Ислом фуқаролик ҳуқуқининг асослари - Юриспруденция - Рефераты

Ислом фуқаролик ҳуқуқининг асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Ислом фуқаролик ҳуқуқининг асослари Режа: 1. Ислом фуқаролик ҳуқуқи тушунчаси . 2. Фуқаролик ҳуқуқий муносабатлар тушунчаси, с убъектлари ва бъектлари. 3. Мулк ҳуқуқининг асосий нормалари. 4. Мажбурият ҳуқуқи тушунчаси ва турлари.

Шариат ҳуқуқини алоҳида соҳаларга бўлишни назарда тутмасада унда фуқаролик – хуқуқий муносабатлар, хусусан мулк ҳуқуқи, шартнома ва деликт хуқуқлар нисбатан ривожланди. Алоҳида эътиборга шариатда Араб ҳалифалигидаги «шахсий мақом ҳуқуқига» ажратилар эди. Ислом ҳуқуқига биноан, шахснинг ҳуқуқий ҳолати уни динни қабул қилиши билан белгиланган. Христиан ёки иудаизм динини қабул қилганлар қийин аҳволга солинганлар ва катта давлат солиқларини (жуз ъ я) тўлашга мажбур эдилар. Уларга нисбатан шариат нормалари фақатгина улар мусулмон киши билан битм тузганларида ёки жиноят содир этганларида қўлланилган. Ижтимоий муносабатларни ривожланиши қулларнинг ҳолатига таъсир қилди. Улар ҳуқуқ субъекти сифатида тан олинмас эдилар, лекин ўз хўжайинлари розилиги билан турли савдо операцияларини олиб боришлари ва мулк сотиб олишлари мумкин бўлган. Мусулмон қулларини озодликка чиқариш савобли амал ҳисобланган . Шунингдек, шариатга биноан шахснинг ҳуқуқий ҳолатидаги ўзига ҳос белгиларидан бири эркак ва аёлни нотенглиги ҳисобланган. Фуқаролик муомаласига лаёқат мулк ҳуқуқини қўлга киритишда зарур шарт-шароит сифатида қаралган. Тўлиқ муомалага лаёқат вояга етган ва ақлий, руҳий соғлом бўлган шахсларга берилган. Ҳар бир алоҳида ҳолатда вояга етганликни белгилаш ҳуқуқи бу масалани ўзининг қарашларига биноан ҳал қиладиган судьялар томонидан амалга оширилган. Ислом фуқаролик ҳуқуқи – муомалат мулк масалаларини, битимларнинг ҳар хил турлари ҳамда уларни таъминлашни, мажбуриятларни бажариш тартибини ва бошқа масалаларни тартибга солади ва ҳар қандай мол-мулкка олий эгалик ҳуқуқи Аллоҳга тегишли эканлигини тан олади. Ислом фуқаролик ҳуқуқида ҳуқуқий муносабатлари штирокчилари, уларнинг ҳуқуқий лаёқати ва муомала лаёқатига доир масалалар мукаммал ишлаб чиқилган. Фуқаролик ҳуқуқий муносабатлар иштирокчилари сифатида шахслар алоҳида ўрин тутган.

Ислом таълимотига кўра, барча имон келтирганлар “уммат” деган ягона сўз орқали ифодаланади. Исломда шахснинг ҳуқуқий лаёқат эгаси бўлиш вақти аниқ белгиланган. Ислом ҳуқуқшунослари Пайғамбар (с.а.в.)нинг “фарзанднинг ота олдидаги ҳақларидан бири ота фарзандининнг онасини тўғри танлашидир”, - деган сўзлари ваота-оналарнинг ҳали туғилмаган гўдаклари олдидаги вазифаларига оид кўрсатмаларидан келиб чиқиб, инсон бино бўлиши билан, ҳали туғилмасданоқ ҳуқуқий лаёқат эгаси бўлади, деган фикр билдирган. Ислом ҳуқуқида ҳуқуқий лаёқатни йўқотиш тартиби мустаҳкамлаб қўйилган. Унга кўра шахс қўйидаги ҳолатда ҳуқуқий лаёқатини йўқотиши мумкин: табиий ўлим топмаганида, бедарак бедарак йўқолганида. Шахснинг бедарак йўқолганлигининг сунний мазҳабларида – қози, шиа мазҳабларида имом ва ҳоким белгилайди. Ислом ҳуқуқига кўра, шахс балоғат ёшига етганидан сўнг муомала лаёқатига эга деб топилади. Бу эркакларда – соқол чиқиши ёки 15 ёш, аёлларда – ҳайз келиши ёки 9-10 ёшга тўғри келади (баъзи иссиқ ўлкаларда ушбу ёшларда қизлар балоғатга етади). Аббосийлар халифалиги давридан бошлаб қуллар ҳуқуқ субъектлари (зотлари) ҳисоблана бошланди. Қуллар хожасининг рухсати билан турли битимларни туза олганлар, ўзларига бўлажак қаллиқларини танлаш ҳуқуқига эга бўлганлар. Бундан ташқари қуллар мерос қолдириш ҳуқуқига ҳам эга бўлганлар. “Мулк” тушунчаси турли мазҳабларда ҳар ҳил талқин этилади. Баъзи фақихлар мулк қуйидаги ҳусусиятларга эга бўлиши шарт деганлар: қиймат, истеъмолга яроқлилик, хусусий бўла олиш. Ҳанафий уламоларнинг фикрича, у жамғарилиш ҳусусиятига ҳам эга бўлиши шарт. Шофеъий ва Ҳанбалий мазҳабининг тарафдорлари инсон меҳнати пул билан ўлчанадиган бўлса, уни ҳам мулк дейиш мумкинлигини таъкидлаган. Баъзилар араб тилида “шай” сўзи мулкни ифода этади дейишса, аксарият бошқа олимлар фақат “мол, амвол” деган сўзларгина мулкни англатади, чунки “шай” деб аталиши мумкин бўлган ҳар бир нарса ҳам мулк бўла олмайди, дейишган. Бизнингча

ҳам, бу фикр ҳақиқатга яқин. Шиа мазҳаби ҳуқуқшуносларининг фикрига кўра, мулк қуйидаги ҳусусиятларга эга бўлиши керак: ҳусусий мулк бўла олиш, айланма фойда предмети бўла олиш ҳамда инсонга фойда келтириш. Мулк ҳуқуқи: 1) объектив маънода моддий неъматларнинг муайян шахсларга мансублик (улар томонидан ўзлаштирилганлик) ҳолатини мустаҳкамловчи, тартибга солувчи ва қўриқловчи ҳуқуқий нормалар мажмуи; фуқаролик ҳуқуқининг асосий институтларидан бири; 2) субъектив маънода – муайян шахснинг ўзига қарашли мол-мулкка ўз хоҳиши билан ва ўз манфаатларини кўзлаб эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш, шунингдек ўзининг мулк ҳуқуқини, ким томонидан бўлмасин, ҳар қандай бузишни бартараф этишни талаб қилиш ҳуқуқи. Мулк ҳуқуқи ўз мазмунига кўра барча ашёвий ҳуқуқларнинг энг каттаси ҳисобланади: мулкдорга ўз мол-мулкига эгалик қилиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш билан боғлиқ барча ҳуқуқлар тегишли бўлади. Ислом ҳуқуқига кўра, хусусий мулк бўла олмайдиган нарсалар қуйидаги турларга бўлинади: 1. ҳаво, денгиз, саҳролар, (яъни умумга тегишли мулклар); 2. умму валад, яъни ўз ҳожасидан фарзанд кўрган чўри; 3. умум жамоат фойдаланадиган жойлар, яъни қуруқликдаги ва сувдаги қатнов ерлар, масжид, мадрасалар,мактаблар; 4. шариат ҳукмига кўра ҳаром қилинган, мусулмонларни диндан қайтарадиган, чалғитадиган нарсалар. Мусулмонларга тегишли мулкларнинг кўчар (манқул) ва кўчмас (ғайри манқул) турлари ажратилади. Кўчар мулкларга бир жойдан иккинчи жойга кўчиши осон бўлган ҳамда тортиш ва ўлчаш орқали аниқлаш мумкин бўлган мулклар киритилади. Ҳанафий мазҳаби фақиҳлари бир жойдан иккинчи жойга кўчириб бўлмайдиган, кўчириш билан ўз хусусиятини йўқотадиган нарсаларни кўчмас мулклар сирасига киритганлар. Ерга ишлов беришда ишлатиладиган

барча махсус нарса ҳам кўчмас мулклар ҳисобланади. Ислом ҳуқуқига кўра, кўчмас мулкнинг тўрттта тури мавжуд: мамлука - хусусий шахсларнинг қўлидаги мулк; амирия – давлат мулки (ўтмишда давлат ерлари бевосита маҳаллий ҳокимият назоратида бўлган; хизматчиларга – иқто сифатида, деҳқонларга – ижарага бериб турилган. Умум жамоат фойдаланадиган йўллар, кўчалар, муассасалар давлат назоратида бўлган. Матрука – ташландиқ ерлар, умум фойдаланадиган яйлов ва ўрмон майдонлари; Амвот – ўлик, қровсиз ерлар. Қуръон таълимотига кўра, бундай ерларни ишлов бериб, жонлантириш мақсадида хоҳловчиларга эваз (яъни ижара ҳақи) олмасдан фойдаланиш учун топширилган. Юқорида санаб ўтилган барча мулклар шартномавий муносабатлар мавзуи бўлиши мумкин. Мулкнинг асосий белгиси унинг фойда келтира олиш хусусиятидир. Шиалик ҳуқуқига кўра, инсон меҳнати ҳам мулк ҳамда бойлик манбаи бўлиши мумкин. Мулкдорлик ҳуқуқини олиш ёки йўқотиш масаласини қозилар ҳал этганлар. Исломга оид адабиётда аксарият ҳолларда фиқҳ илми фуқаровий- ҳуқуқий муносабатларни ўз ичига олиб, уч китобдан, яъни уқудот, ийқоот, аҳкомдан иборат деб кўрсатилади. 1. “Уқудот” – араб тилидаги “ақд” (“битим”) сўзининг кўплиги бўлиб, бу китобда турли шартномалар, улардан келиб чиқадиган мажбуриятлар ва шартномалар ижросини таъминловчи шартлар ҳақида батафсил маълумот берилган. 2. “Ийқоот” – “ийқо” деган арабча сўзнинг кўплиги бўлиб, луғавий маъноси бирон нарсанинг объектив равишда амалга ошишини билдиради. Кўзда тутилган маъноси эса бир томонинг талаби билан бўладиган бир томонлама битимдир. Ўзга шахсларнинг хоҳиш-иродаси бундай битимларнинг тузилишига таъсир этмайди.

3. “Аҳкомлар” – “ҳукм” сўзининг кўплиги бўлиб, унга мусулмонлар кундалик ҳаётида ҳамда жиноят, мерос, мажбуриятларида амал қилишлари лозим бўлган барча қонун ва қарорлар киради. “Уқудот” битим, шартнома деган мазмунни билдиради. Мажбуриятлар икки турга бўлинади: 1) лозим ақд; 2) жоиз ақд. Лозим ақд икки томоннинг розилигисиз ўзгармайдиган, бузиш мумкин бўлмаган мажбуриятдир. Жоиз ақд томонлардан ёлғиз бирининг ҳам розилиги билан ўзгартириш, бекор қилиш мумкин бўлган мажбуриятдир (мисол учун васият, вақф). Уқудот мажбуриятларига қўйидагилар киради: оила – никоҳ, савдо- сотиқ, қарз мажбуриятлари, орият ва вадиа, омонат, ижара, шериклик, музораба (икки шахс ўртасида муайян шартлар билан тузиладиган савдо битими), ваколат. Мажбуриятларнинг ижросини таъминлаш бўлимига: гаров, зимон (кафиллик) киради. Исломнинг мажбурият таълимотига кўра, инсоннинг Оллоҳ олдидаги мажбурияти энг асосий мажбурият ҳисобланади. Фуқаролик мажбуриятлари иккинчи ўринда туради. Ислом ҳуқуқига кўра, чекланмаган ва чекланган мажбуриятлар ажратилади. Чекланмаган мажбуриятларни, гарчи қонун билан белгиланмаган бўлсада, кишилар бажаришга мажбурдирлар. Мисол учун ҳалокатга учраётган шахсга ёрдам кўрсатиш, камбағалларга моддий ва маънавий жиҳатдан қўллаш. Чекланган мажбуриятларга қонунда кўрсатилган мажбуриятлар киради. Бу мажбуриятлар, ўз навбатида, иккига яъни ҳаққуллоҳ (яъни инсоннинг Оллоҳ олдидаги мажбуриятлари) ва ҳаққунносга (шахснинг фуқаролик битимларидан келиб чиқадиган ўзгалар олдидаги мажбуриятларига) бўлинади.

Мавзуга доир ҳуқуқий адабиётлар ва норматив - ҳуқуқий ҳужжатлар : 1. A.R.Raxmanov, A.R.Raxmanov. Islamskoye pravo. T.2003. “Yangi asr avlodi” 2. Sh.A.Juzjoniy. «Islom huquqshunosligi» T., 2002 3. 7. Bernard Dj.Vayss. Dux musulmanskogo prava. Usul al-fikx./ Per.s angl. – SPb.: «Izdatelstvo» «Dilya», 2008. – 320. 4. Xallof A. Usul-ul fiqh. 3-4. T.: „Adolat”, 1999 5. L.R. Syukiyaynen. «Musulmanskoye pravo». M., «Nauka» 1986 6. U. ibn Mas’ud. Muxtasar. T.: 1994 7. Xadis. 4-x tomax. T.1992-1996. 8. S.A.Isxakov. Islom fuqarolik huquqi asoslari. O‘quv qo‘llanmasi. – T.: O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2005.

Похожие

Фуқаролик ҳуқуқининг объектлари

Фуқаролар – фуқаролик ҳуқуқининг субъектлари сифатида

Ўзбекистон республикаси фуқаролик ҳуқуқининг манбалари

Фуқаролик ҳуқуқи тушунчаси, тамойиллари, тизими. Фуқаролик ҳуқуқининг манбалари. Фуқаролик ҳуқуқий муносабат

Ислом ҳуқуқининг асосий хусусиятлари, аҳамияти, манбалари, институтлари