O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari komissiyalari ish faoliyatini tashkil etish - Юриспруденция - Рефераты

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari komissiyalari ish faoliyatini tashkil etish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

214.5 KB

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlari komissiyalari ish faoliyatini tashkil etish Reja: 1-. O`zbekiston Respublikasi mahalliy vakillik va hokimliklari huzurida tuziladigan komissiyalari qoshida tuziladigan komissiyalari tizimi va faoliyatini tashkil etilishining huquqiy asoslari. 2 -. Komissiyalarni tegishliligiga qarab, tuzish tartibi, vazifalari va rahbarlik masalalarini tashkil etilish tartibi.

O`zbekiston Respublikasining mustaqillikni dastlabki yillarida ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun kuchli ijro hokimiyati shakllantirilgan 1 edi. Bugun esa, markaziy hokimiyat idoralari vakolatlarini mahalliy hokimiyat hamda fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlariga o`tkazish jarayonlari samarali uslublar va shakllarga ega bo`lib borishi, siyosiy sohani erkinlashtirishning zarurligi ta'kidlanmoqda 2 . Bu - jamiyatni isloh qilish jarayonlariga keng ommani ko`proq jalb etish, mintaqalar imkoniyatlarini ishga solish, mahalliy hokimiyat organlari va mansabdor shaxslarning ma'suliyatini oshirish uchun qulay demokratik muhitni yaratadi. Ushbu muhitni joylarda ta'minlash uchun esa saylangan xalq vakillarining mahalliy boshqaruvdagi amaliy ishtiroki hamda aholi irodasi va manfaatlarini aniq aks ettirish vositalarining mavjudligi taqozo etiladi 3 . Darhaqiqat, vakillik organlari barcha rivojlangan davlatlar mahalliy hokimiyat organlari tizimida yetakchi o`rin tutadi. Chunki to`g`ridan-to`g`ri, umumiy, teng va yashirin ovoz berish yo`li bilan saylanganligi tufayli vakillik organi aholi manfaatlarini ko`zlab ish yuritish va uning nomidan qaror qabul qilish huquqiga ega bo`ladi 1 . Zero, ular o`z-o`zini boshqarish demokratiya maktabining rivojlanishi jarayonida vujudga kelgan 2 . O`zbekiston qonunchiligida o`z aksini topgan viloyatlar, tumanlar va shaharlardagi xalq deputatlari kengashlarining davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko`zlab, o`z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etishi muhim demokratik me'yorlardan biridir. Doimiy komissiyalarning huquq va vazifalari, ularning tashkil etilishi va faoliyatlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati va Qonunchilik palatasining qarorlari, davlat dasturlari, «Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashi deputatining maqomi to`g`risida»gi. «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasi Qonunlariga, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari, farmoyishlari, qarorlari, Vazirlar Maxkamasining qarorlari, boshqa qonun hujjatlari, xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashi «Ish tartibi» hamda mazkur «Nizom» bilan belgilab beriladi va amal qilinadi. Doimiy komissiyalar – Kengashning ishchi organlaridir. Ular Kengash tomonidan qo`yilgan vazifalarni amalga oshiradilar. X alq deputatlari Kengashlari o`z vakolatlarini deputatlarning umumiy yig`ilishi, ya'ni sessiyalar orqali amalga oshirish huquqiga egadir. Chunki Kengash mahalliy hokimiyat organi sifatida aholi manfaatlarini ifodalovchi deputatlardan iboratdir. Doimiy komissiyalar Kengashning ishchi organi sifatida uning vazifalarini amalga oshirishga qaratilgan (tashkiliy va u bilan bog`liq nazorat faoliyati) va Kengash tomonidan qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish (qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish ustidan nazorat va uning ijrosini tashkil etishga ko`maklashish) bilan shug`ullanadilar. Doimiy komissiyalar faoliyatini yo`naltirish, muvofiqlashtirish, asosan, sessiyalarni o`tkazish jarayonida amalga oshiriladi. Kengashlar, doimiy komissiyalarning sohalariga qarab, ularga ma'lum masalani tayyorlashni topshirish orqali o`z vazifalarini bajargan holda, tegishli sohaning tahlili va samarali boshqaruviga erishadilar. Doimiy komissiyalar mazkur masalalar va ular yuzasidan qaror loyihalarini tayyorlaydilar va ushbu jarayonda aholi manfaatlarini aks ettirish imkoniyatiga ega bo`ladilar. Doimiy komissiyalarning Kengash oldidagi hisobdorligi ularning faoliyatiga rahbarlik qilishning muhim huquqiy vositasini tashkil etadi 1 . Doimiy komissiya hisoboti asosida Kengash tomonidan, odatga ko`ra, komissiya faoliyati 1 Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T.3. - T.: «O`zbekiston», 1997. 11-12 b. 2 Karimov I.A. O`zbekistonda demokratik o`zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo`nalishlari. // Xalq so`zi. 2002 yil, 30 avgust; Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. T.6. - T.: «O`zbekiston», 1998.- 105-141 b; Karimov I.A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T . 7. - T .: « O`zbekiston», 1999.- 320 b. 3 Hineman Charles M.. Bureaucracy in Democracy.-Harper, 1950, pp. 12-15. 1 Animitsa YE.G., Tertishniy A.T. Osnovi mestnogo samoupravleniya. - M.: Infra-M, 2000.- 138 s. 2 Islomov Z.M. Grajdanskoye obshestvo: vchera, segodnya zavtra. Uzbekistan na puti k grajdanskomu obshestvu - O`zbekiston: fuqarolik jamiyati sari: (Sbornik statey // Otv. Red.: R.Alimov. – T.: Sharq, 2003.- 38 s. 1 Misol uchun qarang: Xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashining doimiy komissiyalar to`g`risidagi Nizomining 10-moddasida doimiy komissiyalarni xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashi oldida javobgarligi va unga hisobdorligi belgilangan.

atroflicha tahlil etilgan, erishilgan yutuqlar va mavjud kamchiliklar ko`rsatilgan qaror qabul qilinib, unda keyingi faoliyatning asosiy yo`nalishlari ishlab chiqiladi hamda tashkiliy-amaliy ishni takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar belgilanadi. Bunday qarorlar nafaqat hisoboti tinglangan doimiy komissiya, balki boshqalari uchun ham rahbariy hujjat hisoblanib, ularning ishini yaxshilash, yo`naltirish va muvofiqlashtirishga xizmat qiladi. Masalan, xalq deputatlari Andijon viloyat Kengashi doimiy komissiyalarining tizimi quyidagicha tuzilgan: 1 1. M a ndat komissiyasi; 2. Qonuniylik, huquq-tartibot va fuqarolar tengligini ta'minlash masalalari doimiy komissiyasi; 3. Iqtisodiy islohotni, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishni amalga oshirish masalalari doimiy komissiyasi; 4. Agrosanoat kompleksi va suv xo ` jaligi masalalari doimiy komissiyasi ; 5. Ijtimoiy - madaniy taraqqiyot doimiy komissiyasi ; 6. Sanoat, transport, qurilish, aloqa doimiy komissiyasi; 7. Mahalliy budjetni shakllantirish va ijro etish, mahalliy soliqlar, yig`imlarni belgilash, budjetdan tashqari fondlarni shakllantirish masalalari doimiy komissiyasi; 8. Kommunal xo ` jalik va atrof muhitni muhofaza qilish doimiy komissiyasi . O`zbekiston Respublikasidagi xalq deputatlari Kengashlari ish tajribasida komissiyalari o`z faoliyatining asosiy yo`nalishlari bo`yicha tuzilishi belgilangan. Doimiy komissiyalar o`z faoliyatlarini “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunning 18 va 24-moddalariga muvofiq tashkil etadilar. O`zbekiston Respublikasida mahalliy xalq deputatlari doimiy komissiyalarining faoliyati Kengash tomonidan tasdiqlanadigan Nizom asosida yuritiladi. Doimiy komissiyalar, deputatlarni birlashtiruvchi organ hamda xalq deputatlari Kengashining yordamchi organlari bo`lib, hisoblanadi. 1 Mahalliy xalq deputatlari Kengashlarining yuqorida ko`rsatib o`tilgan huquq va vakolatlarining ma'lum bir qismini amalga oshirilishi tegishli tarmoqni rivojlantirishning uzoq muddatga mo`ljallangan rejalarida komissiya tomonidan o`rganilib sessiya majlislarida ko`rib boriladi. Shuningdek, mahalliy ijroiya hokimiyat organlari huzuridagi komissiyalar faoliyatining tashkil etilishi ham Kengash doimiy komissiyalariga o`xshasada, lekin tarkib topishi, faoliyat yuritishi butunlay boshqa masaladir, ammo ular ishining ayrim tomonlari o`zlariga tegishli masalalarni va muammolarning yechimini o`z rejalari asosida amalga oshiradilar. Masalan, Kengashning, “Qonuniylik, huquq-tartibot va fuqarolar xavfsizligini ta'minlash masalalari doimiy komissiyasi”. Hokimlik huzuridagi; “Jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslarga ijtimoiy-maishiy jihatdan va ishga joylashishda yordam ko`rsatish bo`yicha komissiyasi”, va «Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyasi», mahalliy davlat hokimiyatini amalga oshirishning tegishli hududlarda ijtimoiy munosabatlarni ayrim masalalarini tartibga solinishida bu ikki hokimiyat organlarining komissiyalari o`z faoliyatlarini bir maqsad yo`lida tashkil etadilar. Mahalliy hokimliklar huzuridagi jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslarga ijtimoiy-maishiy jihatdan va ishga joylashishida yordam ko`rsatish bo`yicha komissiyasi faoliyatiga rahbarlik qilish Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, Toshkent shahar, shahar va tumanlar hokimliklari tomonidan amalga oshiriladi. 2 Mahalliy ijroiya hokimiyati va boshqaruvi organlarining qarorlarini hayotga tatbiq etishga ko`maklashish, hokim qabul qilgan hujjatlarning qanday bajarilayotganligini nazorat 1 Andijon viloyati xalq deputatlari K engashining 1-chaqiriq, 1-sesiyasida tasdiqlangan “Doimiy komissiyalari to`g`risida”gi N izom, 1995. 4 m . (Joriy materiallari). 1 Xusanov O.T. O`zbekiston Respublikasining davlat hokimiyati vakillik va ijroiya hokimiyati organlari. O`quv qo`llanma. – T.: Universitet, 1994. – B.37. 2 “Jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslarga ijtimoiy-maishiy jihatdan va ishga joylashishda yordam ko`rsatish bo`yicha Qaraqolpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va hokimliklar huzuridagi maxsus komissiya”lar to`g`risidagi Nizomning 16-moddasi. O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 19 aprel 1999 yil , №180 Qarori bilan tasdiqlangan. (Joriy materiallari). Keyingi o`rinlarda «Maxsus komissiyalar» deb yuritiladi.

qilish hamda viloyat, tuman va shahar hokimlari, bo`lim va boshqarmalari, korxona tashkilot va xo`jaliklar faoliyatini muvofiqlashtirib borish maqsadida hokim tomonidan uning huzurida komissiyalar tuziladi. 3 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan namunaviy Nizom asosida, viloyat, tuman va shahar hokimlari ularning vazifalari hamda faoliyat tartibini belgilaydi. Mahalliy xalq deputatlari Kengashlari qoshida tuziladigan doimiy komissiyalar bilan hokimliklar huzurida tuziladigan komissiyalar farqi quyidagilardan iborat: 1. u larni tashkil etishning maqsadi , vazifalari va vakolatlari ; 2. komissiyalar tarkibi, tuzilish tartibi, vakolat muddati va faoliyatining ko`lami; 3. k omissiyalar ishini ng tashkil etilishi va u lar faoliyatida isht i ro k etuvchi davlat organlari, korxonalar, tashkilotlar va muassasalar vakillarining doimiyligi yoki zaruriyligi ; 4. k omissiyalar ish i ga rahbarlik masalalari bilan ham bir-biridan farq qiladi. Lekin faoliyatining maqsadi bitta, ya'ni tegishli hududda qonuniylikning rivojlanish talablarini amalga oshirishni ta'minlashdir. Masalan, joylarda voyaga yetmagan fuqarolar o`rtasida huquqiy-tarbiyaviy ishlarning susaytirib yuborilganligi, ular ustidan bo`lgan nazoratning bo`shligi, ish bilan ta'minlash va boshqa muammolar qoniqarli darajada hal etilmayotganligi oqibatida ko`plab yoshlar tomonidan huquqbuzarlik va jinoyat sodir etish, giyohvandlik va ichkilikbozlikka berilish, diniy aqidaparastlik yoki turli zararli oqimlar, guruhlar ta'siriga tushib qolish kabi salbiy holatlar uchrab turibdi. 1 Yoshlarni ijtimoiy mehnatga jalb etish tarbiyalash va ular o`rtasidagi huquqbuzarlikning oldini olish maqsadida, hokimliklar huzurida faoliyat yuritayotgan voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar huquqiy holati qaytadan ko`rib chiqilib takomillashtirildi. O`zbekiston hududining vodiy adirliklarida joylashgan Andijon, Farg`ona va Namangan viloyatlari hokimliklari huzurida faoliyat ko`rsatuvchi komissiyalar tizimi quyidagicha belgilangan: 1. “ Mustaqillik ”, “ Navro ` z ” bayramlari va ommaviy ta d b ir larni o ` tkazish komissiyasi ; 2. Narkotik moddalar ustidan nazorat qilish bo ` yicha viloyat mintaqaviy komissiyasi ; 3. Fav q ulo d da holatlar bo`yicha komissiyasi; 4. Hisob-kitoblar mexanizmini takomillashtirish va budjetga to`lovlar intizomini mustahkamlash bo`yicha komissiyasi; 5. Harbiy chaqiruv komissiyasi; 6. Yo qilg`i-energetika resurslaridan oqilona foydalanish komissiyasi; 7. Metal lol om yig`ish va topshirish bo`yicha komissiyasi; 8. Qishloq infrastrukturasini rivojlantirish dasturini ng bajarilishni nazorat qilish b o` yicha komissiyasi; 9. Alohida muhim ahamiyatga ega bo`lgan obyektlarning qo`riqlanishini nazorat qilish bo`yicha komissiyasi; 10. Qishga tayyorgarlik ko`rish komissiyasi; 11. E pedemiyaga qarshi kurash favqulotda komissiyasi; 12. Toponomik obyektlarga nom berish va ularning nomini o`zgartirish masalalari komissiyasi; 13. Y o`l harakati xavfsizligini ta'minlash komissiyasi; 14. “Davlat tili” to`g`risidagi qonunni bajarish va yangi o`zbek alifbosini joriy qilish masalalari komissiyasi; 15. Viloyat bozorlarining faoliyatini tashkil etish va ularni boshqarishni tartibga solish komissiyasi; 3 Toshkent viloyati hokimining 1998 yil 27 martdagi 72 sonli qaroriga muvofiq, Toshkent viloyati hokimi ijroiya mahkamasining “Ish tartibi”tasdiqlangan. 6- bob , 1- moddasi . (Joriy materiallari). 1 O ` zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 360- sonli Q arori . 21 sentabr , 2000 yil “ Qoraqalpog ` iston Respublikasi Vazirlar Kengashi , viloyatlar , tumanlar va shaharlar h okimliklari ho` zuridagi voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalari to`g`risidagi Nizom. Keyingi o`rinlarda, “Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar” deb yuritiladi. (Joriy materiallari).

16. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 14 dekabr 604 sonli “Respublikada savdoni erkinlashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi qarorining bajarilishini nazorat qilish komissiyasi; 17. Viloyat pul-kredit siyosati komissiyasi; 18. Korxonalar bankrotligi va sanatsiya masalalari bo`yicha komissiyasi; 19. Aksiz markalari tizimini joriy etish b o` yicha idoralararo komissiyasi; 20. Qishloq xo`jalik korxonalarini sanatsiya qilish masalalari bo`yicha komissiyasi; 21. Viloyat huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan musodara qilingan tovar xom-ashyo va boshqa moddiy boyliklarni ba h olash va sotilishini tashkil etish komissiyasi; 22. Kichik va o`rta tadbirkorlikni rivojlantirishni rag`barlantirish bo`yicha viloyat muvofiqlashtirish va tadbirkorlar tomonidan taklif etiladigan investitsiya loyi h alari tanlab olish ishchi komissiyasi; 23. Soliq va to`lov intizomini mustahkamlash bo`yicha komissiyasi; 24. H aj va Umra ziyoratlarini tashkil etish komissiyasi; 25. Qurish kompleksining norentabel va kam quvvatli tashkilotlarini qayta tiklash va tugatish bo`yicha komissiyasi; 26. Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyasi. 27. Jazoni o`tash joylaridan ozod qilinadigan shaxslarga ijtimoiy-maishiy jihatdan va ishga joylashishda yordam ko`rsatish bo`yicha komissiyasi; 28. Axborot faoliyati va ma'lumotlar o`zatilishini takomillashtirish va samaradorligini oshirish bo`yicha komissiyasi; 29. Alkogolli ma h sulotlar ishlab-chiqarish uchun xo`jalik yurituvchi subyektlarga maxsus ruxsatnomalar (litsenziya) berish to`g`risidagi arizalarni ko`rib chiqish bo`yicha komissiyasi; 30. Aholini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta'minlash dasturini amalga oshirish bo`yicha komissiyasi. Shuningdek, j inoyatchilikka qarshi kurash va uni ng oldini olish bo`yicha muvofiqlashtiruvchi K engash va viloyatda sel va suv toshqinlari xavfining oldini olish ishlarini tashkil qilish bo`yicha komissiya shtatlarining huquqiy asoslari ishlab chiqilgan bo`lib, hozirgi kunlarda ular joylarda o`z faoliyatlarini yuqori darajada davom ettirmoqdalar. Ushbu komissiyalar ning huquqiy holati O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Karor lar i asosida tasdiqlangan "Namunaviy Nizom " va «I sh tartib » lari bilan belgilanadi. O`zbekiston Respublikasini ng “M ahalliy davlat hokimiyati to`g`risida ” gi Q onunida bevosita maxsus komissiyalar tuzilishi to`g`risida to`g`ridan-to`g`ri belgilanmagan bo`lsa ham, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Qarori bilan tasdiqlangan Namunaviy Nizom asosida, viloyat, tuman va shahar hokiml ar ining tegishli qarorlari bilan tashkil etiladi . 2 B u qarorlarda komissiyalarni ng vazifalari, vakolatlari va shu komissiyalar ishini tashkil etish masalalari belgilab beril gan . Shundan xulosa qilib, viloyat, tuman va shahar hokimliklari huzuridagi komissiyalar tizimi va tuzilishi quyidagicha bo`ladi : 1) viloyat va Toshkent shahar hokimliklari huzurida tuziladigan komissiyalar; 2) tuman va shahar hokimliklari huzurida tuziladigan komissiyalar. Shuningdek, istisno tariqasida komissiyalar tuman markazidan ancha olisda joylashgan qo`rg`onlar , fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari huzurida ham tuzilishi mumkin, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari huzurida komissiyalar tuzishning maqsadga muvofiqligi to`g`risidagi masala tegishli viloyatlar Toshkent shahar hokimligi tomonidan hal etiladi. 1 O`zbekiston Respublikasi hokimliklari huzuridagi komi s siyalari tizimi viloyat, tuman, shahar va shahar tarkibiga kiruvchi tumanlar, tuman tarkibiga kiruvchi shaharlarda ham tuzil adi . Ba'zi bir komissiyalarni ng tashkil etilishi mahalliy ijroiya hokimiyat organlarining hujjatlarida nazarda tutilgan bo`lsa ham , masalan ; voyaga yetmagan lar ishlari bo`yicha komissiya si , Vazirlar Mahkamasi tamonidan tasdiqlangan «Namunaviy Nizom» asosida 2 Hokimliklar huzuridagi komissiyalar to`g`risidagi Nizomlarning kirish qismidan. (Joriy materiallari). 2002 yil. 1 Maxsus va voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risidagi Nizomning kirish qismidan. (Joriy materiallari). 2000 yil.

tuzilgan, ba'zi bir komissiyalarni tuzish mahalliy ijroiya mahkamaning tashabbusi va Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan holda tuzilmoqda. Hokimliklar huzurida tuziladigan komissiyalarga rahbarlik masalalari hokim, hokim o`rinbosarlari va xodimlari tomonidan amalga oshirilishi belgilangan. Shuni alohida ta'kidlab o`tish joizki, mustaqillikdan keyingi davrda mahalliy ijroiya hokimiyat organlariga berilgan shtatlar miqdorida, hokim apparatidagi shtat birliklarini, ularning bo`lim va boshqarmalarini tegishli hudud mahalliy sharoitlarini hisobga olgan holda, Vazirlar Mahkamasining roziligi bilan o`zlari qayta taqsimlash huquqlari berilgan. 1 Shuningdek, komissiyalarning ayrimlarini tuzish yoki tuzmaslik huquqlari ham bunga kiradi. Shundan xulosa qilib aytishimiz mumkinki, O`zbekiston Respublikasida hokimliklar huzuridagi tuziladigan komissiyalar tizimi bir xil bo`lishi mumkin emas. Chunki respublikamiz ma'muriy-hududiy tuzilishidagi birliklarda, ya'ni viloyat, tuman va shaharlarning jo`g`rofiy va hududiy joylashishida hamda tegishli hududning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishiga qarab komissiyalar tizimi turli xil bo`lishi mumkin. Lekin komissiyalar ish rejalarini respublika bo`yicha bir xil muddatlarda tuzilishi belgilangan. Viloyat , tuman va shahar hokimliklar i huzurida tuzilgan komissiyalar ixtiyoriga aniq belgilangan tarmoqlararo va funksional xarakterga ega bo ` lgan , qat ' iy chegaralangan masalalar doirasi berilgan . Shuningdek, ushbu komissiyalar hokimlik bilan uzviy tashkiliy aloqaga ega bo`ladi, odatda komissiyalar raislari va a'zolari hokimlikning rahbar xodimlaridan tayinlanadi. Bundan tashqari, komissiyalar tarkibiga nomzodlar tegishli davlat organlari rahbarlari va jamoat birlashmalari tomonidan tajribali tarbiyachilar, pedagoglar, huquqshunoslar, jamoatchilikning boshqa vakillaridan ko`rsatiladi hamda ularning taqdimnomasi bo`yicha viloyat, tuman va shahar hokimliklari majlislarida ikki yil muddatga tasdiqlanadi. 1 Masalan, m axsus komissiyalar ta rk ibiga ichki ishlar organlari , prokuratura , sud , shuningdek advokatura xodimlari ham kirish i mumkin . 2 Maxsus komissiyalar butun faoliyatlari davomida tegishli hokimliklar oldida mas'uldirlar va ularga hisob berib turadilar. 2 -. Komissiyalarni tegishliligiga qarab, tuzish tartibi, vazifalari va rahbarlik masalalarini tashkil etilish tartibi. Xalq deputatlari Kengashlari doimiy komissiyalari va hokimliklar huzurida tuziladigan komissiyalarni tegishliligiga qarab tuzish tartibi faoliyatini huquqiy tartibga solish demokratik davlat boshqaruvining asosiy talablaridan biridir. Shuning uchun ham xalq deputatlari Kengashlari doimiy komissiyalari va hokimliklar huzurida tuziladigan komissiyalarning normativ-huququqiy hujjatlarda huquqlari, majburiyatlari va vazifalarini belgilanishi dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Viloyatlar, tumanlar va sha h arlarda hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari k engashlarining doimiy komissiyalari va ijroiya hokimiyat komissiyalari davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko`zlab o`z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar. O`zbekiston Respublikasi viloyat, tuman va shahar hokimliklari huzurida tuziladigan komissiyalar tegishli hududlarni ng iqtisodiy, ijtimoiy, ma'naviy sohalar ini samarali faoliyat ko`rsatish i ga rahbarlik qilish da , O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlar i , Oliy Majlis Qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmon va farmoyishlari, Vazirlar Mahkamasi Qarorlari, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning Qarorlarini ijro etilishini ta'minlaydi. Shuningdek, tegishli hokimlarga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish uchun uning topshirig`iga binoan hokim o`rinbosarlari rahbarligida faoliyat yuritadi. Viloyat, tuman va shahar hokimliklari huzurida tuziladigan komissiyalar ning huquqiy holati O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Karor lar i asosida tasdiqlangan "Namunaviy Nizom " va «I sh tartib » lari bilan belgilanadi. Ma'lumki, doimiy komissiyalarning vazifalari, huquq va majburiyatlari “Mahalliy davlat 1 Viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining "Yo`riqnoma"laridan. (Joriy materiallari). 2003 yil. 1 Mahalliy ijroiya hokimiyat organlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi hokimlar tomonidan tasdiqlangan "Ish tartibi"dan. (Joriy materiallari). 2003 yil. 2 “Maxsus komissiyalar to`g`risida”gi Nizom, 3-bandi.

hokimiyati to`g`risida”gi Qonuni, xalq deputatlari Kengash ining reglamenti, doimiy komissiyalar to`g`risidagi nizomlarda mustahkamlanadi. Doimiy komissiyalarning ro`yxati va ularning tarkibi esa, Kengashning birinchi sessiyasida tasdiqlanadi. X alq deputatlari Kengashlari, Kengash mu h okamasiga kiritiladigan masalalarni dastlabki tarzda ko`rib chiqish uchun o`z vakolati muddatiga deputatlar orasidan doimiy komissiyalarni saylaydi. Doimiy komissiyalarning ro`yxati va miqdor t a r k ibi xalq deputatlari Kengashlari tomonidan belgilanadi. Har bir Kengashda qancha va qanday doimiy komissiyalar bo`lishligini o`z ish h ajmi, hududining xususiyatlarini hisobga olib, Kengashni ng o`zi belgilaydi. Doimiy komissiyalar xalq deputatlari K engashi tomonidan rais va a'zolardan iborat tarkibda ochiq ovoz berish yo`li bilan saylanadi. Ta'kidlash joizki, doimiy komissiyalar tarkibini o`zgartirishga zarurat tug`ilganda, doimiy komissiyalar raislarining taklifiga muvofiq, komissiyalar tarkibini viloyat Kengashining raisi o`zgartiradi, so`ngra bu o`zgartirishlarni viloyat Kengashining tasdig`iga kiritish tavsiya qilinadi. D eputatlarning mahalliy vakillik organlarida faqat bitta doimiy komissiyasi tarkibida faoliyat yuritishi belgilangan. Komissiyaning kotibi doimiy komissiya raisining taqdimiga muvofiq , tegishli komissiya a'zolari orasidan tasdiqlanadi. O`zbekiston Respublikasi “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi qonunining 24- moddasiga ko`ra, xalq deputatlari Kengashlari doimiy komissiyalarini tuzish, ularning tarkibini tasdiqlash, o`zgartirish Kengashning mutlaq vakolatlariga kiradi. Ushbu qoidani amalga joriy qilish doimiy komissiyalarni tuzishda Kengashlarning ish sharoitlari, ularning vazifalarini hisobga olish, ish jarayonida komissiyalar faoliyatini takomillashtirib borish imkonini beradi 2 . Zero, doimiy komissiyalar tarkibini sifatli shakllantirish – ularning faoliyatini to`g`ri tashkil etish hamda Kengash ishini samarali amalga oshirilishini ta'minlaydi. D oimiy komissiyalarning xalq deputatlari Kengashi tomonidan ochiq va Kengashning talabi bo`yicha har bir a'zoga alohida ovoz berish yo`li bilan saylanishi, deyarli barcha Kengashlarning doimiy komissiyalari to`g`risidagi Nizomlarda ko`rsatilgan. Doimiy komissiyalarni tashkil qilish tartibi va tarkibi har bir yangi chaqiriq xalq deputatlari K engashlarini ng birinchi sessiyalarida, ularni ng vakolatlari davriga tuziladi . Lekin Kengash doimiy komissiyalari ning tuzilishi va tarkibig a keyingi sessiyalarda ham o`zgartirishlar kiriti li sh i mumkin. Xalq deputatlari Kengashlari tomonidan tasdiqlangan doimiy komissiyalar haqidagi N izomlarda ularning tarkibiga faqat deputatlar saylanishi ko`zda tutilgan. 2 Doimiy komissiyalarni tuzish chog`ida kasbi, ishlab chiqirishdagi tajribasi inobatga olingan holda Kengashning har bir deputati faqat bitta komissiya a'zosi etib saylanishi mumkin. Xalq deputatlari K engashlarining doimiy komissiyalari tarkibiga hokim, uning o`rinbosarlari va boshqa hokimiyat apparatining xodimlari saylani shi mumkin emas . 1 O`zbekiston Respublikasi ning “Mahalli y davlat hokimiyati to`g`risida” gi Qonuniga muvofiq , tegishli hududning hokimi xalq deputatlari Kengashiga rahbarlik qiladi, shundan xulosa chiqarib aytish mumkinki, Kengash doimiy komissiyalarini ishiga ham hokim rahbarlik qiladi. Kengash hokim l i k ni ng bo`lim va boshqarmalariga nisbatan nazorat funksiyasini bajaradi. Shuning uchun ham hokim lik xodim larini ng doimiy komissiyalar tarkibiga saylanish i N izomda maqsadga muvofiq emasligi ko`rsatilgan. Komissiyalar tarkibig a shu ta r moqni ng mutaxassislari bilan birga, mutaxassis bo`lm a g a n deputatlar ham saylanadi. Odatda doimiy komissiyalar tarkibiga, shu soha mutaxassislari , ya'ni komissiya ishiga mos deputatlar saylanadi. Masalan , ijtimoiy-madaniy taraqqiyot doimiy komissiya si ga, o`qituvchilar, xalq maorif organlari xodimlari va boshqa ilmiy xodimlar i kirgan . 2 Iqtisodiy islo h otni, mulkni davlat tas ar rufidan chiqarish va xususiylashtirishni amalga oshirish 2 Xalq deputatlari viloyat Kengashlari doimiy komissiyalari to`g`risidagi namunaviy nizomning 3-moddasi. Mahalliy hokimiyat vakillik organlari faoliyatining ayrim masalalariga oid qo`llanmalar. – T., 2000. 2 To`laganov A.T. Davlat 1 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatining vakillik va o`zini-o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish. Darslik. – T.: TDYUI, 2002. – B.133. 2 Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashi doimiy komissiyasi majlis bayonnomasidan. (Joriy materiallari). 2002 yil.

masalalari bo`yicha doimiy komissiyasiga, iqtisodchilar, korxona va tashkilotlarning rahbarlari saylanadilar. Doimiy komissiyalar ni tashkil qilish haqidagi masala ko`rila yo tganda hokimiyat hamda hokimiyat apparati xodimlari deputatlar bilan oldindan su h ba t lashadilar va ularni Kengash doimiy komissiyalar i tarkibida bo`lish-bo`lmasligi h aqidagi fikr va istaklarini aniqlaydilar. 3 Doimiy komissiyalarni tashkil qilish tartibi va tarkibi har bir yangi chaqiriq xalq deputatlari K engashlarini ng birinchi sessiyalarida, ularni ng vakolatlari davriga tuziladi . Lekin Kengash doimiy komissiyalari ning tuzilishi va tarkibig a keyingi sessiyalarda ham o`zgartirishlar kiriti li sh i mumkin. Xalq deputatlari Kengashlari tomonidan tasdiqlangan doimiy komissiyalar haqidagi N izomlarda ularning tarkibiga faqat deputatlar saylanishi ko`zda tutilgan. 1 Doimiy komissiyalarni tuzish chog`ida kasbi, ishlab chiqirishdagi tajribasi inobatga olingan holda Kengashning har bir deputati faqat bitta komissiya a'zosi etib saylanishi mumkin. Xalq deputatlari K engashlarining doimiy komissiyalari tarkibiga hokim, uning o`rinbosarlari va boshqa hokimiyat apparatining xodimlari saylani shi mumkin emas . 2 Komissiyalar tarkibig a shu ta r moqni ng mutaxassislari bilan birga, mutaxassis bo`lm a g a n deputatlar ham saylanadi. Odatda doimiy komissiyalar tarkibiga, shu soha mutaxassislari , ya'ni komissiya ishiga mos deputatlar saylanadi. Masalan , ijtimoiy-madaniy taraqqiyot doimiy komissiya si ga, o`qituvchilar, xalq maorif organlari xodimlari va boshqa ilmiy xodimlar i kirgan . 1 Iqtisodiy islo h otni, mulkni davlat tas ar rufidan chiqarish va xususiylashtirishni amalga oshirish masalalari bo`yicha doimiy komissiyasiga, iqtisodchilar, korxona va tashkilotlarning rahbarlari saylanadilar. Doimiy komissiyalar ni tashkil qilish haqidagi masala ko`rila yo tganda hokimiyat hamda hokimiyat apparati xodimlari deputatlar bilan oldindan su h ba t lashadilar va ularni Kengash doimiy komissiyalar i tarkibida bo`lish-bo`lmasligi h aqidagi fikr va istaklarini aniqlaydilar. 2 Doimiy komissiya lar ning barcha a'zolari teng huquqlardan foydalanadilar. Uning tarkibiga saylanmagan Kengash deputati u ning ishida maslahat ovozi bilan ishtiro k etishga haqlidir. Doimiy komissiyalarning asosiy vazifasiga: 3 - Kengash hokimi ko`rib chiqishi uchun takliflarni ishlab chiqish; - Kengash va hokimi ko`rib chiqishi uchun kiritilgan masalalar yuzasidan xulosalarni tayyorlash; - Kengash va hokimning qarorlarini hamda yuqori davlat idoralarining qarorlarini bajarilishi bo`yicha tashkiliy ishlarda qatnashish; - hokim va yuqori davlat idoralarining qarorlarini hayotga tatbiq etishda, shuningdek O`zbekiston Respublikasi qonunlariga rioya etish sohasidagi hokimlikning bosh boshqarma, boshqarma, ishlab chiqarish birlashmalari, ularga tenglashtirilgan boshqa idora, korxona, muassasa va tashkilotlarning faoliyatlarini nazorat qilish. Doimiy komissiyalar tegishli hududida joylashgan korxona, muassasa za tashkilotlarning yerdan foydalanish, tabiatni muhofaza qilish, qurilish, mehnat resurslaridan foydalanish, xalq iste'moli mollarini ishlab chiqarish, aholiga ajratilgan madaniy, maishiy xizmat va boshqa turdagn xizmat ko`rsatish sohasidagi faoliyatlari ustidan nazoratni amalga oshiradilar. Doimiy komissiyalar o`z faoliyatlarini “ M ahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi 3 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatining vakillik va o`zini-o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish Darslik. – T.: TDYUI, 2002. – B.133. 1 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatini vakillik va o`zini-o`zi boshqarish organlarining faoliyatini tashkil etish. O`quv qo`llanma. – T.: Universitet, 1996. – B.107. 2 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatining vakillik va o`zini-o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish. Darslik. – T.: TDYUI, 2002. – B.133. 1 Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashi doimiy komissiyasi majlis bayonnomasidan. (Joriy materiallari). 2002 yil. 2 3 Andijon viloyati xalq deputatlari Kengashining, “Doimiy komisiyalari to`g`risida”gi Nizomdan. (Joriy materiallari). 2002 yil.

Qon u nning 18 va 24 - modd a lariga muvofiq tashkil etadi lar . O`zbekiston Respublikasida mahalliy xalq deputatlari doimiy komissiyalarining faoliyati Kengash tomonidan tasdiqlanadigan Nizom asosida yuritiladi. Doimiy komissiyalar, deputatlarni birlashtiruvchi organ hamda xalq deputatlari Kengashining yordamchi organlari bo`lib, hisoblanadi. 4 Mahalliy ijroiya hokim i yati va boshqaruvi organlarining qarorlarini hayotga tatbiq etishga ko`maklashish, hokim qabul qilgan hujjatlarning qanday bajarilayotganligini nazorat qilish hamda viloyat, tuman va shahar hokimlari, bo`lim va boshqarmalari, korxona tashkilot va xo`jaliklar faoliyatini muvofiqlashtirib borish maqsadida hokim tomonidan uning huzurida komissiyalar tuziladi. 1 O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan namunaviy Nizom asosida, viloyat, tuman va shahar hokimlari ularning vazifalari hamda faoliyat tartibini belgilaydi. Komissiyalar tomonidan ko`rib chiqilishi kerak bo`lgan materiallarni tayyorlash hamda komissiyalar karorlarining bajarilishini nazorat qilish viloyat, tuman va shahar hokimligi kotibiyati va guruhlari tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasi hokimliklari huzuridagi komissiyalari tizimi viloyat, tuman, shahar va shahar tarkibiga kiruvchi tumanlar, tuman tarkibiga kiruvchi shaharlarda ham tuziladi. Ba'zi bir komissiyalarning tashkil etilishi mahalliy ijroiya hokimiyat organlarining hujjatlarida nazarda tutilgan bo`lsa ham, masalan; voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyasi, Vazirlar Mahkamasi tamonidan tasdiqlangan «Namunaviy Nizom» asosida tuzilgan, ba'zi bir komissiyalarni tuzish mahalliy ijroiya mahkamaning tashabbusi va Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan holda tuzilmoqda. Hokimliklar huzurida tuziladigan komissiyalarga rahbarlik masalalari hokim, hokim o`rinbosarlari va xodimlari tomonidan amalga oshirilishi belgilangan. Shuni alohida ta'kidlab o`tish joizki, mustaqillikdan keyingi davrda mahalliy ijroiya hokimiyat organlariga berilgan shtatlar miqdorida, hokim apparatidagi shtat birliklarini, ularning bo`lim va boshqarmalarini tegishli hudud mahalliy sharoitlarini hisobga olgan holda, Vazirlar Mahkamasining roziligi bilan o`zlari qayta taqsimlash huquqlari berilgan. 2 Shuningdek, komissiyalarning ayrimlarini tuzish yoki tuzmaslik huquqlari ham bunga kiradi. Shundan xulosa qilib aytishimiz mumkinki, O`zbekiston Respublikasida hokimliklar huzuridagi tuziladigan komissiyalar tizimi bir xil bo`lishi mumkin emas. Chunki respublikamiz ma'muriy-hududiy tuzilishidagi birliklarda, ya'ni viloyat, tuman va shaharlarning jo`g`rofiy va hududiy joylashishida hamda tegishli hududning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishiga qarab komissiyalar tizimi turli xil bo`lishi mumkin. Lekin komissiyalar ish rejalarini respublika bo`yicha bir xil muddatlarda tuzilishi belgilangan. Viloyat , tuman va shahar hokimliklar i huzurida tuzilgan komissiyalar ixtiyoriga aniq belgilangan tarmoqlararo va funksional xarakterga ega bo ` lgan , qat ' iy chegaralangan masalalar doirasi berilgan . Shuningdek, ushbu komissiyalar hokimlik bilan uzviy tashkiliy aloqaga ega bo`ladi, odatda komissiyalar raislari va a'zolari hokimlikning rahbar xodimlaridan tayinlanadi. Bundan tashqari, komissiyalar tarkibiga nomzodlar tegishli davlat organlari rahbarlari va jamoat birlashmalari tomonidan tajribali tarbiyachilar, pedagoglar, huquqshunoslar, jamoatchilikning boshqa vakillaridan ko`rsatiladi hamda ularning taqdimnomasi bo`yicha viloyat, tuman va shahar hokimliklari majlislarida ikki yil muddatga tasdiqlanadi. 1 Masalan, m axsus komissiyalar ta rk ibiga ichki ishlar organlari , prokuratura , sud , shuningdek advokatura xodimlari ham kirish i mumkin . 2 Maxsus komissiyalar butun faoliyatlari davomida tegishli hokimliklar oldida mas'uldirlar va ularga hisob berib turadilar. 4 Xusanov O.T. O`zbekiston Respublikasining davlat hokimiyati vakillik va ijroiya hokimiyati organlari. O`quv qo`llanma. – T.: Universitet, 1994. – B.37. 1 Toshkent viloyati hokimining 1998 yil 27 martdagi 72 sonli qaroriga muvofiq, Toshkent viloyati hokimi ijroiya mahkamasining “Ish tartibi”tasdiqlangan. 6-bob, 1-moddasi. (Joriy materiallari). 2 Viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklarining "Yo`riqnoma"laridan. (Joriy materiallari). 2003 yil. 1 Mahalliy ijroiya hokimiyat organlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi hokimlar tomonidan tasdiqlangan "Ish tartibi"dan. (Joriy materiallari). 2003 yil. 2 “ Maxsus komissiyalar to`g`risida ” gi Nizom, 3-bandi.

Viloyat, shahar, tuman hokimliklari vaqti-vaqti bilan, yilning har choragida kamida bir marta o`z majlislarida maxsus komissiyalar hisobotlarini eshitadi. Maxsus komissiyalar a'zolari ularning nomzodini ko`rsatgan organlar, jamoat tashkilotlari va mehnat jamoalariga o`z ishi to`g`risida muntazam ravishda axborot beradilar. 3 Maxsus komissiyalar o`z vakolatlariga tegishli barcha masalalar bo`yicha mehnat, ijtimoiy ta'minot, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari, huquqni muhofaza qilish organlari, turli jamoat birlashmalari, jazoni ijro etish muassasalari ma'muriyati, hokimliklar huzuridagi voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar bilan o`zaro hamkorlik qiladi. Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar tumanlar, shaharlar, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida tuziladi. 4 Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar o`z faoliyatini jamoatchilik asosida amalga oshiruvchi, voyaga yetmaganlar o`rtasida nazoratsiz qolishlar va huquqbuzarliklarning oldini olish organlari hisoblanadi. Hozirgi eng muhim, eng dolzarb vazifamiz – jamiyatimiz a'zolarini, avvalambor, voyaga yetib kelayotgan yosh avlodni kamol toptirish, ularning qalbida milliy g`oya, milliy mafkura, o`z vataniga mehr-sadoqat tuyg`usini uyg`otish, o`zligini anglash, milliy va umumbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalashdan iboratdir. 5 Shu maqsadni ko`zlab tuzilgan voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar: voyaga yetmaganlarning nazoratsiz, qarovsiz qolishlari, huquqbuzarliklari va jamiyat uchun zararli xatti-harakat qilishlarining oldini olish, bularga imkon tug`diruvchi sabablar va sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish; voyaga yetmaganlarning huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta'minlash; ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo`lgan voyaga yetmaganlarni ijtimoiy-pedagogik jihatdan reabilitatsiya qilish maqsadida tuziladi. 1 Mahalliy vakillik va hokimliklar huzurida tuziladigan komissiyalar tuzilishi va ularning faoliyatini tashkil etilishidagi vazifalari davlat rivojining sohalari bo`yicha bo`lingan bo`lib, asosiy maqsadi tegishli hududda davlat hokimiyatini amalga oshirilishida jamoatchilik nazoratini o`rnatishdir. Jamoatchilik nazoratining mohiyati shundaki, barcha jamoat tashkilotlari, mahalla oqsoqollari, xalq deputatlari faollari, hamma-hamma bir yoqadan bosh chiqarib, katta-kichik rahbarlarning ishga munosabatini nazorat qilib, ularning kamchiliklarini ro`y-rost ochib tashlashi kerak. 2 Jamoatchilik nazoratini ko`chaytirish maqsadida ohirgi yillarda hokimliklar huzurida, mahalliy davlat boshqaruvining hamma sohalarini qamrab olgan komissiyalar tuzilmoqda. 3 -. Komissiyalar faoliyatining tashkiliy shakl va uslublari. Demokratik islohotlarni chuqurlashtirish mahalliy davlat organlari faoliyatining shakl va uslublarini takomillashtirish bilan bevosita bog`liqdir. Mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya organlari faoliyatida siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy va boshqa jabhalarni isloh qilishdagi asosiy vazifalari, avvalo, komissiyalari faoliyatini samarali tashkil etishni talab qiladi. Komissiyalar faoliyatinig samarali bo`lishi majlislarini sifatli tashkil etish bilan bog`diqdir. Majlislar komissiyalar faoliyatining asosiy-tashkiliy shakllaridan biridir. Majlislarda komissiya a'zolariga, ma'lum sohalardagi masalalarni muhokama qilish bilan birgalikda tadbirlar ishlab chiqish imkoniyatini yaratadi. Kollegiallik qabul qilinayotgan qarorning barcha ijobiy va salbiy tomonlarini to`laroq hisobga olish, xato va nuqsonlarni hamda komissiyalar ishidagi subyektivlikning oldini olishga yordam beradi. Shuning uchun ham majlislarni tanqidiy ruhda 3 «Maxsus komissiyalar» to`g`risidagi Nizom, 4-bandi. 4 «Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar faoliyatini takomillashtirish haqida»gi O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 21 sentabrdagi 360-sonli qaroridan. (Joriy materiallari). 2002 yil. 5 Karimov I . A . Ozod va obod V atan , erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz . T.8 . – T. : O`zbekiston, 2000. – B. 24. 1 “ Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risida ”gi Nizomning, 5-bandi. 2 Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz. T.8. – T.: O`zbekiston, 2000. – B.459.

tashkil etish prinsipial ahamiyatga egadir. Komissiyalarning ishi uning birinchi tashkiliy majlisidan boshlanadi. Aynan shu davrdan komissiya Kengash va hokimning ishchi organiga aylanadi. Odatda, komissiyalar faoliyatini ta'minlovchi deyarli barcha ichki tashkiliy masalalar uning birinchi majlisida hal qilinadi. Birinchi majlisida komissiyalar ichki tadbirlarinig belgilanishi bilan alohida ahamiyatga egadir. Unda komissiya a'zolari o`rtasida vazifalar taqsimlanadi, komissiyaning rahbar organlari saylanadi, a'zolar o`z yechimini kutayotgan masalalar bilan tanishadilar. Ko`pincha, komissiyalarning birinchi majlisida oldingi ishlagan komissiyalar axboroti tinglanadi. Rejalashtirilgan masalalarning ishchan muhokamasi har bir komissiya majlisini puxta tayyorlashni talab qiladi. Chunki komissiya majlislarini tayyorlash va o`tkazish – bu ko`rilayotgan masalalarni o`z vaqtida, chuqur va to`la ko`rib chiqish, komissiyaning faoliyat sohasidagi holatni atroflicha muhokama qilish, nazorat ostidagi obyektlar ishini takomillashtirishga tavsiyalar ishlab chiqish, ularga kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etishga qaratilgan yordam berish imkoniyatini beruvchi tashkiliy tadbirlar majmuidir. Komissiyalar majlislariga tayyorgarlikning birinchi bosqichida quyidagi tadbirlarni o`tkazish mantiqiy: a) o`rganish uchun masalani tanlash va u bo`yicha xulosa tayyorlovchi mas'ul shaxsni saylash; b) o`rganilayotgan masala bo`yicha zarur axborotni olish manbalarini tanlash (tekshiruvlar, ma'lumotlar, tushuntirishlar so`rash va h.k.); v) masalani tayyorlashda jamoatchilik vakillarini jalb qilish shakllarini belgilash; Ikkinchi bosqich : O`rganilayotgan masala bo`yicha zarur axborot to`plashda quyidagilar amalga oshiriladi ; a) masalani o`rganish uchun axborot to`plashga zarur bo`lgan komissiya a'zolari va faollarni jalb etish va ular o`rtasida vazifalarni taqsimlash; b) zarur tekshiruv turini aniqlash va u bo`yicha eslatma ishlab chiqish; v) ma'lum sohani takshirish rejasini unga rahbarlik qiluvchi hokim o`rinbosari bilan kelishib olish; g) ish materiallarini berish muddatlarini aniqlashtirish; d) mas'ul shaxs tomonidan to`plangan axborotlarni umumlashtiruvchi hujjat shakli va muddatlarini belgilash. Uchinchi bosqich : Axborot to`plash jarayoni ; a) to`plangan axborotni umumlashtirish va tahlil qilish; b) aniq chora-tadbirlar belgilangan yakuniy hujjat loyihasini tayyorlash (xulosa, ma'lumotnoma). To`rtinchi bosqich : Komissiya majlisi ; a) komissiya mas'ul a'zosining yakuniy hujjat loyihasi va masalani hal qilishga qaratilgan tavsiyalari bo`yicha ma'ruzasi; b) nazorat qilinayotgan tashkilotlar rahbarlarining (vakillari) so`zga chiqishi; v) ma'ruzalarni muhokama qilish; g) ishlab chiqilgan tavsiyalar va qaror loyihasini muhokama qilish; d) aniq chora-tadbirlar va tavsiyalarni o`z ichiga olgan qaror qabul qilish. Beshinchi bosqich : Komissiya tavsiyalarini tatbiq etish bo`yicha tadbirlar rejasini ishlab chiqish; a) komissiya tavsiyalarini manfaatdor organlar va mansabdor shaxslarga yetkazish; b) tavsiyalarni tatbiq etishni nazorat qilish; v) komissiya qarorining amaliy ijrosini tashkil etish. O`rganish uchun masalani tanlash komissiyalar majlislarini o`tkazishning birinchi bosqichidagi muhim masalalardan biridir. Odatda, komissiya majlisiga qo`yiladigan masalalar ularning ish rejalarida belgilanadi. Lekin fuqarolarning murojaatlari yoki ko`rib chiqilishi

rejalashtirilgan masalaning o`zi qator tadbirlarni qamrab olishi mumkin. Ikkinchi bosqichda o`rganilayotgan masala bo`yicha zarur axborot to`plashda mas'ul shaxs tomonidan buning uchun zarur bo`lgan komissiya a'zolari va faollarni jalb etish va ular o`rtasida vazifalarni taqsimlash, tekshiruv o`tkazish lozim bo`lsa, uni o`tkazish bo`yicha yo`riqnoma ishlab chiqish va, albatta, tekshirish rejasi o`rganilayotgan sohaga rahbarlik qiluvchi hokim o`rinbosari bilan kelishib olinishi lozim. Hokim o`rinbosari bilan kelishib olish deganda uning roziligini olish nazarda tutilmaydi. Aksincha, ushbu masalani atroflicha va operativ hal qilish yo`llari kelishib olinadi. Uchinchi bosqichda yakuniy hujjatni tayyorlashga mas'ul deputat- komissiya a'zosi to`plangan axborotni umumlashtiradi, tahlil qiladi va yakuniy hujjat loyihasini tayyorlaydi. Ushbu hujjat komissiyaning boshqa a'zolariga ma'lum qilinishi kerak bo`ladi. Chunki keyingi to`rtinchi bosqichda yakuniy hujjat loyihasi doimiy komissiya majlisida muhokama qilinadi , muhokama jarayonida manfaatdor tomonlarga so`zga chiqish uchun teng imkoniyatlar yaratiladi va natijada obyektiv qaror qabul qilish uchun sharoit ta'minlanadi. To`rtinchi bosqich boshlanishidan yetti kun oldin komissiyaning barcha a'zolari va faollariga majlis o`tadigan joy va vaqt, kun tartibi ko`rsatilgan xabarnomalar tarqatiladi. Mazkur xabarnomalar u yoki bu masalani ko`rib chiqishda ishtirok etishi zarur bo`lgan barcha mansabdor shaxslarga ham jo`natiladi. Xabarnomalarni majlis sanasini ko`rsatgan holda tarqatish, uning barcha ishtirokchilariga kun tartibiga qo`yilgan masalalarni o`rganib, ular bo`yicha o`z fikrlarini tayyorlash imkonini beradi. Majlisga chaqirilgan shaxslarni xabardor qilishda komissiyaga tashkiliy-texnik yordamni hokimlarning ijro mahkamalari ko`rsatadi. Komisiyalarga tashkiliy-texnik yordam ko`rsatish vazifasi hokimlikning bir xodimini zimmasiga yuklatiladi. Komissiyalar Nizomda belgilangan tartibda reja asosida ishlaydi. Komissiyalar rejasi qabul qilinganidan keyin komissiyaning faoliyati rejaga muvofiq olib boriladi. Zarurat tug`ilganda, komissiya majlislari rejadan tashqari o`tkazilishi mumkin. Masalan, xalq deputatlari kengalari doimiy komissiyasining navbatdan tashqari majlisi uning tashabbusiga ko`ra chaqirilishi mumkin, ba'zida uni o`tkazish Kengashning navbatdan tashqari sessiyasini chaqirish bilan bog`liq bo`ladi. Biroq doimiy komissiyalarning navbatdan tashqari majlislari amalda kam o`tkaziladi. Shuningdek, hokimliklar huzuridagi k omissiyalar qarorlar i ni ng ijrosini ta'minlash maqsadida , ularni ng majlislari muntazam chaq i rilib tur il adi. Ularda tekshirishlarning natijalari, rahbarlarning hisobotlari eshitiladi , qarorlar qabul qilinadi va tashkiliy-ommaviy tadbirlar belgilab olinadi, majlislarda asosiy tashkiliy masalalar muhokama qilinadi. O`zbekiston Respublikasi hokimliklari komissiyalarining ish tajribasida, odatda, oyida kamida bir marotaba majlis o`tkazish umumiy tartib sifatida qabul qilingan. Komissiya majlislarini tayyorlash va o`tkazishni rais ta'minlaydi. Bunda, albatta, qaysi masalalarni ko`rib chiqishda majlis kun tartibini belgilab olish muhim ahamiyat kasb etadi. Uning tashkiliy-texnikaviy tomonini hokimlikning mas'ul xodimlari amalga oshiradi. Masalan, “Maxsus komissiya o`z ishini komissiya majlisida tasdiqlangan reja asosida tashkil etadi, majlislar rais tomonidan, u bo`lmaganda rais o`rinbosari tomonidan zaruratga ko`ra, biroq har oyda kamida bir marta chaqiriladi. Komissiya a'zolarining kamida yarmi hozir bo`lgan taqdirda majlis vakolatli hisoblanadi. Komissiya majlisida barcha masalalar ko`pchilik ovoz bilan hal etiladi, ovozlar teng bo`lganda esa raisning ovozi hal qiluvchi kuchga ega bo`ladi. Komissiya qarori majlis bayonnomasiga kiritiladi. Bayonnoma komissiya raisi va kotibi tomonidan imzolanadi". 1 Majlislar, odatda, ishdan keyingi vaqtlarda, ochiq tarzda o`tkazilib, kun tartibi va reglamentini komissiyaning o`zi qabul qiladi. Komissiyaning qarori va xulosalari loyihalarini ko`rib chiqayotganda, shu masalaga tegishli korxona, muassasa va tashkilotlar rahbarlari ham taklif 1 Qarang: “Maxsus komissiyalar“ to`g`risidagi Nizomning 10-bandidan.

etilib, ularning fikri inobatga olingan holda, oddiy ko`pchilik ovoz bilan qaror qabul qilinadi va rais tomonidan imzolanadi. Komissiyalar majlislarining vakolatli deb topilishi komissiyalar to`g`risidagi nizomlarda belgilangan kvorum bilan ta'minlanadi. Qo`yilgan masalalarni ishchan muhokama yo`li bilan hal qilish uchun komissiya majlislarida uning barcha a'zolari faol ishtirok etishi zarur. Misol uchun, ko`pchilik mahalliy Kengashlarda doimiy komissiya majlislari a'zolarning yarmidan ko`pi yoki 2/3 qismi ishtirok etganda vakolatli bo`ladi, deb qabul qilingan. Demak, doimiy komissiyalar a'zolarining majlislardagi ishtirokini ta'minlash prinsipial masalalardan biri hisoblanadi. Komissiyaning har bir a'zosi uning majlisida muhokama qilinayotgan masala yuzasidan o`z fikrini bildirish huquqiga ega. Komissiyaning ba'zi a'zolari muayyan masala yuzasidan chiqarilgan xulosaga qarshi bo`lishi ham mumkin. Bunday hollarda ular o`z fikrlarini bildirishga haqlidirlar. Komissiya majlisining olib borilishi, unda qabul qilingan taklif va xulosalar komissiya kotibi tomonidan qayd etiladi. Komissiya majlisidagi masalalar oddiy ko`pchilik ovoz bilan hal qilinadi. Komissiyalar to`g`risidagi Nizomlarda biror-bir taklif bo`yicha berilgan ovozlar teng bo`lsa, raisning ovozi hal qiluvchi bo`lishi belgilangan. Xalq deputatlari kengashlarining doimiy komissiyalari majlislari, odatda, Kengash sessiyalari davomida o`tkaziladi. Biroq Kengash sessiyasi davomida komissiyalar majlislarini o`tkazishning o`ziga xos afzalliklari mavjud. Kun tartibining asosiy masalalari doimiy komissiyada muhokama qilinadi. Masalan, Kengash sessiyasidagi ma'ruza tanaffus paytida doimiy komissiyalar majlisida muhokama qilinishi mumkin. Shundan keyin doimiy komissiyalar muhokama natijalarini deputatlarning umumiy yig`ilishida e'lon qiladilar va sessiya o`z qarorini mazkur axborot asosida qabul qiladi. Sessiyalarni bunday o`tkazish usuli qisqa vaqt ichida ko`rib chiqilayotgan masalalarni muhokama qilishda ko`plab deputatlarning ishtirokini ta'minlaydi. Doimiy komissiya vakillarining Kengash sessiyasidagi chiqishlari turli ko`rinish va maqsadlarda amalga oshiriladi. Shuning uchun ular har xil nomlanadi. Doimiy komissiyalarning ma'ruza va qo`shimcha ma'ruzalari ularning asosiy ish shakllaridan biridir. Chunki, ma'ruza va qo`shimcha ma'ruza - ko`rib chiqilayotgan masala bo`yicha yakuniy hujjat shaklidir. Komissiya majlislari ularni tayyorlash jarayonini tashkil qiladi, ya'ni komissiyaning ishi ma'ruza va qo`shimcha ma'ruzalarda aks ettiriladi. Avvalo, qo`shimcha ma'ruzalarning mohiyati shundaki, Kengash sessiyasida ko`rilayotgan masala bo`yicha mansabdor shaxs tomonidan taqdim etilgan ma'lumot yoki hisobot doimiy komissiyaning xulosasi asosida tekshiriladi. Ya'ni, ko`rilayotgan masalaning obyektiv yechimiga sharoit yaratiladi. Shuning uchun doimiy komissiyalarning qo`shimcha ma'ruzasi muhim bo`lib, tabiiyki, u asosiy ma'ruzaning qaytarig`i bo`lmasligi lozim. Agarda mansabdor shaxsning ma'lumoti yoki hisobotida tegishli sohadagi umumiy holat, muassasa, tashkilotlar faoliyatiga ularning rahbari nuqtai nazaridan qaralsa, qo`shimcha ma'ruzada xalq vakillari bo`lmish deputatlarning mazkur sohaga doir tahliliy qarashi o`z ifodasini topishi zarur. Qo`shimcha ma'ruza doimiy komissiya a'zolari fikr va xulosalarining umumlashtirmasidan iboratdir. Doimiy komissiya asosiy ma'ruza bilan oldindan tanishib, uni yangi axborotlar bilan to`ldirishi, muhokama qilinayotgan masala yuzasidan Kengashda to`liq tasavvurni shakllantiradi. Ko`pincha, faoliyati Kengashda muhokama qilinadigan tashkilot vakillari tegishli doimiy komissiya majlislarida so`zga chiqishadi. Bu doimiy komissiyaga muassasa faoliyati to`g`risida Kengashga taqdim etiladigan axborotlar bilan oldindan tanishib borish imkoniyatini yaratadi. Xalq deputatlari Kengashining sessiyalarida biror-bir masalani muhokama qilishga qaror qilingach, doimiy komissiyaga ma'ruza tayyorlash topshirig`i beriladi. Ba'zida bunday topshiriq hokim tomonidan berilishi ham mumkin. Lekin, ko`pincha, muayyan masala doimiy komissiyaning tashabbusi bilan sessiya muhokamasiga kiritiladi va u bo`yicha ma'ruza tayyorlanadi. Doimiy komissiya a'zolari sessiya bilan bog`liq tayyorgarlik ishlarini amalga oshiradilar, ya'ni to`plangan materiallarni umumlashtirib, tegishli qarorning loyihasini tayyorlaydilar hamda uni qabul qilish uchun Kengashga taqdim qiladilar.

Har qanday davlat hokim i yati organlari o`zlari tomonidan tuziladigan ichki tuzilma va bo`linmalari orqali o`z oldilariga qo`yilgan huquq, majbur i yat, va vazifalarini amalga oshiradi. Bu ichki tuzilma lar tegishli masalalarni ng hal qilinishida kollegi al lik prinsipiga tayanadi. Shuning uchun mahalliy davlat hokimiyati organlar i ning komissiyalari ham masalalarni o`rganishda yoki ko`rib chiqishda Kengash sessiyalariga xulosalar tayyorlaydilar. Ushbu masalalar yuzasidan qabul qilingan Kengash qarorlarining amalga oshirilishi bo`yicha ishlarni tashkil qiladilar hamda ularning tegishli boshqaruv idoralari, korxonalar, tashkilotlar va muassasalar tomonidan ijro etilishni tekshirib boradilar. Shuningdek, tegishli hududda qonuniylikni ta'minlashda davlat va jamoatchilik organlari faollarining jalb etilishi, mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya organlar komissiyalarining eng muhim faoliyat prinsiplaridan biri hisoblanadi. Masalan, voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar, voyaga yetmagan shaxslarning ma'muriy huquqbuzarligi to`g`risidagi o`zlariga tegishli ishlarni O`zbekiston Respublikasining Ma'muriy huquqbuzarlik kodeksida nazarda tutilgan tartibda ko`rib chiqadilar. Mazkur ishlar uning majlislarida a'zolarining yarmida ko`pi hozir bo`lganda ko`rib chiqiladi va oddiy ko`pchilik ovoz bilan qaror qabul qilinadi. 1 Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, Toshkent shahar, viloyatlar hokimliklari huzuridagi voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar o`zlariga yuklatilgan vazifalariga muvofiq; 2 Qoraqolpog`iston Respublikasi, Toshkent shahri, viloyatlar hududida voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi va huquq buzilishlarning oldini olish, ko`ngilsiz hodisalarning kelib chiqish sabablarini bartaraf etish, bolalar va o`smirlarni joylashtirish va ularning huquqlarini himoya qilish bo`yicha tadbirlar ishlab chiqadilar va ularni amalga oshiradilar; tumanlar va shaharlar komissiyalari faoliyatini nazorat qiladilar, yo`naltiradilar va ularga uslubiy yordam ko`rsatadilar, ularning ijobiy ish tajribalarini umumlashtirib muvofiqlashtiradilar; tumanlar va shaharlar komissiyalarining voyaga yetmaganlarni maxsus o`quv-tarbiya muassasalariga yuborish to`g`risidagi qarorlarini tekshiradilar va ular noqonuniy yoki asossiz deb topilgan hollarda, bu qarorlar ustidan tegishli tuman, shahar hokimiga taqdimnoma kiritib bekor qiladilar. Voyaga yetmagan shaxslarning huquqbuzarlik qilganligi to`g`risida tuman, shahar komissiyasi ko`rib chiqishi lozim bo`lgan materiallar komissiyaning raisi yoki uning o`rinbosari tomonidan oldindan o`rganib chiqiladi va komissiya majlisida muhokamaga qilish uchun kiritadi. Komissiya ishlarni tayyorlash va qarab chiqish paytida voyaga yetmagan shaxsning yoshi va mashg`ulotini, yashab turgan sharoitini, huquqbuzarlik sodir qilganligi haqidagi dalillarni va huquqbuzarlik sodir qilinishiga sabab bo`lgan omillarni, oldin chora ko`rilganmi- yo`qmi aniqlashi zarur. Unchalik zararli bo`lmagan ishlarni, huquqbuzar yashab turgan mahalla faollariga yoki jamoat birlashmalariga topshirish hususida qaror qabul qiladilar. Mazkur komissiyaning hujjatlarini o`rganish natijasida shunday xulosaga kelindi. Huquqbuzarlik to`g`risidagi ish komissiya majlisida ko`rib chiqilmasdan oldin, voyaga yetmagan shaxs o`z ota-onasi yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslar kuzatuviga topshirilishi mumkin. Maxsus o`quv-tarbiya muassasalarida yoki “Mehribonlik” uylarida tarbiyalanuvchi voyaga yetmagan shaxs shu muassasaning nazoratiga berilishi zarur. 11 yoshdan 14 yoshgacha bo`lgan o`smirlar jamoat uchun xavfli bo`lgan og`ir nojo`ya harakat sodir etgan taqdirda va shu munosabat bilan uni darhol yakkalab qo`yish zarurati tug`ilganda, bu shaxs komissiya raisi yoki uning o`rinbosari bergan yozma ko`rsatmasiga asosan o`ttiz kunlik muddatga voyaga yetmaganlar uchun mo`ljallangan qabul taqsimotiga joylashtirilishi mumkin. 1 Ishni komissiya ko`rishi kerak bo`lgan voyaga yetmagan shaxs ruhiy jihatdan sog`lom ekanligiga shubha tug`ilgan taqdirda, mazkur shaxs tibbiy kuzatuvdan o`tish uchun yuboriladi. Bu qoidada shunday savol tug`iladi, agar huquqbuzar ruhiy kasal, aqli zaif bo`lsa, unda bu shaxsga qanday chora ko`riladi? Bu holda ular to`g`risidagi Nizomda hech nima deyilmagan. Shunga aniqlik kiritish maqsadida: "Ishni komissiya ko`rish kerak bo`lgan voyaga yetmagan 1 Qarang: “Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risida”gi Nizom ning 42-bandi. 2 Qarang: Ushbu Nizom ning III qism i . 1 Qarang: “ Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risida ”gi Nizomning 36-bandi.

shaxs, maxsus tibbiy ko`rikdan o`tgandan so`ng, uning ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi aniqlansa, bunday bolalar hamda o`smirlar ishi komissiyada ko`rilmaydi, faqat ularni davolash muassasalariga yuborilishi komissiya tomonidan ta'minlanadi" deb belgilansa maqsadga muvofiq bo`lar edi. Komissiya voyaga yetmagan shaxsning huquqbuzarlik sodir qilishga olib kelgan sabab va shart-sharoitlarni batafsil tekshirib, ularni bartaraf etish choralarini ko`rishi shart. Ishi komissiya majlisida ko`rilayotgan shaxs, ota-onasi yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslar uzrsiz sabablar bilan kelishdan bosh tortsa, ichki ishlar organlari orqali olib kelinishi mumkin. 1 Voyaga yetmaganlar ishi bilan shug`ullanuvchi komissiya ishi ko`rilayotgan shaxslarning ishlaydigan yoki yashaydigan joyida sayyor majlislar ham o`tkazilishi mumkin. 2 Komissiya majlisida ko`rilayotgan huquqbuzarlikni sodir qilgan shaxsning ota-onasi, akasi yoki yaqin kishisini komissiya mas'ul kotibi barcha materiallar bilan tanishtirib chiqadi. Komissiya majlisi bo`ladigan kun, vaqti va joyi kerakli kishilarga va prokurorga bir necha kun oldin xabar qilinadi. Komissiyaning majlisi, komissiya a'zolarining yarimidan ko`pi hozir bo`lgan taqdirda huquqiy deb hisoblanadi. Tuman va shahar komissiyalari, 14 yoshga to`lmasdan turib jamiyat uchun xavfli xatti- harakatlar sodir etgan, 14 yoshga to`lgandan keyin og`irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o`ldirgan bolalar va o`smirlarning ishini ko`rmaydi. Agar 14 yoshdan 16 yoshgacha bo`lgan davrda ular uchun jinoiy javobgarlik nazarda tutilmagan, jamiyat uchun xavfli xatti-harakat sodir etgan bo`lsa; 14 yoshdan 18 yoshgacha bo`lgan davrda jinoyat alomatlari bo`lgan xatti-harakatlar sodir etib, ularga nisbatan jinoiy ish qo`zg`atish rad qilingan yoki jinoiy ish to`xtatilgan bo`lsa; voyaga yetmagan 14 yoshdan 18 yoshgacha bo`lgan shaxslarning jinoiy xatti-harakatlariga nisbatan jinoiy ishning to`xtatilishi yoki javobgarlikdan ozod qilinishi O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 65-68 moddalarida belgilangan holatlar aniqlangan bo`lsa; ishni tergov qilish yoki sudda ko`rish vaqtida sharoit o`zgarganligi tufayli sodir etilgan qilmish o`zining ijtimoiy xavfliligini yo`qotgan deb topilsa, jinoyat sodir etgan shaxslar javobgarlikdan ozod qilinadi. 1 Mazkur ozod etish turiga oid sharoitning o`zgarishi deganda, aybdor voyaga yetmagan shaxsning jinoyat sodir etguncha qadar o`rab turgan tabiiy sharoitni, sun'iy o`zgarishlarni tushunishi zarur. Bunday o`zgarishlar kishilarning xohish-irodasiga bog`liq bo`lib yoki bog`liq bo`lmagan holdagi sharoitlarning o`zgarishi bilan uzviy bog`liq bo`lishi ham mumkin. Shuning uchun, amaldagi qonunchilikda, birinchi marta Oliy Majlisning 2001 yil avgustida, "Jinoiy jazolarning liberallashtirilishi munosabati bilan O`zbekiston Respublikasining Jinoyat, Jinoyat protsessual hamda Ma'muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksiga o`zgartirishlar va qo`shimchalar kiritish haqida"gi O`zbekiston Respublikasi Qonunini amalga kiritish tartibi to`g`risida Qarori qabul qilindi. 2 Unda jumladan jinoyat sodir etgan shaxs, o`z jinoyati tufayli keltirilgan zararni to`liq bartaraf etib, chin ko`ngildan pushaymon bo`lsa, jinoyatning ochilishiga yordam bergan bo`lsa, jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish deb hisoblanadi. Bunday shaxslar mazkur komissiyalar nazoratida bo`lib, komissiyalar ularning keyingi yurish-turishlari va ijtimoiy hayotda o`z o`rinlarini topishlariga ko`mak beradilar. O`zbekiston Respublikasida viloyat, tuman va shahar hokimliklari huzuridagi voyaga yetmaganlar ishlari bilan shug`ullanuvchi komissiyalarning zimmasiga ko`pgina vazifalar yuklatilgan bo`lib, yosh o`spirinlarning 18 yoshgacha va undan keyingi davrda ham agar komissiya voyaga yetmagan shaxsni ishga joylashtirish yoki o`quv yurtiga yuborish hamda unga zarur bo`lgan moddiy-maishiy sharoitlar yaratib berish yuzasidan tegishli chora-tadbirlarni ko`rish va boshqa masalalarni hal qiladi. Umumiy o`rta, o`rta maxsus, kasb-hunar kollejlarida o`qishdan bosh tortgan, jamiyat uchun katta xavf tug`dirmagan huquqbuzarlik sodir etganida prokurorning qarori yoki sud ajrimi asosida ozod qilingan o`spirin yoshlar O`zbekiston Respublikasining ma'muriy javobgarlik kodeksida naz a rda tutilgan tartibda ularning ishlari 1 Qarang: “Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risida”gi Nizomning, 37-bandi. 2 Qarang: Ushbu Nizomning 43-bandining ikkinchi jumlasi. 1 O`zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi . – T.: Adolat , 1995. – 65m. 2 "Xalq so`zi" ro`znomasining 2001. 30 avg.

komissiya majlisida ko`riladi. 1 Mahalliy hokimliklar huzuridagi komissiyalar faoliyatini tashkil etish va uning yig`ilishlarini o`tkazish kun tartibini belgilash, ko`riladigan masalalar ro`yxati va boshqa muammoli ishlar hokimning maslahat Kengashi majlislarida dastlab ko`rib chiqiladi va tegishli tavsiya lar , qaror lar qabul qilinadi. Maslahat K engashining tarkibiga, xalq deputatlari Kengashining deputatlari va komissiyalarning a'zolari kirishi mumkin. Maslahat K engashining majlislari zarurat bo`lganda hokim tomonidan chaqiriladi va uning rahbarligida o`tkaziladi. Jumladan, maxsus komissiyalar davlati mizning barcha shahar va tumanlarida tuzilgan bo`lsada, ularning tarkibidagi a'zolar i O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan maxsus komissiyalar to`g`risidagi Nizomning uchinchi bandida, "Tegishli davlat organlari rahbarlari tomonidan tajribali tarbiyachilar, pedagoglar, huquqshunoslar, jamoatchilikning boshqa vakillaridan ko`rsatiladi", deb belgilangan tartibiga javob bermaydi. M axsus komissiyalar to`g`risida n izomning 3-bandida , “Maxsus komissiyalar Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, hokim liklar , jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslar uchun ijtimoiy moslashuv markazlari, huquqni muhofaza qilish organlari, me h nat birjalari, ijtimoiy ta'minot, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari vakillari, kasaba uyushmalari , yoshlar va boshqa jamoat birlashmalari hamda me h nat jamoalari vakillaridan rais (Qaroqolpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, rais o`rinbosari, tegishli hokimliklar rahbari, hokim o`rinbosari) rais o`rinbosari, mas'ul kotib (ichki ishlar vazirligining joylardagi jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslar bilan ishlash bo`linmalarining boshlig`i) va komissiya a'zolaridan kamida olti kishidan iborat tarkibda tuzilishi” ko`rsatilgan. O`zbekiston Respublikasining mustaqillik sharoitida respublikadagi iqtisodiyot, sotsial-siyosiy va mafkuraviy sharoitlarni hisobga olgan holda xalq deputatlari Kengashlari va hokimliklar huzuridagi komissiyalar tashkiliy uslublarini tahlil qilish natijasida ular faoliyatining takomillashtirib borishni ilmiy asoslangan chora-tadbirlari aniqlandi. Bu uslublar quyidagilardan iborat: 1. O`zbekistonning mustaqillikka erishishi sharoitida respublikada tashkil topgan mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining tashkil topishiga tarixiy yondashish uslubi muhim ahamiyatga ega. Chunki bu mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining vujudga kelishi asosida rivojlanish omillarini ko`rsatib berdi. 2. Mahalliy dalat hokimiyati organlari faoliyatini tashkil etish da tadrijiy yondashish uslubi belgilandi. Bu uslubda, birinchidan, m ahalliy dalat hokimiyati organlari faoliyatining tashkiliy shakllari asosida o`zaro munosabatlari tegishli hudud muammolarini hal etish chora-tadbirlari rejalashtiriladigan bo`ldi. Ikkinchidan, m ahalliy dalat hokimiyati organlari ning komissiyalari tizimi va tuzilishi alohida-alohida hokimiyatning bo`linish prinsipiga mos holda faoliyati ning tashkil etilishi belgilandi. 3. Mahalliy dalat hokimiyati organlari to`g`risidagi huquqiy hujjatlarning takomillashtirilib borishilishida ular faoliyatining natijali bo`lishiga mantiqiy yondashish uslubi senatorlarga vazifa qilib yuklatildi. M ahalliy dalat hokimiyati organlari faoliyatining natijalarini aniqlash amaldagi qonunchilikni takomillashtirish uchun qo`llanilmoqda . 4. M ahalliy dalat hokimiyati organlari faoliyatini rivojlantirish chora-tadbirlarini o`rganishda ijtimoiy - tadqiqot uslubi ma'lumotlar to`plash uchun qo`llanilmoqda. Bu ma'lumotlar savolnoma, so`rovnoma shaklida viloyat, tuman, shahar tegishli davlat organlarining statistik bo`limlari orqali olinadi. 5. M ahalliy dalat hokimiyatining viloyatlararo, tumalararo va shaharlararo bir-birining faoliyati natijalarini taqqosla sh ular ning faoliyatini tashkil etishdagi yutuq va kamchiliklarini ochib berishda juda kata yordam beradi. 6. M ahalliy dalat hokimiyati organlari faoliyatining samaradorligini oshirishda, ish faoliyatining yangi shakllarini vujudga keltirish va rivojlantirishda zamonaviylashtirish uslubi keng 1 Qarang: "Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risida"gi Nizomning 34-bandi.

tadbiq qilinmoqda. Davlat organini tuzilish yoki tugatish, yangi tarkibiy tuzilmasini vujudga keltirish yoki amaldagisini takomillashtirishda keng qo`llanilmoqda. 7. M ahalliy dalat hokimiyati organlari tizimida ularning ichki tuzilishini o`zgartirish, qisqartirish yoki qo`shimcha yordamchi organlar tuzish kerakmi - yo`qligini, ular faoliyatini tashkil etishda tegishli xujjatlar asosida yangi tartib tatbiq qilish kerakmi yoki yo`qligini aniqlash maqsadida tajriba (eksperiment) o`tkaziladi. O`zbekiston Respublikasi viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari kengashlari va hokimliklari huzuridagi komissiyalarning faolligini rivojlantirish va takomillashtirish davlatimizning kuch-qudratini oshirishda ularning faoliyatini ahamiyati kattadir. Iqtisodiyotdagi o`sish-inflatsiyasiga qarshi, moliyaviy barqarorlik va pul muomalasi tuzilishini mustahkamlash borasidagi tadbirlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilgani natijasidir. 1 4 -. Komissiyalar vazifalarining amalga oshirish prinsiplari. Mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya organlari komissiyalari vazifalarining samarali bajarilishi ularning faoliyatini to`g`ri tashkil etilishini taqozo etadi. Ularning faoliyati esa, fuqarolarning manfaatlarini qarorlarida aks ettirish, mahalliy boshqaruvni samarali tashkil etish hamda aholining undagi ishtirokini ta'minlashga qaratilgandir. Komissiyalar ishini tashkil qilishning muhim jihatlaridan biri - bu a'zolar o`rtasida vazifalarning to`g`ri taqsimlanishidir. Bunday taqsimotning asosiy maqsadi komissiya tarkibidagilarning vazifalarini aniq bo`lishiga erishishdir. Har qanday davlat hokim i yati organlari o`zlari tomonidan tuziladigan ichki tuzilma va bo`linmalari orqali o`z oldilariga qo`yilgan huquq, majbur i yat, va vazifalarini amalga oshiradi. Bu ichki tuzilma lar tegishli masalalarni ng hal qilinishida kollegi al lik prinsipiga tayanadi. Shuning uchun mahalliy davlat hokimiyati organlar i ning komissiyalari ham masalalarni o`rganishda yoki ko`rib chiqishda Kengash sessiyalariga xulosalar tayyorlaydilar. Ushbu masalalar yuzasidan qabul qilingan Kengash qarorlarining amalga oshirilishi bo`yicha ishlarni tashkil qiladilar hamda ularning tegishli boshqaruv idoralari, korxonalar, tashkilotlar va muassasalar tomonidan ijro etilishni tekshirib boradilar. Shuningdek, tegishli hududda qonuniylikni ta'minlashda davlat va jamoatchilik organlari faollarining jalb etilishi, mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya organlar komissiyalarining eng muhim faoliyat prinsiplaridan biri hisoblanadi. Mahalliy davlat hokimiyatining vakillik va ijroiya hokimiyat organlarining komissiyalari ishini unumli tashkil etilishida komissiya raisining roli muhimdir. U komissiya ishining tashkil qililinishini yo`naltiradi, a'zolar bilan ish rejasini, qaror va tavsiyalar loyihalarini ishlab chiqadi, o`z topshiriqlarini komissiya a'zolari tomonidan bajarilishini nazorat qiladi. K omissiya raisi boshqa organlar bilan bo`ladigan munosabatlarda uning nomidan ish ko`radi. U komissiya ishi yuzasidan boshqa tashkilotlar bilan aloqa qilib turadi. Xalq deputatlari Kengashining sessiyasida komissiya nomidan ma'ruza yoki qo`shimcha ma'ruzalar bilan chiqadi. Misol uchun, xalq deputatlari “Toshkent shahar Kengashi doimiy komissiyalari to`g`risida”gi Nizomning 36-moddasiga ko`ra, doimiy komissiya raisi quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: - zarur materiallarni tayyorlashni tashkil etadi, doimiy komissiyaning majlisini chaqiradi va unda raislik qiladi; - doimiy komissiya a'zolariga topshiriqlar beradi, ularga doimiy komissiya faoliyati bilan bog`liq material va hujjatlarni yo`llaydi; - doimiy komissiya a'zolarini ishchi guruhlar faoliyatida ishtirok etishga taklif qiladi, shuningdek, doimiy komissiya topshiriqlarini bajarishga jalb qiladi; - doimiy komissiya ishida qatnashish uchun davlat organlari va jamoat birlashmalari vakillarini, mutaxassislar va olimlarni taklif etadi; - doimiy komissiya nomidan xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashi sessiyasida 1 Karimov I.A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T.7.-T.: O`zbekiston, 1999.-B.7.

qatnashadi, shahar hokimiyati, boshqa davlat organlari, jamoat birlashmalari bilan aloqada bo`ladi; - xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashiga doimiy komissiya tomonidan bajarilgan ishlarni taqdim etadi; - doimiy komissiya qarorini bajarish bo`yicha ishlarni tashkil etadi; - xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashiga uning topshiriqlarining bajarilishi to`g`risida ma'lumot berib turadi; - doimiy komissiyalar a'zolariga ular tomonidan qabul qilingan qarorlar va tavsiyanomalarning ko`rib chiqilishi to`g`risida ma'lumot beradi; - o`z vakolati doirasidagi boshqa vazifalarni amalga oshiradi 1 . Komissiya raisining o`rinbosari lavozimi ham muhim. Lekin mamlakatimizdagi amaliyot tajribasi shuni ko`rsatadiki, komissiya a'zolarining soni o`n kishidan ortiq bo`lgan hollarda ham rais o`rinbosarining funksiyalari aniq belgilanmagan. Doimiy komissiyalar to`g`risidagi namunaviy nizomda ham, shahar, viloyat Kengashlarining doimiy komissiyalar to`g`risidagi nizomlariga muvofiq, komissiya kotibi quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: - ish yuritadi, doimiy komissiya majlislari bayonnomalarini tuzadi; - rejaga muvofiq ravishda yoki komissiya raisi topshirig`i bo`yicha komissiya a'zolari tomonidan tayyorlangan qarorlarning loyihalari, xulosalar, ma'ruzalar, qo`shimcha ma'ruzalar va boshqa hujjatlarning o`z vaqtida tayyorlanishini kuzatib boradi; - doimiy komissiya a'zolari ishlarini qayd etib, ularning hisob-kitobini olib boradi; - deputatlarni va doimiy komissiya faollarini, taklif etilgan mansabdor shaxslarga doimiy komissiyaning bo`lajak majlisi haqida ma'lum qiladi; - doimiy komissiya raisi va rais o`rinbosari topshiriqlarini bajaradi 2 . Doimiy komissiya ishida uning barcha a'zolari faol qatnashadi. Ular o`rtasidagi vazifalar komissiya ish hajmiga qarab taqsimlanadi. Ba'zida, komissiya a'zolari bo`lgan deputatlarga ish uchastkalarini uzoq muddatga, gohida, komissiya vakolat muddatiga ajratiladi. Masalan, qishloq xo`jaligi bo`yicha doimiy komissiyalar a'zolariga aniq sohalar (chorvachilik, dehqonchilik, parrandachilik va h.k.) rivojlanishini kuzatish topshirilishi mumkin. Boshqa hollarda, komissiya a'zolariga ma'lum bir korxona, muassasa va tashkilotning rivojlanishini kuzatish vazifasi yuklatilishi mumkin. Biroq doimiy komissiyalar, odatda, aniq belgilangan vazifalarni bajaradilar. Ularning a'zolari Kengash sessiyalari, ijro mahkamasi majlislarida ko`riladigan masalalarni tayyorlashda ishtirok etadilar, shaxsan yoki deputatlar bilan birgalikda qabul qilingan qarorlar ijrosini ta'minlash bilan bog`liq tayyorgarlik va nazorat faoliyatini amalga oshiradilar. Amaldagi qonunchilikka ko`ra, doimiy komissiya a'zolariga berilgan topshiriqlarning bajarilishi, ularning asosiy majburiyatlaridan biridir. Doimiy komissiyalar ishini tashkil qilishda ularning oldiga qo`yilgan vazifalarni rejalashtirish katta ahamiyatga ega. Tashkiliy rejalashtirish doimiy komissiyaning vazifalarini samarali va o`z vaqtida bajarish maqsadiga bo`ysundirilishi lozim. Mahalliy hokimiyat organlari ishini tashkiliy rejalashtirishning samaradorligiga erishish Kengash va hokim ijro mahkamasining tashkiliy rejalarini o`zaro muvofiqlashtirish bilan bog`liq. «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida»gi qonunning 24-moddasida xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashlari hududlarni rivojlantirishning istiqboliga mo`ljallangan dasturlarni tegishli hokimlarning taqdimiga binoan tasdiqlashi belgilangan 1 . Mahalliy davlat 1 Xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashi raisining 2000 yil 11 yanvardagi 33/ I -2 qarori bilan tasdiqlangan. Ikkinchi chaqiriq xalq deputatlari Toshkent shahar Kengashi doimiy komissiyalarining nizomi. 2 O`sha nizom. 1 O`zbekiston Respublikasining «Mahaliy davlat hokimiyati to`g`risida» 1993 yil 2 sentabr Qonuni.// O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1993 yil, 9-son, 320-modda.

hokimiyati vakillik organlarining bu vakolatlarini amalga oshirish uchun maxsus bir yil yoki Kengash vakolati muddatiga tuziladigan istiqbolli rejalarning Kengash tashkiliy ishlarini qurilish va budjet bilan muvofiqlashtirishi mutaxassislar tomonidan ta'kidlangan 2 . Xalq deputatlari Kengashlarining vakolat muddatiga tuziladigan komissiyalarning istiqbol rejalarini tuzish yillik va joriy faoliyatini samarali rejalashtirishga sharoit yaratadi. Bu rejalar Kengash faoliyatini samarali tashkil etish, qabul qilingan qarorlar ijrosini ta'minlash va nazorat qilishga ko`maklashadi. Kengash tomonidan to`liq qamrab olingan istiqbolli rejalashtirish uning barcha organlari faoliyatini muvofiqlashtiradi, hududni har tomonlama rivojlantirishni aholining manfaatlariga moslashtiradi. Istiqbolli kompleks rejalashtirish tizimining yutuqlari barcha bo`g`indagi boshqa Kengashlar va doimiy komissiyalar faoliyatida ham qo`llaniladi. Istiqbolli kompleks rejadagi tadbirlar bilan Kengash ishini tashkil etish o`rtasida uzviy aloqa bo`lishi lozim. Ushbu maqsadga erishish uchun rejadagi har bir tadbirning muddati, uni tayyorlash va o`tkazishga mas'ul organlar, zarur qarorlar qabul qilish, doimiy komissiyaning tegishli masalalarni tayyorlash va tadbirlarni amalga oshirishdagi ishtirokining shakllari belgilanadi 1 . Kengash ishining istiqbolli kompleks rejasini tayyorlashda hokim, ijro organlari, Kengashning doimiy komissiyalari, deputatlarning takliflari inobatga olinadi. Istiqbolli rejani tayyorlash jarayonida uning asosiy tamoyillari to`g`risida xalq vakillari xabardor qilingan. Ularning har biridan bu haqda o`z saylovchilari bilan suhbatlar o`tkazish so`ralgan. Barcha okruglarda saylovchilar bilan suhbatlar tashkil etilgan. Odamlar o`z fikrlari, e'tirozlari, maslahatlarini bildirishgan. Barcha a'zolar o`z takliflarini kiritgan. Kengash sessiyasida tasdiqlangan istiqbolli reja doimiy komissiya ish rejasini tuzishda asos bo`lib xizmat qiladi. Shuning uchun ham doimiy komissiyaning istiqbolli rejasi unga muvofiq tuziladi. Xalq deputatlari doimiy komissiyasi bilan hokim ijro mahkamasi komissiyalari o`zaro munosabatlaridagi huquq va majburiyatlari faoliyatini samarali tashkil etish uchun hokimning ijro mahkamasi zimmasiga quyidagi vazifalarni yuklamoqda: a) komissiyalarni qonunlar va boshqa normativ huquqiy hujjatlar, yuqori turuvchi Kengashlar qarorlari bilan muntazam tanishtirib borish; b) komissiyalar faoliyatini uzluksiz takomillashtirish va tajriba almashish maqsadida komissiyalar raislari hamda kotiblarini ijro mahkamasi boshqarma va bo`limlari rahbarlari ishtirokidagi yig`ilishlarga taklif qilish; v) ijro mahkamasi, uning boshqarma va bo`limlari ish rejalarini doimiy komissiyaga taqdim qilish, komissiyalar raislarini ushbu rejalarning muhokamasiga taklif qilish; g) komissiyalar faoliyatini tashkil etishga, tekshiruvlar o`tkazishga, Kengash sessiyasiga kiritiladigan va boshqa masalalarni tayyorlashga har tomonlama ko`maklashish; d) komissiyalar tomonidan kiritilgan takliflarni ko`rib chiqish, ularning tashabbusini har tomonlama qo`llab-quvvatlash, aholi manfatlarini ro`yobga chiqarish, sanoat, qishloq xo`jaligi va boshqa sohalarni rivojlantirishga qaratilgan tavsiyalarni to`liq va o`z vaqtida amalga oshirilishini ta'minlash; ye) komissiyalar faoliyatni amalga oshirish uchun zarur joy va jihozlar bilan ta'minlash, uning moddiy-texnik ta'minotini amalga oshirish. Kengash doimiy komissiyasining hokimlik huzuridagi maxsus komissiyalar bilan munosabatlari ham muhim masalalardandir. Chunki ularning o`xshash tomonlari anchagina. Mahalliy davlat hokimiyati organlari to`g`risidagi qonunchilik va doimiy komissiyalar 2 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatining vakillik va o`zini o`zi boshqarish organlarini tashkil etish. – T., 2002.- 18 b . 1 Misol uchun qarang : Resheniye Territorialnoy Dumi munitsipalnogo obrazovaniya Nijneturinskiy rayon « Ob utverjdenii kompleksnogo plana sotsialno - ekonomicheskogo razvitiya Munitsipalnogo obrazovaniya Nijneturinskiy rayon na 2003 god » ot 21.03.2003 № 241. http :// www . n - tura . ru / admtown / docs / reshterdum /210320030241. htm .

to`g`risidagi Nizomlarda doimiy komissiyaning hokimliklar huzuridagi maxsus komissiyalar bilan munosabatlari belgilanmagan. Doimiy komissiya Kengashning ishchi organi bo`lganligi, maxsus komissiyalar esa hokimliklar huzurida tuzilganligi uchun doimiy komissiyalarga ularning faoliyatini nazorat qilish huquqini beradi. Maxsus komissiyalarning doimiy komissiya oldidagi hisobdorligi doimiy komissiyaning ijro organlarini nazorat qilish bilan bog`liq huquqidan kelib chiqadi. Chunki ular o`z faoliyatini bir xil yo`nalishda jamoatchilik asosida amalga oshiradilar. Biroq maxsus komissiyalar tegishli soha idoralari xodimlaridan tuzilib, ularning faoliyati muvofiqlashtirish, umumiy masalalarni hal etishga qaratiladi. Shunday bo`lsa ham, ushbu tuzilmalarning o`rni va vazifalarini aniq belgilash dolzarb masalalardan biridir. Bu degani - doimiy komissiya bilan maxsus komissiyalar bir-biridan mutlaqo ajralgan holda faoliyat yuritishi lozimligini ham bildirmaydi. Aksincha, ular o`z faoliyatini o`zaro hamkorlik asosida tashkil etmog`i lozim. Bir so`z bilan aytganda, doimiy komissiya bilan maxsus komissiyalar munosabatlari xuddi doimiy komissiya bilan ijro mahkamasining bo`limlari o`rtasidagi munosabatlar kabi tashkil etilmog`i darkor. Chunki, ta'kidlanganidek, doimiy komissiyalar Kengashning ishchi organlaridir. Maxsus komissiyalar o`z ishlarini reja asosida, doimiy komissiya bilan yaqin hamkorlikda tashkil qiladilar. Ularning rejalari tegishli doimiy komissiya rejasiga bog`lab tuziladi. Tekshiruvlar doimiy komissiyalar o`rganayotgan masalalar bo`yicha axborot to`plashning turlaridan biri bo`lishi bilan barobar, ular faoliyatining muhim uslublaridan biridir 1 . Doimiy komissiya vakolatlariga doir masalalarni tayyorlashda tekshiruvlarni o`tkazish markaziy o`rinlardan birini egallaydi. Odatda, eng muhim masalalar tekshiruvlar natijalari asosida tayyorlanadi. Tekshirishlar natijasida olingan materiallarni komissiya majlisida ko`rib chiqish bilan bir qatorda, ijro mahkamasi, muassasa va tashkilotlarning mansabdor shaxslari ma'ruzalari tinglanib, ularning faoliyatini yaxshilashga doir takliflar ishlab chiqiladi. Doimiy komissiya tomonidan o`tkaziladigan reydlar tekshiruvlarning alohida shaklini tashkil qiladi. Reydlar bir yoki bir necha o`zaro bog`liq masalalarning birdaniga ko`plab obyektlarda - korxonalar, tashkilot va muassasalar, mahallalar, ko`chalar, parklar va boshqa joylarda tekshiriladi. Reydlarni o`tkazishga ko`plab deputatlar, faollar, ijro organi xodimlari jalb qilinadi. Odatda, reydlar ko`rilayotgan masalalarni atroflicha o`rganish uchun uzoq muddat davomida o`tkaziladi. Reydlar davomida to`plangan materiallar tegishli doimiy komissiya tomonidan umumlashtirilib, majlislarda, zarurat tug`ilganida, Kengash sessiyasida muhokama qilinadi yoki reyd o`tkazilgan masalalar bilan shug`ullanuvchi muassasalarga taqdim qilinadi. Shunday qilib, tekshiruvlar va reydlar doimiy komissiyaning muhim masalalarni tayyorlash vositalaridir. Bu ishning eng mashaqqatli va mas'uliyatli turidir, chunki xulosalarning obyektivligi va ko`riladigan choralarning samarasi aynan reydlarning sifatli bajarilishiga bog`liq. O`rganilishi lozim bo`lgan masalalar doirasi, axborot manbalari va uni olishning yo`llarini belgilash, eslatmalar tuzish, deputat va faollarga yo`llanmalar berish - bularning barchasi ishning muvaffaqiyatli amalga oshirish omillaridir. Deputatlarga gohida shunday topshiriqlar beriladiki, ularga javobni joylardagi ijro mahkamasida, moliya bo`limida olish mumkin. Bunday ma'lumotlar bilan deputatlar tekshiruvdan oldin ta'minlangan bo`lishi kerak. Bir vaqtning o`zida deputatlarga baholash mezonlari ham berilishi lozim. Bu mezonlar ilmiy asosolangan hamda qonunchilikka muvofiq bo`lishi zarur. Bunda so`rov, kuzatish, hujjatlar va materiallarni o`rganish, anketalarni tarqatish kabi tekshirish metodlari ham katta rol o`ynaydi. Tekshiruvlar jarayonida deputatlar amaliy choralar ko`rishadi. Biroq, bu - tekshiruvning asosiy vazifasi emas. Asosiysi – takliflar va tavsiyalar ishlab chiqish va to`plangan faktlarni umumlashtirish, ishni tashkiliy uyushtirishdir. 1 To ` laganov A . T . Davlat hokimiyatining vakillik va o ` zini o ` zi boshqarish organlarini tashkil etish . – T ., 2002.- 136 b .

Tekshiruvlarning ahamiyati, ularning natijalarini doimiy komissiyalarda, zarur hollarda Kengash sessiyasida muhokama qilish bilan cheklanmaydi. Ularni o`tkazish jarayonida doimiy komissiya a'zolari tegishli masalaga oid ijobiy va salbiy tomonlarni o`rganibgina qolmasdan, tegishli muammolar yechimini topishga ham yordamlashadilar 1 . Shuningdek, hokimliklar huzuridagi jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslarga ijtimoiy-m a ishiy jihatdan va ishga jo yl ashishda yordam ko`rsatish bo`yicha hokimliklar huzuridagi maxsus komissiyalar faoliyatining nazorat etish sohasidagi vazifalari quyidagi cha belgilangan : 2 1. i shga joylashtirish, ijtimoiy ta'minot, fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish va huquq n i muhofaza qilish organlari, jazoni ijro etish muassasalari, jamoat birlashmalarining jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslarni, shuningdek , ozodlikdan mahrum etish bilan bog`liq bo`lmagan jazoga h ukm qilingan shaxslarni ishga joylashtirish va ularga ijtimoiy-maishiy jihatdan zarur yordam ko`rsatish bo`yicha korxonalar ma'muriyati bilan o`zaro hamkorlikni muvofiqlashtirish va ta'minla ni shini nazorat qilish; 2. j azoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslar uchun ijtimoiy moslashuv markazlari ishini bevosita tashkil etish va ul a r faoliyati ustidan doimiy nazoratni amalga oshirish; 3. u shbu shaxslarni ishga qabul qilishni rad etishning qonuniyligi va asosligini tekshirish; ularning qonuniy huquq va manfaatlari kamsitilishining oldini olish; tegishli davlat organlari tomonidan ilgari sudlangan shaxslarning imkoniyatlari , a rizalari va xatlari o`z vaqtida va to`g`ri ko`rib chiqilishini nazorat qilish; 4. k orxonalar, muassasalar va tashkilotlarda a x loq tuzatish ishlariga h ukm etilgan, shuningdek, jazoni o`tash joylaridan muddatidan oldin shartli ravishda ozod qilingan shaxslar bilan tarbiyaviy ishlarning tashkil etilishi va olib borilishi ustidan nazorat o`rnatilish i ni tashkil etadi. Hokimliklar huzuridagi jazoni o`tash joylaridan ozod qilingan shaxslarga ijtimoiy- m a ishiy jihatdan va ishga jo yl ashishda yordam ko`rsatish bo`yicha hokimliklar huzuridagi komissiya Nizomda umumiy manoda maxsus komissiya deb atalishi belgilangan. Hokimliklar huzuridagi maxsus komissiyalar faoliyatiga rahbarlik qilish Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, Toshkent shahar, shahar va tuman hokimliklari tomonidan amalga oshiriladi. O`zbekiston Respublikasining «Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonunda komissiyalar zimmasiga Kengash va hokim qarorlarini amalga oshirish mas'uliyatini yuklaydi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari huzuridagi komissiyalarga yuklatilgan vazifalarni quyidagi tartibda o`rganish mumkin: - komissiyalarning umumiy vazifalarini ularning funksiyalari deb atash mantiqiydir; - ularning har biri vazifalarini faoliyat sohalariga qarab alohida belgilash maqsadga muvofiq; - komissiyalar faoliyatini ommalashtirish bilan bog`liq funksiyalarini jamoatchilik asosida amalga oshirilishi natijalidir; - komissiyalarning vakolatlari , vazifalari, mujburiyatlaridan kelib chiquvchi funksiyalarini tashkil etuvchi doirasini aniqlash zarur; - komissiyalarning faoliyatida qonun hujjatlarini amalga oshirishda aholi manfaatlaridan kelib chiqqan holda, uni takomillashtirish chora-tadbirlariga doir senatorlar faoliyatini o`rganish ; - ular faoliyatiga doir qonun hujjatlarida nazorat qilinish jarayonlarini ko`rib chiqish lozim. 1 Chirkin V . YE . Gosudarstvennoye upravleniye : Elementarniy kurs . – M .: Yurist , 2001. S . 299. 2 “M axsus komissiyalar ” to`g`risidagi Nizomning 8-bandi.

5 -§. Komissiyalar faoliyatida davlat hokimiyatining amalga oshirilishini nazorat etish prinsiplari va muvofiqlashtirilishi . O`zbekiston Respublikasi viloyat, tuman va shahar xalq deputatlari kengashlari va hokimliklari huzurida tuziladigan komissiyalar tegishli hududlarni ng iqtisodiy, ijtimoiy, ma'naviy sohalar ini samarali faoliyat ko`rsatish i ga rahbarlik qilish da , O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlar i , Oliy Majlis Qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmon va farmoyishlari, Vazirlar Mahkamasi Qarorlari, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning Qarorlarini ijro etilishini ta'minlaydi. Shuningdek, tegishli hokimlarga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirish uchun hokim rahbarligida faoliyat yuritadi. O`zbekiston Respublikasi hokimliklari huzurida tuziladigan komissiyalar faoliyatida u lar tomonidan ko`rib chiqi li shi kerak bo`lgan materiallarni tayyorlash hamda komissiyalar qarorlarini bajarilishini nazorat qilish viloyat hokimligi kotibiyat i va guruhlari tomonidan amalga oshiriladi. 1 Zaruriyat bo`lganda , bu materiallarni tayyorlashga bo`lim, boshqarma, korxona, tashkilot va muassasa larning muta x assislari jalb qilinishi mumkin. Hokimlik ijroiya mahkamasi yig`ilishlari, choraklik, yarim yillik va yillik ish rejalariga muvofiq olib boriladi. Mahalliy ijroiya mahkama o`zining butun tarkibiy tuzilishi bilan tegishli hududning iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa muammolarini hal etish uchun dasturlar va ommaviy tadbirlarni ishlab chiqadilar, ularni hokim o`rinbosarlari majmua rahbarlari ko`rib chiqish uchun hokimga kiritadilar. Ish rejasining loyihasiga masalalarni kiritish to`g`risidagi takliflar hokimlikning kotibiyatlari, bo`lim va boshqarmalari, komissiyalarining raislarini takliflarini hisobga olgan holda kiritiladi. Viloyat va Toshkent shahar hokimiga ko`rib chiqish va tasdiqlash uchun beriladigan ish rejalari tuman va shahar hokimlarining takliflarini ham inobatga olgan holda qabul qilinadi. Demak, O`zbekiston Respublikasi viloyat va Toshkent shahar hokimlari tomonidan qabul qilingan «Ish rejasi», tuman va shahar hokimligi ijroiya mahkamasi faoliyatini tartibga solish va ish yuritish uchun asos bo`lib hisoblanadi. Viloyat hokimiga uning o`rinbosarlari ish rejasini o`tgan davr mobaynida qanday bajarilayotganligi to`g`risida muntazam ravishda axborot berib boradilar. 2 Viloyat, tuman va shahar hokimliklari huzuridagi komissiyalar yig`ilishida muhokama etish uchun masalalar, viloyat, tuman va shahar hokimlari, komissiyalar rahbarlari, a'zolari tomonidan kiritiladi. Davlat sektoriga kirmagan korxona va tashkilotlar rahbarlari o`zlari joylashgan hudud hokimliklari orqali murojaat qiladilar va komissiyalar majlislari kun tartibiga masalalar kiritadilar. «Mahalliy hokimlikka kiritiladigan har bir masala bo`yicha odatda, davlat tilida aniq bayon etilgan, asoslangan Qaror yoki farmoyish loyihasi “Mahalliy davlat hokimiyati to`g`risida”gi Qonuni asosida uning vakolatiga kiruvchi masalalarning mohiyati bayon etilgan, mazkur hujjatni qabul qilish zarurligi asoslab berilgan qisqacha xat axborot yoki ma'lumotnoma tariqasida taqdim etiladi. Amalga oshirilishi, qo`shimcha moddiy va boshqa harajatlarni talab qiladigan qaror va farmoyishlar loyihalarini taqdim etganda moliyaviy- iqtisodiy asoslovchi hujjatlar ilova qilinadi». 1 Har bir hudud hokimligi huzuridagi komissiyalar ham viloyat, tuman, shahar hokimlarining qaror va farmoyishlari asosida o`z vakolatlariga kiritilgan masalalar bo`yicha davlat organlari, korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, mansabdor shaxslari va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo`lgan qarorlar qabul qiladilar. Davlat organlari, korxonalar, tashkilotlar, muassasalar mansabdor shaxslari komissiya qarorlarini bajarish yuzasidan ko`rilgan chora-tadbirlar to`g`risida komissiyaga o`n kun mobaynida xabar berishlari shartdir. Mahalliy davlat hokimiyatini amalga oshirish uchun qabul qilinadigan yuqori organlarining aktlari asosida hokimliklar komissiyalari qabul qiladigan qarorlarining farqi 1 Qarang: Toshkent viloyat h okimining 1998 yil 27 martdagi 72- sonli qaroriga muvofiq // “ Toshkent viloyati h okimi ijroiya mahkamasining Ish tartibi ” tasdiqlangan .. (Joriy materiallari). 2 Qarang: Toshkent viloyati h okimining 1998 yil 27 martdagi 72-sonli qarori ga 1 - ilova . (Joriy materiallari) . 1 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatining vakillik va fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish. O` quv qo`llanma. – T.: Universitet, 1996. – B. 120.

shundan iboratki, yuqori organlarning qaror va farmoyishlari respublika hududining hamma tarmoqlarini yoki ayrim sohalarini tartibga solish yoki rivojlantirish uchun qabul qilingan bo`lsa, komissiyalar qarorlari, takliflari va tavsiyalari esa faqat o`z vakolatlari va vazifalari doirasida Nizomlarida belgilangan tartibda o`zlariga tegishli masalalar bo`yicha qabul qilinadi va uning bajarilishi majburiydir. 2 O`zbekiston Respublikasida hokimlarning qaror va farmoyishlarining loyihalari amaldagi qonun hujjatlariga mos bo`lishi ularda ko`rib chiqilayotgan masala puxta tahlil qilingan va xolis baholangan, ijrochilar oldiga aniq ifodalangan maqsad va vazifalar qo`yilgan bo`lishi, ularda amalga oshirilsa bo`ladigan muddatlar belgilanishi kerak. Hokimning qaror va farmoyishlar loyihalarida, zaruriyat bo`lganida ilgari qabul qilingan qarorlarga o`zgartirishlar kiritish yoki ularning o`z kuchini yo`qotgan deb hisoblash to`g`risidagi taklif shu hujjatni tayyorlovchilar tomonidan kiritiladi. 3 Aynan shu masalalar yuzasidan ilgari qabul qilingan qarorlar bajarilmagan bo`lsa, viloyat, tuman va shahar hokimligiga ana shu masalalar bo`yicha qaror va farmoyish loyihalarini kiritilishiga yo`l qo`yilmaydi. Shuningdek, ushbu hujjatlarda yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun komissiyalarni moddiy-texnik jihatdan taminlash bilan bog`liq masalalarni hal etish bo`yicha majburiyat tegishligiga qarab tumanlar, shaharlar, viloyatlar hokimlariga, Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga yuklanadi. 4 Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, Toshkent shahar, tuman va shahar hokimliklari tassarufidagi voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalarning ishini tayyorlash va qarab chiqish: 1 1) O ` zbekiston Respublikasi Jinoyat - protsessual kodeksida nazarda tutilgan tartibda topshirilgan ishlarni ; 2) O ` zbekiston Respublikasining Ma ' muriy javobgarlik to ` g ` risidagi kodeksiga muvofiq ma ' muriy huquqbuzarlik to ` g ` risidagi ishlarni ; 3) i chki ishlar organlari va xalq ta ' limi organlari taqdimi bo ` yicha berilgan ishlarni ; 4) k asaba uyushmasi , umumta ' lim maktablari huzuridagi ota - onalar qo ` mitalari , fuqarolarning o ` zini - o ` zi boshqarish organlari va boshqa jamoat birlashmalari taqdimnomasi bo ` yicha topshirilgan ishlarni ; 5) f uqarolarning arizalari bo`yicha ko`riladigan ishlar n i; 6) o` z tashabbuslari bilan ko`riladigan ishlarni qarab chiqadilar . K omissiyalar yuqorida ko`rsatilgan ishlarni, komissiyaga tushgan vaqtdan boshlab 15 kun ichida ko`rib chiqadilar. Voyaga yetmaganlar ishlari bo`yicha komissiyalar to`g`risidagi Nizomda 16 yoshdan 18 yoshgacha bo`lgan shaxslarning ma'muriy nojo`ya xatti-harakatlari uchun javobg a rl i gi bilan bog`liq bo`lgan ta'sir ko`rsatish choralari nazarda tutilgan. 2 O`zbekiston Respublikasida mahalliy vakillik va hokimliklar huzuridagi komissiyalar faoliyati prinsipiallik, o`z vazifalariga ijodiy yondashuv, aholi fikrini o`rganib, azolari faoliyatini yo`naltiruvchi jamoatchilikning nazorat borligi namoyon bo`lmoqda. Jamoatchilik bilan aloqalar kundalik, professional mehnatni talab qiladi. Shuning uchun bunday organning hokim ijro mahkamasidagi matbuot xizmati yoki boshqa maxsus xizmatlar bilan munosabatlar mexanizmi ishlab chiqilmoqda. Mazkur nazorat organlari to`g`risidagi nizomlarda majlislarda sababsiz qatnashmagan komissiya azolariga nisbatan chora ko`rish tartibi belgilangan. Bugungi kunda barcha mahalliy vakillik va hokimliklar huzuridagi komissiyalari majlislarida ularning a'zolari ishtirok etishi majburiydir. Odatda, bu majlislarda komissiyaga a'zo bo`lmaganlar ham ishtirok etadilar. Masalan, Toshkent shahar Kengashi doimiy komissiyasi to`g`risidagi Nizomda muayyan komissiya majlislarida uning a'zosi bo`lmagan deputatlar 2 “Maxsus komissiyalar to`g`risida“gi Nizomning 14-bandi. 3 To`laganov A.T. Davlat hokimiyatining vakillik va fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish. O` quv qo`llanma. – T.: Universitet, 1996. – B.122. 4 “Voyaga yetmaganlar ishlar buyicha komissiya” lar to`g`risidagi Nizomning 31-bandi. 1 “Voyaga yetmaganlar ishlar buyicha komissiya” lar to`g`risidagi Nizomning 3 4 - bandi. 2 O`zbekiston Respublikasining “ M a'muriy javobgarlik to`g`risidagi K odeksi” . – T.: Adolat , 1995 . – 14 modda.

ishtirok etishi mumkinligi belgilangan. Shuningdek, komissiya majlisilarda ishtirok etish huquqiga ega bo`lgan shaxslarni ikki guruhga bo`lish mumkin: a) komissiya majlislarida ishtirok etishga majbur shaxslar; b) komissiya majlislarida ishtirok etish huquqiga ega shaxslar. Birinchi guruhga komissiya a'zolari, majlislarda ko`rib chiqilayotgan masalani hal qilishda ishtirok etuvchi mutaxassislar, muhokama qilinayotgan masalaga aloqador tashkilot vakillari, tekshiruvlar o`tkazishda qatnashgan faollar kiradi. Ikkinchi guruhga komissiya a'zosi bo`lmagan Kengash deputatlari, ommaviy axborot vositalari, jamoat birlashmalarining vakillari va fuqarolarni qo`shish mumkin. Ushbu ikki guruhga komissiya faoliyatida ishtirok etadigan shaxslarning huquqlari teng emasligi tabiiy hol. Hal qiluvchi ovozga faqat komissiya a'zolarigina egadirlar. Birinchi guruhga mansub boshqa shaxslar, doimiy komissiya a'zosi bo`lmagan Kengash deputatlari, jamoat birlashmalarining vakillari maslahat ovozi huquqiga egadirlar. Faqat birinchi guruhning tarkibiga kiruvchi shaxslargina komissiyalar majlislarini o`tkazish bilan bog`liq vaqtlarda asosiy ish joylaridan ruhsat etiladi. Komissiyalarning har bir a'zosi uning majlislarida muhokama qilinayotgan masala yuzasidan o`z fikrini bildirish huquqiga ega. Komissiyalarning ba'zi a'zolari muayyan masala yuzasidan chiqarilgan xulosaga qarshi bo`lishi ham mumkin. Bunday hollarda ular o`z fikrlarini bildirishga haqlidirlar. O`zbekiston Respublikasida demokratik islohotlarni chuqurlashtirish, jamiyat ishlarini boshqarishga aholini jalb qilish masalalari komissiyalar majlislarini samaraliroq bo`lishini taqozo etmoqda. Shuning uchun mahalliy hokimiyat organlari vakolatlari doirasidagi turli muammolarning yechimiga xizmat qilayotgan ularning komissiyalari faoliyatiga, hamda ijro mahkamasining boshqarma va bo`limlari ustidan asosan halq deputatlari Kengashi nazoratni amalga oshirmoqda. O`zaro muvofiqlashtirilgan nazorat, birgalikdagi maqsadlarini ifodalab, tegishli hokimlikning nazorat bo`limini faoliyati bilan muvofiqlashtirish, ijro organlarining faoliyatiga ko`maklashishga qaratilgan chora-tadbirlarni ifoda etadi. Umuman olganda , komissiyalar faoliyati hokim tomonidan nazorat qilinadi va muvofiqlashtiril adi , chunki u Kengash raisi hisoblanadi. Lekin barcha harakatlar har doim ham xalq deputatlari Kengashining sessiya va yig`ilishlarida kelishilgan holda tashkil etiladi. Bunday nazoratning asosiy sharti - ijro mahkamasining joriy faoliyati va rejalari haqida tegishli doimiy komissiyani muntazam xabardor bo`lib turishi taminlanadi. Boshqacha aytganda, har ikki tomon bir-birining faoliyatidan imkon qadar to`liqroq xabardor bo`lib turishi nazarda tutilgan. Shuning uchun komissiya raislari o`zaro muntazam ravishda vaqti-vaqti bilan uchrashuvlar o`tkazib turadi. Yig`ilishlarda ular batafsil axborot olib, ijro mahkamasining faoliyatida mavjud muammolar bilan tanishadilar. Bundan tashqari, har bir komissiya ijro mahkamasining barcha qarorlari matnlari, ish rejasini, navbatdagi sessiyani tayyorlash bilan bog`liq materiallarni olib turadi. Komissiyalar bilan hokim ijro mahkamasi o`rtasidagi o`zaro munosabatlaridagi vazifa va majburiyatlari xalq deputatlari Kengashining reglamenti, komissiya to`g`risidagi Nizomlarda belgilanmagan bo`lsa ham ish rejalarida o`z ifodasini topgan. Tegishli hudud rivojlanish sohalaridagi masalalarni bir xil amalga oshirish juda murakkab vazifa, chunki har bir alohida olingan xalq deputatlari Kengashlari va hokimlik komissiyalari faoliyatini tashkil etilishi murakkab tizimga ega. Bu tizimga xalq deptutatlari Kengashlarining va hokimlik devonining xodimlari, deputatlar va jamoatchilik tashkilotlarining vakillari kiradi. Har bir xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning asosiy vazifasi ana shu tizimning yagona bir butun faoliyat olib borishini ta'minlashdir. Bu vazifani amalga oshirishda nazorat va muvofiqlashtirish uslubidan keng foydalanadilar.

Umuman loganda, xalq deputatlari kengashlari va hokimliklar huzuridagi komissiyalar faoliyati davlat xo`jalik va ijtimoiy-iqtisodiy qurilish sohalarining rivojlanish tadbirlarini belgilab, uni amalga oshirilishini nazorat qilmoqdalar.

Похожие

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari sessiyalarini tashkil etish va o`tkazish tartibi.doc

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati organlarining iqtisodiy va moliyaviy asoslari

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tashkil etilishi