Ўлим ( Улим ) жазоси бекор қилиниши – суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг пировард натижаси - Юриспруденция - Рефераты

Ўлим ( Улим ) жазоси бекор қилиниши – суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг пировард натижаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85.5 KB

Ўлим жазоси бекор қилиниши – суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг пировард натижаси 1992 йилда Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси қабул қилиниб, унга асосан инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр- қиммати ва бошқа ҳуқуқлари олий қадрият деб эълон қилинди. Яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсоннинг узвий ҳуқуқи эканлиги ва инсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир жиноят деб белгиланди. Инсон ва фуқаронинг асосий ҳуқуқ ва эркинликлари тизимида яшаш ҳуқуқи, нафақат мазкур ҳуқуқнинг ҳар кимга туғилганидан бошлаб тегиш - лилиги ва ажралмас эканлиги, балки инсоннинг Конституцияда бе - рилган ва кафолатланган ҳамда қонунлар ва бошқа ҳуқуқий ҳуж - жатлар томонидан ҳимоя қилинадиган барча мавжуд ҳуқуқ ва эр - кинликларга эга бўлишининг дастлабки шарти ва гарови ҳисоб - ланади. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 3-моддасида ҳар бир инсон яшаш, эркинлик ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқига эга эканлиги белгилаб қўйилган. Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғри - сидаги Пактнинг 6-моддаси 1-бандида бунга кенг таъриф берилади: «Ҳар бир инсоннинг яшаш ҳуқуқи унинг ажралмас ҳуқуқидир. Бу ҳуқуқ қонун билан муҳофаза этилади. Ҳеч ким ўзбошимчалик билан инсонни яшаш ҳуқуқидан маҳрум қила олмайди». Янги Конституциямиз асосида ишлаб чиқилиб, 1994 йил 22 сентябрда қабул қилинган ва 1995 йил 1 апрелда кучга кирган Жи - ноят кодекси инсоннинг яшаш ҳуқуқини ҳимоялаш соҳасида ўзига хос ўрин тутиб, яшаш ҳуқуқини ҳимоя қилиш чораларидан иборат тизимни ташкил этади. Жиноят кодекси Махсус қисмидаги норма -

ларнинг 26% муайян даражада фуқаролар ҳаётига тажовуз қилган лик учун жиноий жавобгарликни назарда тутишини таъкидлаш бизнингча етарли. Жабрланувчининг у ёки бу биологик хусусиятла ри ва ижтимоий сифатларидан қатъи назар, фуқаролар ҳаёти жи ноят қонунлари билан муҳофазаланади. Чунончи, хоҳ гўдак, хоҳ қария, хоҳ жисмонан соғлом, хоҳ ногирон, хоҳ руҳий норасо бўл син, умуман, барчасининг ҳаётини муҳофазалашга қаратилган. Амалдаги Жиноят кодекси Махсус қисмининг 13 та моддасида ўлим жазоси қолдирилди, холос. Бу ҳолат эндигина мустақил бўл ган ва ўз хавфсизлигини таъминлашга ҳаракат қилаётган республи канинг эҳтиёжларига мос келар эди, албатта. Ўтган ўн йилдан ортиқроқ вақт мобайнида ўлим жазоси қўлла - нилиши мумкин бўлган жиноятлар таркиби 33 тадан 2 тагача қис - қартирилди, яъни фақат террорчилик ва оғирлаштирувчи ва зиятларда қасддан одам ўлдирганлик учунгина ўлим жазоси бери лиши кўзда тутилган эди. 2008 йил 1 январдан бу 2 та жиноят учун ўлим жазоси бекор қилинди ва унинг ўрнига умрбод ёки узоқ муддатли озодликдан маҳрум қилиш жазоси белгиланди. Ваҳоланки, яқин ўтмишда Ўзбекистонда ўлим жазоси нафақат бир қанча давлатга қарши ва ҳарбий жиноят лар, шахсга қарши ўта оғир жиноятлар учун, балки давлат ва жа моат мол-мулкини жуда кўп миқдорда талон-торож қилганлик, масъул мансабдор шахснинг пора олиши ёки жуда кўп миқдорда пора олиш, шунингдек, айрим бошқа жиноятлар учун ҳам назарда тутилган эди. Биринчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси нинг 1998 йил 29 августида бўлиб ўтган ўн иккинчи сессиясида ўлим

жазоси тайинланиши мумкин бўлган жиноятлар сони Ўзбе кистон Республикасининг Жиноят кодексида 8 тагача қисқартирил ди, яъни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан Жи ноят кодексига қўшимча ва ўзгартиришлар киритилиб, яна 5 та жи ноят (ЖКнинг 119-моддаси тўртинчи қисми, 152-моддаси, 158-мод данинг биринчи қисми, 160-модданинг биринчи қисми, 246-мод данинг биринчи қисми) санкциясидан ўлим жазоси чиқарилди. Иккинчи чақириқ Олий Мажлиснинг олтинчи сессиясида Пре - зидент И.А.Каримов томонидан қилинган «Адолат қонун устувор - лигида» номли маърузада жиноят қонунчилигимизга оид сиёсати - мизда жиноий жазоларни либераллаштириш истиқболлари белги лаб берилди. Шу сессияда 2001 йил 29 августда Олий Мажлис то монидан «Жиноий жазоларнинг либераллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодекслари ҳамда Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш ҳақида»ги Қонунга мувофиқ яна ўлим жазоси санкциясида белгиланган жиноятлар рўйхати 4 та - гача камайди. Жумладан, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси 118-моддаси тўртинчи қисми, 157-моддаси биринчи қисми, 242-моддаси биринчи қисми, 272-моддаси иккинчи қисми санкция - сидан ўлим жазоси олиб ташланди. Ва ниҳоят, иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 2003 йил 12 декабрида бўлиб ўтган ўн учинчи сес - сиясида Жиноят кодексидаги яна 2 та жиноят (ЖКнинг 151-модда си иккинчи қисми, 153-моддаси) санкциясидан ўлим жазоси чиқа рилди. Шу билан БМТ Бош ассамблеясининг 32 сессияси 1977 йил 9 декабрда қабул қилган 32  61-сон резолюция қўллаб-қувватланди,

десак хато бўлмайди. Бу резолюцияда жумладан шундай дейилади: «Ўлим жазоси тўғрисидаги масалада кўзланиши лозим бўлган асо сий мақсад мазкур жазони бекор қилиш мақсадга мувофиқлигидан келиб чиқиб, ўлим жазоси қўлланиши мумкин бўлган ҳуқуқбузар ликлар сонини мумкин қадар камайтиришдан иборат». Ўзбекистон мустақилликни қўлга киритганидан кейинги 12 йил ичида ўлим жазосини тайинлаш имконияти 15 баравардан кўпроқ камайди. Шундай қилиб, ҳозирга келиб Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексида жавобгарликни оғирлаштирадиган ҳолатларда қасддан одам ўлдириш (97-модда иккинчи қисми) ва терроризм (155- модда учинчи қисми) учун ўлим жазоси бекор қилинди ва унинг ўрнига умрбод ёки узоқ муддатли озодликдан маҳрум қилиш жазоси белгиланди. Умрбод ёки узоқ муддатли озодликдан маҳрум қилиш жазосини тайинлаш имконияти назарда ту тилган жиноятлар ҳозир Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодек сига биноан жазоланувчи қилмишлар умумий миқдорининг бир фоизига яқинини ташкил этади. Ваҳоланки, айрим илғор, демокра тик, иқтисодий ривожланган мамлакатлар (масалан, АҚШ, Тайланд ва б.) ҳали бу босқичга қадам қўйгани йўқ. Республикамизда ўлим жазосининг жиноий жазо тури сифати да жазо тизимидан чиқариб ташлаш хусусидаги Ўзбекистон Рес - публикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида ўлим жа - зосини бекор қилиш тўғрисида”ги Фармони шубҳасиз инсон ҳуқуқ - ларини таъминлаш ва мустаҳкамлаш борасидаги навбатдаги муҳим қадам бўлди.

2007 йил 15 июнда Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик па - латаси томонидан қабул қилиниб, 29 июнда Сенат томонидан маъ - қулланган “Ўлим жазоси бекор қилиниши муносабати билан Ўзбе - кистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунга мувофиқ, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал, Жиноят-ижроия кодексларига киритилган ўзгартиш ва қўшимчалар моҳият эътибо ри билан юқоридаги Фармоннинг амалий ифодаси сифатида гавда - ланади. Ушбу қонун ҳужжатларига киритилган ўзгартиш ва қўшимча - ларни диққат билан таҳлил қилар эканмиз, уларда инсонпарварлик ва адолат принципларининг сўзнинг кенг маъносида ўз аксини топ - ганлигини гувоҳи бўлишимиз мумкин. Жумладан, ушбу қонунга мувофиқ, ўлим жазоси ўрнига умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси жорий қилинди. Мазкур жазо тури ҳам фақатгина ЎзР ЖКнинг иккита моддаси (97-модда 2-қисм, 155-моддаси 3-қисм) га нисбатан қўлланилиши белгиланди. Бундан ташқари, умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси аёлга, ўн саккиз ёшга тўлмасдан жиноят содир этган шахсга ва ол - тмиш ёшдан ошган эркакга нисбатан тайинланиши мумкин эмасли ги тўғрисидаги норма мустаҳкамлаб қўйилди. Бу ўринда шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки, бугунги кунда Қувайтда умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси ҳомиладор аёлларга нисбатан, АҚШ, Хитой, Эрон ва шу каби бошқа бир қатор хорижий мамла катлар жиноят қонунчилигида эса умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазосидан ҳам оғирроқ ҳисобланган ўлим жазосини вояга етмаганларга нисбатан ҳам қўлланилиши белгиланган.

Кези келганда, ЖКнинг 58-моддасига киритилган қўшимчада инсонпарвалик ва адолат принципининг намоён бўлганлигини эътибордан соқит этмаслик керак. Яъни тамом бўлмаган жиноятлар учун умрбод озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо тайин - ланиши мумкин эмаслиги жазолашдан кўзланган мақсадга эришиш - нинг муҳим кафолати ҳисобланади. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-ижроия кодексига киритилган ўзгартиш ва қўшимчага мувофиқ, умрбод озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинган шахсга афв этиш тўғри - сида илтимоснома қилиш ҳуқуқининг берилганлиги, айниқса, диқ - қатга сазовордир. Ушбу ҳолатнинг эътиборли жиҳати шундаки, жазо тизимида умрбод озодликдан маҳрум қилиш жазоси мавжуд бўлган кўплаб хорижий мамлакатлар қонунчилигида афв этиш ҳуқуқининг мавжуд эмаслигидадир. Фикримиз сўнггида шуни алоҳида таъкидлашимиз керакки, Ўзбекистонда ўлим жазосига доир жиноят қонунчилиги сиёсати бу - тун жаҳонда кечаётган жараёнларга тўла мос бўлиб, Ўзбекистон Конституцияси моҳиятидан келиб чиқадиган инсонпарварлик та - мойилини ўзида тўла акс эттиради.

Похожие

Ўлим жазосини бекор қилиш – суд-ҳуқуқ ( Улим жазосини бекор килиш суд хукук ислохатлари натижаси

Ўлим ( Улим ) жазосининг бекор қилиниши – демократиянинг ўзига хослиги

Ўлим ( Улим ) жазоси бекор қилиниши инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳуқуқий ҳимоя қилишнинг муҳим босқичи

Ўлим жазосини бекор қилиш босқичлари

Суд-хукук ислохатлари даврида Узбекистон Республикаси жиноят конунини либераллаштириш тушунчаси максади ва асосий йуналишлари