Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati faoliyatining asosiy yo'nalishlari - Юриспруденция - Рефераты

Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati faoliyatining asosiy yo'nalishlari

Загружено в:

17.09.2022

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati faoliyatining asosiy yo`nalishlari Reja: 1. Mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatida qonuniylikni ta`minlashda yuridik xizmatning roli 2. Yuridik xizmatning mahalliy davlat hokimiyati organlari mulkini (munitsipal mulkni) saqlash hamda tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishda qonuniylikni ta`minlashdagi 3. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining huquq va qonuniy manfaatlarini sudda va boshqa organlarda himoya qilish

Mahalliy davlat hokimiyati organlari mahalliy vakillik hamda ijroiya hokimiyatidan iborat bo`lib, xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari davlat hokimiyatining vakillik organlari, viloyat, tuman va shahar hokimliklari esa ijroiya hokimiyat organi hisoblanadi. Viloyat, tuman, shahar hokimi tegishli hududdagi vakillik va ijroiya hokimiyatini boshqaradi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 100-moddasiga muvofiq qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta`minlash; hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish; mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig`imlarni belgilash, budjetdan tashqari jamg`armalarni hosil qilish; mahalliy kommunal xo`jalikka rahbarlik qilish; atrof-muhitni muhofaza qilish; fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta`minlash; normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilish hamda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga va qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish mahalliy davlat hokimiyati organlari vakolatiga kiradi. O`zbekiston Respublikasining 1993 yil 2 sentabrdagi “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunida ularning vakolatlari aniqlashtirilib, unga ko`ra xalq deputatlari Kengashi quyidagi asosiy vakolatlarga ega: - hokimning taqdimiga binoan mahalliy budjet va uning ijrosiga doir hisobotni, hududni rivojlantirishning istiqboliga mo`ljallangan dasturlarini, tuman, shaharning bosh rejasi va uni qurish qoidalarini tasdiqlash; - amaldagi qonunlarga muvofiq mahalliy soliqlar, yig`imlar, boj miqdorini belgilash, mahalliy budjetga tushadigan mahalliy soliqlar, yig`imlar va to`lovlar bo`yicha imtiyozlar berish; - hokimni va uning o`rinbosarlarini lavozimga tasdiqlash, hokimni va uning o`rinbosarlarini lavozimdan ozod etish, ularning faoliyatiga doir hisobotlarini tinglash; - qonunda nazarda tutilgan hollarda hokim qarorlarini tasdiqlash;

- xalq deputatlari Kengashining Ish tartibini, xalq deputatlari Kengashi doimiy va boshqa komissiyalari to`g`risidagi nizomlarni tasdiqlash, ularga o`zgartishlar va qo`shimchalar kiritish; - xalq deputatlari Kengashining doimiy va muvaqqat komissiyalarini, boshqa organlarini tuzish, saylash va tugatish, ularning tarkibini o`zgartirish, ular ishiga doir hisobotlarni tinglash; -qonunlarda belgilangan hollarda va tartibda xalq deputatlarining vakolatlarini e`tirof etish va muddatidan oldin to`xtatish, ularni javobgarlikka tortish uchun rozilik berish; -ijroiya hokimiyati bo`limlari, boshqarmalari, boshqa tuzulmaviy bo`linmalarining hisobotlarini tinglash; -xalq deputatlarining so`rovlarini qarab chiqish va ular yuzasidan qarorlar qabul qilish; -hokimning va quyi Kengashning O`zbekiston Respublikasi qonunlariga mos kelmaydigan qarorlarini bekor qilish; - hokimning taqdimiga binoan hokimlik tuzulmasini, uning xodimlari shtatlari va ish haqi fondini tasdiqlash kiradi. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta`minlashga, atrof-muhitni muhofaza qilishga doir o`z vakolatlariga berilgan masalalarni, tashkiliy masalalar va O`zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq nazorat etishga doir boshqa masalalarni ham hal etadi. Viloyat, tuman va shahar hokimlari esa quyidagi vakolatlarga ega: - qonunlarning hamda O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar Mahkamasi hujjatlarining, yuqori turuvchi organlar va tegishli xalq deputatlari Kengashi qarorlarining ijrosini tashkil etish; - jamoat tartibiga rioya etilishi va jinoyatchilikka qarshi kurash, fuqarolarning xavfsizligini ta`minlash, ularning huquqlarini himoya qilish va

salomatligini muhofaza etish bilan bog`liq chora-tadbirlar ko`rish, tabiiy ofatlar, epidemiyalar va boshqa favqulodda hollarda tegishli ishlarni tashkil etish; - viloyat, tuman va shaharni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishning asosiy yo`nalishlarini, viloyat, tuman, shahar budjetining asosiy ko`rsatkichlarini va ularning ijrosiga doir hisobotlarni xalq deputatlari Kengashining tasdig`iga taqdim etish; - o`z o`rinbosarlari va ijroiya hokimiyati tarkibiy bo`linmalarining rahbarlarini lavozimga tayinlash va lavozimdan ozod etish to`g`risidagi qarorlarni xalq deputatlari Kengashi tasdig`iga taqdim etish; - hokimlik devoni bo`linmalari rahbarlarini lavozimga tayinlash va lavozimdan ozod qilish; - quyi turuvchi hokimlarning qarorlarini, basharti ular O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga, qonunlariga va O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar Mahkamasi hujjatlariga, shuningdek, yuqori turuvchi xalq deputatlari Kengashi va hokimning qarorlariga zid bo`lsa, bekor qilish va xalq deputatlari Kengashiga quyi turuvchi xalq deputatlari Kengashlarining hujjatlarini bekor qilish to`g`risida taqdimnoma kiritish; - rahbarlari tegishli xalq deputatlari Kengashlari tomonidan lavozimga tayinlanadigan va lavozimdan ozod etiladigan ijroiya hokimiyati tarkibiy bo`linmalarining ishini nazorat qilish; - xalq deputatlari Kengashi va hokim qabul qilgan va chiqargan hujjatlarni bajarmaganliklari uchun mansabdor shaxslarni intizomiy javobgarlikka tortish to`g`risida qonunda belgilangan tartibda taqdimnoma kiritish; - davlat mukofotlari bilan taqdirlashga doir iltimosnomalarni qarab chiqish va takliflar kiritish; - respublika va xorijda viloyat, tuman hamda shaharning rasmiy vakili sifatida ish ko`rish; - aholini qabul qilishni tashkil etish, fuqarolarning shikoyatlari, arizalari va takliflarini qarab chiqish.

Hokim rejalashtirish, budjet, moliya, hisob-kitob, viloyat, tuman, shahar mulkini boshqarish, mulkchilikning turli shakliga mansub korxonalar, muassasalar va tashkilotlar bilan hamjihatlik qilish, qishloq xo`jaligi, yer va boshqa tabiiy resurslardan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish, qurilish, transport, yo`l xo`jaligi va aloqa, aholiga kommunal, savdo va ijtimoiy-madaniy xizmat ko`rsatish, aholini ijtimoiy muhofaza qilish, qonuniylik, huquq-tartibot va xavfsizlikni ta`minlash, fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilish sohasida qonun hujjatlarida o`z vakolatiga berilgan boshqa masalalarni ham hal etadi. Mahalliy davlat hokimiyati organlariga amaldagi qonunchilik bo`yicha berilgan vakolatlardan ularning faoliyati juda keng qamrovli ekanligini ko`rish mumkin. Mahalliy davlat hokimiyati organlarida qonuniylikni ta`minlash va boshqa huquqiy ishlarni amalga oshirish maqsadida hokimlik apparati tuzilmasida yuriskonsult lavozimi nazarda tutilgan. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining yuridik xizmati mahalliy vakillik va ijroiya hokimiyati organlarining yuqorida sanab o`tilgan vakolatlariga kiradigan masalalarni hal etishga qaratilgan barcha faoliyatini huquqiy jihatdan ta`minlab berishni tashkil qilish lozim. Bunda yuridik xizmat asosan quyidagi yo`nalishlarda o`z faoliyatini amalga oshiradi: - mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan qabul qilinadigan huquqiy mazmundagi hujjatlarning qonuniyligini ta`minlash; - mahalliy davlat hokimiyati organlari mulkini saqlash, moliyaviy resurslarini shakllantirish, mulkni xususiylashtirishda hamda tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishda qonuniylikni ta`minlash; - shartnomaviy munosabatlarni huquqiy tartibga solish; -mahalliy davlat hokimiyati organlarining huquq va qonuniy manfaatlarini sudda va boshqa organlarda himoya qilish. Mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan qabul qilinadigan yoki chiqariladigan huquqiy hujjatlarni ikki guruhga ajratish mumkin:

– birinchisi, xalq deputatlari Kengashlari tomonidan qabul qilinadigan qarorlar; – ikkinchisi, hokimlar tomonidan qabul qilinadigan qaror hamda farmoyishlar. Xalq deputatlari Kengashining qarorlari ularning asosiy ish shakli bo`lmish sessiyalari davrida qabul qilinadi. Sessiya muhokamasiga kiritilayotgan qaror loyihalari Kengashning komissiyalari va hokimlikning boshqa tuzilmalari tomonidan yuridik xizmat ishtirokida tayyorlanadi va sessiyadan oldin deputatlarga tarqatiladi. Ikkinchisi, bu hokimlar tomonidan qonunlar va yuqori turuvchi davlat organlarining huquqiy hujjatlarini ijrosini hamda shu hududdagi muhim ijtimoiy- iqtisodiy munosabatlarni tartibga solish yuzasidan qabul qilinadigan qarorlar hamda kundalik, ma`muriy, xo`jalik va shaxsiy tarkibga oid masalalarni hal qilish uchun chiqariladigan farmoyishlardir. Shuning uchun ham O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 104-moddasida hokim o`ziga berilgan vakolatlar doirasida tegishli hududdagi barcha korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, birlashmalar, shuningdek mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo`lgan qarorlarni qabul qilishligi belgilab qo`yilgan. Masalan, Toshkent shahar hokimining 2003 yil 8 maydagi 272-sonli qarori bilan “O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, farmoyishlari, Hukumat va Toshkent shahar hokimining qarorlari bajarilishini tashkil qilish tartibi” tasdiqlandi. Unga muvofiq farmon va qarorlarning bajarilishi quyidagicha tashkil etiladigan bo`ldi: -shahar hokimi o`rinbosarlari Farmon va qarorlar kelib tushishi bilan 3 kun muddatda ularda qo`yilgan vazifalarni amalga oshirilishini ta`minlovchi zarur takliflar, aniq chora-tadbirlar rejasi, farmoyish va qaror loyihasini puxta tayyorlanishini ta`minlashlari (agar farmon va qarorlarda boshqa muddatlar belgilanmagan bo`lsa), qabul qilingan hujjatlar tuman hokimliklari, hokimiyat tuzilmasidagi boshqarma, bo`lim, korxona va tashkilotlarga bir kecha-kunduzda yuborilishi lozim;

-tuman hokimlari, boshqarma va bo`limlar Toshkent shahar hokimi qarori, farmoyishi kelib tushishi bilan 2 kun muddatda ularda qo`yilgan vazifalarni amalga oshirilishini ta`minlovchi aniq chora-tadbirlar rejasi, farmoyish, qaror yoki buyruq qabul qilishlari (agar shahar hokimi hujjatlarida boshqa muddatlar belgilanmagan bo`lsa), qabul qilingan hujjatlar shu kuni tegishli hokim o`rinbosarlari, hokimiyat va o`zlarining tuzilmalaridagi bo`lim, korxona va tashkilotlarga yuborilishi lozim; -bo`lim, korxona, tashkilot va muassasalar tuman hokimi qarori, farmoyishi yoki boshqa yuqori organ buyrug`i kelib tushishi bilan 2 kun muddatda ularda qo`yilgan vazifalarni amalga oshirilishini ta`minlovchi aniq chora-tadbirlar rejasi, buyruqlar qabul qilishlari (agar yuqori tashkilot hujjatlarida boshqa muddatlar belgilanmagan bo`lsa), qabul qilingan hujjatlar shu kuni o`zlariga bo`ysunuvchi bo`linmalar, sexlar, xizmatlarga, mehnat jamoalariga yetkazilishi, bajarilgan ishlar to`g`risida tegishli yuqori boshqarma, korxona va tashkilotlarga ma`lumot yuborilishi lozim. O`zbekiston Respublikasining “Normativ-huquqiy hujjatlar to`g`risida”gi Qonunining 5-moddasiga muvofiq mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan qabul qilinadigan qarorlar normativ-huquqiy hujjatlar qatoriga kiradi. Yuridik xizmat mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan qabul qilinadigan huquqiy tusdagi hujjatlarning qabul qilinishida qonuniylikni ta`minlash uchun xalq deputatlari Kengashi va hokimning qaror va farmoyishlari loyihalarini ko`rib chiqib, ularni huquqiy baholaydi va viza qo`yadi. Zarurat bo`lganda hokimga uning qaror va farmoyish loyihalari yuzasidan takliflar kiritadi. Bunda yuridik xizmat quyidagilarni e`tiborga olmog`i lozim: -taqdim etilayotgan huquqiy hujjat loyihasini O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonun hujjatlariga muvofiqligi, ularni hujjatni qabul qilayotgan organ vakolatlariga kirishi, ular shu hududdagi fuqarolar va xo`jalik yurituvchi subyektlar huquq va manfaatlariga zid emasligini; -qabul qilinayotgan huquqiy hujjatlar loyihalarini belgilangan tartibda tuzilganligi, ularni tuzishda qonunchilik texnikasi qoidalariga rioya etilganligini;

-hujjatni qabul qilinishiga asos bo`luvchi yuqori turuvchi organlarning huquqiy hujjatlari yoki topshiriqlarining mavjudligi, ularda hal etilishi ko`rsatilgan masalalarning loyihada to`liq o`z aksini topganligini; -hujjat qabul qilinishi zarurligini asoslovchi tushuntirish xatining mavjudligi (tushuntirish xati hujjatni tayyorlagan organ tomonidan tuzilib, uning mansabdor shaxslari tomonidan imzolanadi), ularning asosliligini; -hujjatda belgilangan masalalarning bajarilishi yuklatilayotgan ijrochilar va ularni ijro etish muddatlari to`g`ri belgilanganligini; - hujjat loyihasi uni ijro etish belgilanayotgan manfaatdor tashkilotlar bilan kelishilganligi, uni yuzasidan ularning xulosa va e`tirozlari mavjudligini; - mazkur hujjat qabul qilinishi munosabati bilan avval qabul qilingan hujjatlarga qo`shimcha va o`zgartirishlarni to`g`ri kiritilayotganligi, o`z kuchini yo`qotgan hujjatlarni o`rnatilgan tartibda bekor qilinishini; -hujjatda unga viza qo`yishi shart bo`lgan mansabdor shaxslarning vizalari mavjudligini. Yuridik xizmat hujjat loyihasini tekshirish jarayonida: - kamchiliklar aniqlangan taqdirda loyihani kiritgan organga asoslangan e`tirozlar tayyorlash, ular bartaraf etilmagan taqdirda tegishli hokimga ma`lumot taqdim etish; - hujjat qabul qilinganidan so`ng uni o`rnatilgan tartibda ro`yxatga olinishini, tegishli mansabdor shaxslar va manfaatdor tashkilotlarga jo`natilishini, uning asosiy nusxasi va uni qabul qilinishiga asos bo`lgan hujjatlarni saqlash uchun to`liq topshirilganligini nazorat qilish; - hujjat o`rnatilgan tartibda qabul qilinganidan so`ng, u yuzasidan tushuntirishlar berish kabi vazifalarni ham bajaradi. Mazkur jarayon sermashaqqat va murakkab bo`lganligi uchun mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati xodimlaridan yuqori malaka, chuqur bilimlar va tajribaga ega bo`lishini talab etadi.

Yuridik xizmatning mahalliy davlat hokimiyati organlari mulkini (munitsipal mulkni) saqlash hamda tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishda qonuniylikni ta`minlashdagi faoliyati O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunining 7-moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi va viloyat, tuman, shahar hokimi faoliyatining iqtisodiy asosini ma`muriy hududiy tuzilmalarning davlat mulki (munitsipal mulk) hamda viloyat, tuman va shaharda mavjud bo`lib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga xizmat qiluvchi boshqa mulk tashkil etadi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi davlat mulkini chegaralash natijasida o`ziga berilgan yoki qonunlarga muvofiq o`zi sotib olgan obyektlarga nisbatan mulkdor vakolatlarini to`liq amalga oshiradi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining mol-mulki, budjet mablag`lari, budjetdan tashqari fondlarning va aniq maqsadga qaratilgan fondlarning mablag`lari viloyat, tuman, shahar mulkini tashkil etadi. Viloyat, tuman, shahar ahamiyatiga ega bo`lgan muhandislik infrastrukturasi obyektlari va boshqa obyektlar, korxonalar va birlashmalar, xalq ta`limi, sog`liqni saqlash, ijtimoiy ta`minot, fan va madaniyat muassasalari, viloyat, tuman, shahar mablag`i hisobidan tashkil etilgan yoki sotib olingan, shuningdek ulushbay asoslarda tashkil etilgan yoki sotib olingan yoxud xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashiga boshqa manbalardan bepul berilgan qimmatli qog`ozlar va moliya aktivlari viloyat, tuman, shahar mulki bo`lishi mumkin. Bundan tashqari, viloyat, tuman va shahar mulki boshqa manbalardan ham shakllanishi mumkin. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 191-moddasi egasiz ashyolar bilan bog`liq munosabatlarni tartibga soladi. Ushbu moddaga muvofiq egasiz ko`chmas ashyolar tegishli davlat organining yoki fuqarolar o`zini o`zi boshqarish organining arizasiga muvofiq ko`chmas mol- mulkni davlat ro`yxatiga oluvchi organ tomonidan hisobga olinadi. Egasiz

ko`chmas ashyo hisobga olingandan keyin uch yil muddat o`tgach, davlat mol- mulkini boshqarishga vakolatli bo`lgan organ yoki fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organi bu ashyoni davlat mulkiga yoki fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organi mulkiga kirgan deb hisoblash to`g`risida talab bilan sudga murojaat etishi mumkin. Yuridik xizmatning mahalliy davlat hokimiyati organlari mulkini (munitsipal mulkni) saqlashdagi faoliyati quyidagi ishlarni bajarish orqali amalga oshiriladi: -mahalliy davlat hokimiyati tasarrufidagi mol-mulkni baholash va sotishda qonuniylikni ta`minlash; -moddiy boyliklar va pul mablag`larini hisobdan chiqarish to`g`risidagi hujjatlar loyihasiga huquqiy xulosa beradi; -mulkka zarar yetkazilishi jinoiy xatti-harakatlar bilan bog`liq bo`lsa, sud va tergov organlariga yuborish uchun materiallarni rasmiylashtirish; -mulkni saqlashni ta`minlash bo`yicha amaldagi qonun hujjatlarini tashviqot qilish; -egasiz ashyolarni mahalliy davlat hokimiyati mulkiga o`tkazish bo`yicha tashkiliy ishlarni huquqiy ta`minlash;. -boshqa hududiy davlat boshqaruvi organlari bilan birgalikda munitsipal korxona va tashkilotlarda o`g`irlik, kamomad va samarasiz xarajatlarning kelib chiqish sabablari va sharoitlarini tahlil etish va ularni bartaraf etish tadbirlarini amalga oshirish; -munitsipal korxona va tashkilotlarga yetkazilgan zararlarni undirish choralarini ko`rish yoki bu borada mazkur xo`jalik yurituvchi subyektlarning yuridik xizmatiga uslubiy rahbarlikni amalga oshirish. Viloyat, tuman va shaharning moliyaviy resurslarini budjet mablag`lari, budjetdan tashqari fondlar, aniq maqsadga qaratilgan fondlar, kredit resurslari, shuningdek, respublika budjetidan ajratilgan subvensiyalar va dotatsiyalar tashkil etadi. Viloyat, tuman va shahar budjetining daromadlari quyidagilardan iborat:

-O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq olinadigan soliqlar va yig`imlar; -viloyat, tuman va shaharga qarashli mol-mulkni ijaraga berish yoki sotishdan keladigan tushumlar; -qonunlarda nazarda tutilgan hollarda viloyat, tuman, shahar mulki hisoblangan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning tekshirish vaqtida aniqlangan yashirib qolingan yoki kamaytirib ko`rsatilgan daromadlarning muayyan qismi va qonunlarda nazarda tutilgan boshqa tushumlar. O`zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 7-moddasida mahalliy soliqlar va yig`imlarning ro`yxati keltirilgan. Aynan mazkur moddada mahalliy soliqlar va yig`imlar mahalliy budjetga o`tkazilishi belgilab qo`yilgan. Viloyat, tuman va shaharning budjetdan tashqari fondlarining daromadi quyidagilardan shakllanadi: -fuqarolar, mulkchilik shaklidan qat`i nazar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning ixtiyoriy badallari va xayriyalari; -O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq undiriladigan ayrim turdagi jarimalar va boshqa mablag`lardan. Budjet mablag`lari faqatgina oldindan belgilab qo`yilgan maqsadlar uchun ishlatilishi lozim. Budjetdan tashqari fondlarning mablag`lari esa faqatgina tegishli xalq deputatlari Kengashi va hokimning qaroriga binoan sarflanadi. Viloyat, tuman va shaharning moliyaviy resurslarini shakllantirishda yuridik xizmat quyidagi ko`rinishdagi ishlarni amalga oshiradi: -mahalliy soliqlar va yig`imlarning o`z vaqtida mahalliy budjetga kelib tushishini ta`minlovchi huquqiy mexanizmni ishlab chiqishda; -viloyat, tuman va shahar mulklarini ijaraga berishdan va sotishdan keladigan pul mablag`larini o`z vaqtida budjetga kelib tushishini ta`minlash bo`yicha huquqiy vositalardan foydalanish chora-tadbirlarini ko`radi; -qonunda ko`rsatilgan hollarda huquqbuzarlik sodir etilganda mahalliy budjet daromadiga o`tkaziladigan moliyaviy mablag`larni huquqiy jihatdan rasmiylashtirishda ishtirok etadi;

-viloyat, tuman va shaharning budjetdan tashqari fondlarini shakllantirilishini huquqiy jihatdan ta`minlashda qatnashadi. O`zbekiston Respublikasining 1991 yil 19 noyabrdagi “Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to`g`risida”gi Qonunning 7-moddasida munitsipal mulk obyektlarini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to`g`risidagi qaror qabul qilish huquqi mahalliy hokimiyat va boshqaruv idoralariga berilganligi belgilangan. Shuning uchun ham mahalliy davlat hokimiyati organlari ommaviy mulkni tasarruf etuvchi subyektlar qatoriga kiradi. Yuqoridagi qonunning 8- moddasiga muvofiq korxonani davlat tasarrufidan chiqarish yoki xususiylashtirish to`g`risida qaror qabul qilingandan so`ng ommaviy mulk obyektlarini tasarruf etuvchi tomonidan maxsus komissiya tuziladi. Ushbu komissiya tarkibiga mahalliy davlat hokimiyati organining, korxona ma`muriyatining, mehnat jamoasining, jamoat tashkilotlarining, moliya idorasining, bankning, xalq deputatlari mahalliy Kengashining vakillari va boshqa mutaxassislar jalb etiladi. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish obyektining sotuv narxini ommaviy mulk obyektlarini tasarruf etuvchi belgilaydi. Sotuv narxini belgilashda obyektning davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish vaqtidagi qiymatiga asoslanadi hamda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish o`tkazilayotgan paytda qaror topgan haqiqiy bahosi hisobga olinishi lozim. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish chog`ida ommaviy mulk obyektlarini tasarruf etuvchi bilan yangi mulkdor o`rtasida o`zaro majburiyatlar hamda davlat tasarrufidan chiqarilayotgan yoki xususiylashtirilayotgan obyekt faoliyatining shartlari to`g`risida shartnoma tuzilishi mumkin. Unda yangi mulkdorga muayyan davrgacha korxona ixtisosini, ishlab chiqarish hajmini va ish joylarini saqlab qolish bo`yicha majburiyatlar yuklanadi. Xususiylashtirilgan obyektlarning faoliyat sohasini o`zgartirish amaldagi qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Masalan, savdo va xizmat ko`rsatish sohasidagi obyektlarning faoliyat sohasini o`zgartirish bilan bog`liq munosabatlar O`zbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish davlat qo`mitasining 2003 yil 18 yanvardagi 01/07-81-sonli qarori bilan tasdiqlangan

“Savdo va xizmat ko`rsatish sohasidagi xususiylashtirilgan obyektlarning faoliyat sohasini o`zgartirish tartibi to`g`risida”gi Nizom bilan tartibga solinadi. Mazkur Nizomga muvofiq savdo va xizmat ko`rsatish sohasidagi xususiylashtirilgan obyektlarning faoliyat sohasi tuman(shahar) hokimiyatining qarori asosida amalga oshiriladi. Davlat mulkini xususiylashtirishda qonuniylikni ta`minlash uchun yuridik xizmat quyidagi ishlarni amalga oshiradi: -mulkni xususiylashtirish yuzasidan chiqarilayotgan huquqiy mazmundagi hujjatlarning qonuniyligini tekshiradi; -mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish yuzasidan tuzilgan komissiyaning ish faoliyatini huquqiy jihatdan ta`minlashda ishtirok etadi; -davlat tasarrufidan chiqarilayotgan va xususiylashtirilayotgan mulkning bahosi qonun asosida belgilanganligini tekshiradi. -ommaviy mulk obyektlarini tasarruf etuvchi bilan yangi mulkdor o`rtasida o`zaro majburiyatlar hamda davlat tasarrufidan chiqarilayotgan yoki xususiylashtirilayotgan obyekt faoliyatining shartlari to`g`risida shartnoma tuzilishini huquqiy jihatdan ta`minlashda ishtirok etadi, shuningdek, mazkur shartnoma shartlariga rioya etilishini nazorat qilish huquqiy mexanizmini ishlab chiqishda qatnashadi. Shartnoma shartlari buzilganda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish yuzasidan qabul qilingan huquqiy mazmundagi hujjatni bekor qilish choralarini ko`radi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari o`z vakolatlari doirasida tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va tugatishda ishtirok etadi. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishdagi ishtiroki quyidagilarda namoyon bo`ladi: -tadbirkorlik subyektlarini ro`yxatdan o`tkazishda; -ularga tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun litsenziyalar berishda; -tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun yer uchastkalarini ajratishda; -tadbirkorlik faoliyatini yuritish uchun turar joylarni noturar joy toifasiga o`tkazishda;

-ayrim xo`jalik yurituvchi subyektlarni bankrot deb topish jarayonida ishtirok etishda va qonunda ko`rsatilgan boshqa hollarda. Yuridik xizmatning tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishda qonuniylikni ta`minlashdagi faoliyati quyidagi ishlarni bajarish orqali amalga oshiriladi: -mahalliy davlat hokimiyati organining tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish yuzasidan chiqargan huquqiy mazmundagi hujjatlarining qonun hujjatlariga muvofiqligini tekshirish; -mahalliy davlat hokimiyati organlarining tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish bilan shug`ullanuvchi tuzilmalarining yuridik xizmatiga uslubiy rahbarlikni amalga oshirish; -tadbirkorlik subyektlariga litsenziyalar berilishida qonuniylikni ta`minlashda qatnashish. Litsenziya talabgoridan qo`shimcha hujjatlarni talab etilishiga yo`l qo`ymaslik yoki litsenziya talablari va shartlariga javob bermaydigan tadbirkorlik subyektiga litsenziya bermaslik choralarini ko`rish; -ayrim toifadagi xo`jalik yurituvchi subyektlarning bankrotligi to`g`risidagi ishlarda mahalliy davlat hokimiyatining vakili sifatida ishtirok etish. Mahalliy davlat hokimiyati organlari xo`jalik boshqaruvi organlari hamda xo`jalik yurituvchi subyektlardan farqli ravishda shartnomaviy munosabatlarda unchalik darajada ko`p ishtirok etmasa-da, biroq ayrim qonun hujjatlari bilan unga shartnomaviy munosabatlarda ishtirok etish bilan bog`liq vazifalar yuklatib qo`yilgan. Amaldagi qonunchilikka muvofiq mahalliy davlat hokimiyati organlari shartnomaviy munosabatlarda uning bevosita ishtirokchisi sifatida hamda o`z hududlarida xo`jalik subyektlari o`rtasidagi shartnomaviy munosabatlarni rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni ko`rish va bu ishlarni muvofiqlashtirib borish orqali ishtirok etishi mumkin. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining shartnomaviy munosabatlarning bevosita ishtirokchisi sifatida ishtirok etishining huquqiy asoslari O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunining 5- moddasida o`z ifodasini topgan. Unda xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi va viloyat, tuman, shahar hokimi o`zlariga berilgan vakolatlar doirasida

umummanfaatni ifodalovchi tadbirlar o`tkazish, qo`shma korxonalar, xo`jalik tashkilotlari tuzish uchun hamda turli tarmoqlar va boshqaruv sohalarida faoliyatlarni uyg`unlashtirish maqsadida Qoraqalpog`iston Respublikasining, O`zbekiston Respublikasining boshqa viloyatlari, shaharlari va tumanlarining davlat va boshqaruvi organlari bilan shartnomalar asosida o`zaro munosabatlar o`rnatishga haqli ekanligi o`z ifodasini topgan. Bundan tashqari, Qonuning 11- moddasida viloyat, tuman shaharning moliyaviy resurslari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yuzasidan birgalikdagi dasturlarni, shu jumladan hududlararo dasturlarni pul bilan ta`minlash uchun boshqa viloyatlar, tumanlar, shaharlar, shuningdek, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari va fuqarolarning moliya resurslari bilan shartnoma asosida birlashtirilishi mumkinligi belgilab qo`yilgan. O`zbekiston Respublikasining 2004 yil 26 avgustdagi “Fermer xo`jaligi to`g`risida”gi Qonun (yangi tahriri)da mahalliy davlat hokimiyati organlari bevosita shartnomaviy munosabatlarning subyekti sifatida namoyon bo`ladigan holatlar ham mavjud. Masalan, mazkur qonunning 11-moddasiga muvofiq fermer xo`jaligini tashkil etishda yer uchastkasini ijaraga olish shartnomasi fermer xo`jaligining boshlig`i bilan tuman hokimi o`rtasida tuziladi. O`zbekiston Respublikasining “Xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g`risida”gi Qonunning 8-moddasida mahalliy davlat hokimiyati organlari o`z vakolatlari doirasida davlat ehtiyojlari uchun tovarlar yetkazib berish, ishlar bajarish, xizmatlar ko`rsatish shartnomalarini, shuningdek kontraktatsiya shartnomalarini tuzish va bajarish ishlarini muvofiqlashtirib borish hamda xo`jalik yurituvchi subyektlar o`rtasidagi shartnomaviy munosabatlarni rivojlantirish uchun sharoit yaratish bilan bog`liq chora-tadbirlarni ko`rishi belgilab qo`yilgan. Mazkur vazifalarning bajarilishini huquqiy jihatdan ta`minlashda ishtirok etish mahalliy davlat hokimiyati organlarining yuridik xizmati tomonidan amalga oshiriladi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 4 sentabrdagi “Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishida shartnomaviy munosabatlarni takomillashtirish va

majburiyatlar bajarilishi uchun tomonlarning javobgarligini oshirish chora- tadbirlari to`g`risida”gi 383-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilar bilan tayyorlov, xizmat ko`rsatish tashkilotlari o`rtasida shartnomalar tuzish, ularni ro`yxatdan o`tkazish, bajarish, shuningdek, ularning bajarilishi monitoringini olib borish tartibi to`g`risida”gi Nizomga muvofiq mazkur toifadagi shartnomalar tuman qishloq va suv xo`jaligi bo`limida ro`yxatdan o`tkaziladi. Aynan ushbu toifadagi shartnomalarni qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilar bilan tayyorlov va xizmat ko`rsatish tashkilotlari o`rtasida o`z vaqtida tuzilishi, ro`yxatdan o`tkazilishi hamda ijro etilishini tuman qishloq va suv xo`jaligi bo`limi bilan birgalikda muvofiqlashtirib borish ishlari mahalliy davlat hokimiyati organlarining yuridik xizmati tomonidan amalga oshirilishi lozim. Mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatida shartnomaviy munosabatlarni yaxshi yo`lga qo`yish uchun ushbu munosabatlarni tartibga solish yuzasidan lokal hujjat (nizom va yo`riqnoma)larni ishlab chiqiladi. Unda belgilanishi lozim bo`lgan qoidalar darslikning 7 bobida batafsil ko`rsatilgan. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining huquq va qonuniy manfaatlarini sudda va boshqa organlarda himoya qilish O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunning 28-moddasida hokim qabul qilgan va chiqargan hujjatlar ustidan sudga shikoyat qilish huquqi fuqarolar va xo`jalik yurituvchi subyektlarga berilgan. Bundan tashqari, O`zbekiston Respublikasining “Sudlar to`g`risida”gi Qonunining (yangi tahriri) 9-moddasiga binoan O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari va fuqaroligi bo`lmagan shaxslar davlat organlari va boshqa organlarning, mansabdor shaxslarning har qanday g`ayriqonuniy xatti-

harakatlaridan (qarorlaridan), shuningdek, hayoti va sog`ligi, sha`ni va qadr qimmati, shaxsiy erkinligi va mol-mulki, boshqa huquq va erkinliklariga tajovuzlardan sud himoyasida bo`lish huquqiga ega. Xo`jalik yurituvchi subyektlar ham sud himoyasida bo`lish huquqiga egadir. Mazkur huquqlar asosida fuqarolar hamda xo`jalik yurituvchi subyektlar mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari yoki boshqa huquqiy mazmundagi hujjatlari yoxud mansabdor shaxslarning xatti-harakatlari natijasida o`zlarining huquqlarini buzilgan deb hisoblasalar sud organlariga da`vo arizalari bilan murojaat etishlari mumkin. Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati xodimlari sudda, xo`jalik sudida, boshqa tashkilotlarda huquqiy ishlar ko`rilayotganda, da`vogar yoki javobgarning vakili yoki uchinchi shaxs sifatida ishtirok etadilar. Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati xo`jalik sudida javobgar vakili sifatida ishtirok etayotganda, davlat organlari va boshqa organlarning hujjatlarini haqiqiy emas deb topish to`g`risidagi nizolar ko`rilayotganda ushbu hujjatlarning qabul qilinishiga asos bo`lgan holatlarni isbotlash majburiyati hujjatni qabul qilgan organ zimmasiga yuklatilishini e`tiborga olishlari lozim hamda uning qonuniyligini isbotlash bo`yicha zarur bo`lgan dalillarni sudga taqdim qilishlari shart. Mahalliy davlat hokimiyati organlari qonuniylikni ta`minlash vakolatlaridan kelib chiqqan holda, o`z hududlarida qonun buzilish holatlari yuzasidan sudlarga da`vo arizalari bilan murojaat etish huquqiga egadirlar. Da`vo ishlarini olib borish ham muhim jarayon bo`lib, u quyidagilarni o`z ichiga oladi: da`vo materiallarini o`rnatilgan tartibda rasmiylashtirish va uni tegishli sudga topshirish; vakil sifatida sud majlisida ishtirok etish, ish yuzasidan so`zga chiqish; da`vogar foydasiga chiqarilgan hal qiluv qarorining ijrosini nazorat qilish va uning tezroq bajarilishi uchun choralar ko`rish;hal qiluv qarori yoki ajrimning qonuniy va asosliligini tekshirish yuzasidan yuqori instansiya sudlariga murojaat etish.

Yuridik xizmatning sudda ishtiroki va ularning vakolatlari darslikning 7- bobida batafsil yoritilgan. Yuridik xizmat tomonidan mahalliy davlat hokimiyati organlarining huquq va qonuniy manfaatlarini boshqa organlarda himoya qilish ham alohida ahamiyatga ega. Bu jarayon o`z ichiga davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy organlari (O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi), yuqori turuvchi hokimliklar, prokuratura, adliya va boshqa vakolatli organlar tomonidan tegishli mahalliy davlat hokimiyati organi faoliyatida qonuniylik va boshqa huquqiy hujjatlar ijrosi o`rganilayotganda, shuningdek, ular faoliyatiga oid qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokama etilayotganida yuridik xizmatning ishtirok etishini o`z ichiga oladi. “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunning 29-moddasida hokimning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti va Hukumatining hujjatlariga zidligi yuzasidan prokuror tomonidan protest bildirgan qarorlari shu hokimning o`zi tomonidan yoki yuqori turuvchi hokim tomonidan qayta ko`rib chiqilishi belgilab qo`yilgan. Bundan tashqari O`zbekiston Respublikasining “Prokuratura to`g`risida”gi Qonunining (yangi tahrir) 38-moddasida prokurorning protest keltirish huquqi va protestni ko`rib chiqish, uning natijalari haqida ma`lumot berish muddatlari belgilab qo`yilgan. Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmati prokuror tomonidan keltirilgan protestni ko`rib chiqish, unda ko`rsatilgan qonun buzilishi hollarini bartaraf etish, ushbu ishlarni belgilangan muddatlarda bajarilishini ta`minlashda bevosita ishtirok etadilar. Xulosa qilib aytganda, yuridik xizmat mahalliy davlat hokimiyati organlari manfaatlarini sud va boshqa organlarda himoya qilishda faol ishtirok etish orqali ularning faoliyatida qonuniylikni ta`minlashga xizmat qiladi.

Yuridik xizmatning normativ-huquqiy hujjatlar tartibli hisobini yuritish va saqlashni tashkil qilish bo`yicha faoliyati Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmatining eng asosiy vazifalaridan biri qonunlar, boshqa normativ-huquqiy hujjatlar hamda xalq deputatlari Kengashi va hokimning qarorlari, farmoyishlarini tartibli hisobini yuritish va saqlashni tashkil qilishdir. Davlat hokimiyati va boshqaruvi oliy organlari, davlat va xo`jalik boshqaruvi organlari hamda xo`jalik yurituvchi subyektlardan farqli o`laroq mahalliy davlat hokimiyatida yuridik xizmat tomonidan mazkur vazifani bajarish bir muncha murakkabroq. Mazkur murakkablik mahalliy davlat hokimiyati yuridik xizmati tomonidan tartibli hisobi yuritiladigan hamda saqlanadigan normativ-huquqiy hujjatlarning miqdori ko`pligidadir. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi hamda Senati yuridik xizmati tomonidan asosan ularning o`zlari tomonidan qabul qilinadigan normativ-huquqiy hujjatlarning tartibli hisobi yuritilsa, xo`jalik yurituvchi subyektning yuridik xizmati tomonidan faqatgina uning faoliyatiga taalluqli bo`lgan normativ-huquqiy hujjatlarning tartibli hisobi yuritiladi va saqlanadi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan esa deyarli barcha normativ-huquqiy hujjatlarning tartibli hisobi yuritilishi va saqlanishi talab etiladi. Mazkur talab bevosita mahalliy davlat hokimiyati organlarining vazifalaridan kelib chiqadi. Masalan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 101-moddasida mahalliy davlat hokimiyati organlari O`zbekiston Respublikasining qonunlarini, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlarini hamda davlat hokimiyati yuqori organlarining qarorlarini amalga oshirishlari lozimligi belgilab qo`yilgan. O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunning 1-moddasida esa mahalliy davlat hokimiyati organlari joylarda qonunlarning, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlarini, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan

hujjatlarni hamda yuqori turuvchi xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar qarorlarini ijrosini ta`minlashlari lozimligi mustahkamlangan. Aynan mazkur vazifalar mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan tegishli darajada bajarilishi uchun mahalliy davlat hokimiyati organlarining xodimlari qabul qilingan, amalda bo`lgan, shuningdek o`z kuchini yo`qotgan normativ-huquqiy hujjatlar to`g`risida yetarli darajada ma`lumotga ega bo`lishlari talab etiladi. Normativ-huquqiy hujjatlar to`g`risida yetarli va to`liq ma`lumotga ega bo`lishni osonlashtirish uchun doimiy ravishda ularning tartibli hisobini yuritib borish hamda ularni saqlashni tashkil etish talab etiladi. Mazkur vazifa mahalliy davlat hokimiyati organining yuridik xizmati tomonidan amalga oshiriladi. Davlat va xo`jalik boshqaruvi organlari yuridik xizmati tomonidan normativ-huquqiy hujjatlarni tartibli hisobini olib borish va saqlash qanday tartibda amalga oshirilsa, mahalliy davlat hokimiyati organining yuridik xizmati tomonidan ham shunday tartibda bajarilishi lozim. Shundagina muayyan masalalar bo`yicha zarur bo`lgan normativ-huquqiy hujjatlarni yuridik xizmat tomonidan tezda topish imkoni yaratiladi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari yuridik xizmatin qonunlar, boshqa normativ-huquqiy hujjatlar hamda xalq deputatlari Kengashi va hokimning qarorlari, farmoyishlarini tartibli hisobini yuritish va saqlashni tashkil qilish ishlarini O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining uslubiy rahbarligi ostida amalga oshirishi maqsadga muvofiq. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 27 avgustdagi 370-son qarori bilan tasdiqlangan “O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi to`g`risida”gi Nizomda vazirlikning davlat organlarining huquqiy targ`ibot ishlarini muvofiqlashtirish sohasidagi funksiyasiga davlat boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, shuningdek yuridik va jismoniy shaxslarning normativ-huquqiy hujjatlarni nashr etish, qonun hujjatlari ma`lumotlarining elektron bazasini yaratish bo`yicha faoliyatini muvofiqlashtirishni amalga oshirishi belgilab qo`yilgan.

Yuridik xizmatning huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar berish ishlarini tashkil qilishning shakl va uslublari Mahalliy davlat hokimiyati organlarining faoliyatini huquqiy ta`minlashning asosiy usullaridan biri ularning xodimlariga yoki boshqa shaxslarga huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar berishidir. Yuridik xizmat tomonidan huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar berish og`zaki va yozma shaklda amalga oshirilishi mumkin. Huquqiy masalalar bo`yicha beriladigan maslahatning qanday shaklda bo`lishi maslahat so`rab murojaat etgan xodimning talabidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Jiddiy va muammoli bo`lgan huquqiy masalalar yuzasidan doimo yozma ravishda maslahat olish maqsadga muvofiq. Yuridik xizmat tomonidan huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar berish bir necha uslublarda amalga oshirilishi mumkin. Bular quyidagilardir: birinchisi, huquqiy masalalar bo`yicha maslahat olishi kerak bo`lgan shaxs bevosita o`zini qiziqtirgan masala yuzasidan yuridik xizmat xodimiga murojaat qilishi orqali; ikkinchisi, birorta huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqqan xodimga uni yuridik xizmatda ekspertizadan o`tkazish jarayonida unga hujjatdagi kamchiliklarni bartaraf etish yuzasidan ko`rsatmalar berish orqali; uchinchisi, yuridik xizmat xodimi bilan boshqa bo`lim xodimi birgalikda muayyan hujjat loyihasini ishlab chiqayotganida loyihaga taalluqli masalalar yechimini topish orqali; to`rtinchisi, yuridik xizmat tomonidan huquqiy masalalar yuzasidan davra suhbatlari orqali o`tkazish jarayonida xodimlarga va boshqa fuqarolarga huquqiy maslahatlar berilishi mumkin; beshinchisi, yuridik xizmat xodimi tomonidan huquqiy mavzularda ma`ruzalar o`qish davrida mahalliy davlat hokimiyati xodimlariga hamda boshqa fuqarolarga huquqiy masalalar yuzasidan maslahatlar berilishi mumkin.

Huquqiy masalalar yuzasidan berilayotgan maslahatlar to`liq, batafsil va aniq bo`lishi lozim. Ayrim hollarda huquqiy maslahat so`ralayotgan masala yuzasidan bir nechta qonun hujjati qabul qilingan bo`ladi. Bunday holatda O`zbekiston Respublikasining “Normativ-huquqiy hujjatlar to`g`risida”gi Qonunining 14-moddasi talablaridan kelib chiqqan holda huquqiy maslahat berish lozim. Ushbu moddaga muvofiq agarda bitta masala yuzasidan bir-biriga zid bo`lgan yoki to`g`ri kelmaydigan normativ-huquqiy hujjatlar amalda bo`lsa, u holda yuqoriroq yuridik kuchga ega bo`lgan normativ-huquqiy hujjat amal qiladi. Agarda mazkur normativ-huquqiy hujjatlar teng yuridik kuchga ega bo`lsa keyinroq qabul qilingan hujjat qoidalari amal qiladi. Normativ-huquqiy hujjatni qabul qilgan vazirlik, davlat qo`mitasi yoki idorasining ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohasini tartibga solish uchun maxsus vakolati bo`lsa, ushbu organ qabul qilgan hujjat bir xil darajadagi boshqa vazirlik, davlat qo`mitasi yoki idorasining normativ-huquqiy hujjatiga nisbatan yuqoriroq yuridik kuchga ega bo`ladi. Aksariyat hollarda so`ralayotgan masalani tartibga soluvchi normalarda havolaki normalar uchrab turadi. Bunday holatda yuridik xizmat xodimi albatta maslahat olayotgan shaxsga havola qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlarning mazmun-mohiyati to`g`risida ma`lumot berishi lozim. Aks holda so`ralgan masala yuzasidan to`liq maslahat berilmagan bo`ladi va bu kelajakda muayyan huquqiy nizolarga sabab bo`lishi mumkin. Ba`zida normativ-huquqiy hujjatning matni tushunarsiz ifodalangan bo`ladi. Bunday holatda yuridik xizmat xodimi so`ralgan masala yuzasidan aniq va ishonarli huquqiy maslahat berishi uchun Konstitutsiyaviy sud amaliyoti materiallaridan foydalanishi lozim. Bunga sabab O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 109-moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasining qonunlari normalariga sharh berish O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining vakolatlaridan biriga kiradi. Agarda Konstitutsiyaviy sud amaliyotida yuridik xizmat xodimini qiziqtirgan huquq normasi bo`yicha sharh berilmagan

bo`lsa, unda mazkur huquq normasini sharhlab berishni so`rab Konstitutsiyaviy sudga murojaat etish lozimligi tushuntirilishi kerak. Agarda huquqiy maslahat so`ralayotgan masala birorta ham huquq normasi bilan tartibga solinmagan bo`lsa yoki qonunchilikdagi huquqiy bo`shliq tufayli huquqiy maslahat berish imkoni mavjud bo`lmasa, O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 5-6-moddasi talablaridan kelib chiqqan holda huquqiy maslahat berish lozim. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 5- moddasiga muvofiq ijtimoiy munosabatlar qonun hujjatlari yoki taraflarning kelishuvi bilan to`g`ridan-to`g`ri tartibga solinmagan hollarda fuqarolik qonun hujjatlarining o`xshash munosabatlarni tartibga soluvchi normasi qo`llaniladi (qonun o`xshashligi). Agarda ko`rsatib o`tilgan hollarda qonun o`xshashligidan foydalanish mumkin bo`lmasa, taraflarning huquq va burchlari fuqarolik qonun hujjatlarining umumiy negizlari va mazmuni (huquq o`xshashligi)ga hamda halollik, oqillik va adolat talablariga amal qilgan holda belgilanadi. Fuqarolik huquqlarini cheklaydigan va javobgarlik belgilaydigan normalarni o`xshashlik bo`yicha qo`llanishga yo`l qo`yilmaydi. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 6-moddasiga muvofiq tadbirkorlik faoliyatining biron-bir sohasida vujudga kelgan va keng qo`llaniladigan, qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan xulq-atvor qoidasi, biron-bir hujjatda yozilganligi yoki yozilmaganligidan qat`i nazar, ish muomalasi odati deb hisoblanadi. Fuqarolik qonun hujjatlarida tegishli normalar bo`lmagan taqdirda, bu munosabatlarni tartibga solishda mahalliy odat va an`analar qo`llaniladi. Tegishli munosabat ishtirokchilari uchun majburiy bo`lgan qonun hujjatlari normalariga yoki shartnomaga zid bo`lgan ish muomalasi odatlari, mahalliy odat va an`analar qo`llanilmaydi. Huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar berishda Konstitutsiyaviy sudning qarorlaridan tashqari, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Oliy xo`jalik sudi Plenumi va Rayosati qarorlaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Mazkur hujjatlarda qonun normalarini qo`llash va muayyan masalani hal etishda

qonunchilikda huquqiy bo`shliq mavjud bo`lsa qaysi qonun hujjatlaridan foydalanish mumkinligi to`g`risida ko`rsatmalar berilgan bo`ladi. Bundan tashqari sudlar tomonidan chiqarilgan hal qiluv qarorlarini, ajrimlarni, qarorlarni hamda hukmlarni o`rganib borish huquqiy masalalar bo`yicha beriladigan maslahatlarning sifatini oshiradi.

Похожие

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining tashkiliy uslublari

Mahalliy davlat hokimiyati organlari va fuqarolarni o’zini – o’zi boshqarish organlari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

Mahalliy davlat hokimiyati organlarining konstitusiyawiy asoslari