodeksining 73-moddasi bolani tarbiyalash, unga ta`lim berishga bo`lgan huquqi ota-onaning boshqa shaxslar o`rtasida vujudga keladigan mutloq munosabatdan, ya`ni hech kim tomonidan bolaga berilayotgan tarbiyaga aralashmaslik, unga xalaqit bermaslik kabi shaxsiy huquqini amalga oshirishga ijozat beradi. Oila qurishning mohiyati Huquqiy ma`noda oila – yuridik aloqadir. Oilaviy munosabatlardagi yuridik xarakter huquqiy normalar bilan ularning munosabatlarini tartibga solib, davlatning

majburiy qoidalari bilan oila a`zolarining xulqiga ta`sir etib, oilani jamiyat xohlagan asosda rivojlantirishga yordam beradi. Yuridik fakt sifatida qayd qilingan nikoh va yaqin qarindoshlik oilaviy- huquqiy munosabatlarning vujudga kelishida muhim huquqiy asos bo`ladi. Bu munosabatlar qayd qilingan nikohdan tashqari ham vujudga kelishi mumkin. Turmush qurmagan ayol yoki uylanmagan erkak tomonidan farzandlika olish bunga misol bo`la oladi. Yolg`iz shaxs tomonidan bolalarni doimiy tarbiyaga olganda ham oilaviy-huquqiy munosabatlar vujudga keladi. Insonparvar demokratik huquqiy davlatda mavjud bo`lgan oilaga bergan ta`rif quyidagicha: “Oila jamiyatning tabiiy va asosiy bo`g`ini bo`lib, yuridik ma`noda nikoh, qarindoshlik, farzandlikka olish yoki boshqa shakllarda bolalarni doimiy tarbiyaga olishdan kelib chiqadigan tegishli huquq va majburiyatlar bilan bog`langan shaxslar doirasidan iborat bo`lgan milliy mustaqillik mafkurasiga, umuminsoniy qadriyatlar va sharqona an`analarga asoslangan oilaviy munosabatlarni rivojlantirib, uni mustahkamlashga qaratilgan fuqarolar ittifoqidan iboratdir”. Oilaviy-huquqiy munosabatlar nikoh va oila doirasidagi aniq ijtimoiy munosabatlarni nikoh-oila qonunchiligi nuqtai nazaridan tatbiq etishdir. Oilaviy - huquqiy munosabatlar davomli huquqiy munosabatlar hisoblanadi. Bu xususiyat huquqiy munosabatning maqsadlari bilan belgilanadi. Nikohdan maqsad oila qurish bo`lib, u er-xotinning butun umri davomida birga yashashiga mo`ljallanadi. Ota-onalik huquqiy munosabati bolalarning tarbiyasi va ta`minotiga qaratiladi. Farzandlikka olish, vasiylik, homiylik va boshqa huquqiy munosabatlar ko`p xususiyatlari bilan bir-biriga o`xshab ketadi. Bunday huquqiy munosabatlarda qo`yilgan maqsadlarga uzoq muddat davomida erishish mumkin. Oilaviy-huquqiy munosabatlar ko`pincha muddatsiz bo`ladi. Er-xotinning huquq va majburiyatlari, nikohdan ajralish holatini hisobga olmaganda, bir umr davom etadi. Ayni paytda shunday oilaviy-huquqiy munosabatlar ham mavjudki, ular ma`lum muddat bilan cheklanadi, biroq belgilangan davrgacha albatta davom etadi. Masalan, ota-onalarning o`z bolalarini tarbiyalash majburiyatlari farzand 18 yoshga to`lgunga qadar davom etadi.

Oila jamiyatning asosiy bo`g`ini, u nikoh va qon-qarishdoshlikka asoslanishi hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo`lish huquqiga ega, shuningdek, jamiyat va davlat oilani, otalik, onalik va bolalikni himoya qiladi va oilaviy munosabatlarga umuminsoniy va milliy qadriyatlar joriy etilishini ta`minlaydi. Olimlarning fikricha, odamlar hayotining birdan-bir to`g`ri yo`li oilaviy hayotdir. Ayrim mamlakatlarda uylanmaslikni afzal ko`ruvchi bo`ydoqlar ko`plab uchrab turadi. Senegalda har yuz ayolga o`rtacha 95 erkak to`g`ri keladi. Erkaklarning 44,4 foizi uylanmaslikni afzal ko`ruvchi bo`ydoqlar bo`lib, ayni paytda turmushga chiqmagan xotin-qizlar atigi 19,3 foizni tashkil etadi. Senegalda aholining 94 foizi islom diniga e`tiqod qiladi. Shariatda bir necha xotin olishga ruxsat etilsa, senegallik musulmon erkaklarning atigi 28,3 foizi ikkita va undan ortiq xotinga uylangan. Ayni paytda senegallik ayollardan 52,1 foizining kundoshilari bor. Qizlar yetuk yoshdagi erkaklarga turmushga chiqishni afzal ko`radilar, shu sababli Senegalda beva erkaklarga nisbatan beva ayollar ko`proq. Daniyalik burjua psixolog olimi Inge Xegeler fikricha, har 100 nikohdan 90 tasi er-xotin xohlamaydigan nikohdir. U, umr bo`yi bir kishi bilan nikohda turish noto`g`ri, erkin tanlashni cheklash mumkin emas, deydi. Hatto aka-singillarning nikohi yuridik jihatdan tan olinmog`i lozim emish. Italiyalik mutaxassislarning hisob-kitoblariga qaraganda, hozirgi kunda har besh nafar ovrupalikning biri uyqusizlikdan azob chekar ekan. Buning asosiy sababi yolg`izlikdir. Oilaviy hayoti ko`ngildagidek bo`lgan kishilarda esa uyquning tashvishi yo`q. Oila inson uchun mehnat qobiliyatini tiklash va dam olish joyi. Shuningdek, oila muhim tarbiyachi hamdir. Oilada bolalar tarbiyasida ota-bobolar, momolardan qolgan, ming yillar mobaynida hayot sinovlaridan o`tgan yaxshi udum, odatlar mavjud. Hayotni nikoh va oilasiz tasavvur qilish juda qiyin, buni normal hol deb bo`lmaydi, chunki u turmushning juda muhim qismidir.

Foydalaniladigan adabiyotlar : 1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T., “ O`zbekiston”, 2002. 2. Karimov I.A. –O`zbekiston buyuk kelajag sari. T. , “O`zbekiston”, 1998. 3. Karimov I.A. – Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T., “O`zbekiston”, 1999. 4. Karimov I.A. – Xavsizlik va arqaror taraqqiyot yo`lida. T., “O`zbekiston”, 1998. 5. O`zbekiston XX1 asrga intilmoqda. T. , “O`zbekiston”, 2000. 6. O`zbekiston Respublikasi oila kodeksi. T., “Adolat”, 2000. 7. O`zbekiston Respublikasining oila kodeksiga sharhlar. T., “Adolat”, 2000. 8. Xotin-qizlar huquqlari kamsitilishining barcha shakllariga barham berish to`g`risida Konvensiya, Toshkent-1998. 9. Bag`rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi. YUNESKO 1995 yil 16 noyabr, Parij. 10. O.A.Karimova. Qonun, oila, farzand va jamiyat. T-2000. 11. O.A.Karimova. Oila huquqi. Ma`ruzalar matni. TDPU. 2002; 12. I.Ovchinnikov. Roditelskoye schastye. M., Iz-vo politicheskoy lit., 1987. 13. Qadriyatlar va ijtimoiy taraqqiyot. T., “O`zbekiston”, 1997. 14. P.Azarov. Semeynaya pedagogika. M., Izd-vo politicheskoy lit.,1985 . 15. www.akadmvd.uz

Похожие

O'zbekiston Respublikasida Oila qonunchiligi

Mustaqil O'zbekiston Konstitutsiyasi va uning asosiy tamoyillari

Mustaqil O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi demokratik jamiyat qurishning asosiy qonuni

Mustaqil O`zbekestonda milliy huquq tizimining shakllanishi va rivojlanishi