Меҳнат низоли ишлар бўйича суд қарорлари ва уларга қўйилган талаблар - Юриспруденция - Рефераты

Меҳнат низоли ишлар бўйича суд қарорлари ва уларга қўйилган талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

www.arxiv.uz Меҳнат низоли ишлар бўйича суд қарорлари ва уларга қўйилган талаблар Режа : 1. Меҳнат низоли ишлар бўйича суд қарорлари ва уларга қўйилган талаблар 2. Маънавий ва жисмоний азоблар даражаси

www.arxiv.uz Фуқаролик ишларини мазмунан кўриш ва ҳал қилиш юзасидан суднинг фаолияти суд ҳал қилув қарорларининг чиқарилиши билан якунланади. Суднинг ҳал қилув қарори низолашаётган тарафларнинг шахсий ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишнинг муҳим ҳужжатидир. Бу эса судларга ҳал қилув қарорларини қабул қилиш масаласига алоҳида масъулият ва этибор билан ёндошиш лозимлиги мажбуриятини юклайди. Қонунчиликда ҳам ҳар бир иш бўйича суд ҳал қилув қарорлари қонуний, асосли ва адолатли бўлиши лозимлиги қайд этилади (ФПКнинг 18- моддаси). Меҳнатга доир ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган ишлар бўйича судлар томонидан қабул қилинадиган ҳал қилув қарорлари тўлиқ равишда ФПКнинг 203-207-моддалари талабларига жавоб бериши лозим. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Суд ҳал қилув қарори ҳақида”ги 1998 йил 17 апрел қарорида ҳал қилув қарорларини қабул қилишда судьялар ишларни қонун асосида ишнинг ҳолатиги мувофиқ, судьяларга четдан таъсир кўрсатмайдиган шароитда ҳал қилишлари лозимлиги, ФПКнинг 7-моддасидаги талабларга қатъий риоя этишга мажбур эканликлари тўғрисида кўрсатмалар берилган. 1 Ҳуқуқий адабиётларда меҳнат ишлари юзасидан чиқариладиган ҳал қилув қарорларининг мазмунига алоҳида эътибор берилиши кераклиги таъкидланади. Маълумки, суд ҳал қилув қарорлари кириш, баён қилиш, асослантириш ва хулоса қисмларидан иборат бўлади. Меҳнатга оид ишлар бўйича чиқариладиган суд ҳал қилув қарорларининг кириш қисмида ҳал қилув қарори чиқарилган вақт ва жой, ҳал қилув қарори чиқарган суднинг номи, судьянинг фамилияси (суд таркиби), суд мажлисининг котиби, прокурор, агар иш очиқ ёки ёпиқ суд мажлисида кўриладиган бўлса, бу ҳақдаги маълумот, кўрилаётган ишнинг номи, қандай корхона, ташкилот ва муассаса томонидан даъво берилганлиги (тўлиқ номи 1 +онун номи билан. Ызбекистон Респубикаси Олий суди Ахборотномаси. 1998. №1-2.

www.arxiv.uz билан), агар даъво прокурор ёки бўйсунув тартибидан юқори турувчи иш берувчи томонидан берилган бўлса, қайси юридик шахс манфаати кўзланганлиги, даъво аризада кўрсатилган ёки суд томонидан жалб этилган барча жавобгарлар (фамилия, исми ва шарифи кўрсатилган ҳолда), даъвосининг суммаси кўрсатилиши керак. Ҳуқуқий адабиётларда суд ҳал қилув қарорининг баён қилиш қисмида, агар низо меҳнат низоларини кўрувчи комиссияда кўрилса, низонинг бу органларда кўрилиши натижалари кўрсатилиши, агар корхонада бундай органлар бўлмаса, уларнинг йўқлиги қарорда акс эттирилиши таъкидланади. 2 Агар иш ФПКнинг 259-моддасига биноан мансабдор шахс жалб қилиниб, кўрилган бўлса, бу тўғрида қарорнинг барча қисмларида ёзилиши керак. Жумладан, қарорнинг баён қилиш қисмида унинг берган тушунтиришлари қисқача ифодаланиши, асослаш қисмида суднинг қандай хулосаларга келганлиги, қарор қисмида эса унинг корхонага тўлаши лозим бўлган зарар ҳақининг миқдори аниқ белгилаб кўрсатилиши керак. Меҳнат ишлари бўйича етказилган зарарни ундириш тўғрисидаги суд ҳал қилув қарорининг баён қилиш қисмида иш берувчининг талаблари, даъвони нималар билан асослаётганлиги, даъвогарнинг фикрича, жавобгар ёки бир неча жавобгарлардан ҳар бири қанча миқдорда зарарни тўлашлиги; даъвогар томонидан етказилган моддий зарарни ундириш тўғрисидаги Меҳнат кодексининг 270-моддасида кўрсатилган судга мурожаат қилиш муддати ўтказиб юборилган бўлса, қандай асосларга кўра унинг тикланишини сўраётганлиги кўрсатилади. Агар суд томонидан даъво аризада кўрсатилмаган шахслар жавобгар ёки шерик жавобгар сифатида процессга жалб этилган бўлса, улар ҳақидаги маълумотлар ҳам ҳал қилув қарорининг баён қилиш қисмида кўрсатилиши мақсадга мувофиқдир. Шундан сўнг, ҳар бир жавобгарнинг ўзига нисбатан билдирилган даъво талабларига бўлган муносабатлари, даъвога тўлиқ ёки қисман ва қанча 2 Шорахметов Ш.Ш. Ызбекистон Республикасининг Фу=аролик процессуал щу=у=и: Дарслик.-Т.: Адолат. 2001. Б.304.

www.arxiv.uz миқдорда иқрорлиги, унинг даъвога бўлган эътирози нима билан изоҳланиши, шунингдек, ишда иштирок этувчи бошқа шахсларнинг тушунтиришлари кўрсатилиши керак. Ходимлар томонидан иш берувчига нисбатан етказилган зарарни ундириш тўғрисидаги ишлар юзасидан чиқарилган суд ҳал қилув қарорининг асослантирувчи қисмига алоҳида эътибор бериш талаб этилади. Хусусан, ушбу қисмда ишнинг суд томонидан аниқланган ҳолатлари, ходимларнинг моддий жавобгарлигини келтириб чиқарувчи асос ва шарт-шароитлар, иш берувчига етказилган ҳақиқий зарар миқдори, зарар ва унинг миқдори нималар билан асосланаётганлиги, жавобгарнинг ҳуқуққа хилоф хатти- ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) нима билан ифодаланиши, унинг ҳақиқий зарар билан миқдор ўртасидаги сабабий боғланиш, ишнинг ҳолатлари тўғрисидаги суд хулосаларига асос бўлган далиллар, суд у ёки бу далилни рад қилишда асосланган хулосалар, жавобгар ёки жавобгарлар учун моддий жавобгарликнинг қайси тури (тўлиқ ёки қисман) қўлланилиши, мазкур жавобгарлик қайси қонунларда ўз аксини топганлиги, суд амал қилган моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари кўрсатилмоғи лозим. Масалан, ходимларнинг моддий жавобгарлиги тўғрисидаги низоли ишларни таҳлил қилиб, Ўзбекистон Республикаси Олий суди ”кўпгина суд қарорларида қайси моддий қонун нормаларига амал қилинганлиги кўрсатилмаганлиги таъкидланади”. 3 Суд албатта, ходимдан (ёки ходимларнинг ҳар биридан) ундирилиши лозим бўлган зарар миқдорининг ҳисобини аниқлаши керак бўлади. Лекин мазкур туркумдаги низоларни ҳал қилиш жараёнида судлар томонидан моддий жавобгарлик тури ва ундирилиши лозим бўлган зарарнинг миқдорини аниқлашда хатоликларга йўл қўйилмоқда. Агар жавобгарлар ёки жавобгар етказилган моддий зарарни ундириш тўғрисидаги иш берувчининг талабларини тан олса, ушбу ҳолат суд томонидан қабул қилинган ҳал қилув қарорида кўрсатилиши мумкин. 3 Ызбекистон Республикаси Олий судининг Ахборотномаси.-Т.: 1993. №2. Б.3.

www.arxiv.uz Иш берувчи томонидан Меҳнат кодексининг 270-моддасида кўрсатилган судга мурожаат қилиш муддати суд томонидан тикланган бўлса, унинг узрли сабабларга кўра ўтказиб юборилганлигини тасдиқловчи маълумотлар кўрсатилиши керак. Агар суд ходимнинг зарар етказишдаги айбини ва унинг моддий аҳволини ҳисобга олиб, зарар миқдорини камайтиришни лозим топса, ҳал қилув қарорида зарар миқдорини камайтиришнинг сабабларини асослаб бериши лозим. Шу ўринда айрим судлар томонидан ундирилиши зарур бўлган зарарнинг миқдори нима сабабдан камайтирилганлиги ҳал қилув қарорларида асослаб берилмаганлигини таъкидлаб ўтиш мумкин. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг "Судлар томонидан меҳнат шартномаси (контракти)ни бекор қилишни тартибга солувчи қонунларнинг қўлланилиши ҳақида"ги 1998 йил 17 апрелдаги 12-сонли қарорида “ходимдан ундириш лозим бўлган зарарнинг миқдорини камайтириш масаласини суд ўз қарорида тўлиқ кўрсатиб бериши алоҳида таъкидланиб, шунингдек, қасддан содир этилган жиноят натижасида етказилган зарар миқдорининг камайтирилишига йўл қўйилмаслигига судлар эътибор беришлари тўғрисида тушунтиришлар берилган. 4 Умумий қоида бўйича, бир неча жавобгар томонидан зарар етказилганида суд уларнинг етказилган зарардаги айб даражасини, моддий жавобгарлик тури ва доирасидан келиб чиқиб, ўз ҳал қилув қарорида улар мажбуриятларини аниқлайди. Лекин, агар суднинг ҳукми билан бир неча ходимларнинг ёки ходим ва корхона билан меҳнат муносабатларида бўлмаган бошқа шахслар томонидан етказилганлиги кўрсатиб қўйилган бўлса, ҳал қилув қарорида мазкур шахсларнинг биргаликдаги жавобгарлиги кўрсатилиши керак. Агар ҳукм эълон қилиниб, унда фуқаролик даъвоси кўрилмасдан қолган бўлса ёки ҳукмнинг фуқаролик даъвоси бекор қилиниб, ишнинг бу қисми 4 Ызбекистон Республикаси Олий суди Ахборотномаси.-Т.: 1993. №2. Б.13.

www.arxiv.uz фуқаролик суд ишларини юритиш тартибида янгидан кўриш учун юборилган бўлса, суд фуқаролик ишларини юритиш тартибида мазкур шахслардан етказилган зарарни биргаликда ундириб олиш ҳуқуқига эга. Шу билан бирга суд судланувчилар зиммасига, биргаликдаги хатти- ҳаракатлари оқибатида етказилган зарар учун умумий эмас, балки алоҳида- алоҳида моддий жавобгарлик юклаши ҳам мумкин. Зарар ундиришнинг мазкур тартиби даъвогарнинг манфаатларига тўғри келса ва зарар ундиришни таъминлашга ёрдам берсагина, йўл қўйилади. Ушбу туркумдаги ишлар юзасидан чиқарилган суд ҳал қилув қарорининг хулоса қисмида суднинг арз қилинган талабларни қаноатлантириши ёхуд бутунлай ёки қисман рад этиш тўғрисидаги хулосаси, даъвогарнинг фойдасига жавобгардан (ёки ҳар бир жавобгар) ундириладиган зарарнинг аниқ суммаси, суд харажатларининг миқдори, унинг тақсимланиши, ҳал қилув қарори устидан шикоят бериш муддати ва тартиби кўрсатилиши лозим. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Суднинг ҳал қилув қарори ҳақида”ги 1998 йил 17 апрелдаги қарорида ҳал қилув қарорининг хулоса қисмида тарафларнинг фамилияси, исми, отасининг исми ва юридик шахснинг номи тўлиқ келтирилиши, даъво талабларининг қаноатлантирилганлиги (тўлиқ ёки қисман), даъводан воз кечганлиги (тўлиқ ёки қисман), даъвонинг бир қисми қаноатлантирилиб, бошқа қисми бўйича иш юритиш тугатилганлиги ёки даъвонинг бошқа қисми кўрмасдан қолдирилганлиги, даъво талабларининг бир қисми қаноатлантирилганлиги ёки рад этилганлиги, даъво талабларининг бошқа қисми эса алоҳида иш юритиш учун ажратилганлиги ҳақидаги суднинг узил-кесил, қисқа ва аниқ хулосаси акс эттирилган бўлиши лозимлиги ўз ифодасини топган. 5 Шунингдек, ҳал қилув қарорининг хулоса қисми қарорни ижро этиш чоғида тушунмовчиликлар ва низолар вужудга келмаслиги учун тушунарли ҳамда аниқ тарзда ифода этилмоғи керак. 5 +онун номи билан. Ызбекистон Республикаси Олий судининг Ахборотномаси. 1998. №1,2. Б.57. 8-модда.

www.arxiv.uz Зарур ҳолларда, суд ўз ҳал қилув қарорида уни ижро этишнинг усули ва тартибини кўрсатиши ҳам мумкин. Масалан, ходимнинг етказилган зарар учун моддий жавобгарлиги чораси масаласини ҳал қилишда судья жавобгарнинг даъвогарга бир хил баҳодаги мулкни бера олиш ёки зарар етказилган мулкни тиклай олиш имкониятига эгалигини ва шунингдек, бунинг учун иш берувчининг розилиги мавжудлигини албатта, аниқлаши шарт. Агар қонунда етказилган зарар натура шаклида қопланиши кўрсатиб қўйилган бўлса, у ҳолда иш берувчининг розилиги талаб қилинмайди. Меҳнатга оид низоли ишларни судда кўриб ҳал қилиш жараёнида ходимга нисбатан етказилган маънавий зарарни ундириш масаласини ҳал қилаётган судлар маънавий зарар миқдорини белгилашда қандай мезонларга асосланганлигини ўз ҳал қилув қарорларида кўрсатиб ўтмаслик ҳолатлари ҳам учраб туради. Тўғри, иш берувчи томонидан ходимни ғайриқонуний равишда ишдан бўшатиш бевосита маънавий зарарни ундиришга асос бўла олади. Лекин маънавий зарарни баҳолашда суд албатта ходимнинг қандай маънавий ва жисмоний азоблар чекканлигини, етказилган азобларнинг оғирлигини тасдиқловчи аниқ ҳолатларни эътиборга олмоғи ва шунга қараб маънавий зарар миқдорини белгилаши талаб қилинади. Шундай экан, судларнинг маънавий зарар миқдорини белгилашда қандай мезонларга асосланганлигини ўз ҳал қилув қарорларида кўрсатмасликлари суд ҳал қилув қарорларига қўйилган талабларнинг бузилиши деб баҳоланади ва кейинчалик мазкур қарор устидан апелляция, кассация шикояти ва протести бериш учун асос бўла олади. Суд ходимга етказилган маънавий зарарни қоплаш масаласини ҳал этишда қайси ҳолатларда ва иш берувчининг айнан қайси ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) оқибатида унга зарар етказилганлиги, иш берувчи айбининг даражаси, меҳнат шартномасини бекор қилиш ёки бошқа ишга ўтказишда қонун очиқ-ойдин бузилган-бузилмаганлигини аниқлаши, ходимнинг қандай маънавий ва жисмоний азоблар кўрганини белгилаши, бу зарарларни у қанча суммада ёки бошқача моддий шаклда қопланишини баҳоламоғи ва муайян

www.arxiv.uz низони ҳал қилиш учун муҳим бўлган бошқа ҳолатларни ойдинлаштирмоғи лозим. Маънавий ва жисмоний азоблар даражаси етказилган маънавий зиённинг ҳақиқий ҳолати жабрланувчининг шахсий хусусиятлари, ишчанлик обрўси, жамоа ўртасидаги мавқеи, шунингдек етказилган азобларнинг оғирлигини тасдиқловчи аниқ ҳолатларга қараб суд томонидан аниқланиши лозим. Шунингдек, суд маънавий зарарни ундириш ҳақидаги ҳал қилув қарорини чиқариш вақтида ФПКнинг 18-моддаси талабларига қатъий амал қилиши шарт. Бинобарин, суд ҳал қилув қарорининг қонуний, асосли ва албатта адолатли бўлиши талаб этилади. Айрим муаллифлар маънавий зарар учун тўлов миқдорини аниқлаш жараёнида суд иш берувчининг айби даражасини, ишдан бўшатиш асослари ва таърифини, ходимнинг ишга тикланишигача бўлган даврни, ходимнинг шахсий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда унинг жисмоний ва руҳий азобларининг хусусиятларини эътиборга олиши лозимлигини таъкидлаб ўтадилар. 6 Бизнингча, суд ходимга етказилган маънавий зарар учун тўлов ундириш масаласини ҳал қилар экан, албатта ҳал қилув қарорининг адолатли бўлишини таъминлаш мақсадида жавобгарнинг моддий аҳволига, айбли хатти-ҳаракат (ҳаракатсизлик)лар содир этиши учун сабаб бўлган ҳолатларга тўғри баҳо бериши мақсадга мувофиқдир. Дарҳақиқат, ФКнинг 1022-моддасида ҳам суд зарарни қоплаш миқдорини аниқлашда оқилоналик ва адолатлилик талабларини эътиборга олиши лозимлиги мустаҳкамлаб қўйилган. Ҳал қилув қарорининг асослантирувчи қисмида шунингдек, суд амал қилган моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари ҳам кўрсатилиши лозим бўлади. Ҳал қилув қарорининг хулоса қисмида суднинг даъво талабларини қаноатлантириш (ёки қаноатлантиришни рад этиш) билан боғлиқ хулосалари ўз ифодасини топади. ФПКнинг 209-моддасига мувофиқ, суд ўз ҳал қилув 6 Соломенка Е.А., Особенности рассмотрения судами дел о компенсации морального вреда // Российский судья. 2000, №4, 31-36 с.

www.arxiv.uz қарорида ходимга нисбатан етказилган маънавий зарар учун иш берувчилардан ундирилиши лозим бўлган пул суммасининг турини, шунингдек, ундириладиган сумма жавобгарнинг банкдаги қайси ҳисобидан олиниши кераклигини кўрсатиши лозим. Агар иш бўйича ҳал қилув қарори қабул қилган суд ходимни ишга тиклаш ва етказилган маънавий зарарни ундириш ҳақидаги масалани мазмунан ҳал қилиб, лекин маънавий зарар учун ундириладиган сумма миқдорини ҳал қилув қарорининг хулоса қисмида кўрсатмаган бўлса, у ҳолда ишда иштирок этаётган шахсларнинг аризаларига кўра ёки ўз ташаббуси билан қўшимча ҳал қилув қарори чиқариши мумкин. Қўшимча ҳал қилув қарори чиқариш масаласи ҳал қилув қарори чиқарилган кундан эътиборан ўн кундан кечиктирмай қўзғатилиши мумкин. (ФПКнинг 214-моддаси). Қўшимча ҳал қилув қарори чиқариш масаласини кўриш билан боғлиқ муддат узрли сабабларга кўра ўтказиб юборилган ҳолда у ФПКнинг 130-моддасида белгиланган тартибда суд томонидан тикланиши юзасидан Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Суднинг ҳал қилув қарорлари ҳақида»ги 1998 йил 17 апрел 13-сонли қарорида тушунтиришлар берилади.

Похожие

Меҳнатга оид низоли ишларни ижро этиш хусусиятлари

Мехнат ишларини судда кузғатишнинг узига хос хусусиятлари ( мехнат ишларини судда кузгатишнинг узига хос

Ўзбекистон Республикасида хўжалик судлари ва уларда хўжалик низоларининг кўрилиши

Меҳнатга оид низоларни судда кўришнинг процессуал хусусиятлари

Амнистия актини қўллаш тўғрисидаги аризага қўйилган талаблар