O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari - Юриспруденция - Рефераты

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

171 KB

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatini ng shakllari Reja: 1-. O`zbekiston Respublikasi mahalliy xalq deputatlari Kengashlari faoliyatini tashkil etishning huquqiy asoslari. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari tizimi. kafolatlari. 2 -. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari deputatligiga saylovlarni tashkil etish va o`tkazish tartibi. 3-. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining asosiy prinsiplari va vakolatlari 4 -. Viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlarining funksiyalari. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlarining “Ish tartibi” va uning tuzilish asoslari. 5 -. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimning faoliyatida qonuniylikning

O`zbekiston Respublikasi o`zining milliy davlat va ma'muriy-hududiy tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining tizimini belgilaydi, ichki va tashqi siyosatini amalga oshiradi 1 . O`zbekiston Respublikasi ning davlat mustaqilligini amalda ko`rsatadigan tashkiliy davlat tuzilmalarini shakllantirish davom etmoqda , d avlat boshqaruvining yangi, zamonaviy tizimi shakllanmoqda. Vakillik organlari barcha rivojlangan mamlakatlarning davlat hokimiyati organlari tizimida yetakchi o`rin tutadi. Chunki to`g`ridan-to`g`ri, umumiy, teng va yashirin ovoz berish yo`li bilan tashkil etilishi tufayli aholi manfaatlarini ko`zlab ish yuritadi va uning nomidan qaror qabul qilish huquqiga ega bo`ladi 2 . Vakillik instituti o`z-o`zini boshqarish demokratiya maktabining rivojlanishi jarayonida vujudga kelgan 3 . Sobiq totalitar tuzumga qadar O`zbekistonda barcha muhim qarorlar bevosita aholi yoki uning vakillari Kengashi bilan kelishilgan shaklda amalga oshirilgan. Soxibqiron Amir Temur davrida ham har ishni Kengashgan holda hal etganligini yozgan 4 . Chunki Qur'oni Karimning «Sho`ro» surasi, 38 oyatida keltirilishicha, «U(imonli kishi)larning ishlari o`zaro maslahat (bilan) bo`lur». 1 Mustaqillikka erishgan O`zbekiston Respublikasi o`z milliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini rivojlantirishda ota- bobolarimizning qoldirgan davlatchilik tajribalariga suyanmoqda. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va "Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida"gi Qonuni asosida mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya organlariga hokim rahbarlik qiladi. Viloyat tuman va shahar hokimlari o`z vakolatlarini yakkaboshchilik asoslarida amalga oshiradilar va o`zlari rahbarlik qilayotgan organlarning qarorlari va faoliyati uchun shaxsan javobgardirlar. Viloyat, tuman va shahar hokimlari: qonunlar va O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining boshqa hujjatlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining hujjatlari, yuqori turuvchi organlar va tegishli xalq deputatlari Kengashi qarorlarining ijrosini tashkil etadi; jamoat tartibiga rioya etilishi va jinoyatchilikka qarshi kurash, fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash, ularning huquqlarini himoya qilish va saxt- salomatligini muhofaza etish bilan bog`liq chora-tadbirlarni ko`radi, tabiiy ofatlar, epidemiyalar va boshqa favqulodda hollarda tegishli tadbirlarni tashkil etadi. Shuningdek, xo`jalik masalalarini tezkorlik bilan hal qilish, madaniyatni rivojlantirish masalalarini ko`rish va aholining kundalik turmush ehtiyojlarini, madaniy va moddiy talablarini qondirish choralarini belgilaydi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida mahalliy davlat hokimiyati tizimi bel gilan gan bo`lib, bu esa ularning ichki tashkiliy tuzilishini ham mustahkamlaydi. Shuning uchun ham O`zbekiston Respublikasi ma'muriy-hududiy tuzilma va bo`linmalaridagi mahalliy davlat hokimiyat organlarining tizimi va huquqiy holati “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunida belgilangan tartibda Vazirlar Mahkamasi Qarorlari bilan tasdiqlangan namunaviy Nizom va Yo`riqnomalar hamda shu organlarining faoliyatiga taalluqli ichki hujjat qoidalarida belgilangan. “Mahalliy hokimiyat organlari organlari bajaradigan vazifalar doirasini kengaytirish, ularga davlat organlari vakolatlarining bir qismini bosqichma-bosqich topshirish lozim. Bunda eng muhimi, aholining kasb va ijtimoiy tarkibi manfaatlarini yanada to`laroq ifodalash va himoya qilishda nodavlat, jamoat tuzilmalarining huquq va mavqelarini oshirish darkor. “Kuchli 1 O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston, 2003. –M.3.- B.4.. 2 Animitsa YE.G., Tertishniy A.T. Osnovi mestnogo samoupravleniya. - M.: Infra-M, 2000.- 138 s. 3 Islomov Z.M. Grajdanskoye obshestvo: vchera, segodnya zavtra. Uzbekistan na puti k grajdanskomu obshestvu - O`zbekiston: fuqarolik jamiyati sari: (Sbornik statey // Otv. Red.: R.Alimov. – T.: Sharq, 2003.- 38 s. 4 Temur tuzuklari. – T.: G`. G`ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1991.- 15 b. 1 Qur'oni Karim ma'nolarining tarjimasi. /Tarjima va izohlar mullifi Abdulaziz Mansur. – T.: «Toshkent islom universiteti» nashriyoti, 2001. – 483 b. 42-«Sho`ro» surasi, 38-oyat.

davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” degan siyosiy qurilish dasturining mohiyati ana shunda yaqqol namoyon bo`ladi. Aynan shunday yondashuv fuqarolarning o`zlariga o`z hayoti va butun jamiyat hayotini boshqarishda va tashkil etishda keng ishtiroq etish uchun imkoniyat yaratadi. Bu esa fuqarolik jamiyati tamoyillariga to`la mos keladi.” 2 O`zbekiston Respublikasida mahalliy davlat hokimiyati organlarining vakolatlari kengayishi ularning ijtimoiy hayotda ta'sir doirasini yani faoliyatining yangi-yangi shakllarini vujudga keltirmoqda. Hozirgi rivojlanish bosqichida mahalliy davlat hokimiyati organlarining shtatli xodimlari, deputatlar, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlarining vakillari, hokimliklar huzurida tuziladigan komissiyalar tarkibida birlikdagi faoliyat kengayib bormoqda. 1 Mahalliy davlat hokimiyati organlari, eng avvalo, tegishli hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish va aholi farovonligini oshirishda mas'ul bo`lib, uni amalga oshirishda qonuniylikni ta'minlash orqali bunga erishadilar. Mahalliy hokimiyat organlari zimmasiga bir qator Konstitutsiyaviy vakolatlar yuklatilgan bo`lib, “Mahaliy hokimiyat organlari ixtiyoriga quyidagilar kiradi: 2 - qonuniylikni, huquqiy-tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash; - hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish; - mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish , mahalliy soliqlar , yig ` imlarni belgilash , budjetdan tashqari jamg ` armalarni hosil qilish ; - mahalliy kommunal xo ` jalikka rahbarlik qilish ; - atrof muhitni muhofaza qilish; - fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta'minlash; - normativ hujjatlarni qabul qilish hamda O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga va O`zbekiston Respublikasi qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish”. Mahalliy davlat hokimiyati organlari, mahalliy vakillik va ijroiya hokimiyati organlaridan tashkil top gan . Viloyatlar, tumanlar va sha h arlarda (tumanga bo`ysunadigan shaharlardan, shuningdek , shahar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashqari) hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari davlat hokimiyati vakillik organlari bo`lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko`zlab o`z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar. 3 O`zbekiston Respublikasining viloyatlar, tumanlar va shaharlar i da tashkil etilgan xalq deputatlar i Kengashlari davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko`zlab, o`z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etish prinsiplar i sayl ovning muhim rivojlanish talablaridan biri ekanligini ko`rsatmoqda. Bu jarayonlarda s iyosiy partiyalarning xalq deputatlari Kengashlari faoliyati dagi ishtiroki dolzarb masalalarn i hal etilishida muhim bo`lib hisoblanadi . Ijtimoiy hayotda fuqarolik jamiyati va huquqiy davlatni barpo etishga qaratilgan islohotlarni yanada chuqurlashtirish, birinchi navbatda, siyosiy partiyalar faoliyati bilan bog`liqligi umume'tirof etilgan demokratik me'yor hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati asoslari to`g`risida»gi Qonunining 17- moddasida «Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining asosiy ish shakli sessiyadir», deyilgan. Tegishli xalq deputatlari Kengashlariga berilgan vakolatlar Oliy Majlis palatalari yig`ilishlarida va xalq deputatlari Kengashlari sessiyalarida ko`rib chiqiladi va hal etiladi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonunlari va boshqa qonun hujjatlarida mutlaqo yangidan tuzilayotgan komissiyalarni xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar huzurida bo`lishligini nazarda tutadi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 6-moddasiga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarini, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va farmoyishlarini, Oliy Majlis qarorlarini, Vazirlar Maxkamasining qaror va farmoyishlarini 2 Karimov I.A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T.7 . – T. : O`zbekiston, 1999. – B. 389. 1 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hisobotidan. (Joriy materiallari). 2003 yil. 2 O ` zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi . – T .: O ` zbekiston , 2003.-M.100.- B.27. 3 O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: O`zbekiston, 2003.-M.99.-B.27.

hamda boshqa xujjatlarining ijrosini taminlash uchun viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlari qarorlar qabul qiladi va hokimlar qaror, farmoyishlar chiqaradi. Mahalliy ijroiya va xalq deputatlari Kengashlari vakolatlariga taalluqli masalalarni tegishli hududda ijro qilinishi majburiy bo`lgan hujjatlarning samaradorligi ularni tayyorlashga va tajribada ishlab chiqilgan va qonunchilikda ko`rsatilgan ma'lum talablarning bajarilishiga ko`p jihatdan bog`liqdir. Bunda birinchidan, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning har bir qarori asoslantirilgan bo`lishi , ya'ni masalani yechimi bo`lishi lozim. Ikkinchidan, Kengash va hokimning qabul qiladigan har bir qarori keng ma'noda tejamkor bo`lishi shart. Birinchi navbatda, u haqiqatan ham zarur bo`lib qolganda chiqarilishi kerak. Yuqori turuvchi organlarning qarorlarini yoki o`zini Kengash va hokimning oldin qabul qilgan qarorlarini qaytaruvchi, takrorlovchi qarorlar qabul qilish maqsadga muvofiq emas. Agar bir-birini qaytarsa, qaror bilan uning ijrosi o`rtasida qarama-qarshiliklar kelib chiqaradigan bo`lsa ijroning ahamiyatini kamaytiradi va uni amalga oshirishni qiyinlashtiradi. U yoki bu masalani hal qilish yo`llari mavjud bo`lsa, eng kam mablag` sarf qilishni, kam kuch sarf qilishni talab qiladigan yo`l tanlab olinishi lozim. Uchinchidan, qaror qonuniy bo`lishi kerak, ya'ni u tegishli organ tomonidan vakolati doirasida qabul qilinishi va u yoki bu masalaning qonun yo`l qo`ygan huquqiy vositalar yo`li bilan hal qilinishi mumkin. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklarning qarorlari sessiyalar va majlislarida deputatlar kvorumida, ovozga qo`yilganda qabul qilinishi, to`g`ri rasmiylashtirilishi va imzolanishi, ijrochilarga belgilangan muddatlarda yuborilishi lozim. Qarorlarning hayotiyligi va tejamkorligini ta'minlash uchun loyihalarni tayyorlash va qabul qilish tayyorlashda mutaxassislar va manfaatdor tashkilotlar jalb qilinishi, deputatlarning, jamoatchilikning, quyi turuvchi organlarining fikr va mulohazalari e'tiborga olinishi talab etiladi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar qaror loyihalarini tayyorlashni takomillashtirish maqsadida yo`riqnomalar va boshqa hujjatlarda unga masul shaxslarning javobgarligini oshiruvchi maxsus chora-tadbirlarni belgilaydilar. Qaror qabul qilish va hayotga tatbiq qilish bo`yicha unga masul shaxslar asosiy ishidan ajralmagan holda amalga oshiradi. Hamda, qarorlarning ijrosini va nazoratini tashkil qilib qolmasdan, yuqori organlar aktlarining amalga oshirilish nazoratini ham tashkil qiladi. Ijro va nazoratni tashkil qilishda hokimlik devoni, bo`lim va boshqarmalari, xalq deputatlari Kengashlari doimiy komissiyalari, deputatlik guruhlari va jamoatchilik organlarining faoliyati muvofiqlashtiriladi. Ijroni tashkil qilishning birinchi talabi qarorni ijrochilarga va manfaatdor shaxslarga o`z vaqtida yetkazishdir. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 6- moddasiga muvofiq xalq deputatlari Kengashi va hokim qabul qilgan va chiqargan hujjatlar, ya'ni qarorlar va farmoyishlar imzolangan vaqtdan boshlab kuchga kiradi, boshqa muddat belgilanmagan bo`lsa, manfaatdor organ yoki shaxslarga qarorlarning nusxasi yoki undan ko`chirma yuboriladi. Agarda qabul qilingan hujjat aholiga bevosita tegishli bo`lsa, u to`g`risida hamma xabardor bo`lishi shart. Bu hokimliknng masul xodimlari, xalq deputatlari Kengashlari doimiy komissiyalari tomonidan radio, mahalliy matbuot, e'lonlar, rahbarlarning chiqishlari orqali aholiga yetkaziladi. Xo`jalik va ijtimoiy qurilish masalalari bo`yicha qarorlarni ijro qilish katta tayyorgarlik ishlarini talab qiladi. Hokimliklar, xalq deputatlari Kengashlari doimiy komissiyalari ijroni tashkil qilish tadbirlari rejasini tuzadilar, vazifalarni taqsimlaydilar va bajarish muddatlarini belgilaydilar. Bo`lim, boshqarma va xo`jalik rahbarlarining majlislarini tashkil etiladi. Agarda qarorning ijrosiga keng jamoatchilikni jalb qilish lozim bo`lsa, joylarda fuqarolarning yig`ilishlari o`tkaziladi. 2 -. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari deputatligiga saylovlarni tashkil etish va o`tkazish tartibi. Mahalliy viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlariga saylov O`zbekiston Respublikasi Markaziy saylov tomonidan deputatlarning vakolatlari muddatining tugashga uch oy qolganda elon qilinadi 1 . 1 “O`zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi to`g`risida”gi qonuni, Nizom va Yo`riqnomalari.-T.:

O`zbekiston Respublikasining «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida»gi 2002 yil 4 aprelda qabul qilingan Konstitutsiyaviy qonunining 3-moddasida belgilangan va shunga asosan davlat hokimiyati vakillik organlariga saylovlar ularning Konstitutsiyaviy vakolati tugaydigan yilda dekabr oyi uchinchi o`n kunligining birinchi yakshanbasida o`tkaziladi. Ushbu kun belgilangandan keyingi uch kun ichida saylov kuni haqida barcha matbuot organlari va boshqa ommaviy axborot vositalari orqali xabar qilinadi. Mazkur Konstitutsiyaviy qonun no r malari amaldagi saylov to`g`risidagi qonunlarga kiritildi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va «O`zbekiston Respublikasining xal q deputatlari viloyat, tuman va sha h ar Kengashlariga saylovlar to` g` risida»gi (1997 yil 26 dekabr, 1998 yil 25 dekabr, 1999yil 19 avgust, 2000 yil 26 may, 2003 yil 29 avgust va 2004 yil 27 avgustdagi qonunlariga muvofiq o`zgartirish va qo`shimchalar kiritilgan) Qonuniga ko`ra O`zbekiston Respublikasida mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari saylovlar tashkil etiladi. O`zbekiston Respublikasi mahalliy xalq deputatlari Kengashlariga saylov umumiy, teng va to`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo`li bilan amalga oshiriladi. Umumiy saylov huquqida saylov kuniga qadar 18 yoshga to`lgan O`zbekiston Respublikasi fuqarolarning saylovda ovoz berish huquqiga, saylov kuni 21 yoshga to`lgan bo`lsa mahalliy vakillik organlari deputatligiga o`z nomzodini qo`yish huquqiga, saylov kuni 25 yoshga to`lgan bo`lsa Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatligiga o`z nomzodini qo`yish huquqiga ega bo`ladi. Ayni paytda sud hukmi bilan ozodlikdan mahrum etilgan fuqarolar saylovda ishtirok etish huquqiga ega emas Agar sud hukmi kuchga kirmagan bo`lsa, ishi sud muhokamasida bo`lsa, uning saylov huquqi saqlanib qoladi. Teng saylov huquqida, O`zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining bir marotaba ovoz berish huquqini belgilaydi. Bunda fuqarolarning ijtimoiy kelib chiqishidan, mulkiy holatidan, irqiy va milliy mansubligidan, jinsi va ma'lumotidan, dinga munosabatidan, mashg`ulotining turidan qat'i nazar cheklashlarga yo`l qo`yilmasligi ta'minlanadi. To`g`ridan-to`g`ri saylov huquqi deyilganda, viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatlarining fuqarolar tomonidan bevosita saylanishi tushuniladi. mahalliy vakillik organlari deputatligiga saylov erkin va yopiq tarzda o`tkazilib, unda saylovchilarning o`z xohish-irodalariga chetdan ta'sir ko`rsatish yoki ularni nazorat qilishga yo`l qo`yilmaydi. ”O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to`g`risida”gi (yangi taxriri 29.08.2003.)va «O`zbekiston Respublikasining xal q deputatlari viloyat, tuman va sha h ar Kengashlariga saylovlar to` g` risida»gi qonunlariga binoan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi ga va viloyat, tuman, shahar Kengashlariga saylovlar bir vaqtda o`tkazilib, bir mandatli saylov okruglar bo`yicha ko`p partiyaviylik asosida o`tkaziladi va besh yil muddatga saylanadilar. O`zbekiston Respublikasining «Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlariga saylov to`g`risida»gi Qonunning 1 6-moddasiga muvofiq viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylovlar o`tkazish va ularga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazishda oshkoralik prinsipida tashkil etilishi belgilangan. Unga ko`ra fuqarolarga saylovni borishi to`g`risida xabardor qilib turish, ya'ni fuqarolarni saylov uchastkasi tashkil etilganligi, saylov komissiyasi tarkibi, saylovchilar ro`yhati bilan tanishtirish, deputatlikka nomzodlar haqidagi ma'lumotlar bilan, ovoz berish kuni va tartibi, saylov natijalari bilan tanishtirib borish haqidagi chora-tadbirlar o`z ifodasini topgan. Mazkur qonunning 7-moddasi saylov okruglarini tashkil qilish jarayonini har tomonlama belgilab bergan: Viloyatlar va Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashlariga saylov o`tkazish uchun 60 tagacha saylov okruglari tashkil etiladi, xalq deputatlari tuman va shahar Kengashlariga saylov o`tkazish uchun esa 30 tagacha saylov okruglari tashkil etiladi. Har bir saylov okrugidan tegishli xalq deputatlari Kengashiga bitta deputat saylanadi. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlarga saylangan deputatlar sonining qisqartirilishi ularning sifati oshishini ta'minlaydi, ya'ni nomzod deputatlar xalq orasida obro`ga, ma'lum nufuzga, ijtimoiy-iqtisodiy masalalarni hal etish borasida muayyan tajribaga ega bo`lmog`i lozim. O`zbekiston, 2004.- 5 m . 1 O`zbekiston Respublikasining Qonunlari.- T.: O ` zbekiston , 2004.- 44 b .

Viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlarining deputatlarini saylash uchun tuziladigan saylov okruglarining miqdori saylovchilarning soni va boshqa mahalliy sharoitlarni hisobga olingan holda, qonunda belgilangan tartibda tegishli xalq deputatlari Kengashlari tomonidan belgilanadi. Saylov okruglari saylovchilarning hammasini, ayni paytda, viloyat, tuman va shaharlarning ma'muriy bo`linishi bo`yicha hamma hududlarni qamrab olishi, o`n besh kun ichida muayyan viloyat, tuman va shahar saylov komissiyasi tomonidan mazkur viloyat, tuman va shahar saylov okruglarining ro`yhati elon qilinadi . Qonunning 8-moddasida saylov uchastkalarini tashkil etishning tartibi va tuzish tartib-qoidalari belgilab berilgan. Xususan, unda saylov uchastkalari tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan tuman va shahar hokimlarining tavsiyasiga ko`ra, harbiy qismlar va qo`shin birlashmalarida qo`mondonlarining tavsiyasiga ko`ra tashkil etilishi ifodalangan. Saylov uchastkalari saylov belgilangan kundan boshlab o`ttiz kun ichida tashkil etilishi kerak. Harbiy qismlarda, shuningdek, yetib borish qiyin bo`lgan joylarda ham saylov uchastkalari ana shu muddat ichida, juda kechikib ketgan taqdirda (istisno tariqasida) esa saylov boshlanishidan 5 kun ilgari tashkil qilinishi belgilab qo`yilgan. Saylov uchastkalari saylovchilar uchun juda qulay shart-sharoitlarni yaratib berish maqsadida tashkil qilinadi. Shuning uchun ham ular ayrim hollarda harbiy qismlarda, sanatoriyalarda, shifoxonalarda va boshqa doimiy davolash muassasalari va boshqa tashkilotlarda tashkil etiladi. Saylov uchastkalari qoida tariqasida kamida 20 nafar va ko`pi bilan uch ming nafar saylovchidan iborat tartibda tuziladi. Saylovchilar qonunda ko`zda tutilgan barcha haq-huquqlaridan foydalana olishi uchun qonunchilik idoralari tuman va shahar hokimiyatlariga har bir saylov uchastkasi uchun alohida ovoz berish binosi ajratishini topshiradi va, ayni paytda, tuman va shahar saylov uchastkasidagi komissiya zimmasiga saylovchilarga mazkur saylov uchastkasining ovoz berish binosi qayerda ekanligini ma'lum qilish vazifasi yuklangan. Qonunda mustahkamlab qo`yilgan ushbu tadbirlarni amalga oshirish tufayli har bir saylovchi nafaqat o`z huquqiga ega bo`ladi, balki, ayni paytda, u o`zining bevosita fuqarolik burchini ado etib, viloyat, tuman va shahar kabi joylardagi davlat hokimiyati organlari saylovida ishtirok etadi. Qonunning 9-moddasida saylovni tashkil etish va o`tkazish uchun quyidagi saylov komissiyalarining tuzilishi belgilangan: a) xalq deputatlari viloyat Kengashiga saylov o`tkazuvchi viloyat saylov komissiyasi; b) xalq deputatlari tuman Kengashiga saylov o`tkazuvchi tuman saylov komissiyasi; v) xalq deputatlari shahar Kengashiga saylov o`tkazuvchi shahar saylov komissiyasi; g) okrug saylov komissiyasi; d) uchastka saylov komissiyasi. Saylovlarni tashkil qilish va o`tkazish bo`yicha mas'ul komissiyalarni belgilash bilan birga qonun chiqaruvchi organlar ularning tashkil etilishi borasida qoidalarni, ularning vakolatlari va majburiyatlarini ham qat'i belgilab bergan. Masalan, qonunning 10-moddasida viloyat, tuman va shahar saylov komissiyasi mazkur viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashi tomonidan saylov kuni belgilanganidan keyingi 10 kun ichida tashkil etilishi va uning tarkibida rais va 6-14 nafar komissiya a'zolari bo`lishi kerakligi ko`rsa-tib o`tilgan. Shuningdek, bu yerda saylov komissiyasi raisining o`rinbosari va kotibi uning birinchi majlisidayoq mazkur komissiya a'zolarining orasidan saylanishi qayd etilgan. Qonunning 11-moddasida viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarining vakolatlari belgilab berilgan bo`lib, ular asosan quyidagilardan iborat: - mavjud qonunning o`zi ko`zda tutilgan hududda rioya etilishini ta'minlash, hamma joyda unga bir xilda amal qilinishini, saylovni tashkil etish masalalarini oydinlashtirish bo`yicha faoliyat yuritish; - viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlariga deputatlar saylashga muvofiq ravishda saylov okruglarini tashkil qilish; - tegishli xalq deputatlari Kengashiga saylov o`tkazuvchi okrug saylov komissiyalarini tuzish va ularning joylashgan o`rni to`g`risidagi ma'lumotlarni e'lon qilish; - tegishli saylov komissiyalarining ishini yo`naltirish, ular tarkibiga o`zgartirish kiritish tartibini belgilash, ularga mustaqil ravishda yoki viloyat, tuman, shahar prokurori tavsiyasiga binoan huquq berish, agar ushbu qonunga xilof ravishda qabul qilingan bo`lsa, okrug yoki uchastka saylov komissiyalarining

qarorlarini bekor qilish; - deputatlikka nomzodlar ko`rsatgan siyosiy partiyalardan, hokimiyatning vakillik organlaridan zarur hujjatlarni qabul qilishni yo`lga qo`yish; - tegishli xalq deputatlari Kengashlariga nomzodlarni ro`yhatga olish va ular haqidagi ma'lumotlarni chop etish; - deputatlikka nomzodlar uchun saylov kampaniyasida ishtirok etish uchun bir xilda shart-sharoit yaratib berish; - tegishli saylov komissiyalariga pul-mablag`larini taqsimlash, saylov komissiyalarining binolar, transport vositalari va aloqa vositalari bilan ta'minlanishini nazorat qilish, saylovning moddiy - texnika masalalarini ko`rib chiqish; - tegishli xalq deputatlari Kengashiga saylov bo`yicha saylov bulletenlarining shaklini tasdiqlash va ularning tayyorlanishini ta'minlash, saylovchilar ro`yhatini, saylov komissiyalarining bayonnomalarini boshqa saylov hujjatlarini tayyorlash; - siyosiy partiyalarning, mahalliy davlat organlarining, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlarining va jamoat birlashmalari vakillarining saylovga tayyorgarlik va uni o`tkazish borasidagi axborotlarini tinglash; - tegishli xalq deputatlari Kengashlaridagi saylov yakunlarini chiqarish, saylangan deputatlarni ro`yhatga olish, saylov yakunlari va saylangan deputatlar ro`yhatini matbuotda e'lon qilish, saylov komissiyalarining majlislarida, shuningdek, saylov o`tkazilgan kunda saylovchilarning ovozlari sanalayotgan paytda saylov o`tkazilgan binoda hozir bo`lish, ayni paytda, o`sha yerda hozir bo`lgan deputatlikka nomzod ko`rsatgan har bir siyosiy partiyadan, davlatning vakillik organlaridan, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlaridan, tashabbuskor guruhlardan, matbuot xodimlaridan, televideniye, radio va boshqa ommaviy axborot vositalaridan kelgan vakillarning ishtirokini ta'minlash, shuningdek, ularning vakolatini tasdiqlovchi hujjatlarini tekshirish; - deputatlarning vakolatlarini tekshirish uchun zarur hujjatlarni tegishli xalq deputatlari viloyat saylov komissiyasiga taqdim etish; - takroriy saylov o`tkazish bilan aloqador masalalarni hal etish; - tegishli saylov komissiyalarining qarorlari va faoliyatlari xususidagi ariza va shikoyatlarni ko`rib chiqish va ularni hal etish borasida zarur chora-tadbirlarni ko`rish; - ushbu qonunning jinoiy javobgarlikka tortishga sabab bo`ladigan tarzda buzilganligiga doir materiallarni prokuratura organlariga oshirish; - saylovlarni o`tkazish va ularni tashkil qilish bilan bog`liq barcha hujjatlarni arxivlarga topshirishni ta'minlash va nihoyat, saylovlar to`g`risidagi qonun va O`zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlariga muvofiq vakolatlarni amalga oshirish. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlariga saylovlarni o`tkazishda okrug saylov uchastkalari zimmasiga asosiy vazifalar yuklatiladi. Mazkur qonunning 12-moddasiga binoan okrug saylov komissiyalari tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan saylov kuni belgilanganidan keyin kechi bilan yigirma kun ichida tashkil etilib, uning tarkibiga komissiya raisi, uning muovini va 6-8 nafar boshqa komissiya a'zolari kiritiladi. Mazkur qonunning 13-moddasida okrug saylov komissiyasi vakolatlari har tomonlama aniq va ravshan belgilab berilgan. Xususan, uning zimmasiga quyidagi majburiyatlar yuklatilgan 1 : - saylov okrugi hududida ushbu qonunga amal qilinishini nazorat qilish; - saylovchilarni saylov uchastkasi qayerda joylashganligidan xabardor qilish; - deputatlikka nomzodlarning saylovda ishtirok etishlari uchun bir xilda shart-sharoitlar yaratib berish; - deputatlikka nomzodlarga guvohnoma berish, tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan ularni ro`yhatga olish; - deputatlikka nomzodlarning saylovchilar bilan uchrashuvlarini tashkil qilish; - deputatlikka nomzodlarning ishonchli (vakolatli) vakillarini ro`yhatga olish va ularga maxsus guvohnoma berish; - siyosiy partiyalar, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari vakillari, jamoat tashkilotlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar rahbarlarining saylovlarga tayyorgarlik va uni o`tkazish 1 O ` zbekiston Respublikasining Qonunlari .- T .: o ` zbekiston , 2004.- B .50

borasidagi axborotlarini eshitish; - saylovchilar ro`yhatini tuzish ishlarini nazorat qilish va ularni keng jamoatchilikka ma'lum qilish; - saylov okrugi bo`yicha saylov bulleteni matnini tasdiqlash va uchastka saylov komissiyalarini saylov bulletenlari bilan ta'minlash; - saylov okrugi saylov natijalarini aniqlash va uni tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalariga topshirish; - takroriy ovoz berish va takroriy saylovni tashkil qilish, shuningdek, vakolati tugagan deputat o`rniga deputat saylovi o`tkazishni tashkil qilish; - uchastka saylov komissiyalarining faoliyati yuzasidan tushgan shikoyat va arizalarni ko`rib chiqish va ular yuzasidan chora-tadbirlar ko`rish; - mazkur qonun va O`zbekiston Respublikasining boshqa qonunlariga muvofiq ko`zda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. Saylov kampaniyasida uchastka saylov komissiyasi asosiy vazifani bajaradi. Uchastka saylov komissiyasi tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan saylov kuni belgilangandan keyin 50 kun ichida 5-19 kishi tarkibida tashkil qilinib, rais, rais muovini, kotibi va azolari tarkibida tuziladi. Qonunda muayyan shart-sharoitlarga ko`ra komissiya a'zolarining sonini o`zgarishi ham nazarda tutilgan. Agar komissiya a'zolarining soni 7 kishidan oshmasa, ular orasidan faqat rais va kotib saylanadi. Qonunda uchastka saylov komissiyasining vakolatlari quyidagicha belgilangan: - saylov uchastkasi bo`yicha saylovchilar ro`yhatini tayyorlash; saylovchilarni ular bilan tanishtirish, ro`yhatdagi kamchiliklar va xatoliklar bo`yicha arizalarni ko`rib chiqish, ro`yhatga arizalarga muvofiq o`zgartirishlar kiritish masalasini hal etish; saylov kunida o`z istiqomat joylarida bo`lmasliklari yoki boshqa sabab-larga ko`ra saylovda bevosita ishtirok qila olmaydigan saylovchilardan saylov konvertlarini qabul qilib olish; - aholini saylov kuni va uning o`tkazilish joyidan xabardor etish; saylov o`tkaziladigan binoni tayyorlash, unga saylov qutilarini va boshqa saylovga zarur asbob-uskunalarni o`rnatish; saylov kunida saylov uchastkasida ovoz berishni tashkil qilish; saylov uchastkasida berilgan ovozlarni hisoblab chiqish; - saylov o`tkazish va ovoz berishni tashkil qilish borasida tushgan arizalarni qabul qilish va ular yuzasidan muayyan chora-tadbirlarni ko`rish; - mazkur qonunga va O`zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshirish. Qonunda saylov komissiyalari vakolatlarining har tomonlama va aniq qayd etilishi, O`zbekistonda huquqiy davlat qurish ishi izchil ravishda olib borilayotganligini yaqqol ifoda etib, vakillik organlarini shakllantirishda boshboshdoqlik va voluntarizmga yo`l qo`yilmaslikni, bevosita huquqiy normalar nazorati ostida amalga oshirilishini mustahkamlagan. Qonunning 16-moddasida komissiya a'zosining o`z vakolatlaridan mahrum etilgan taqdirdagina arizasiga ko`ra vazifasidan ozod etilishi mumkin ekanligi belgilangan. Vakolatlardan mahrum etish huquqi komissiyani tashkil qilgan organgagina tegishli bo`lib, komissiya a'zolaridan biri qonun talablariga rioya etmasa yoki o`z vazifalarini bajarmasa, vakolatlaridan mahrum etiladi. Zarur hollarda qonunda belgilangan tartibda komissiya tarkibiga boshqa a'zo saylanishi mumkin. Shuningdek, saylov komissiyasining raisi, rais muovini, kotibi va boshqa a'zolari siyosiy partiyalarning a'zosi bo`lishi mumkin emas. Bir shaxs faqat bir saylov komissiyasining a'zosi bo`lishi mumkin. Bundan tashqari, viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatligiga nomzodlar saylov komissiyalariga a'zo bo`lishlari mumkin emas. Qonunda saylov komissiyalari ishini tashkil qilish har tomonlama belgilab berilgan. Masalan, saylov komissiyasining majlisida a'zolarning uchdan ikki qismi ishtirok etgan holdagina uning qarorlari o`z kuchiga ega bo`lishi mumkin. Komissiya qarorlari ochiq ovoz berish yo`li bilan oddiy ko`pchilik ovoz bilan qabul qilingan hisoblanadi. Qabul qilingan qarorlardan norozi bo`lgan komissiya a'zolari o`z fikrlarini yozma ravishda bayon qilishlari mumkin va ushbu fikr-mulohazalar majlis protokoliga ilova tarzida yoziladi. Agar ovozlar teng kelib qolganda komissiya raisining ovozi hal qiluvchi kuchga ega bo`ladi. Saylov komissiyasining o`z vakolatlari doirasida qabul qilgan qarorlari muayyan davlat organlari, siyosiy partiyalar, jamoat birlashmalari, keng jamoatchilikning, harbiy qismlar, korxona, muassasa, tashkilotlarning rahbarlari tomonidan amalga oshirilishi majburiydir.

Saylov komissiyasi o`z oldiga qo`ygan vazifalarni muvaffaqiyatli hal etishlari uchun saylov komissiyasi raisi, uning muovini va kotibi bevosita ishlab chiqarish yoki asosiy xizmat majburiyatlaridan ozod qilinadi hamda saylov tadbirlariga ajratilgan mablag`lar hisobidan o`rtacha oylik maoshi saqlanib qoladi. Shuningdek, davlat tuzilmalari, korxona, muassasa, tashkilotlarning rahbarlari saylov komissiyasining ishiga har tomonlama ko`maklashishlari, ularning o`z vakolatlarini amalga oshirishi uchun zarur ma'lumotlarni taqdim etishlari, bino va jihozlar bilan ta'minlashlari kerak. Saylov komissiyalarining so`rovlariga davlat va jamoat tuzilmalari, muayyan lavozimdagi shaxslar uzog`i bilan uch kunda javob berishlari lozim. Bunday tartiblar saylov komissiyasining samarali faoliyat yuritishi uchun shart-sharoit yaratib beradi. Bundan tashqari saylov komissiyalarining faoliyat yuritish muddatlari ham qat'i belgilab qo`yilgan. Masalan, viloyat, tuman va shahar, okrug va uchastka saylov komissiyalari o`z faoliyatlarini tegishli xalq deputatlari Kengashlari tomonidan saylov okruglari bo`yicha deputatlarning vakolatlari tan olingandan keyin to`xtatiladi. Qonunning 18-moddasida, saylov komissiyalarining qarorlari yuzasidan deputatlikka nomzod ko`rsatgan siyosiy partiyalar, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari, deputatlikka nomzodlar, saylovchilar tashabbuskor guruhlarining azolari, kuzatuvchilar va saylovchilar yuqori saylov komissiyalariga yoki sudga saylov komissiyasining qarori qabul qilingandan keyin o`n kun ichida ariza yoki shikoyat berishi mumkin. Murojaatlar uch kun ichida, agar saylovga olti kundan kamroq vaqt qolgan bo`lsa, darhol ko`rib chiqilishi belgilangan. Xalq deputatlari viloyat Kengashlariga deputatlikka nomzodlar ko`rsatish huquqiga siyosiy partiyalar, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlari egadirlar, tuman va shahar deputatlari Kengashiga nomzod ko`rsatish huquqiga esa siyosiy partiyalar va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari egadir. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlariga bu tarzda nomzodlar ko`rsatish tartibi saylovlarni muqobillik asosida o`tkazishga, ularda turli davlat va jamoat tashkilotlarining ishtirok etishida populistik va safsatabozlikka yo`l qo`ymaslikka, xalq deputatlari mahalliy Kengashlarida mehnat jamoalarining barchasi ishtirok etayotganligi haqidagi xalqchillikning xuddi sovet davridagi kabi soxta demokratiyaga yo`l qo`ymaslikka keng imkoniyatlar yaratadi. Lekin, yuqorida qayd etib o`tilgan mahalliy Kengashlarga nomzodlarni ko`rsatish tartibi «O`zbekiston Respublikasining xal q deputatlari viloyat, tuman va sha h ar Kengashlariga saylovlar to` g` risida»gi 2003 yil 27 avgusdagi o`zgartirish va qo`shimchalar kiri tilib, vakillik organlari nomzodlarni ko`rsatish huquqidan mahrum qilindi . X al q deputatlari viloyat, tuman va sha h ar Kengashlari deputatligiga nomzodlar faqat siyosiy partiyalar , f uqarolarning tashabbuskor guruhlari orqali va tuman, shahar xalq deputatlari Kengashlari deputatligiga nomzodlar ko`rsatish huquqiga siyosiy partiyalar, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari, shuningdek bevosita fuqarolar egadirlar deb belgilandi. . Siyosiy partiya saylov kampaniyasi boshlanganligi e'lon qilingan kundan kamida olti oy oldin qonunda belgilangan tartibda ro`yhatga olingan taqdirdagina deputatlikka nomzodlar ko`rsatishi mumkin. Bu yangi qoidalar amaldagi saylov to`g`risidagi qonunlarga o`zgartirishlar va qo`shimchalar sifatida kiritiladi. Siyosiy partiyalar deputatlikka nomzod ko`rsatishi uchun saylov kuni belgilangandan keyingi yigirma kun ichida viloyat, tuman va shahar saylov komissiyasiga saylovda ishtirok etish haqida ariza topshirishlari lozim. Ushbu arizada siyosiy partiya yuqori organi rahbarining imzosi bo`lishi, shuningdek, siyosiy partiyaning qonunda belgilangan tartibda ro`yhatga olinganligi haqidagi ma'lumotnomani taqdim etishi kerak. Yuqorida qayd etilgan hujjatlarni taqdim etgandan so`ng tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyasi siyosiy partiyaning vakiliga maxsus ma'lumotnoma beradi. Ana shu hujjatlar asosida saylov komissiyasi besh kun ichida mazkur siyosiy partiyaning saylovda ishtirok etishi haqida o`z karorini chiqaradi. Yuqorida ko`rsatilgan qonunning 21-moddasiga muvofiq ko`p partiyaviylik asosida saylov o`tkazilishini ta'minlash uchun saylovda ishtirok etadigan siyosiy partiyalarning arizalarini kelib tushgan vaqtiga qarab ro`yhatga olinadi va tegishli viloyat, tuman va shahar matbuotida e'lon qilinadi. Qonunning 22-moddasiga binoan viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlariga nomzod ko`rsatish saylov kuni belgilangandan keyingi yigirma besh kun ichida boshlanib, saylov boshlanishiga qirq besh kun qolganda to`xtatiladi. Bunday muddatning belgilanishi saylovchilarning nomzodlikka

tavsiya qiladigan shaxslarni har tomonlama o`rganishlari, ular borasida o`zlarining qat'i fikrlariga ega bo`lishlari va xulosa chiqarishlariga imkoniyat yaratiladi. Xalq deputatlari Kengashlari deputatligi ga nomzodlar ko`rsatish siyosiy partiyalarning hududlardagi organlari tomonidan , fuqarolar yig`inlari (vakillar majlisi)da ko`rsatilishi amalga oshiriladi. Yana shuni ta'kidlash kerakki, siyosiy partiyalar va fuqarolarning o`zini - o`zi boshqarish organlari ham har bir saylov okrugi bo`yicha faqat bittagina nomzod ko`rsatish huquqiga egadirlar. Agar bir saylov okrugi hududida o`z-o`zini boshqarishning ikki yoki undan ortiq organi joylashgan bo`lsa, bu tashkilotlardan nomzod ko`rsatish masalasi ularning vakillari majlisida hal etiladi. Vakillar miqdori qancha bo`lishini tegishli saylov komissiyasi belgilaydi. Deputatlikka nomzod albatta, tegishli viloyat, tuman yoki shahar hududida ishlovchi yoki yashovchi fuqarolardan iborat bo`lishi kerak. Ayni paytda, tegishli viloyat, tuman, shahar xalq deputatlari Kengashlari deputatligiga nomzod faqat bir saylov okrugidan ko`rsatilishi mumkin. Siyosiy partiyalar, fuqarolarning tashabbuskor guruhlari , o`zini - o`zi boshqarish organlari xalq deputatlari Kengashlari deputatligi ga nomzodlarni mustaqil ravishda ko`rsatish huquqiga egadirlar. S iyosiy partiya deputatlikka nomzod ko`rsatishda faqat o`z partiyasi azolari bilan cheklanmasdan boshqa shaxslarning nomzodini ham ko`rsatish huquqiga ega. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari deputatligiga nomzodlarni ro`yhatga olish siyosiy partiyaning tegishli organ rahbari, fuqarolarning o`zini - o`zi boshqarish organlari raislari tegishli saylov komissiyaga o`zlarining deputatlikka nomzodlarini ro`y h atga olishni so`rab murojaat qiladilar. Ayni paytda, ariza bilan birgalikda mazkur saylov komissiyasiga siyosiy partiya organining, fuqarolar yig`ini (vakillar majlisi)ning yoki o`zini o`zi boshqarish organlari vakillari yig`ilishining deputatlikka nomzod qilib ko`rsatganligi haqidagi qarori, mazkur nomzodning rozilik xati ham taqdim etiladi. Deputatlikka nomzod etib, sudyalar yoki prokuraturaning mansabdor shaxslari faqat saylanganlaridan keyin o`z lavozimlaridan bo`shashi haqidagi oldindan ariza yozganlaridan keyin ro`yhatga olinishi mumkin. Q onunning 23-moddasida deputatlikka nomzodlarga qo`yilgan talablar: Birinchidan, sudlanganligi qonunda belgilangan tartibda bekor qilinmagan yoki olib tashlanmagan fuqarolar; ikkinchidan, saylov kuniga qadar so`ngi besh yil ichida O`zbekiston Respublikasida istiqomat qilmagan shaxslar; uchinchidan, O`zbekiston Respublikasi harbiy kuchlarining xizmatchilari, milliy xavfsizlik xizmati xodimlari, ichki ishlar va boshqa harbiy bo`linmalar xodimlari; to`rtinchidan, diniy tashkilotlar va birlashmalarning professional xizmatchilari deputatlikka nomzod etib ro`yhatga olinmaydilar. Bunday cheklovlar vakillik organlari faoliyatini tashkil etilishida obyektiv munosabatlarni shakllanishiga xizmat qiladi va saylov tadbirlarida kuch yoki ruhiy tazyiq bo`lmasligining kafolatidir. Deputatlikka nomzodlarni ro`yhatga olish saylovga o`ttiz besh kun qolganida to`xtatiladi. S iyosiy partiyalar, fuqarolarning tashabbuskor guruhlari , fuqarolarning o`zini - o`zi boshqarish organlari tomonidan shoshma-shosharlikka yo`l qo`ymaslik uchun hujjatlar saylov komissiyalari nomzodlarni ro`y h atga olish tugatilishidan yetti kun ilgari ko`rib chiqadi. Qonunda bunday talablarning belgilanishi saylov kampaniyasida o`zi - bo`larchilikka yo`l qo`ymaslik, soxtagarchilikning oldini olish, turli tushunmovchiliklarga yo`l qo`ymaslik uchun juda katta ahamiyat kasb etadi. Viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarining nomzodlarni ro`yhatga olish tugagandan so`ng besh kun ichida ularning ro`yhati va anketa ma'lumotlarini mahalliy matbuotda e'lon qiladi. Albatta, muqobillik asosidagi saylov o`tkaziishida saylovoldi targ`ibot - tashviqotlarisiz belgilangan maqsadlarga erishib bo`lmaydi. Qonunga muvofiq saylovoldi targ`ibot va tashviqot tadbirlari deputatlikka nomzodlar viloyat, tuman, shahar saylov komissiyalari tomonidan ro`yhatga olingandan keyin boshlanadi. Deputatlikka nomzodlar uchun teng ommaviy - axborot vositalaridan foydalanish, o`z saylovchilari bilan majlislarda muloqotda bo`lish imkoniyatlari berilishining qonunda belgilanganligi nihoyatda muhim huquqiy vosita sifatida saylovning ahamiyatini yanada oshiradi. Sh uningdek, saylov komissiyalari zimmasiga saylovchilar bilan bo`ladigan majlislarni tuman yoki shahar hokimliklari bilan hamkorlikda o`tkazish vazifasini yuklaydi. Saylov komissiyalari va hokimlikning vakillari deputatlikka nomzodlarning o`z saylovchilari bilan uchrashuvlarini o`tkazish uchun binolar va zarur jihozlar bilan ta'minlanishini tashkil etadilar. Majlislarda fuqarolarning ishtirok etishini ta'minlash maqsadida qonunda uchrashuvlarni ish va xizmat joylarida bo`sh vaqtlarda o`tkazilishi haqida saylovchilarga oldindan xabar berilishi nazarda tutilgan.

Ayni paytda, fuqarolarning osoyishtaligi va tinch-totuvligiga rahna soluvchi xatti-harakatlarning oldini olish maqsadida qonunning 25-moddasida siyosiy partiyalarning va deputatlikka nomzodlarning dasturlari respublikaning suverenitetiga, yaxlitligiga, xavfsizligiga qarshi yo`naltirilmasligi, xalqning salomatligiga va ma'naviyatiga rahna solmasligi, urushga, milliy nizolarga sabab bo`lmasligi, diniy dushmanlik va Konstitutsiyaviy tuzumni zo`rlik ishlatib o`zgartirishga undamasligi, fuqarolarning Konstitutsiyaviy huquq va burchlarini poymol qilmasligiga - alohida ahamiyat berilgan. Qonunda saylov kuni targ`ibot-tashviqot yurgizishga yo`l qo`yilmasligining ko`rsatib o`tilishi ham saylovlarni demokratik uslubda o`tkazish qoidalarini o`rnatgan. Deputatlikka nomzodlarning ishonchli vakillarining huquqiy holati qonunda alohida normada o`z ifodasini topgan. Viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatligiga nomzod uch nafarga qadar ishonchli vakilga ega bo`lishi mumkin. Ularning zimmasiga nomzodni deputatlikka saylash uchun targ`ib qilish, saylovchilar bilan bo`ladigan o`zaro muloqotlarda uning manfaatlarini ifoda etish, saylov komissiyalarida qo`llab-quvvatlash majburiyatlari yuklatilgan. Deputatlikka nomzodlar ishonchli vakillarini o`zlari tayinlash huquqiga egadirlar va bu haqda okrug saylov komissiyasiga ma'lumot beradilar. Okrug saylov komissiyasi nomzodlarning ishonchli vakillari (vakolatli shaxslari)ni ro`yhatga oladilar va ularga maxsus guvohnoma beradilar. Ayni paytda deputatlikka nomzod o`z ishonchli vakilining vakolatlarini bekor qilishi, uni almashtirishi mumkin . Nomzodning ishonchli vakili o`zi istagan paytda, o`z vakolatlaridan voz kechishi mumkin. Vakolatli shaxsning faoliyati holis bo`lishini ta'minlash uchun uning saylov komissiyasiga a'zo bo`lishi mumkin emas . Saylov to`g`risidagi qonunda, deputatlikka nomzodning saylovda o`z nomzodini ko`rsatishdan voz kechishi mumkinligi yoki o`z nomzodini butunlay qaytarib olishi mumkin ekanli ligi masalasi o`e ifodasini topgan. Shuningdek, Qonunning 28-moddasida siyosiy partiyalar fuqarolarning o`zini - o`zi boshqarish organlari , saylovchilar tashabbuskor guruhi istagan paytda deputatlikka nomzod haqidagi qarorni o`zgartirishi mumkinligi ko`zda tutilgan. Bu qarorga muvofiq viloyat, tuman, shahar xalq deputatlari kengashlari muayyan saylov komissiyasiga yangi nomzodni ro`yhatga olish uchun ariza beradilar. Nomzodlikka ko`rsatilgan nozodlar tegishli siyosiy partiyalari o`z faoliyatini tugatgan hollarda ham o`z maqomidan mahrum etiladilar. Saylovga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazish jarayonlarida saylovchilar ro`yhatini tuzish ham muhim o`rin tutadi. Saylovda teng ovoz berish huquqining taminlanishi shu tadbirning to`g`ri amalga oshirilishiga bog`liqdir. Saylovchilarning ro`yhati jamoatchilik e'tiboriga saylov boshlanishidan o`n besh kun ilgari ma'lum qilinadi. Bu esa saylovchilarning ro`yhat bilan tanishishlari va unda yo`l qo`yilgan ayrim noaniqliklar va xatoliklarni saylovdan oldin bilishlari va uni saylov uchastkalariga aytib tuzatishlariga imkoniyat tug`diradi. Bunday arizalar saylov uchastkalarida yigirma to`rt soat ichida ko`rib chiqilib, hal etilishi kerak. Agar saylov komissiyalarining qarori saylovchilarni qoniqtirmasa, ular o`z navbatida qonunga muvofiq sudga murojaat qilish huquqiga egadirlar. Saylov yakunini aniqla ni sh i da saylov bulletenlarini tayyorlash va saylov okruglariga tarqatish muhim hisoblanadi. Q onunning 32-moddasiga binoan saylov bulletenlari davlat tilida chop etilishi bilan birga tegishli viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarining qaroriga muvofiq ma'lum saylov okrugida yashovchi aholining ko`pchilik qismi so`zlashadigan tilda ham chop etilishi mumkin. Saylov komissiyalari tomonidan saylovga tayyorgarlik ishlari qanday olib borilganligining natijasini saylovchilarning ovoz berish jarayoniga qarab belgilash mumkin. Shuning uchun saylovga juda puxta tayyorgarlik ko`rish, ayniqsa, saylovchilarning huquqlarini to`la ta'minlashga alohida e'tibor beriladi. Qonunning 34-moddasi saylovda ovoz berish maxsus binolarda , yashirin ovoz berish uchun yetarli miqdorda kabinalar tashkil qilinishi, saylovchilarga bulletenlarni tarqatish joylari tashkil etilishi va saylov bulletenlarini yig`ish uchun maxsus qutilar o`rnatilishi alohida ko`rsatib o`tilgan. Saylov komissiyasi saylovchilarni saylov qayerda o`tkazilishi haqida saylov kunidan o`n kun oldin xabardor qiladi. Bu o`z navbatida, saylovni samarali va muvaffaqiyatli tashkil etish, ortiqcha tashvishlarsiz, shoshma-shosharliklarsiz o`tkazishga imkoniyat yaratadi. Zero, bunday holatda saylovchilar ham saylovda ishtirok etish uchun avvaldan tayyorgarlik ko`rib yuradilar va saylov kunida saylovchilarning aksariyat ko`pchiligi ishtirok etishiga zamin yaratiladi. Saylov kuni saylov o`tkaziladigan maxsus binoga uchastka saylov komissiyasi a'zolarining kamida uchdan ikki qismi yig`ilganidan so`ng ochiladi. Saylov komissiyasi raisi komissiya a'zolari

ishtirokida saylov qutilarining surgichlarini olib tashlaydi va ular o`rtasida saylov bulletenlarini tarqatib, saylov boshlanganligini ma'lum qiladi. Dastlab, bulletenlarning umumiy soni alohida hujjatda qayd etildi. Saylovchi ovoz berishda ishtirok etish uchun saylov to`g`risidagi qonunning 37-moddasiga binoan o`z shaxsini tasdiqlovchi guvohnomasini ko`rsatishi va shundan keyin saylovchilar ro`yhatidagi o`z ismi- sharifi yoniga imzo chekishi kerak. Saylovning holis o`tishini ta'minlovchi yana bir holat shundaki, saylov bulletenini mustaqil to`ldira olmaydigan saylovchi o`z ixtiyoriga ko`ra saylov komissiyasi a'zolaridan tashqari har qanday boshqa kishini ko`makka chaqirishi va uning ko`magida saylov qog`ozini to`ldirishi mumkinligidir. Saylovchilar uchun yana bir qulaylik shundan iboratki, agar saylov kuni yashash joylarida bo`lish imkoniyatlariga ega bo`lmasalar, oldindan o`z saylov bulletenlarini saylov uchastkasidagi maxsus qutilarga yopiq konvertlarga solgan holda qoldirishlari mumkin. Bu ham saylovda saylovchilarning birortasi e'tibordan chetda qolmasligini ta'minlashda nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Albatta, bunday tajriba taraqqiy topgan ko`plab xorijiy mamlakatlarda keng qo`llanilmoqda. Saylovchilarning ayrimlari salomatliklarini yo`qotganliklari tufayli kasalxonalarda va boshqa shifoxonalarda davolanayotgan hollarda ularning ham fuqarolik huquqlarini hurmat qilgan holda saylovda ishtirokini ta'minlash uchun bevosita ular davolanayotgan joylarda ovoz berishni tashkil qilish qonunda ko`zda tutilgan. Buning uchun saylov komissiyasi o`z a'zolaridan shifo maskanlariga yuboradilar. Saylov natijalari Q onunning 39-moddasiga binoan saylov bulletenlari yig`iladigan qutilar uchastka saylov komissiyasi raisi ovoz berish tugaganini e'lon qilganidan keyin ochilishi belgilangan. Saylov tugallanmasdan saylov bulletenlari yig`ilgan qutilarni ochishni qat'iyan man etadi. Uchastka saylov komissiyasi tomonidan ovozlarni sanab chiqishda har bir deputatlikka nomzod uchun berilgan ovozlar alohida-alohida sanab chiqish orqali amalga oshiriladi. Saylovning qay darajada demokratik tarzda o`tganligi ovozlarni sanashda saylov bulletenlarini sanash tartibiga qarab aniqlash mumkin. Saylovchilarning ovozlarini sanash natijalari saylov uchastkasida saylov komissiyasi majlisining bayoni orqali qayd etilib, unga saylov komissiyasining raisi, rais muovini, kotibi va komissiyaning boshqa a'zolari imzo chekadi. Buning orqali ovozlarni sanashda bir yoqlamalikka yo`l qo`yishning oldi olinadi. Saylovchilarning ovoz berish natijalarini aniqlash okrug, viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalarida ham xuddi shunday tartibda amalga oshiriladi. Qonunning 41-moddasida, saylovda ishtirok etgan saylovchilarning yarmidan ko`pining ovozini olishga muvaffaq bo`lgan deputatlikka nomzodlargina deputat sifatida saylangan hisoblanadilar. Basharti, saylovda saylovchilar ro`yhatiga kiritilgan saylovchilarning o`ttiz uch foizidan kamrog`i ishtirok etgan bo`lsa saylov o`tmagan deb topiladi. Agar saylov jarayonida uning natijalariga ta'sir ko`rsatuvchi qonunga xilof xatti-harakatlar yuz bergan bo`lsa, e'lon qilingandan keyin o`n kun ichida sudga ariza berish mumkin. Agar saylov okrugidan ikki nomzod deputatlik uchun ko`rsatilgan bo`lsada, ularning har ikkalasi ham saylovchilar ro`yhatida qayd etilgan saylovchilarning yarmidan ko`prog`ining ovozini olishga muvaffaq bo`lmasa, okrug saylov komissiyasi saylovni bir oy muddat ichida takroriy o`tkazish huquqiga egadir. Agar saylov okrugidan ikkitadan ortiq nomzod deputatlik uchun ko`rsatilgan bo`lsada, ulardan hech biri saylovchilar ro`yhatida qayd etilgan saylovchilarning yarmidan ko`prog`ining ovozini olishga muvaffaq bo`lmasa, okrug saylov komissiyasi ikki hafta muddat ichida takroriy ovoz berishni o`tkazish huquqiga egadir. Takroriy saylov quyidagi hollardagina o`tkazilishi mumkin: - saylov okrugi bo`yicha saylov o`tmagan yoxud haqiqiy emas deb topilgan bo`lsa; - takroriy ovoz berish deputatni aniqlash imkonini bermagan bo`lsa; - saylov okrugi bo`yicha deputatlikka ko`pi bilan ikki nomzod ovozga qo`yilgan bo`lsa va ulardan birortasi ham saylanmagan bo`lsa. Takroriy saylov o`tkazishning o`ziga xos talablari bo`lib, ular quyidagilardan iboratdir: - viloyat, tuman va shahar komissiyalari o`tkaziladigan takroriy saylovda okrug va uchastka saylov komissiyasining yangi tarkibda bo`lishi haqida qaror qilishlari mumkin; - asosiy saylovlar deputatlikka nomzodi ko`rsatilgan shaxs, qayta saylovda ishtirok etishi mumkin emas; - qayta saylovlar asosiy saylovlar o`tkazilgandan keyingi bir oy ichida o`tkazilishi shart. Saylovning davomiyligi bo`shab qolgan deputat o`rniga yangi deputatni saylash mexanizmi

Qonunning 44-moddasida, deputat chaqirib olingan taqdirda, boshqa sabablarga ko`ra deputatlik vakolatlari muddatidan oldin to`xtatilgan hollarda tegishli saylov okruglarida yangi saylov o`tkaziladi. Saylov tegishli xalq deputatlari Kengashi tomonidan saylov o`tkazilishiga kechi bilan bir oy qolganida tayinlanadi va ushbu Qonunning talablariga rioya qilgan holda tashkil etiladi. Bu jarayonlarda viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tuzilmaydi, okrug saylov komissiyasi saylovga yigirma besh kun qolganida, uchastka saylov komissiyalari esa - o`n besh kun qolganida tuziladi. Tegishli xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi vakolat muddatining tugashiga olti oydan kam vaqt qolganida deputatning o`rni bo`shab qolsa, bo`shab qolgan o`ringa yangi deputat saylovi o`tkazilmasligi mumkin. Huquqiy davlat barpo qilish jarayoni ketayotgan bir paytda saylovlarni moddiy ta'minlash masalasi ham yangicha usulda hal etilmoqda. Qonunning 48-moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlarida saylovni tayyorlash va o`tkazish bilan bog`liq bo`lgan sarf- xarajatlar O`zbekiston Respublikasi davlat mablag`lari hisobidan qoplanadi. Ayni paytda, deputatlikka nomzodlarni boshqa yo`llar bilan moddiy rag`batlantirish, qo`llab-quvvatlash taqiqlab qo`yildi. Buning natijasida ko`plab suiiste'molliklarning, saylovchilarni sotib olish va boshqa saylovoldi xatti- harakatlarning oldi-olindi. Shuning bilan birga, siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlari, muassasalar, tashkilotlar va respublika fuqarolari ixtiyoriy ravishda saylovlarni o`tkazish tadbirlari uchun o`z mablag`alarini o`tkazish imkoniga ega. Bu mablag`lar viloyat, tuman va shahar saylov komissiyalari tomonidan saylovlarni o`tkazish jarayonida sarflanadi. Qonundagi yana bir muhim, yangi jihat uni buzganlik uchun javobgarlik to`g`-risidagi moddaning mavjudligidir. Qonunda saylovchilarning saylash va saylanish, saylovoldi tashviqot olib borishni amalga oshirishlariga zo`ravonlik , aldash, tahdid solish yoki boshqa yo`llar bilan to`sqinlik qiluvchi shaxslar, shuningdek, soxta saylov hujjatlari tuzgan, ovozlarni atayin noto`g`ri sanab chiqqan, yashirin ovoz berish tartibini buzgan yoki ushbu qonunning boshqacha tarzda buzilishiga yo`l qo`ygan saylov komissiyalarining a'zolari, boshqa mansabdor shaxslar, siyosiy partiyalarning, fuqarolarning, o`zini-o`zi boshqarish organlarining vakillari O`zbekiston Respublikasi qonunlariga ko`ra javobgarlikka tortiladilar. Shuningdek, deputatlikka nomzod to`g`risida soxta ma'lumotlar e'lon qilgan yoki ularni o`zgacha tarzda tarqatgan shaxslar ham javobgarlikka tortiladilar. 3-§. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining asosiy prinsiplari va vakolatlari. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq respublikada yagona vakillik organlarining tizimi tashkil etilgan bo`lib, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari qonun chiqaruvchi hokimiyatni, mahalliy xalq deputatlari Kengashlari konun xujjatlarining amalga oshirilish mexanizmini taminlaydi. Xalqning vakolatli organlari yagona tizimga birlashgan holda oliy vakolatli organ sifatida davlat organlarining tashkil etilishi va faoliyatini nazorat qilinishini amalga oshiradi. O`zbekiston Respublikasining vakillik organlari o`z faoliyatini amalga oshirishda umumetirof etilgan demokratik prinsiplarga tayanadi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatida qonun ustuvorligi prinsipi; xalq hokimiyatchiligi (demokratizm) prinsipi; fuqarolar va jamoat birlashmalarining ishtiroki prinsipi; kollegiallik prinsipi; oshkoralik prinsipi; millatlar tengligi prinsipi; b oshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish prinsipilarini ahamiyati kattadir. Oliy va mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining tashkil etilishi va faoliyatidagi demokratik prinsiplar yordamida mamlakatimiz fuqarolari davlat boshqaruvi ishlariga jalb qilinadi, respublika mustaqilligini mustahkamlash borasidagi muhim masalalarni hal etish va ularni hayotga tatbiq qilishda faol ishtirok etadilar. Davlat hokimiyati vakillik organlarining tashkil etilishi va faoliyati prinsiplari deganda ularning tashkil etilishi va faoliyatining shakl va uslublarini belgilab beruvchi ilmiy-huquqiy g`oyalar, yetakchlovchi-rivojlanish yo`llarini ko`rsatuvchi , yangilika undovchi haqiqiy yo`nalish tushuniladi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining demokratik prinsiplari xalq deputatlari

Kengashlarining tashkil etilishi va faoliyatining to`g`ri yo`nalishini belgilab beradi. Bu prinsiplar, albatta, iqtisodiy munosabatlarni, jamiyat rivojlanishining siyosiy shart-sharoitlarini ham aks ettiradi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining prinsiplari Kengashlarning tashkil etilishi va faoliyatiga ta'sirining samaradorligiga, ularning ilmiy yetukligi va asoslantirilganligiga, jamiyatning haqiqiy rivojlanish darajasiga bog`liq. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyati prinsiplari o`zlarining ahamiyatiga ko`ra asosiy (umumiy) va xususiy (maxsus) turlarga ajraladi. Umumiy prinsiplarga: 1) hokimiyatning taqsimlanish prinsipi; 2) fuqarolarning davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatiga jalb etish prinsipi; 3) qonuniylik prinsipi; 4) millatlarning tengligi prinsipi; 5) kollegiallik prinsipi; 6) oshkoralik prinsipi; 7) yuqori organlar aktlarining quyi organlar uchun majburiyligi prinsipi. Hamma asosiy prinsiplar bir-birlari bilan o`zaro mustahkam bog`langan, bir-birini to`ldirib, boyitib boradi. Masalan, fuqarolarning xalq deputatlari Kengashlari va ularning organlari ishiga keng jalb qilish eng avvalo faoliyatida oshkoralikni ta'minlash va qonuniylikka qat'i rioya qilish orqali erishish mumkin. Davlat hokimiyati vakillik organlari tashkil etilishi va ular faoliyatining asosiy prinsiplari haqida O`zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov; “Bo`lib o`tgan saylovlar avvalgilaridan nainki ochiqligi va keskin kurash olib borilishi bilan, balki, avvalo aksariyat saylovchilarning bu jarayonlardan har tomonlama xabardorligi, ularga ongli munosabati bilan ham tubdan farq qildi. Fuqarolarimiz saylovlarga mamlakatimiz hayotidagi eng muhim, jamiyatimizning barcha jabhalarida amalga oshirilayotgan islohotlarning mazmun-mohiyatiga, demakki, har bir saylovchi taqdiriga tasir ko`rsatadigan siyosiy voqea sifatida yondashdilar. Bu ham bizning eng kata yutuqlarimizdan biridir” 1 degan edi. Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatini tashkil etishning umumiy prinsiplari davlat va hokimiyat rivojlanib borgan sari o`zgarishlarni ham ko`zda tutiladi. Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining demokratik prinsiplari tashkiliy-siyosiy munosabatlarning huquqiy va tashkiliy shakllarini to`liq qamrab oladi. Misol uchun, Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining maxsus prinsiplari vakillik organlarining tizimi va hokimiyatning bo`linish prinsipiga ko`ra belgilanadi.. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatini tashkil etishda maxsus prinsiplarini quyidagi tartibda o`rganish mumkin. Maxsus prinsiplarga: 1) vakillik organlari tizimining birligi prinsipi; 2) vakillik organlari faoliyatida yetakchi funksional prinsipi; 3) vakillik organlarining vakolatlilik prinsipi; 4) vakillik organlari faoliyatining tashkiliy tuzilish prinsipi; 5) vakillik organlari faoliyatida bosh q a davlat organlari bilan o`zaro munosabatlarning belgilanish prinsipi. Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining umumiy ahamiyatga ega bo`lgan prinsiplari, davlat hokimiyati vakillik organlari to`g`risidagi nazariyaning o`zagini tashkil etadi. Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining demokratiyaviyligi oshkoralik, kollegiallik, qonuniylik, millatlarning tengligi prinsipi asos bo`lib hisoblanadi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlikning faoliyatida boshqaruvni ilmiy tashkil etish prinsipi alohida ahamiyat kasb etadi. Asosiy prinsiplar Xalq deputatlari Kengashlari va ularning organlarini tashkil etish va faoliyatining boshqa maxsus prinsiplari uchun zamin bo`lib xizmat qiladi. Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplari huquqiy va tashkiliy vositalar orqali amalga oshiriladi. Ularning ta'minlanishi bevosita huquqiy vositalarning mustahkamlanishi bilan belgilanadi. Jumladan, bu prinsiplar O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida belgilangan bo`lib, 1 Karimov I . A . Bizning bosh maqsadimiz - jamiyatni demokratlashtirish va yangilash , mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir .- T .: O ` zbekiston , 2005.- 33 b .

Qonunning 1-moddasida «Xalq deputatlari Kengashi va hokim aholini viloyat, tuman va shaharni boshqarishga jalb etishni ta'minlaydi», deyilgan. Bu esa fuqarolarni Kengash va uning organlari faoliyatiga jalb etish prinsipidir. Yuqorida sanab o`tilgan prinsiplarning huquqiy ta'minlanishi xalq deputatlari Kengashlari tomonidan boshqa davlat organlariga tegishli huquq va majburiyatlarni tartibga solinishi bilan erishiladi. Xalq deputatlari Kengashlarini tashkil etish va faoliyatining asosiy prinsiplarini qonun me'yori darajasiga ko`tarish, unga doimiy amal qilishning majburiyligi va uning ijro qilinishi qonun talablaridan biri ekanligini bildiradi. Tashkiliy tomondan xalq deputatlari Kengashlari ishini uyushtirishning asosiy demokratik prinsiplari tashkiliy shakl va uslublar tizimi bilan ta'minlanadi. Ular, birinchidan; shu prinsiplarda talablarga javob beradi, ikkinchidan; prinsiplarni amalda tatbiq etish uchun muayyan yo`nalish usuli bo`lib xizmat qiladi. Demokratiyaning muhim prinsipi - davlat hayotida ishtirok qilishda, boshqarishda, xizmatini o`tashga fuqarolarni muntazam jalb qilib borishdir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov O`zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillarini belgilab berar ekan, yaqin kelajakda fuqarolarning siyosiy jarayonlarda, davlatni boshqarishda qatnashuvini ta'minlaydigan huquqiy asoslarni takomillashtirishga alohida e'tibor berish kerakligini ta'kidladi. Bizning mamlakatimizda ommani davlat ishlarini boshqarishga jalb qilishda xalq deputatlari Kengashlari muhim ahamiyat kasb etadi. Aholini xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga jalb etish xalq ommasini Kengashlarning faoliyatida ishtirokini bildiradi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq, xalq davlat hokimiyatining birdan bir manbaidir. O`zbekiston Respublikasi fuqarolarining davlat hokimiyati organlariga saylash va saylanish huquqi ularga faqat saylovlarda ishtirok etish imkonini berib qolmasdan, deputatlikka saylangandan so`ng davlat hokimiyatini bevosita amalga oshirish imkonini ham beradi. Xalq deputatlari Kengashlari aholining yordamisiz faqat o`z deputatlarining kuchiga tayangan holda huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurish bo`yicha oldilarida turgan juda katta, ko`p qirrali vazifalarni muvaffaqiyatli hal qila olmas edilar. Bu esa uning faoliyatini doimo takomillashtirishni taqozo etmoqda. Fuqarolarning xalq deputatlari Kengashlari ishidagi ishtiroki saylash va saylanish huquqini amalga oshirish, ariza, shikoyat va takliflar bilan murojaat qilishi, doimiy komissiyalar faollari sifatida uning yig`ilishlarida ishtirok etish, hokimlikning bo`lim va boshqarmalarida jamoatchilik asosida ishlashlari va hokazolar kiradi. Aholining xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida ishtirok etish shakllari uch turga ajraladi. Birinchidan; jamoatchilik tashkilotlari orqali ishtiroki, ikkinchidan; jamoatchilik tashabbuskor tashkilotlarining ishtiroki, uchinchidan; ishlab chiqarish va turar joylardagi majlislarida ishtirok etish huquqlari kiradi. Majlislarda xalq deputatlari Kengashlari va uning organlari vakolatlariga kiruvchi masalalarni dastlabki tarzda muhokama qilinadi. Aholining xalq deputatlari Kengashlari ishiga jalb qilish uchun har xil tashkiliy huquqiy vosita shakllari qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasida xalq deputatlari Kengashlari ish tajribasida sessiyalarini tayyorlash va o`tkazishda, faqatgina deputatlarnigina emas, balki keng jamoatchilikni ham hokimlikning ijroiya apparatida jamoatchilik asosida ishlashga jalb qilish uchun qator huquqiy vosita usullari ishlab chiqilgan. Har xil masalalarni hal etish bo`yicha komissiyalarda, bo`limlar qoshida tuziladigan jamoatchilik guruhlarida faoliyat ko`rsatish. Aholining ishtiroki vositalari ichida qonun va qarorlarning loyihalarini oldindan muhokama qilish alohida o`rin tutadi. Huquqiy hujjatlar loyihalarini oldindan muhokama qilish ular qanchalik xalq erkini ifodalashini bilish, undagi yo`l quyilgan kamchiliklarni aniqlab olish uchun olingan taklif, fikr-mulohazalar olinadi. Jamoatchilik vakillari maslahat ovozi bilan xalq deputatlari Kengashlarining sessiyalarida, hokim qoshidagi maslahat Kengashi va doimiy komissiyalar majlislarida ishtirok etishlari mumkin. Ular tomonidan bildirilgan fikr-mulohazalar bo`yicha asoslangan qarorlar qabul qilishga imkon yaratadi. Eng yaxshi qaror ham, agarda uning ijrosi oldindan belgilanmasa qog`ozdaligicha qolib ketaveradi. Shuning

uchun ham qarorlarning ijro etish jarayonlari keng jamoatchilikning fikrini o`rgangan holda qabul qilinadi. O`zbekiston Respublikasi xalq deputatlari Kengashlari ish tajribasida organlari faoliyatini nazorat qilishda aholi keng jalb qilinadi. Shuning uchun ham huquqiy davlat qurishda deputatlarning o`z saylovchilari oldida hisob berib turishlari muhim o`rin tutishi lozim. Ma'lum bir loyiha, muayyan qonun muhokama etilayotgan paytda ham saylovchilar bilan uchrashuvlar tashkil etish mumkin. Bu esa vakillik organlarining qonunchilik faoliyati sifatini oshiradi, qonunning ta'sirchanligi ta'minlanadi, xalqning huquqiy madaniyatini yuksaltirish imkonini beradi. Davlat, xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilishning hamma sohalarida xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining tashkil etilishi va demokratiyaviyligining mohiyati shundan iboratki, turli siyosiy partiya va harakatlarning vakillaridan iborat deputatlar yagona bir tizimga birlashgan holda, bir maqsadni amalga oshirish uchun harakat qilmoqdalar. Bu oddiygina yuqori turuvchi va quyi turuvchi xalq deputatlari Kengashlarining o`zaro munosabatini belgilamasdan, vakolatli davlat hokimiyati vakillik organlarining halqchilik prinsipidir. Xalq deputatlari Kengashlarining faoliyat prinsiplarini ta'minlashning bir qator tashkiliy kafolatlari mavjud. Ularning eng muhimlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida qabul qilingan Oliy Majlis palatalari to`g`risidagi Konstitutsiyaviy qonunlarda, mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonunda va boshqa normativ hujjatlarda mustahkamlangan. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining demokrativiyligi prinsipini ta'minlashning moddiy kafolati shundan iboratki, «O`zbekiston Respublikasida mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iqtisodiy asoslari belgilangan. Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iqtisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllari berilgan va mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining moliyaviy resurslari, mahalliy hokimiyat organlarining viloyat, tuman, shahar budjetidan tashqari fondlari ham ko`rsatilgan. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining demokrativiyligi siyosiy, tashkiliy va moddiy kafolatlarining doimo rivojlanib borishini nazarda tutadi. Har bir xalq deputatlari Kengashlari davlat hokimiyatining vakolatli kollegial organi sifatida o`z vakolati doirasiga kiruvchi masalalar buyicha deputatlar tomonidan sessiyalarida hal qilinadi. Kollegiallik prinsipining mohiyati shundaki, xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar, ularning organlari, deputatlari o`z faoliyatlarida faqatgina o`z bilim va ish tajribalariga suyanib qolmaydilar. Asoslangan qarorlar qabul qilish va ularning ijrosini ta'minlashi uchun mutaxassislarning, jamoatchilikning tajribasiga tayanadi. Kollegiallik prinsipida vakolatlarni amalga oshirish - to`g`ri va zarur vaqtda qarorlar qabul qilinishini ta'minlaydi. Kollegiallik prinsipida vakolatlarni amalga oshirish deputatlarning saylov okruglaridagi faoliyatida ham keng qo`llaniladi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonuni asosida o`zbek xalqining milliy an'analariga mos hokimlik institutining kiritilishi kollegiallik prinsipida boshchilik qilish imkonini berdi. Kollegiallik prinsipi deputatlarining birgalikdagi faoliyatini mustahkamladi. Kollegiallik prinsipining eng yuqori shakli bu masalalarni hal etishda qonun talablari bo`yicha yig`ilishlarda ishtirok etishi shart bo`lgan deputatlarning sonidir. Agarda belgilangan deputatlar tarkibi ishtirok etsagina majlislari ochilishi va u qarorlar qabul qilishi mumkin. Bu holat kvorum deb ataladi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va amaldagi qonunchiligiga ko`ra kvorum ikki turga bo`linadi: a) majlisni ochish va uni o`tkazish uchun; b) qonunlarni va qarorlarni qabul qilish uchun; v) Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilish uchun. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Oliy Majlis palatalari to`g`risidagi konstitutsiyaviy qonunlar, qonunlarga va ish tartibiga ko`ra Konstitutsiya va konstitutsiyaviy qonunlarni qabul qilish uchun deputat va senatorlarning uchdan ikki qismi ishtirok etgan taqdirdagina yig`ilishi ochilishi va o`tkazilishi mumkin. Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risidagi qonunga ko`ra Kengashlarning sessiyalari, agarda shu Kengash deputatlarining uchdan ikki qismi hozir bo`lsa, ochilishi va ish boshlashi mumkin deb belgilangan.

Oliy Majlis palatalari qonunlarni, qarorlarni va boshqa aktlarni yoki mahalliy xalq deputatlari Kengashlari aktlarini qabul qilish uchun vakillarining oddiy ko`pchilik ovoz berishi kifoyadir. Qonuniylik prinsipi hamma vakillik organlari faoliyatining eng muhim tashkiliy siyosiy va huquqiy prinsiplarini ifoda etadi. Shuning uchun ham bu prinsip O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarida mustahkamlangan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15- moddasida «O`zbekiston Respublikasida O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so`zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko`radilar» deb mustahkamlangan. Qonuniylikning mohiyati hamma davlat organlari, jamoat tashkilotlari, mansabdor shaxslar va fuqarolar qabul qilingan me'yoriy hujjatlarga bir xilda munosabatda bo`lishlari va rioya qilishlari talab etiladi. Qonuniylik prinsipi xalq deputatlari Kengashlarining o`z vakolatlari doirasida faoliyat yuritishini belgilab bergan. Qonuniylikni ta'minlash davlat organlari faoliyatida qonunlarni va ularga asoslanib qabul qilingan me'yoriy hujjatlarni bajarilishi ustidan nazorat o`rnatilishidir. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasiga muvofiq nazorat xizmatini Prezident tuzadi. Bu Prezident apparatidagi nazorat inspeksiyasidir. Viloyat, tuman va shahar hokimliklari apparatida ham nazorat inspeksiyalari tuzilgan. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida qonuniylik prinsipini ta'minlash talablariga javob berishning quyidagi tartibi o`rnatilgan: - Konstitutsiya va qonunlar bilan belgilab berilgan vakolatlar doirasida tegishli masalalarnigina hal qilish; - masalalarni hal qilishning belgilangan tartibiga rioya qilish; - qonun talablariga rioya qilgan holda aktlar qabul qilish. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari faqat unga berilgan vakolatlar doirasidagina aktlar qabul qilishi mumkin. Kengashning qarori o`zining mazmuniga ko`ra qonunlarga va yuqori organlarning aktlariga mos bo`lishi shart. Qaror qonunlarda belgilangan tartibda va shaklda qabul qilinadi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida xalq deputatlari Kengashi va hokimning faoliyatida qonuniylikning kafolatlari berilgan. Qonunning 26- moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga zid keladigan qarorlari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan bekor qilinadi. Hokimlarning O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, hukumat hujjatlariga zid keladigan me'yoriy hujjatlari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan, Vazirlar Mahkamasi tomonidan to`xtatiladi va bekor qilinadi. Bundan tashqari yuqorida ko`rsatilgan qonunning 28-moddasiga muvofiq hokim qabul qilgan va chiqargan hujjatlar ustidan fuqarolar, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar sudga shikoyat qilishlari mumkin. Bundan tashqari vakillik organlari faoliyatida oshkoralik prinsipi muhim ahamiyat kasb etadi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokim faoliyatida qarorlar qabul qilishdan tortib ularning ijrosini ta'minlashgacha bo`lgan jarayon jamoatchilikning ishtirokida amalga oshiriladi. Vakillik organlari to`g`risidagi qonunlarda ular o`z faoliyatlari va qabul qilgan qarorlari haqida aholini muntazam xabardor qilib turishlari ko`rsatilgan. Ma'lumki, vakillik organlari faoliyatining asosiy tashkiliy-shakli ularning sessiyalaridir. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining sessiyalari tegishli hokim, hokim yo`qligida esa uning o`rinbosarlaridan biri tomonidan zaruratga qarab, biroq, yiliga kamida ikki marta chaqiriladi. Sessiya, shuningdek xalq deputatlari tegishli Kengashi deputatlari kamida uchdan ikki qismining tashabbusiga binoan ham chaqirilishi mumkin. Kengash sessiyasini chaqirish to`g`risidagi qarordan deputatlar sessiya ochilishidan kamida yetti kun oldin xabardor qilinadi. Sessiyalar, majlislarning borishi mahalliy ommaviy-axborot vositalarida yoritib boriladi, radio va televideniye orqali ma'lum qilinadi. Oshkoralikni yanada taminlash maqsadida x alq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlarining doimiy komissiyalarini faoliyati ham keng jamoatchilik vakillarini jalb etgan holda

tashkil etiladi. Amalda bo`lgan qonunchilik x alq deputatlari Kengashlarining qarorlarini aholiga tushuntirib borishni, saylovchilar, keng jamoatchilik va tashkilotlari oldida o`z ishi va faoliyati to`g`risida muntazam axborotlar berib turishni o`rnatadi. Bu ham oshkoralikning muhim ko`rinishlaridan biridir. Vakillik organlari faoliyatida oshkoralikning taminlanishida deputatlar asosiy o`rin tutadilar. O`zbekiston Respublikasining “Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi deputatining maqomi to`g`risida”gi 2004 yil 2 dekabrda qabul qilingan Qonunning 7-moddasida, “Deputatning saylovchilar Bilan deputatlikka nomzod qilib ko`rsatgan siyosiy partiya va fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organi bilan olib boradigan ishlari” belgilangan bo`lib, unga ko`ra deputat vaqti-vaqti Bilan, lekin yiliga kamida ikki marta saylovchilarga o`z faoliyati to`g`risida axborot beradi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Majlis Qonunchilik palatasining birinchi yig`ilishida 2005 yil 27 yanvar kuni so`zlagan nutqida, “Deputat – bu mustaqil fikrli inson. U qaysi partiyaga mansub bo`lmasin, avvalo xalq oldida javob beradi”degan edi. Xalq, avvalo, saylovchilar Oliy Majlis palatalarida qanday qonun muhokama qilinayotgan va qabul etilayotganidan xabardor bo`lib turishi kerak. Bu holat, albatta, to`laligicha mahalliy Kengashlar deputatlari uchun ham taalluqlidir. Xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida oshkoralikni ta'minlash usullari ham o`ziga xos yo`nalishlarda bo`lib vakillik organlarining demokratik asosi va maqsadi birdir. Millatlarning tengligi prinsipi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 8-moddasida O`zbekiston xalqi millatidan qat'i nazar, O`zbekiston Respublikasining fuqarolarini tashkil etishi belgilangan. Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbai ekan, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga, xalq deputatlari Kengashlariga, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlariga turli millat vakillari saylangan. O`zbekiston Respublikasidagi hamma vakillik organlari o`zlarining tabiatiga ko`ra hamma millat vakillarini mustaqillkni mustahkamlashga, fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurish ishiga jipslashtiradi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi va boshqa Qonunlariga muvofiq hamma millat vakillari shu organlar saylanib qolmasdan, ular faoliyatida faol ishtirok etmoqdalar. Shuningdek, davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatini ilmiy tashkil qilish talablarini joriy prinsipi O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatida ham, xalq deputatlari Kengashlari faoliyatida ham tatbiq qilinmoqda. Boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish hozirgi zamon texnikasi va fani yutuqlarini qo`llagan holda yuqori natijalarga erishishdir. Vakillik organlari faoliyatida boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish talablarini joriy etish davlat boshqaruvini doimiy takomillashtirishning muhim yo`nalishlaridan biridir. Boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish vakillik organlarini tashkil etish jarayonida ham, ularning rahbarlik qilish faoliyati jarayonlarida ham qo`llanilmoqda. Bu talablar faqat vakillik organlari faoliyatiga tatbiq qilinib qolmasdan, balki ijroiya hokimiyati organlari va barcha deputatlarning faoliyatida ham tatbiq qilinmoqda. Chunki deputatlarning sessiyalardagi, komissiyalardagi va saylov okruglaridagi faoliyati boshqarish sohasidagi davlat faoliyatining bir ko`rinishidir. Mahalliy vakillik organlari, ijroiya hokimiyati va deputatlar faoliyatining samaradorligini aniqlashda eng muhim ko`rsatkichlardan biri shu organlarning o`zaro hamkorligini yaxshi yo`lga qo`yilganligidir. Boshqarish va boshqaruv faoliyatni ilmiy tashkil etish prinsipi talablarining xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga joriy etilishida quyidagi asosiy yo`nalishlar mavjud: birinchidan, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik o`rtasidagi funksiya va vazifalarining taqsimlanishi; ikkinchidan, deputatlar va xokimlikning masul xodimlarini vazifa va vakolatlariga mos ravishda funksiyalarni aniq belgilash; uchinchidan, deputatlar va xokimlikning xodimlari qaysi masalalar bo`yicha hisob berib turishini aniqlash; to`rtinchidan, deputatlar va xokimlikning xodimlarini vazifalari, tajribalari, tashkiliy qobiliyatlarini hisobga olgan holda joy-joyiga qo`yish; beshinchidan, kadrlar malakasini oshirish, o`qitishning doimiy tizimini yaratish; oltinchidan, boshqarish samaradorligini oshirish, moddiy va ma'naviy me'yorlarning to`g`ri nisbatlarini belgilab berish; yettinchidan, deputatlar va xokimlikning xodimlari faoliyatini to`g`ri baholab, vakolatlari doirasida qarorlar qabul qilish uchun tegishili ma'lumotlarga ega bo`lish; sakkizinchidan, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik faoliyatida hozirgi

zamon tashkiliy texnika vositalarini tatbiq qilib borish. Sanab o`tilgan xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik faoliyatidagi yo`nalishlar turli xil huquqiy vositalar shakllarida imkoniyatlarini hisobga olgan holda tatbiq etilmoqda. Ishning aniq taqsimlanishi, eng avvalo, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlikning har bir organi va deputatlarning huquqiy hujjatlarida belgilanishini bildiradi. Bu huquqiy hujjatlar xalq deputatlari Kengashlari va hokimlikning boshqaruv apparati faoliyatiga boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish talablarini yanada keng joriy etish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik apparati faoliyatida funksiya taqsimotining to`g`ri tashkil etilishi qabul qilinadigan me'yoriy hujjatlarda o`z ifodasini topadi. Bu xujjatlarga vakolatlari doirasida qabul qilinadigan nizomlar, mansab yo`riqnomlari, ko`rsatma, eslatmalarni ko`rsatish mumkin. Masalan, Toshkent shahar hokimligida hokim va uning o`rinbosarlari o`rtasida vazifalarni taqsimlash to`g`risida nizom qabul qilingan (Toshkent shahar hokimining 2004 yil 31 avgustdagi qarori). Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik faoliyatida boshqaruvni va boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish talablarini joriy etish, kadrlar tanlash va joy-joyiga qo`yishda ularning bilimlari, tajriba va imkoniyatlarini hisobga olish ko`zda tutiladi. Bu talablarga javob berish xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik tomonidan bo`lim va boshqarmalarni, komissiyalarni tuzishda, ularning rahbarlari va xodimlarini, instruktorlar, inspektorlar, referentlarni tanlashda amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasida xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik apparati xodimlarining malakasini oshirish, deputatlarni o`qitishning rivojlangan tizimini tashkil etish hozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar faoliyatining unumdorligini oshirishning muhim tashkiliy asosi hozirgi zamon texnika vositalarini tatbiq qilishdir. Tashkiliy texnikani-diktofonlarni, ko`chi-ruvchi va ko`paytiruvchi apparatlarni, mikrofilmlarni, arxiv uskunalarning turlarini qo`llash hamda ish joylarini va binolarini shularga moslashtirish katta ahamiyatga ega. Axborotlarni topish va ularni saqlash, qarorlarning maqsadga muvofiq turlarini ishlab chiqishni oldindan aniqlab berishning eng samarali hozirgi zamon vositasi - kompyuter vositalari (kompyuterlar), hisoblash markazlarini tuzishdir. Masalan, hozirgi zamon kompyuter hisoblash texnikasi hokimliklar faoliyatida moddiy-texnikaviy ta'minotni va savdo bozorining samarali tizimini yaratish, shahar aholiga xizmat ko`rsatuvchi transportining to`g`ri ishlashini ta'minlash, qurilishni rejalashtirish uchun keng qo`llanilmoqda. Boshqaruvni va boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar apparatida kompyuter hisoblash va tashkiliy texnikani qo`llanishini takomillashtirish maxsus xizmati tashkil etilmoqda. Boshqaruvni va boshqarish faoliyatini ilmiy tashkil etish xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklarda kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo`yish va ularni muntazam attestatsiyadan o`tkazib turishni ham qamrab olgan. Bu sohada saylab qo`yish, konkurs asosida tanlash, attestatsiya va tayinlash o`rtasida eng yaxshi mutanosiblik ta'minlanishi lozim. 4 -§. Viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlarining funksiyalari. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlarining “Ish tartibi” va uning tuzilish asoslari. Mahalliy davlat hokimiyatining vakillik organlarining tashkil etilishi va faoliyati masalalarini tahlil qilganda, eng avvalo, ular faoliyatining mazmuni nimadan iborat ekanligini aniqlab olish lozim. Davlat hokimiyati vakillik organlarining faoliyati mazmunini tavsiflash uchun qonunda shu organlarning «vazifalari», «vakolatlari» degan iboralarning mohiyatini tushunishimiz lozim. Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari deganda ular faoliyatining ijtimoiy- siyosiy yo`nalishlari xalqqa tegishli bo`lgan davlat hokimiyatini amalga oshirishga qaratilgan faoliyatning asosiy tomonlari tushuniladi. Funksiyalar yig`indisi davlat hokimiyati vakillik organlarining qanday faoliyat bilan shug`ullanishlari mumkin ekanligi yani vakolatlari doirasida faoliyatining natijalarini belgilab beradi. Yanada kegroq manoda funksiya deganda, davlat organlariga berilgan vakolatlarini amalga oshirish jarayonlarida vazifa, majburiyat va masuliyatni taminlangani holda

faoliyatining mahsuli tushuniladi. Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining tizimi uchun yagona bo`lgan asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi: 1. Tegishli hudud aholisini davlat va jamoat ishlarini boshqaruviga birlashtirish, barcha fuqarolarning manfaatlarini ifodalash; 2. Tegishli hududda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash; 3. Davlat xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilish bo`yicha mahalliy ahamiyatga ega bo`lgan masalalarni muhokama qilish ; 4. O`zbekiston Respublikasi qonunlarini, Oliy Majlisi palatalarining qarorlarini, Prezident farmonlari va farmoyishlarini, davlat hokimiyati organlari qarorlarini hayotga tatbiq qilish; 5. Tegishli hududda quyi turuvchi xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga rahbarlik qilish; 6. Qonuniylikni, huquq-tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash. Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining yuqorida sanab o`tilgan funksiyalari qanday amalga oshiriladi? Xalq deputatlari Kengashlari davlat, xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilishning hamma sohalarida bevosita yoki o`zlari tuzadigan organlar orqali rahbarlik qiladilar. Rahbarlik, birinchidan, bevosita xalq deputatlari Kengashlari sessiyalarida masalalarni ko`rib chiqish va hal qilish orqali amalga oshiriladi, ikkinchidan, xalq deputatlari Kengashlari o`z funksiyalarini amalga oshirishlari uchun qarorlar qabul qiladilar, ularning ijrosini ta'minlaydilar va ijrosini nazorat qiladilar. Shu o`rinda, O`zbekiston Respublikasi «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 24- moddasi muvofiq, « Xalq deputatlari Kengashi sessiyalarini chaqirish va o`tkazish, sessiya muhokamasiga masalalar kiritish va ularni qarab chiqish, xalq deputatlari Kengashi organlarini tashkil etish va saylash, ularning faoliyatiga doir hisobotlarni tinglash, deputatlar so`rovlarini, qaror loyihalarini qarab chiqish, ovoz berish, qarorlarni e'lon qilish, sessiyaga taklif etiladigan shaxslar sonini aniqlash tartibi, shuningdek deputatlarning mas'uliyati va sessiya ishini tashkil etishga doir boshqa masalalar xalq deputatlari Kengashining Ish tartibiga muvofiq belgilanadi». Xalq deputatlari Kengashining «Ish tartibi» ularning funksiyalarini amalga oshirishning bir vositasi hisoblanadi. Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari o`z funksiyalarini amalga oshirishda quyidagi vositalardan foydalanadilar: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq qabul qilingan qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning ijrosini tashkil etish; 2. Hokimlarning farmoyish berish yo`naltiruvchi va muvofiqlashtiruvchi faoliyatini nazorat qilish. Xalq deputatlari kengashlari o`zlariga bo`ysunuvchi organlar tuzadilar, tegishli hududda joylashgan va bo`ysungan korxona, tashkilot va muassasalar faoliyatiga rahbarlik qiladilar, lekin yuqori xalq deputatlari kengashlariga bo`ysunadigan korxona, tashkilot va muassasalar faoliyatini muvofiqlashtirib turadilar. Mahalliy xalq deputatlari kengashlari o`zlariga hisobot berib turuvchi organlar faoliyatini nazorat qiladilar. Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar kengashlari fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta'minlashga, atrof-muhitni muhofaza qilishga doir o`z vakolatlari doirasida ko`rib chiqish huquqi berilgan. «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonuniga muvofiq tegishli hududlarning mulkchilikning turli shakliga mansub korxonalar, muassasalar va tashkilotlar bilan hamkorlik qilish masalalarini hal etadi. Mahalliy xalq deputatlari kengashlari iqtisodiyotga rahbarlikni amalga oshirganda e'tibor bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo`lishi lozim. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etishini hisobga olgan holda tegishli hududlarda davlat tasarrufidagi korxonalardan tashqari xususiy mulkchilikka asoslangan korxonalar vujudga kelmoqda va rivojlanmoqda. Mahalliy xalq deputatlari kengashlarining birinchi navbatdagi vazifalari shu hududda yashayotgan barcha fuqarolarning manfaatlarini teng ifoda etishdir. Xalq deputatlari Kengashlari iqtisodiyotga rahbarlikni oldindan belgilangan reja asosida amalga oshiradilar. O`zbekiston Respublikasi «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 24- moddasi muvofiq, viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari Kengashlari tegishli hududni

rivojlantirishning istiqbolga mo`ljallangan dasturlarini qabul qiladilar Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari iqtisodiyotga rahbarlikni muvofiqlashtirish va farmoyish berish, yo`naltirish faoliyatlari orqali amalga oshiradilar. Bulardan birinchisi ko`proq xalq deputatlari Kengashlariga xos bo`lsa, ikkinchisi hokimlarga taalluqlidir. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar xo`jalik qurilishi sohasida sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish, transport va aloqa vositalarini, turar joy qurilishi, kommunal qurilish, hududlarni obodonlashtirish, savdo va umumiy ovqatlanish, aholiga maishiy va boshqa turdagi xizmat ko`rsatish, tabiiy resurslardan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish masalalarni hal qiladilar. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar ijtimoiy-madaniy qurilish sohasida xalq maorifi, madaniy-ma'rifiy ishlar, sog`liqni saqlash, ijtimoiy ta'minot, jismoniy tarbiya va sport, mehnat va ish haqi masalalarini hal qiladilar. Mazkur sohada sanab o`tilgan vakolatlarining o`zigina xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning shu sohadagi funksiyalarining murakkab va turli-tuman mazmun kasb etishini ko`rsatadi. O`zbekiston Respublikasining davlat qurilishi sohasida hokimlar boshchilik qiladigan vakillik organlari - xalq deputatlari Kengashlari eng muhim masalalarni hal etmoqdalar: 1. O`zbekiston Respublikasi viloyat, tuman va shahar hokimliklari huzurida, "Toponomik obyektlarga nom berish masalalari komissiyasi" rais, rais o`rinbosari, kotib va o`n bir a'zodan iborat tarkibda tuziladi. 2 Komissiya raisi hokimning birorta o`rinbosari yoki hokimning topshirig`iga binoan hokimlik rahbarlaridan tayinlanadi. Bu komissiya tegishli joylarda, qishloqlar, ovullarni tuzish yoki tugatish, chegaralarini o`zgartirish, aholi punktlarini birlashtirish, ma'muriy markazlarni belgilash va ko`chirish, shaharlarni viloyat bo`ysunuvidagi shaharlar turkumiga kiritish, shaharchalarni, aholi punktlarini shaharlar turkumiga kiritish, ularni qayta tuzish, aholi punktlarini shaharchalar turkumiga kiritish, shaharlarning chegaralarini belgilash va kengaytirish, viloyatlar, tumanlar, shaharlarga nom berish va ularning nomlarini o`zgartirish, shaharchalar, qishloqlar, ovullar, aholi punktlariga nom berish va ularning nomlarini o`zgartirish masalalari bo`yicha tegishli hududning hokimlariga takliflar tayyorlab beradilar. Bu takliflarni xalq deputatlari Kengashlarida o`rganib chiqilib, Vazirlar Mahkamasiga taqdim etiladi, Vazirlar Mahkamasi bu masalani Oliy Majlis muhokamasida kiritadi va amalga oshiradi. 1 Mahallalar, ko`chalar, maydonlar, hiyobonlar, bog`lar, aholi punktlarining boshqa tarkibiy qismlariga nom berish va ularning nomlarini o`zgartirish bevosita tuman va shahar hokimliklari huzuridagi komissiya tomonidan belgilanib, (O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 18 sentabrdagi 358-qarori bilan "O`zbekiston Respublikasidagi toponomik obyektlarga nom berish masalalarini muvofiqlashtiruvchi respublika komissiyasi" faoliyati to`xtatilganligi munosabati bilan) viloyat komissiyasi majlisida tasdiqlanadi hamda shunga oid masalalar yuzasidan doimiy faoliyat olib boradi. “O`zbekiston Respublikasida ma'muriy-hududiy tuzilish, toponomik obyektlarlarga nom berish va ularning nomlarini o`zgartirish masalalarini hal etish tartibi to`g`risida"gi 1996 yil, 30-avgustda qabul qilingan Qonunning 19-moddasida; "mahallalar, ko`chalar, maydonlar, hiyobonlar, bog`lar, aholi punktlarining boshqa tarkibiy qismlariga nom berish va ularning nomini o`zgartirish fuqarolar o`zini-o`zi boshqarish 2 Farg ` ona viloyat xokim ining 08.11.2000 yil 1832/6 raqamli Qarori bilan tasdiqlangan "Ish tartibi". (Joriy materiallari). 1 “O`zbekiston Respublikasida ma'muriy-xududiy to`zilish, toponomik obyektlarga nom berish va ularni o`zgartirish masalalarini hal etish tartibi to`g`risida”gi Qonuni 13 modda. (O`zbekiston yangi qonunlari. 14-son). – T.: Adolat, 1997.-14m. - B.136.

organlarining taqdimnomasiga muvofiq, tegishli tuman, shahar Kengashi xalq deputatlari tomonidan amalga oshiriladi" 2 deb belgilangan. 2. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq respublikada tuziladigan davlat organlarining barcha tizimi Respublika Oliy Majlisi palatalari tomonidan saylanadi, tuziladi yoki tayinlanadi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 24- moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi vakolatlariga doimiy va muvaqqat komissiyalarini, boshqa organlarini tuzish, saylash va tugatish, ularning tarkibini o`zgartirish, ular ishiga doir hisobotlarni tinglash kiradi. Buning natijasida tegishli hududlarda qonunlarga rioya etilishini, davlat va jamoat xavfsizligini ta'minlanishini nazorat qiladi. Masalan, O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 24-moddasida, “X alq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta'minlashga, atrof-muhitni muhofaza qilishga doir o`z vakolatlariga berilgan masalalarni, tashkiliy masalalar va O`zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiq nazorat etishga doir boshqa masalalarni hal etadi” deb belgilangan. 25-moddasiga esa “Viloyat, tuman, shahar hokimlariga jamoat tartibiga rioya etilishi va jinoyatchilikka qarshi kurash, fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash, ularning huquqlarini himoya qilish va salomatligini muhofaza etish bilan bog`liq chora-tadbirlar ko`radi, tabiiy ofatlar, epidemiyalar va boshqa favqulodda hollarda tegishli ishlarni tashkil eti sh masalalarini hal etish” yuklatilgan. 3. Mahalliy xalq deputatlari kengashlari va hokimlarning davlat qurilishi sohasidagi funksiyalari bevosita demokratiya shakllari va rivojlanishni ta'minlashdir. Ayniqsa, o`zini o`zi boshqarish organlariga mahalliy davlat hokimiyati organlarining vakolatlarini bosqichma-bosqich o`tkazilishi bu funksiyaning dolzarbligini yanada oshirmoqda. Shuningdek, xalq deputatlari kengashlari va hokimlarning hududlarda bo`lgan saylovlarni tashkil etish, deputatlikka nomzodlarga saylovoldi uchrashuvlarida shart-sharoitlar yaratib berish tadbirlarini tashkil etishlari alohida o`rganish mavzusidir. Mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlarining o`z funksiyalarini amalga oshirishning muhim vositalaridan biri ularda moddiy-moliyaviy bazaning mavjudligidir. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 7- moddasida mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining iktisodiy asosini tashkil etuvchi mulk shakllari belgilangan. Unga ko`ra xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi va viloyat, tuman, shahar hokimi faoliyatining iqtisodiy asosini ma'muriy-hududiy tuzilmalarning davlat mulki (jamoa mulki) hamda viloyat, tuman va shaharda mavjud bo`lib, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga xizmat qiluvchi boshqa mulk tashkil etadi. Qonunda mahalliy davlat hokimiyati faoliyatining moliyaviy asosi ham ko`rsatilgan. Ushbu qonunning 2-moddasida viloyat, tuman, shaharning moliyaviy resurslari belgilangan. Unga ko`ra viloyat, tuman, shaharnig moliyaviy resurslarini budjet mablag`lari, budjetdan tashqari fondlar, aniq maqsadga qaratilgan fondlar, kredit resurslari, shuningdek, respublika (viloyatlar, Toshkent shahri) budjetidan ajratilgan subvensiyalar va dotatsiyalar tashkil etadi. Qonunga muvofiq mahalliy hokimiyat organlarining viloyat, tuman, shahar budjetidan tashqari fondlari ham bo`lishi mumkin. Qonunning 14-moddasiga ko`ra xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi fuqarolarning, mulkchilik shaklidan qat'i nazar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning ixtiyoriy badallari va xayriyalaridan, O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq undiriladigan ayrim turdagi jarimalardan, o`zga mablag`lardan tarkib topadigan, budjetdan tashqari fondlardan tashkil topadi. Viloyat, shahar va tuman xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar o`z hududlarida qonuniylik, huquq-tartibot va xavfsizlikni ta'minlash bo`yicha nazorat olib boradilar. Yuqori turuvchi xalq deputatlari Kengashlari quyi turuvchi xalq deputatlari faoliyatiga rahbarlikni amalga oshirar ekanlar, ularning faoliyatini ham nazorat qiladilar. Xalq deputatlari Kengashlari o`zini o`zi boshqarish organlarining faoliyati ustidan ham nazorat o`rnatadilar va ular faoliyatini yo`naltirib turadilar. Tashkilotchilik va tarbiyaviy faoliyati bilan mahalliy o`zini o`zi boshqarish organlari faoliyatida fuqarolarni davlat va jamiyat ishlarini boshqarishga jalb etish chora tadbirlarini ko`radi. 2 O`sha joyda,14m.-B.137.

Xalq deputatlarining yana bir asosiy funksiyasi xalq deputatlari Kengashi va hokimiyat apparati organlarining qarorlarini qabul qilish va ular ijrosini ta'minlashdir. 5 -§. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimning faoliyatida qonuniylikning kafolatlari. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XXI bobi mahalliy davlat hokimiyati asoslariga bag`ishlangan bo`lib, mahalliy xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning tutgan o`rni , bu organlarning davlat hokimiyatini amalga oshirish bo`yicha vakolatlari va boshqa davlat organlari bilan bo`lgan o`zaro munosabatlarining asoslari belgilab berilgan. O`zbekiston Respublikasida ijro etuvchi hokimiyat O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va viloyat, tuman, shahar hokimlari tomonidan amalga oshiriladi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar qabul qiladigan normativ hujjatlarga nizomlar, ish tartiblari, yo`riqnomalari, qarorlar, farmoyishlar va hokazolar kiradi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunining 6-moddasiga muvofiq xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi qarorlar qabul qiladi. Viloyat, tuman, shahar hokimi qarorlar qabul qiladi va farmoyishlar chiqaradi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi Qonunida xalq deputatlari Kengashi va hokim faoliyatining qonuniyligini nazorat qilish tartibi belgilangan. Unga ko`ra xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari, qarorlari va Farmoyishlariga zid keladigan qarorlari O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan bekor qilinadi. Hokimlarning O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari, qarorlari va Farmoyishlariga, Vazirlar Mahkamasi hujjatlariga, shuningdek, O`zbekiston Respublikasining davlat manfaatlariga zid keladigan hujjatlari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan to`xtatiladi va bekor qilinadi. Xalq deputatlari Kengashlari hokimning taqdimiga binoan mahalliy budjet va uning ijrosiga doir hisobotni, hududni rivojlantirishning istiqbolga mo`ljallangan dasturlarini, tuman, shaharning bosh rejasi va uni qurish qoidalarini tasdiqlash, amaldagi qonunlarga muvofiq mahalliy soliqlar, yig`imlar, boj miqdorini belgilash, mahalliy budjetga tushadigan soliqlar, yig`imlar va to`lovlar bo`yicha imtiyozlar berish, hokimni va uning o`rinbosarlarini lavozimga tasdiqlash, lavozimdan ozod etish, ularning faoliyatiga doir hisobotlarni tinglash va qonunchilikda belgilangan boshqa masalalarni hal etish vakolatlariga ega. O`zbekiston Respublikasida hozirgi kungacha faoliyat ko`rsatib kelayotgan davlat hokimiyati vakillik organlari quyidagi huquqiy hujjatlarni qabul qiladilar: xalq deputatlari Kengashining hokimlik apparatining ish tartibi (reglamenti), xalq deputatlari Kengashlarining yordamchi va ijro etuvchi organlari to`g`risidagi huquqiy hujjatlar (ularga deputatlik guruhlari to`g`risidagi Nizomlar, hokimiyat apparatining bo`limlari, boshqarmalari va komissiyalari to`g`risidagi Nizomlar) kiradi. Hokimlik apparati tuzilmaviy qismlari to`g`risidagi huquqiy hujjatlarga mansub yo`riqnomalari, bo`lim va boshqarmalarning komissiyalari to`g`risidagi, qabulxonalar to`g`risidagi nizomlar, apparatdagi mansabdor shaxslar huquqiy holatini belgilab beruvchi normativ-huquqiy hujjatlar (yo`riqnomalar) kiradi. Sanab o`tilgan huquqiy hujjatlar mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari, hokimliklar va o`zini o`zi boshqarish organlarining faoliyatini amalga oshirishga qaratilgan, ular yordamida shu organlarning vakolatlari amalga oshiriladi. Hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari davlat, xo`jalik va ijtimoiy-madaniy qurilishning hamma sohalariga bevosita yoki o`zlari tuzadigan organlar orqali rahbarlik qiladilar. Rahbarlik, birinchidan, bevosita xalq deputatlari Kengashlari sessiyalarida masalalarni ko`rib chiqish va hal qilish orqali amalga oshiriladi, ikkinchidan, xalq deputatlari Kengashlari o`z funksiyalarini amalga oshirishlari uchun qarorlar qabul qiladilar, ularning ijrosini ta'minlaydilar va ijrosini nazorat qiladilar. Viloyat, shahar va tuman xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar o`z hududlarida qonuniylik, huquq-tartibot va xavfsizlikni ta'minlash bo`yicha nazorat olib boradilar. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 103-moddasida hokimlar o`z vakolatlarini yakkaboshchilik asosida amalga oshirishi va o`zlari rahbarlik qilayotgan organlarning qarorlari

va faoliyati uchun shaxsiy javobgar ekanligi belgilangan. «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi qonunning 1-moddasini ikkinchi bandida, hokimlar tegishli xalq deputatlari kengashlari oldida hisob berishi huquqiy jihatdan belgilab qo`yilgan. Qonunning 24-moddasida esa xalq deputatlari kengashlarining hokimni va uning o`rinbosarlarini lavozimga tasdiqlash, lavozimdan ozod etish, ularning faoliyatiga doir hisobotlarni tinglash vakolati mustahkamlangan, ya'ni hokim Prezident (yuqori turuvchi hokim) tomonidan lavozimga tayinlanib, kengash sessiyasida tasdiqlangachgina qonuniy vakolatga ega bo`ladi. Mazkur qonunning moddalariga sinchiklab nazar tashlasak, ko`pgina moddalarda hokim qabul qilgan qarorlarni albatta sessiyada tasdiqlanishi shartligi belgilangan bo`lib, bu ham hokimga ma'lum mas'uliyatni yuklaydi va kengashlar nazoratida bo`lishini ko`rsatadi. «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi qonunning 2-moddasida tuman markazlari hisoblangan shaharlarda viloyat hokimi shahar hokimini tuman hokimiga bo`ysundirishi va yagona boshqaruv organi tuzish haqidagi qarori, 10-moddada hokimning yer xususidagi qarorlari, 23-moddada ijroiya hokimiyati struktura bo`linmalarining rahbarlarini lavozimga qo`yish, lavozimdan ozod qilish haqidagi qarorlari tegishli xalq deputatlari kengashlari tomonidan tasdiqlanishi belgilab qo`yilgan. Xalq deputatlari Kengashlari hokimning noqonuniy qarorlarini bekor qilish huquqiga ega (24-modda). Bulardan ko`rinib turibdiki, hokim o`zidan yuqori turuvchi hokim yoki Prezident bilangina emas, mazkur hududdagi xalq deputatlari Kengashlari bilan ham albatta hisoblashadi, ularning nazoratida bo`ladi. Qonunda (25-modda) hokim tegishli xalq deputatlari Kengashlarining qarorlari ijrosini tashkil etishini belgilanishi ham, hokimlarni xalq deputatlari Kengashlari ta'sirida bo`lishini ko`rsatadi. Bulardan tashqari, qonunda yana shunday qoidalar borki, ular hokimlar faoliyatini nazorat ostida bo`lishini ta'minlaydi. Qonunning 16-moddasiga asosan hokimlarning noqonuniy qarorlarini Vazirlar Mahkamasi ham to`xtatib qo`yishi yoki bekor qilishi mumkin. Hokimlarning qarorlarini qonuniyligini nazorat qilishda sud, prokuratura, adliya organlari ham o`z vakolatlari doirasida ishtirok etadi. Hokimning qarorlari ustidan fuqarolar, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlar sudga shikoyat qilishi mumkin (28-modda). Qaror noqonuniy bo`lsa sud uni bekor qiladi. Sud hukmini bajarish hokim uchun ham majburiydir. Qonunning 29-moddasida, hokimning qarorlari ustidan prokuror protest kiritishi mumkinligi ko`rsatilib, bunday protest hokimning o`zi yoki yuqori turuvchi hokim yoki Vazirlar Mahkamasi, zarur hollarda esa Prezident tomonidan ko`rib chiqilishi belgilangan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 27 avgust 2003 yilda qabul qilgan “O`zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi qarorida adliya organlariga insonning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini himoya qilish bo`yicha muhim vazifa yuklandi va ushbu vazifani muvaffaqiyatli bajarishi uchun, adliya organlari va muassasalarini mahalliy davlat hokimiyati organlaridan mustaqilligi ta'minlandi. Buni oddiyroq qilib aytsak, viloyatlardagi adliya boshqarmalari endi hokimlarga bo`ysunmaydigan bo`ldi. Bu esa hokimlarning faoliyatini nazorat qilish mexanizmini kuchaytiradi. Natijada, ayni paytda, vazirlik tomonidan olib borilgan tekshirishlar natijasida hokimliklar tomonidan yo`l qo`yilgan (tadbirkorlarning huquqlarini buzish bo`yicha) kamchiliklar aniqlanib, ularni bartaraf etish yuzasidan taqdimnomalar kiritilib, qonuniylikni ta'minlash yanada kuchaymoqda. Ko`rinib turibdiki,hokim yakkaboshchi shaxs bo`lsada, uning faoliyatini Prezidentdan tashqari, Vazirlar Mahkamasi, tegishli xalq deputatlari Kengashlari, yuqori turuvchi hokim, sud, prokuratura, adliya organlari ham nazorat qiladi va hokim faoliyatiga ta'sir eta oladi. H okimlar faoliyatini jamoatchilikning nazorat qilish imkoniyatlari xalq deputatlari Kengashlari deputatlarining o`z burchlariga mas'uliyat bilan qarashlari kerakligini ko`rsatadi. Ular qonunda belgilangan «deputatlik so`rovi» huquqidan to`la foydalansa jamoat nazorati kuchayadi. Hokimlar faoliyatida oshkoralik prinsipini keng qo`llash, jamoatchilik nazoratini

samarali amalga oshirishga imkoniyat yaratib, bu ishda ommaviy axborot vositalari muhim vazifani bajarmoqdalar.

Похожие

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari komissiyalari ish faoliyatini tashkil etish

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari sessiyalarini tashkil etish va o`tkazish tartibi.doc

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining tashkiliy uslublari

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari