Nikoh shartnomasini huquqiy tartibga solish - Юриспруденция - Рефераты

Nikoh shartnomasini huquqiy tartibga solish

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Nikoh shartnomasini huquqiy tartibga solish Reja: 1. Nikoh shartnomasining tushunchasi 2. Nikoh shartnomasining shakli va mazmuni 3. Nikoh shartnomasining o `zgartirilishi va bekor qilinishi, uni haqiqiy emas deb topish

Nikoh shartnomasi tushunchasi. Nikoh shartnomasining shakli va mazmuni. Nikoh shartnomasining o `zgartirilishi va bekor qilinishi, uni haqiqiy emas deb topish Nikoh shartnomasining tushunchasi Ilgari amalda bo `lgan oila-nikoh qonunchiligi bo`yicha er-xotinning mulkiy munosabatlari faqat qonun bilan tartibga solinar edi. Er-xotinning birgalikdagi mol-mulkini boshqarish va tasarruf etishga oid har qanday kelishuv qonunga zid hisoblanar va haqiqiy emas, deb topilar edi. Bunda oilada ma’naviy negizlari moddiy asoslardan ustun, deb hisoblanar edi. Er- xotinning mol-mulki asosan maishiy ehtiyoj ashyolari (kiyim-kechak, mebel)dan tashkil topgan edi va shu sababli qoida bo`yicha bo`ladigan narsaning o`zi ham mavjud emas edi. Zero, sobiq ittifoq davrida birgalikdagi mol-mulkning qonun bilan belgilangan rejimi ko`plab oilalarning manfaatlariga mos kelar edi. Er-xotin mulkiy munosabatlarni boshqacha tarzda tartibga solishga muayyan ehtiyoj ham mavjud emas edi. Biroq xususiy mulkchilikning rivojlanishi, unga keng imkoniyatlar va huquqiy kafolatlarning berilishi er-xotinning birgalikdagi umumiy mol-mulkini taqsimlashga bo`lgan vaziyatni ham tubdan o`zgarishiga olib keldi. Endilikda o`zining boyligini, o`z sarmoyasini himoya qilish ehtiyojiga ega bo`lgan darajada daromad qiladigan oilalar paydo bo`ldi. Qolaversa, bugungi voqeliklar shu narsadan dalolat beradiki, o `rta hol qatlam vakillarining ko`pchiligi nikohga kirishar ekan, nikoh shartnomasi tuzish istagida bo`lishadi. Buning asosiy sabablaridan biri ajralishlar sonining ko`pligi va o`zini omadsiz nikoh natijasidagi ma’naviy yo`qotishlardan bo`lmasa-da, moddiy yo`qotishlardan himoyalash istagida bo`lgan kishilarning mavjudligi hisoblanadi. Shu bois nikoh shartnomasi nikoh tuzish vaqtida yoki nikoh davomida er-xotinning mulkiy huquq hamda majburiyatlarni belgilaydigan bitim sifatida ahamiyatlidir. Nikoh shartnomasi tuzish yo`li bilan taraflar kelgusida vujudga kelishi mumkin bo`ladigan turli nizolarning oldini olish bilan birga, o`zaro mulkiy munosabatlarning yuridik taqdirini ham oldindan belgilab oladilar.

Nikoh shartnomasi ko `p asrlardan beri xorijiy va milliy amaliyotda amal qilib kelmoqda. Qadimgi Rimdayoq bo`lg`usi er-xotinlarning mol- mulkiga oid bitimlar tuzilgan. Sharqiy va G`arbiy Yevropa mamlakatlarida XVI-XIX asrlarda aholining turli qatlamlari o`rtasida keng tarqalgan nikohdan oldingi kelishuvlar mashhur bo`lgan. O `rta Osiyo xalqlarida tarixda mavjud bo`lgan davlatlarning amaliyotida ham bunday kelishuvlar ma’lum bo`lgan. XX va XXI asrlar oralig`ida Samarqand viloyatida arxeologlar tomonida 4 ming yillik tarixga ega bo`lgan, bo`lg`usi er- xotinlarning mulkiy huquqlarini belgilovchi yozuvlar topilgan. Bu yozuvlarda nikoh tugatilganda er-xotindan har birining mulkiy huquqlari haqida qaydlar o`z ifodasini topgan. Er-xotin mol-mulkining shartnomaviy rejimini tartibga soluvchi huquqiy vosita sifatida nikoh kontrakti institutining shakllanishi XVIII asrning oxiri – XIX asrning dastlabki yillarda Fransiya, Angliya, Germaniya, Avstriya va boshqa davlatlarda boshlangan. Adabiyotlarda qayd etilishicha, xorijiy mamlakatlar qonunchiligida nikoh shartnomasining paydo bo `lishi, birinchi navbatda, o`sha paytdagi ijtimoiy rivojlanish tusi bilan, ya’ni turli qatlamlar o`zlarining mulkiy muammolarni har xil yechimlariga ehtiyoj sezishganligi bilan asoslanadi. Fransiya va Angliyada uning paydo bo`lishi nikohga kirishayotgan xotin va uning qarindoshlariga nikohgacha bo`lgan mol-mulkni boshqarish va mazkur mol- mulkdan olingan daromadlardan foydalanish huquqini saqlab qolish zaruriyatidan kelib chiqqan. Aynan ana shu maqsadda “adolat sudlari” xotin mol-mulkining bir qismi erning hukmronligidan tashqarida qolgan nikoh shartnomalarini haqiqiy deb topa boshlashdi. “Adolat sudlari” tomonidan ishlab chiqilgan barcha qoidalar oilaning odatdagi mol- mulki tarkibiga kirmaydigan, faqat sarmoyaning u yoki bu ko`rinishi bo`lgan mulkka nisbatan qo`llanilgan. Shu sababli XIX asr oxirigacha Angliyada er-xotin mol-mulkining amalda ikki tartibi: aholining katta qismi uchun – “common law” va yuqori qatlam mulkdorlar sinfi uchun – “equity” mavjud bo`lgan.

AQSh qonunchiligi bo `yicha nikoh kontraktida amalda hamma narsa, nafaqat er-xotinning mulkiy huquqlari, balki majburiyatlari ham nazarda tutilishi mumkin. Faqat bolalar tarbiyasida ishtirok etish va ajralishdan so`ng bolalar er-xotindan qaysi biri bilan qolishini belgilash mumkin emas, xolos. Binobarin, adabiyotlarda qayd etilishicha, Amerika sudlari nikoh kontrakti shartlari qanchalik adolatli ekanligini hal qilish huquqiga ega. Zamonaviy tushunishda nikoh shartnomasi (kontrakt) atamasi ko `pchilik holatlarda, birinchi navbatda, aholining iqtisodiy jihatdan yaxshi ta’minlangan qatlami o`rtasida keng tarqalgan oilani, er-xotinlar o`rtasidagi munosabatlarni tashkil etishning g`arbcha (Yevropacha) uslubi sifatida ko `riladi. Darhaqiqat, nikoh shartnomasi ko`pchilik holatlarda iqtisodiy jihatdan yaxshi ta’minlangan aholining unchalik ko`p bo`lmagan qatlami uchun mo`ljallangan va shu sababli aholining ko`pchilik qismi uchun unchalik qiziqish uyg`otmaydi. Biroq xususiy mulkka bo `lgan munosabatlarning o`zgarishi, tadbirkorlikka keng yo`l berilishi, xususiy mulkdorlar sinfining ko`payib borishi natijasida nikoh shartnomasiga bo`lgan ehtiyoj ham ortib borishi kuzatiladi. Shu sababli amaldagi qonunchilikka er-xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi, ya’ni nikoh shartnomasiga oid qoidalar kiritildi. Nikoh shartnomasi tushunchasi Oila kodeksining 29-moddasida belgilangan. Unga ko `ra, nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo`lgan davrida va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvi nikoh shartnomasi deb hisoblanadi. Nikoh shartnomasi nafaqat er va xotin o `rtasidagi mulkiy huquq va majburiyatlarni nazarda tutuvchi kelishuv, balki er va xotinning uchinchi shaxslar oldidagi mulkiy huquq va majburiyatlari yuridik taqdirini belgilovchi kompleks yuridik faktdir. Nikoh shartnomasi quyidagi o `ziga xos xususiyatlari bilan boshqa fuqarolik- huquqiy shartnomalardan farq qiladi: birinchidan, subyektlari nikoh munosabatlari bilan bog`langanligi; ikkinchidan, odatda ularning mol-mulkiga nisbatan umumiy tartib qo`llanilishi; uchinchidan, o`ta qat’iy ravishda shaxsiy munosabatlar bilan

uzviy bog`liqligi; to`rtinchidan, har doim ikkilamchi tusdagi huquqiy munosabat ekanligi (zero, nikoh shartnomasi nikoh amal qilganda mavjud bo`ladigan huquqiy munosabat bo`lib, nikohning bekor bo`lishi nikoh shartnomasining bekor bo`lishiga olib keladi); beshinchidan, qo`llanish doirasi shartnoma tuzuvchilar o`rtasidagi barcha munosabatlarni emas, faqat mulkiy munosabatlarni qamrab olishi. Nikoh shartnomasini tuzish nikohga kirish uchun zaruriy shart hisoblanmaydi, binobarin, mazkur shartlarning ro `yxati O`zbekiston Respublikasining Oila kodeksi 3-bo`limida ifodalangan va qat’iy hisoblanadi. Shu sababli nikoh shartnomasini tuzish yoki uni tuzishni rad etish masalasini er yoki xotin va nikohlanuvchi shaxslar ixtiyoriy va mustaqil hal qiladilar, binobarin, bu ularning majburiyati emas-huquqidir. Ayni paytda, nikoh shartnomasini tuzish erkinligi tamoyili amal qiladi, ya’ni nikoh shartnomasida er-xotinning umumiy xohishi, ya’ni ularning yagona erki ifodalanishi lozim. Mazkur tamoyil nikoh shartnomasini tuzishda erk kategoriyasi mavjud bo`lishini tavsiflaydi hamda fuqarolik qonunchiligi normalarini nikoh shartnomasiga qo `llanilishi tamoyilini asoslaydi. Xususan, fuqarolik qonunchiligiga muvofiq, aldash, zo`rlik ishlatish, qo`rqitish, shuningdek, fuqaro og`ir holatlar yuz berishi tufayli o`zi uchun o`ta noqulay shartlar bilan tuzishga majbur bo`lgan, ikkinchi taraf esa bundan foydalanib, qolgan bitim (asoratli bitim)ga nisbatan bitimning haqiqiy emasligi qoidasi qo`llaniladi, bunday bitim jabrlanuvchining da’vosi bo`yicha sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishi mumkin (Fuqarolik kodeksining 123-moddasi). Mazkur holat nikoh shartnomasini ikki tomonlama bitim sifatida tan olishni nazarda tutadi va uning qonuniyligi fuqarolik qonunchiligidagi bitimlarga, shuningdek, ularning shakliga nisbatan qoidalariga asoslanadi. Nikoh shartnomasining huquqiy tabiatini er va xotin o `rtasidagi mulkiy munosabatlarni oilaviy-huquqiy tartibga solishning fuqarolik-huquqiy vositasi sifatida tushunish mumkin. Bunda er va xotin o`rtasidagi mulkiy munosabatlarni shartnomaviy tartibga solish sohasiga bevosita fuqarolik qonunchiligidagi shartnomaviy mexanizmlar va alohida shartnomalarni mexanik ko`chirib

o`tkazishga yo`l qo`yib bo`lmaydi. Bu o`z navbatida, nikohga kirishuvchi shaxslarning umumiyligiga asoslanadigan er-xotin o `rtasidagi (mulkiy) munosabatlarning oilaviy- huquqiy xususiyatlaridan kelib chiqadigan muayyan shartlar va cheklashlarga, shuningdek, har qanday ijtimoiy tuzum bola tug`ish va tarbiya qilish asosiy vazifa hisoblangan oilaning asosiy ijtimoiy tayinlanish maqsadiga rioya etilganda mumkin bo`ladi. Shu ma’noda er-xotin o`rtasidagi alohida munosabatlar (shu jumladan, mulkiy munosabatlar) ni fuqarolik muomalasidagi mustaqillikka ega va erk muxtoriyati asosida harakat qiladigan ishtirokchilar o`rtasidagi odatdagi tovar-pul munosabatlariga aylantirishga yo `l qo`yilmasligi lozim. Nikoh shartnomasining shakli va mazmuni Oila kodeksining 30-moddasiga muvofiq, nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tartibda tasdiqlanishi lozim. Nikoh shartnomasi ikki tomonlama shartnomaning bir turi hisoblanadi va unga nisbatan fuqarolik qonunchiligida amalda bo `lgan bitimlarga, shu jumladan, ularning shakliga oid qoidalar qo`llaniladi. Yozma shakldagi bitim uning mazmunini ifodalaydigan hujjat tuzish yo`li bilan amalga oshiriladi. Shartnoma matni tushunarli va aniq yozilishi, yozuvlarning o`chirilishi, qayta yozilishi va shartnoma mazmuniga oid shartli tuzatishlar kiritilmasligi lozim. Raqamlar va muddatlar kamida bir marta so `z bilan yozilishi, fuqarolarning familiyasi, ismi va sharifi, ularning manzili va turarjoyi turli xil tushunmovchiliklarning oldini olish uchun to`liq ko`rsatilishi, shartnoma uni tuzuvchilarning imzolari bilan tasdiqlanishi zarur. Qonunning mazkur talablarini so `zsiz bajarish er va xotin uchun ham, uchinchi shaxslar uchun ham majburiydir. Qoidaga ko`ra, nikoh shartnomasining harakati uzoq muddatga mo`ljallangan, bu holat nikoh shartnomasining notarial tasdiqlanishi bilan ta’minlanadigan er va xotinning mulkiy huquq va majburiyatlarini belgilashda tushunarlilik va aniqlikni talab qiladi. Nikoh shartnomasining notarial shakliga rioya qilmaslik uning haqiqiy emasligiga olib

keladi. Bunday shartnoma o`z-o`zidan haqiqiy emas hisoblanadi va yuridik oqibatlar tug`dirmaydi. Binobarin, nikoh shartnomasining subyektiv tarkibi va oila-nikoh munosabatlarining o`ziga xosligi bilan asoslanadigan o`zining xususiyatiga qaramay, fuqarolik-huquqiy shartnomalarning bir turi hisoblanadi, uni tasdiqlashda notarius boshqa bitimlarni tasdiqlashdagi qoidalarga rioya qilishi lozim. Nikoh shartnomasini notarial tasdiqlash uning qonuniyligini kafolatlaydi. Notarial shakl shartnomaning ishonchliligini anglatadi, taraflarning o `zaro munosabatlariga aniq-ravshanlik kiritadi, nikoh shartnomasi tuzilganligi fakti va uning mazmuni bo`yicha nizolar vujudga kelishi imkoniyatini istisno etadi. Nikoh shartnomasini tasdiqlashdan oldin notarius yuridik faktlarning zaruriy tarkibini tekshiradi. U tomonlarning shaxsi, huquq layoqati, muomala layoqatini, ularning biridan ikkinchisiga o`tayotgan subyektiv huquqlarga egaligini aniqlashi lozim. Guvohlantirilgan nikoh shartnomasi notarial idoraning ish hujjatlarida saqlanishi ham muhim ahamiyatga ega bo `ladi va agar taraflarga berilgan nusxalar yo`qotilsa, ular o`zlarining huquqlarini tasdiqlash uchun notarial arxivga murojaat qilishlari va nikoh shartnomasining dublikatini olishlari mumkin. Notarial amaliyotda tuzilishi ko `chmas mol-mulkka nisbatan er-xotinning mol-mulki rejimini o`zgartiradigan nikoh shartnomasi davlat ro`yxatidan o`tkaziladimi, degan savol bir necha marotaba yuzaga keladi. Binobarin er-xotin mol-mulkining tartibi o`zgarishi ko`chmas mol-mulkka huquqlar o`zgarishiga (mulkdorlar soni va ulardan ham birining huquqlar hajmi almashishi mumkin) olib kelar ekan, davlat ro`yxatidan o`tkazish bu o`rinda, O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 8-moddasi 2-qismi va 84-moddasiga muvofiq majburiydir. Ko`chmas mol-mulkka nisbatan huquqlar va ularga oid bitimlarni davlat ro `yxatidan o`tkazuvchi organda ko`chmas mulkka nisbatan huquqlar bilan birga, egalar o`rtasidagi nikoh shartnomasi xususidagi qaydlar ham kiritilishi zarur. Nikoh shartnomasining mazmuni – tomonlar er va xotinning mol-mulki huquqiy tartibini belgilaydigan uning shartlaridir. Nikoh shartnomasining shartlarida tomonlarning nikoh va uning bekor bo`lishida er va xotinning mulkiy

munosabatlarining muhim jihatlari bo`yicha qarori qayd etiladi. Mohiyatiga ko`ra, nikoh shartnomasi – bu mulkiy munosabatlar sohasida er-xotinning shartnomaga kirishganidan keyingi xulq-atvorining irodali modelidir. Nikoh shartnomasi yordamida er-xotinning qonunda belgilangan birgalikdagi mulki rejimini ular o`zlarining xohishlaridan kelib chiqib o`zgartirish huquqlarini amalga oshirishlari mumkin bo`ladi. Oila kodeksining 31-moddasi, 1-qismiga ko `ra, er va xotin nikoh shartnomasiga ko`ra birgalikdagi umumiy mulkning qonunda belgilangan tartibini o`zgartirishga, er va xotinning barcha mol-mulkiga, uning ayrim turlariga yoxud er va xotindan har birining mol-mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki alohida egalik qilish tartibini o`rnatishga haqlidir. Qoidaga ko `ra, nikoh shartnomasi er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan ham, bo`lg`usi mol-mulkiga nisbatan ham tuzilishi mumkin. Nikoh shartnomasida er va xotin quyidagi qoidalarni kiritishga haqlidirlar: - o `zaro moddiy ta’minot berish; - oila хarajatlarini taqsimlash; - bir-birining daromadida ishtirok etish; - boshqa shaxslar bilan mulkiy shartnomalar tuzish; - birgalikda tadbirkorlik faoliyati bilan shug `ullanish bo`yicha o`z huquq va majburiyatlarini belgilab olish; - nikohdan ajralganda er va xotindan har biriga beriladigan mol-mulkni aniqlab olish; - er va xotinning mulkiy munosabatlariga oid boshqa qoidalar. Nikoh shartnomasida bir-birini ta ’minlash bo`yicha huquq va majburiyatlarni belgilar ekan, er-xotin nikoh shartnomasida Oila kodeksining 117-118-moddasida nazarda tutilgan er va xotin (sobiq er-xotinlar)ning bir-biriga moddiy ta ’minot berishini rad etish haqida emas, balki to`ldirish haqida shartni belgilashlari mumkin. Jumladan, nikoh shartnomasi bo`yicha qonunga muvofiq, ta’minot olish huquqiga ega bo `lmagan (Oila kodeksining 117-moddasiga ko`ra, mehnatga layoqatsiz, muhtoj er-yoki xotin ta’minot olish huquqiga ega) er yoki xotin

ta’minot olishi mumkin. Nikoh shartnomasida er va xotin bir-biriga nikoh davrida ham u bekor bo`lgandan keyin ham ta’minot berish asoslari, miqdori, tartibi va muddatlarini nazarda tutishlari mumkin. Nikoh shartnomasida nazarda tutilgan huquq va majburiyatlar muayyan muddat bilan cheklanishi yoki muayyan shart-sharoitning yuzaga kelishi yoxud kelmasligiga bog `liq qilib qo`yilishi mumkin. Masalan, er va xotin nikoh shartnomasining muddatini farzand ko`rish yoki nevarali bo`lish paytigacha belgilashlari mumkin. Oila qonunchiligida nikoh shartnomasiga kiritilishi mumkin bo `lmagan shartlar to`g`risidagi qoida belgilangan. Xususan, Oila kodeksining 31-moddasi 5- qismiga binoan, nikoh shartnomasida quyidagi shartlar belgilanishi mumkin emas: - er-xotinning huquq layoqati yoki muomala layoqatini, ularning o `z huquqlarini himoya qilish uchun sudga murojaat qilish huquqlarini cheklashni; - er-xotin o `rtasidagi shaxsiy nomulkiy munosabatlarni; - er-xotinning bolalarga nisbatan bo `lgan huquq va majburiyatlarini tartibga solishni; - mehnatga layoqatsiz ta ’minot olishga muhtoj er yoki xotinning huquqini cheklovchi qoidalarni; - er va xotindan birini o `ta noqulay holatga solib qo`yuvchi yoxud oila to`g`risidagi qonun hujjatlarining normalariga zid keluvchi boshqa shartlarni. Nikoh shartnomasida er-xotinning majburiyatlariga oid muayyan qoidalar ham nazarda tutilishi mumkin. Agar nikoh shartnomasida majburiyatlar bo `yicha haq undirish er-xotindan har birining mol-mulkiga alohida qaratilishi nazarda tutilgan bo`lsa, er (xotin)ning majburiyatlari bo`yicha haq undirish faqat uning mol-mulkiga qaratilishi mumkin. Ushbu mol-mulk yetarli bo`lmagan taqdirda haq undirishni er-xotinning mol-mulkiga qaratish uchun kreditor qarzdor er (xotin) ulushini er-xotinning umumiy mol-mulkidan ajratib undirib berilishini talab qilishga haqlidir.

Agar sud er (xotin)ning majburiyatlari bo `yicha orttirilgan barcha ashyolar oila ehtiyojlari uchun ishlatilganligini aniqlasa, er-xotinning umumiy majburiyatlari bo`yicha, shuningdek, er (xotin)ning majburiyatlari bo`yicha haq undirish er-xotinning umumiy mol-mulkiga qaratiladi. Bu mol-mulk yetarli bo`lmagan taqdirda er-xotin ko`rsatib o`tilgan majburiyatlar yuzasidan ularning har biriga qarashli mol-mulk bilan sherik javobgar bo`ladilar. Agar er-xotinning umumiy mol-mulki ularning biri tomonidan jinoiy yo `l bilan topilgan mablag` hisobiga orttirilgani yoki ko`paygani sud hukmi bilan aniqlangan bo`lsa, haqni undirish tegishli ravishda er-xotinning umumiy mol- mulkiga yoki uning bir qismiga qaratilishi mumkin. Er-xotinning voyaga yetmagan bolalari yetkazgan zarar uchun javobgarligi fuqarolik qonun hujjatlari bilan belgilanadi (Oila kodeksining 34-moddasi). Nikoh shartnomasining o `zgartirilishi va bekor qilinishi, uni haqiqiy emas deb topish Oila kodeksining 32-moddasiga muvofiq, nikoh shartnomasi er-xotinning kelishuviga ko `ra istalgan vaqtda o`zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. Bunda nikoh shartnomasini o`zgartirish va bekor qilish to`g`risidagi kelishuv nikoh shartnomasi qanday shaklda tuzilgan bo`lsa shu shaklda amalga oshirilishi kerak, ya’ni majburiy ravishda notarial guvohlantiriladigan yozma shaklda tuzilishi lozim. Agar kelishuvdan yoki shartnomani o`zgartirish xususiyatidan boshqacha tartib anglashilmasa, nikoh shartnomasini o`zgartirish yoki bekor qilishga kelishgan paytdan boshlab, er-xotinning majburiyatlari o`zgartirilgan yoki bekor qilingan hisoblanadi (Fuqarolik kodeksining 385-moddasi 3-qismi). Oila kodeksining 32-moddasi 2-qismiga ko `ra, nikoh shartnomasi er-xotindan birining talabi bilan o`zgartirish asosi va tartibi shartnomani o`zgartirish va bekor qilish to`g`risidagi fuqarolik qonunchiligining tegishli normalari, ya’ni O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 382-385-moddalari bilan belgilanadi. Sudning qaroriga ko`ra nikoh shartnomasini o`zgartirish yoki bekor qilishning majburiy sharti bo`lib, nikoh shartnomasi tomonlari, ya’ni er va xotin

o`rtasida bevosita sudgacha nizoni hal etish taomiliga rioya etilganligi hisoblanadi. Nikoh shartnomasini o`zgartirish yoki bekor qilish to`g`risidagi talab er yoki xotindan biri tomonidan faqat ikkinchi tomon nikoh shartnomasini o`zgartirish yoki bekor qilishni rad etganda yoxud taklifda yoki nikoh shartnomasida belgilangan, agar belgilanmagan bo`lsa, o`ttiz kunlik muddatda (Fuqarolik kodeksining 384-moddasi 2-qismi) javob qaytarmaganda sudga berilishi mumkin. Amaliyotda sudlar tomonidan fuqarolik kodeksida belgilangan, nikoh shartnomasini bekor qilish yoki o `zgartirish to`g`risidagi qaror qabul qilish uchun asoslarni belgilash qiyinchiliklar tug`dirayotgan holatlar ko`plab uchraydi. Shunday asoslardan biri er yoki xotindan birining nikoh shartnomasini jiddiy buzishi hisoblanadi (Fuqarolik kodeksining 382-moddasi 1-qismi 2-bandi). Bunda shunday buzilish tushunilishi lozimki, uning natijasida er yoki xotin nikoh shartnomasi tuzish paytida olishni ko `zda tutgan manfaatdan sezilarli darajada mahrum bo`lishi lozim. Masalan, nikoh shartnomasini jiddiy buzish deganda er-xotindan birining ikkinchisini normal yashash sharoitlarini ta’minlamaganligi (turar-joyni bermaganligi, pul ta ’minotini to`lamaganligi va shu kabilar) bilan bog`liq shartnoma shartlarining bajarmasligini tushunish mumkin. Nikoh tugatilgan paytdan boshlab nikoh shartnomasining amal qilishi ham tugaydi, nikoh shartnomasida nikoh tugatilganidan keyingi davr uchun nazarda tutilgan majburiyatlar bundan mustasno. Ya ’ni, nikoh tugatilgandan so`ng er yoki xotindan birining ikkinchisiga to`lashi lozim bo`lgan moddiy ta’minoti masalasiga oid nikoh shartnomasining shartlari amal qilishda davom etaveradi. Nikoh shartnomasi sud tomonidan O `zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida nazarda tutilgan asoslar bo`yicha to`la yoki qisman haqiqiy emas deb topilishi mumkin. Fuqarolik kodeksining IX bobi 2-§i da belgilangan bitimning haqiqiy emaslik asoslaridan kelib chiqib, nikoh shartnomasining qonun talab qiladigan shakliga rioya etmaslik, voyaga yetmagan shaxs bilan, yanglishish, aldash, zo`rlik, qo`rqitish, bir taraf vakilining ikkinchi taraf bilan yomon niyatda

kelishishi yoki og`ir holatlar yuz berishi ta’sirida tuzilgan nikoh shartnomasi sud tomonidan haqiqiy emas deb hisoblanadi yoki o`z-o`zidan haqiqiy emasdir. Shu bilan birga nikoh shartnomasi Oila kodeksining 31-moddasi 5-qismida belgilangan, nikoh shartnomasiga kiritilishi mumkin bo `lmagan shartlar kiritilganda to`liq yoki qisman haqiqiy emas, deb topilishi mumkin. Oila kodeksining 35-moddasiga muvofiq, er (xotin) nikoh shartnomasi tuzayotgani, uni o `zgartirayotgani yoki bekor qilayotgani to`g`risida o`z kreditorini (kreditorlarini) xabardor qilishi shart. Ushbu majburiyatni bajarmagan taqdirda er yoki xotin, nikoh shartnomasi mazmunidan qat’i nazar, o`z majburiyatlari bo`yicha javobgar bo`ladi. Qarzdor er (xotin)ning kreditori (kreditorlari) sharoit jiddiy o `zgargani tufayli nikoh shartnomasining shartlarini qonunda belgilangan tartibda o`zgartirish yoki bekor qilishni talab qilishga haqli. Er-xotin qonunda yo `l qo`yiladigan barcha mulkiy-shartnomaviy munosabatlarga o`zaro kirishishga haqlidir. Masalan, er xotiniga muayyan bir mol- mulkni hadya qilishi va uning nomiga rasmiylashtirib berish, avtomashinani boshqarishga doir ishonchnoma berishi mumkin. Er-xotin o `rtasida tuzilgan, ulardan birining huquqlarini cheklashga qaratilgan kelishuvlar haqiqiy hisoblanmaydi.

Adabiyotlar: 1. Атаходжаев Ф.М. Развитие законодательства о браке Республики Узбекистан и проблемы его дальнейшего совершенствования: автореф. дисс. … доктора юрид. наук. - Т., 2000. - С. 52. 2. Джураева И.Б. Личные и имущественные права супругов по национальному законодательству и по международному частному праву: Автореф. дисс…канд. юрид. наук. - Т., 2006. -С. 24. 3. Имомов Н.Ф. Уй-жой ҳуқуқи. Дарслик. -Т.: ТДЮИ нашриёти, 2012. - Б.315. 4. Иномжонова Г.С. Ота-она ва болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш муаммолари. - Т.: Адолат, 2006. -Б.134. 5. Отахўжаев Ф.М. Никоҳ ва унинг ҳуқуқий тартибга солиниши. - Т.: Ўзбекистон, 1995. 6. Отахўжаев Ф.М. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва оила. -Т.: ТДЮИ, 2002. -Б.32. 7. Отахўжаев Ф.М. Эр-хотиннинг шахсий ҳуқуқлари ва мажбуриятлари //Соғлом авлод учун. 1998. 8. Отегенова Л.Ж. Брачный договор по семейному законодательству Республики Узбекистан: Автореф. дис.канд.юрид.наук. -Т.: 2012. -С. 26. 9. Раҳмонқулова Н. Ҳ. Халқаро хусусий ҳуқуқда никоҳ муносабатлари. -Т.: “ ART FLEX ” нашриёти, 2011. -Б. 182. 10. Семейное право. Учебник. Гонглаго Б.М., Крашенинников П.В., Михеева Л.Ю., Рузакова О.А. //Под ред. П.В.Крашенинникова.- М.: Статут, 2008. 10. Семейное право. Учебник. -3-е изд., перераб. и доп. - М.: Юрист, 2008. 11. Топилдиев Б.Р. Оила ҳуқуқи. Ўқув-услубий қўлланма. - Т.: ТДЮИ, 2009.

Похожие

Yer tuzishni huquqiy tartibga solish

Mehnat muhofazasi va uni huquqiy tartibga solish

Mustaqillikga qadar O'zbekitonda nikoh munosabatlarining huquqiy tartibga solinishi

Yer uchun haq to`lashni huquqiy tartibga solish

Ijtimoiy tartibga solish tizimi