Интеллектуал мулк муҳофазаси фанининг моҳияти, мақсади ва вазифалари - Юриспруденция - Рефераты

Интеллектуал мулк муҳофазаси фанининг моҳияти, мақсади ва вазифалари

Загружено в:

25.04.2023

Скачано:

0

Размер:

127 KB

Интеллектуал мулк муҳофазаси фанининг моҳияти, мақсади ва вазифалари Режа: 1. Интеллектуал мулкнинг асосий манбаи, материал базасининг яратилиши бўйича шарт-шароитлар 2. Ўзбекистоннинг интеллектуал мулк ривожланишида дунё ҳамжамияти билан ҳамкорлиги 3. Интеллектуал мулк муҳофазаси фанининг моҳияти, предмети ва мақсади

Таянч тушунча и иборалар: Интеллектуал мулк; устувор йўналишлар; Вена конвенцияси; ДИТД. 1. Интеллектуал мулкнинг асосий манбаи, материал базасининг яратилиши бўйича шарт-шароитлар Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилашда фуқаролик жамиятига ўтиш, барча соҳаларда қонун устуворлигини таъминлаш билан, мамлакатни модернизацияси ва ислоҳ этишда Президентимиз томонидан белгиланган устувор йўналишларда иқтисодиётни ислоҳ қилиш бўйича қабул қилинаётган чоралар иқтисодиёт соҳаларини ривожлантиришнинг муҳим мақсадли дастурларининг амалга оширилиши, тадбиркорлик ва инвестиция муҳитига ижобий таъсир этиб, барча соҳаларда таркибий ўзгаришларнинг давом эттирилиши, мамлакатимизда интеллектуал мулк соҳибларининг кўпайишига олиб келияпти. Хозирги замон иқтисодиётининг жадал суръатларда ривожланиши учун беш «И», яъни: инвестиция, инновация, инфратузилма, институт ва интеллектнинг қўлланилиши ҳозирги вақт талаби бўлиб келмоқда. Маълумки, инвестиция (лотинча, қуймок) кенг маънода келгусида купайтиришни мақсад қилиб капитал қуйишдан (кўчириладиган ва кўчмас мулк, турли молиявий воситалар, номоддий активлар ва х.к.) иборат бўлса, инновация янгиликни, амалиётга киритиш, яъни жамият талабидан келиб чиқган ва иқтисодий мазмунга эга бўлиш мақсадидаги ғоя, изланиш, нафақат ихтирони яратиш, балки амалиётни самарадорлигини оширишучун барча янгиликларнинг киритилиши ҳисобланади. Бунга янги маҳсулот, янги технология, жараён ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш фирмаси; янги бозор, молиявий инструментлар ва структуравий ташкил топишга мос ижтимоий- иқтисодий вазифаларни, янги бошқарув жараёни ва ечими, энг аввал, инсон маънавий соҳасидаги янгиликларни яратиш ва тадбиқ этиш тушунилади.

Албатта, буларнинг ҳар кандай соҳада тадбиқини амалга оширишда инфратузилма (лотинча, қуйи тузилма, тузилиши) моддий ишлаб чиқариш соҳасининг барқарорлиги ва жамият хаёт фаолияти шароитини таъминлаш учун шу сохадаги иншоот, бино, хизматлар системаси ва х.. к беришга бўлиши лозим. Инфратузилманинг ишлаб чиқариш (йўллар, каналлар, омбор, портлар ва алока системаси ва х.к) ва ижтимоий (мактаб, касалхона, театр, стадионлар ва х.к) ёки уларнинг хўжалик комплекс соҳалари (транспорт, алоқа, таълим, соғлиқни сақлаш ва х.к) бирлигида кўриш мумкин. Инвестиция, инновация, инфратузилма мавжуд институтлар билан ўзаро боғлиқликда бўлади. Чунки, институт (лотинча, инстетум) икки хил маънони билдиради. Биринчидан, низом, қоидалар ёки уларнинг тўпланиши; иккинчидан, маҳкама, муассасаларни билдиради. Яъни, улар иқтисодий, маънавий, ҳуқуқий, ижтимоий ва бошка соҳаларга бўлинади. Ижтимоий институтларга давлат, оила, гуруҳлар ва х.к киради. Шу ўринда маданият хам ижтимоий институт сифатида муҳим аҳамиятга эгалигини таъкидлаш лозим. Навбатдаги «И» да, инсон интеллекти, интеллектуал салохияти, фаолияти инобатга олинган. Агар биз инсоннинг ақл–идрокини, тафаккурини, билимини ва илмини, заковатини, қобилиятини ва х.к. унинг интеллекти, шулар ёрдамида, ижод этиш, маҳсулот яратиш (интеллектуал мулк) унинг интеллектуал фаолиятини кўрсатади. Келтирилган «И» ларниг ҳар бири ўз ўрни, моҳияти билан ҳар қандай соҳани ривожлантиришда улкан салоҳиятга эга. Аммо, соҳаларнинг ривожланишида (шу қаторда таълим, кадрлар тайёрлашда) уларнинг ҳар бирининг таъсири маълум даража касб этса, уларнинг бир бутун бирликдаги таъсирининг таҳлили соҳа ривожланиш юритувчи кучини янги-янги омилларини имкониятларини келтириб чикаради. Мақсадга мувофиқ, интеллектнинг бошқа «И» лардан фарқи шундаки, у хам «И» ларга хам истеъмолчи хам барчасини яратувчиси ҳисобланади. Шундан келиб чикқан ҳолда, интеллектнинг ёки интелегенцияни тайёрлашда яъни, сервис соҳасида

ўқимишли, ўйловли, юқори малакали кадрларни тайёрлашда «И» ларнинг таъсири ва салоҳиятини кўриб чиқиш долзарб масала ҳисобланади. Мустақиллик йилларининг охирги ўн йилида, ушбу «И» ларнинг хизматлар, хизмат кўрсатиш, сервис ва айниқса, туризм соҳаларига таъсирини оширишда ҳукуматимиз турли салоҳиятли чора-тадбирларни амалга ошириб келмокда. Бунга: Кадрлар тайёрлаш миллий дастури, Таълим конуни ва «Ўзбекистон Республикаси 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантириш чора-тадбирлари тўгрисида» ги, Самарканд иқтисодиёт ва сервис институтини ташкил этиш каби институциавий қарорлар мисол бўлади. Ушбу умумий ва алоҳида соҳалар бўйича (Узбектуризм, хизмат кўрсатиш, маиший хизмат ва х.к.) қабул этилган барча чора-тадбирлар билан давлатимиз бош инвестор сифатида соҳа инфратузилмаси ва институтининг ислоҳотчиси бўлиб келмоқда. Бунинг натижасида давлат таълим стандартлари, ўқув режалари, ўқув дастурлари, моддий – техникавий базаси, амалиёт базаси ўқув–услубий таъминотини ва х.к. бажарилди. Шу билан бирга соха амалиётида инфратузилма, институтлар ривожлантириб борилмокда. Масалан, Самарқанднинг 2750 йиллик муносабати билан фақатгина Самарқанд шаҳар йўллар инфратузилмасига 40 млрд сўм, туристик иншоотлар учун хам 40 млрд сўм инвестициянинг давлат томонидан ажратилиб, қўлланилгани фикримизнинг тасдиғи ҳисобланади. Сервис соҳаси кадрлар тайёрлашдаги инвестиция, инфратузилма, институтлар кўлами маъқул даражада бўлсада, аммо инновация, интеллектуал таъминланганлик нисбатан паст даражада. Шунинг учун ҳозирги вақтдаги энг замонавий янгиликларни, ихтироларни амалиётга тадбиқ этиш, ўқув-услубий, илмий-тадқиқот жараёнига таниқли интеллект соҳиблари, уларнинг инновацион ишларига жалб этилса, тайёрланаётган интеллект кадрлар сифати оширилса, сохада киритилган инвестицияларнинг, яратилган ва қўлланилаётган инфратузилма ва институтларнинг самараси янада ошар эди. Масалан, инновацияда, замонавий илғор технологиялардан –

нанотехнологияни амалиётда, синергетикани назария, ҳамда амалиётда, ГАЛС – технологиясини инфратузилмада ва х.к. қўлланилиши кадрларни ҳозирги вақт талаби бўйича тайёрлашни таъминлайди, пировардда иқтисодиётимизни кескин равишда ривожлантиради. Умуман олганда, беш «И» ни ташкил этувчи инвестиция, инновация, инфратузилма, институт ва интеллект ўзаро беш юлдуз қирралари каби боғлиқликда ва доимо ўзгариб, янгиланиб туриши талаб этилади. Маълумки, ҳар қандай мамлакатнинг ривожланганлик даражаси, ундаги интеллектуал мулкнинг ривожланганлик даражасига боғлиқ. Шунинг учун, барча мамлакатлар ўз интеллектуал мулкларини ривожлантириш борасида, айниқса унинг давлатда ва бутун дунёда ҳимояланишига катта эътибор берадилар. Агар биз инсоннинг ақлини, тафаккурини, билимини ва илмини, заковатини, қобилиятини ва ҳ.к. унинг интеллекти десак, унда ана шулар ёрдамида яратилган, ижод этган маҳсулот ёки мулк унинг интеллектуал мулки деб юритилади. Интеллектуал мулкнинг асосий манбаи бўлиб инсоннинг илмий- тадқиқот фаолияти, инсон яшаб турган жамиятнинг бу фаолиятга, айниқса, билимига, илмига, умуман фанга техникавий ривожланишга бўлган муносабати ва мамлакатнинг илмий ва технологик салоҳияти ҳисобланади. Ҳозирги вақтда интеллектуал мулкнинг яратилиши ва ҳуқуқий муҳофазаси бўйича ишларининг ташкиллаштириш дунё мамлакатларида давлат миқёсида – муҳим давлат ишлари сифатида олиб борилади. Чунки, ҳар қандай мамлакатнинг ривожланиш даражаси, ундаги интеллектуал мулк бўйича ишлар қандай даражада олиб борилишига, унинг янги техника- технологиялар яратилишига, жамият ва табиат қонунларини ўрганиб, ҳаётга тадбиқ этганлигига боғлиқдир. Шунинг учун ҳам, ер юзидаги минглаб илмий муассаса ва корхоналарида, мунтазам равишда миллионлаб илмий тадқиқот натижалари олиниб, таҳлил этилиб инсон ҳаёти – амалиётига тадбиқ этиб – башарият цивилизациясининг ривожланишига ҳисса қўшиб келмоқда.

Бугунги кунда Ўзбекистон ҳам ўзининг ривожланган интеллектуал мулк материал базаси кенг илмий фонди, илмий ишлари дунё миқёсида тан олинган юқори малакавий илмий кадрлари билан Марказий Осиёдаги катта салоҳиятга эга бўлган илмий марказ ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси илмийизланиш комплексини жами соҳалар профили бўйича 363 академик, олий таълим ташкилотлари ташкил топган. Бунда 102 – илмий-изланиш институти; 55 – олий ўқув юрлари илмийизланиш бўлимлари; 65 – лойиҳа-конструкторлик ташкилотлари; 32 – илмий ишлаб чиқариш бирлашмалари ва экспериментал корхоналар; 30 – ахборотҳисоб марказлари мавжуд. 2. Ўзбекистоннинг интеллектуал мулк ривожланишида дунё ҳамжамияти билан ҳамкорлиги Ўзбекистон Республикаси ўзининг интеллектуал мулк ривожланишини Дуне ҳамжамияти билан қадамма-қадам ҳамкорликда, ўзаро келишувда олиб бормоқда Ҳозирда Ўзбекистон Республикаси бутунжахон Интеллектуал мулк ташкилотини (БИМТ) қўйдаги хужжатларини имзоланган ва кушилган: 1. Бутунжахон интеллектуал мулк ташкилоти ташкил этувчи конвенция. 1967 йил 14 июль Стольгомда кулкуйилган ва 1979 йил2 октябрь узгартириш киритилган. Ўзбекистон Республикасида 1991 йил 25 декабрьда кучга кирган. БИМТни ассосий фаолияти: янги халкаро битимларни ва миллий конунчиликни бирлаштириш лойхаларни ишлаб чикиш; интеллектуал мулк объектларни халкаро руйхатдан утказишни таъминлаш; техник, илмий ва бошка маълумотларни йигиш ва таркатиш 2. Саноат мулкини мухофаза килиш буйича Париж конвенцияси. 1883 йил 20 мартда кабул килинган (1900 й14 дек Брюсельда, 1911 йил 2 июнь Вашингтонда 1925 йил 6 ноябрь Гаагада, 1934 йил 2 июнь Лондонда, 1958 йил 31 октябрь Лиссабонда, 1967 йил 14 июль Стокгольмда кайта

курилган ва 1979 й 2 ноябрь узгартирилган). Ўзбекистон Республикасида 1991 йил 25 декабрьда кучга кирган. 3. Адабиет ва бадий асарларни мухофазаси буйича Берн конвенцияси. 1971 й 24 июль кабул килинган ва 1979 й 28 сентябрь узгартирилган. Ўзбекистон Республикасида 2005 йил 19 апрельда кучга кирган. 4. Патент хукуки буймча шартнома. Дипломатик конференция томонидан 2000 й 1 июнь кабул килинган. Ўз Рес-да 2006 й 19 июльда кучга кирган. 5. Товар белгилари конунлари хакида шартнома. 1994 й 27 октябрь Женевада кул куйилган. Ўзбекистон Рес. 1998 йил 4 сентябрьда кучга кирган. 6. Янги усимлик навларини мухофаза килиш буйича халкаро конвенция. 2 декабрь 1961 йилда кабул килинган. 1972 йил 10 ноябоь, 1978 йил 23 октябрь ва 1991 йил 19 мартда Женевада кайта курилган. Ўз Р 2004 й 14 ноябрьда кучга кирган 7. Белгиларни халкаро руйхатдан утказиш хакида Мадрид битими 1891 й 14 апрел (1900 14 декабрьда Брюсельда, 1911 й 2 июнь Вашингтонда, 1925 й 6 ноябрьда Гаагада, 1934 й 2 июнь Лондонда, 1957 й 15 июнь Ниццеда ва 1967 й 14 июль Стокгольмда кайтадан курилган). Ўз Р 2008 й 1 январьдан кучга кирган. 8. Патент кооперацияси буйича шартнома. 1970 й 19 июньда кул куйилган, 1979 й 2 октябрьда кайтадан курилган, 1984 й 3 февральда ва 2001 й 3 октябрьда узгартиришлар киритилган Ўз Р 1991 й 25 декабрьда кучга кирган 9. Белгилари руйхатдан утказ учун товар ва хизматларни халкаро класификаторни таъсис этиш буйича Ницца битими. 1957 й 15 июньда кул куйилган. 1967 й 14 июльда Стокгольмда, 1977 й 13 майда ва 1978 й 28 сентябрьда Женевада кайтадан курилган. Ўз Р 2002 й 12 январьдан кучга кирган.

10. Халкаро патент классификацияси буйича Страсбург битими. 1971 й 24 мартда кул куйилган. 1978 й 28 сентябрьда узгартирилган. Ўз Р 2002 й 12 октябрьда кучга кирган. 11. Саноат намуналари халкаро классификатори таъсис этиш буйича Локарн битими. 1968 й 8 октябрьда кул куйилган. 1978 й 28 сентябрьда узгартирилган. Ўз Р 2006 й 19 июльда кучга кирган. Юкорида айтиб утилган халкаро конвенциялар, битимлар ва шартномалар давларлар аро интелектуал мулк мухофазасини шакиллантириб тартибга солади Булардан ташкари бутунжахон Интеллектуал мулк ташкилотини (БИМТ) стандарти мавжут. Хозирги пайта 54 стандар мавжут. Ўзбекистон ҳозирги вақтда дунёҳамжамиятида интеллектуал мулк муҳофазаси бўйича нуфузли бўлган Париж конвенциясининг иштирокчиси ҳисобланади. Мақсадга мувофиқ Париж конвенциясининг ташкил этилиш моҳиятини тарихини кўриб чиқамиз. Париж конвенцияси деб аталувчи халқаро шартнома, асосий мақсади – қатнашувчи давлатлар конвенциясига оид мулклар, ихтиролар муҳофазасини патентлаштиришни чегарадан ташқарида ҳам кенгайтиришдан иборатдир. Бу конвенцияда товар белгилари, саноат намуналари, ихтиролар муҳофаза ҳуқуқини назорат қилиши халқаро битимда кўрсатилди. Конвенциянинг асосий мақсади – ихтирларга, саноат намуналарига, бир давлатдан иккинчи давлатга корхона, фуқаролар, фирмалар томонидан маҳсулот белгиларини қайд қилинишида кўпгина имтёзларни яратишдан иборат. Инсоният тарихида Париж конвенцияси қарори қабул қилишдан олдин халқаро конференциясига ихтирога бериладиган муҳофаза ҳуқуқи ҳақидаги ҳар хил саволлар устида узоқ муҳокама бўлиб ўтди. Биринчи бор конвенциянинг проекти махсус комиссияда 1880 йилда Франция пойтахти Париж шаҳрида Париж конференциясида муҳокама қилинди. Ундан сўнг конференция 1883 йил бўлиб, унда 11 давлат томонидан имзоланди. Келгуси конфенциялар Брюсселда (1900 й.), Вашингтонда (1911 й.), Гаагада (1925 й.), Лондонда (1934 й.), Лиссабонда (1958 й.), Стокгольмда (1967 й.) кўриб

чиқилиб ва тўлдирилиб борилди. Париж конвенциясининг саноат мулки муҳофазасида 100 дан ортиқ давлат қатнашаяпти. Ҳар хил мамлакатлар учун, яъни Париж конфенциясининг қатнашчилари ҳар хил тахрирда қандай мамлакат тасдиқланса, ўш ерда ҳаракат қилади. Ўзбекистон собиқ Совет Иттифоқи таркибида 1965 йилдан Париж конфенциясининг ҳамма тахририга қўшилди. Худди шундай Стокголм матнини конфенциясини ҳам тасдиқлади. Париж конфенциясининг таркиби ҳақида гапирадиган бўлсак, шуни инобатга олиш керакки, у халқаро патент беришни бошқа мамлакатга – конфенция иштирокчисига таъсир қилишини кўзда тутмаган. Ҳоҳлаган мамлакат – иштирокчиси – ихтиродан мукофот тўловисиз, патентланмаган бўлса, эркин фойдаланиши мумкин. Худи шундай конфенция халқаро саноат намуналарини ва маҳсулот белгиларини яратиш вазифасига кирмайди. Шундай қилиб, бу битимнинг мақсади, ҳар хил давлатларнинг ижтимоий-иқтисодий, ҳаётчан, замонавий талабларга, ихтиролар қонун томонидан унификация қилинмаган, чет элликлар ихтирларини патентлашда яхши шароит яратишдан иборат. Конвенциянинг асосий низоми бу биринчидан, миллий режим қонуни, иккинчидан конвенциянинг устунлик қонуни, учинчидан, патент билан тақдимланган, фақат ҳуқуқ билан боғлиқликлардан суистеъмол қилишни олдини олишга йўналтирилган қонун ҳисобланади. Париж конфенциясининг асосий принципларидан бири бу миллий режим ҳисобланади. Париж конвенцияси (2 моддаси) келажакда шу давлат қонунида фуқаролар ёки фирмаларга муҳофаза қандай берилган ёки бериладиган бўлса, бошқа давлат фуқаролари ёки фирмалари ҳам худди шундай муҳофаза билан таъминланади. Конвенция бошқа миллий режимни ҳисоблаб, ишини бажаради. Муҳофаза Париж иттифоқига кирмайдиган фуқароларга, агар улар шу иттифоқни таркибига кирадиган давлатда яшашса ёки ўша ерда корхонаси бўлса ҳам ташкил этилади.

Конвенция талабига мувофиқ патентга талаб берилади, бошқа мамлакатнинг қонун мажмуасидан келиб чиққан ҳолда бериш керак. Бу чет элдаги ихтироларни патентлаштиришда – Париж иттифоқининг қатнашчиларида ҳар хил патент қонунлари ҳаракат қилади. Конвенция қонунининг асосий қонунларидан бири Конвенцион устунлик ҳуқуқи ҳисобланади. Бу ҳуқуқ шуни билдирадики, конвенция иштирокчии бошқа мамлакатга берилган талабнома, йил давомида ҳамма мамлакатларда устунликка эга бўлади. Даъво қилувчи бошқа мамлакатлардан 12 ой мобайнида биринчи талабномани расмийлаштирилгани асосида муҳофазани илтимос қилиб олиши мумкин: бу учун талабноманинг шарти шундан иборатки, бу талаб биринчи талабнома берилган кунда қилинган. Бошқача айтганда, бу талабнома бошқа талабномаларга нисбатан устунликка эга, қайсиким шу муддатда иккинчи шахс томонидан худди шу ихтиро эслатилиб ўтилади. Бундан ташқари, бу талабномалар биринчи талабномага асосан, шу вақт мобайнида ҳаракатлар ноқонуний кучга эга бўиши мумкин эмас, масалан, учинчи шахс ҳуқуқи шу ихтиродан фойдаланиши ёки нашр қилиниши берилмайди. Конвенция устунлиги ҳуқуқи кўпинча амалиётда фойдаланилади. Конвенция устунлиги қонуни қуйидаги тушунтирилади: ким биринчи ихтирога талабномани берса, ўша патентни олади. Чет элда ихтиро янгилик патентлаган бўлса, бу бошқа мамлакатда «янги» ҳисобланмайди ва у бошқалар томонидан патентланмайди. Бир вақтда бир мамлакат ихтирони патентлаштириши - жуда мураккаб жараён. Конвенция устунлигининг қоидасига асосан мамлакат иштирокчиларининг ишини енгиллаштиради. Бу қонуннинг чет элда ихтироларни патентлаштириш яна бир устунликка эга. Чет элда ихтироларни патентлаштириши жуда кўп ҳаражатларга эга. Ихтирога эга бўлиш муддати конвенция бўйича бир йил, яъни 10-11 ойдан сўнг ўзининг мамлакатидан бошқа мамлакатга талаб қилинмайди. Бу вақтда талабгор чет элда патентлаштиришнинг иқтисодий

томонини аниқлаши мумкин, яъни бу патентни олиш унинг ҳаражатларини қоплайдими ёки йўқми деган саволни ечиши мумкин. Бундан ташқари, бу вақт ичида чет элда талабномани расмийлаштириш учун материалларни яхшилаб тайёрлаш мумкин. Кўпинча конвенционли устунлик биринчи навбатда шундай мамлакатларнинг корхона ва команияларида қўлланиладики, қайсиким чет элда ўзларининг ихтироларини фаол патентлаштиришлари мумкин. Умумий бундай талаблар ҳамма мамлакатларда, Париж иттифоқининг иштирокчилари, ҳар йили тахминан 350 минг киши беради. Худди конвенциянинг бошқа қонунларидек, конвенцион устунлик ҳақидаги қонун ўзаро икки томонлама тузилади. Бу эса шуни билдирадики, Ўзбекистонга бошқа чет эл талабгорлари – конвенция иштирокчилари томонидан устунликка имтиёзлар берилади. Париж конвенцияси патент эгаларининг ҳуқуқлари билан боғлиқ ҳуқуқлардан суистеъмол қиладиганларга ҳам қарши курашади. Патент эгаси бирон мамлакатда ихтирога патент олиши мумкин, ихтиродан фойдаланмасдан ва махсус ҳуқуқга эга бўлиб, бошқаларга ихтиродан фойдаланишга йўл қўймайди. Бундай ҳолатларда конвенция мажбурий лицензия берилиши мумкин, яъни бошқа шахсга ихтиродан фойдаланишга рухсат берилади. Агар лицензия суистеъмолликка қарши фойда бермаса, патент олиш ҳуқуқидан маҳкум этилиши мумкин. Париж конвенцияси мамлакат иштирокчиларининг мулкини ва ихтиронинг муҳофазасининг кўргазмасини ҳам ташкил этди. Саноат мулкининг объектларига саноат намуналари ҳам киради. Конвенция саноат намуналарининг расм ва модел шаклларини ҳамма мамлакатларда қўриқлайди. Париж конвенцияси ташқи савдода катта рол ўйнайдиган товар белгиларининг рўйхати билан боғлиқ саволларни ҳам тартибга солиб туради. Товар белгилари ва саноат намуналарининг устунлигининг белгиланган муддати 6 ой. Конвенцияда қуйдиагиларга (регистрация) қайд қилиш рақами

белгиланмайди: давлат герби, корхоналарнинг, ташкилотларнинг эмблемалари бор. Патент кооперациясининг битими Париж конвенциясининг ихтироларини патентлаштиришни ривожлантириш шартларида жуда катта масштабли чет элларда патентлаштиришни ўтказишда кўпгина камчиликлар юзага келди. Бутун бир мамлакатнинг ярмидан кўп қисмида патентлашган ихтиролар яна патентлашди фақат бошқа мамлакатларда шу масалада халқаро ҳамкорликни кучайтириш эҳтиёжи пайдо бўлди. 1970 йилда қилинган катта ҳар томонлама битим Вашингтонда тузилди. Катта капиталистик давлатлардан – Буюк Британия, АҚШ, Франция, Япония, собиқ Совет иттифоқи Патент кооперация битимининг тасдиқлари ва у 1978 йил 1 июндан Собиқ СССР да кучга кирди. Битимда 32 та давлат қатнашди. Битимда талабгор ихтиро муҳофазасини бир неча мамлакатга берса, шундай пайтда «Халқаро талабнома» миллий патент қайдномасига берилади ва кўриб чиқилади. Шулардан бири Давлат ихтиро ташкилоти ҳисобланади. Бу ташкилот аввал талабнома қайси мамлакатга берилаётган бўлса, ўша ернинг миллий патент қайдномасини текшириб, сўнгра ҳужжатлаштиради. Изланишнинг (текширишнинг) натижасида экспертиза қилинган ҳужжатларни тўплашади. Кейин изланганлиги ҳақида талабларга ҳисоботи ва нусхаси юборилади. Кейин миллий талабнома ҳисоботи талабгар қайси мамлакатда муҳофаза олмоқчи бўлса, ўша жойларга юборилади. Бу ерда қуйидагиларга эътибор бериш лозим: миллий талабнома биринчи берилган муддатдан бошлаб 12 ойнинг охирида берилади. 20 ой мобайнида патентлаштиришни миллий талабнома мамлакатларда кўриб чиқилади ваш у вақт мобайнида миллий изланиш ҳақида ҳисобот тайёр бўлиши керак. Миллий талабнома БИМТ да 18 ойдан сўнг нашр қилинади. патент қайдномаларини кўриб чиқиш системасининг афзаллиги шундаки, патентлаштирмоқчи бўлган мамлакатлар такроран экспертиза қилинмайди. Талабгар учун афзаллик шундан иборатки, у фақат битта миллий талабни бир тилда бериши мумкин.

Патент кооперацияси битимининг қабул қилиниши, чет мамлакатлардаги патентлаштиришга кетадиган ҳаражатларнинг камайишига, тез ҳал бўлишига олиб келди. Рационал шартнома. Ягона патентларни бериш ва ихтиро ҳақидаги қонунларнинг унификация қилиниши, олдинда кўга тутилишида алоҳида регионал шартномаси мавжуд. 1962 йилда саноат мулки, ихтиро муҳофазасининг ягона тартиби, товар белгиларининг қайдномаси Франциянинг аввалги колониясида бўлган Африка мамлакатлари Афро – Мальгашск қайдномаси ҳақида битим тузилди. 1977 йилда эса битим Африка ташкилотларининг интеллектуал мвлки (ОАНИ) ҳақида шартнома билан ўзгартирилди, бу шартномада 12 Африка давлатлари қатнашди. 1976 йил бошқа Африка давлатлари (Буюк Британиядаги колониялар) Африканинг саноат мулки инглиз тилида гапирувчи битим тузилди (ЕСАРИПО). 1973 йилда Мюнхен конференциясида 21 европа давлатлари қатнашуви асосида «Европа патентларини бериш Конвенцияси» имзоланди. Конвенция «Европа патенти» номли Европа патенти қайдномаси асосида қонунларни бир шаклга келтириш мақсадида тузилди. Талабларга бир хил патент шартномаларини ва шаклларини қўйди. Ҳар бир мамлакатда 1973 йил конвенция иштирокчиси – берилган патент худди миллий патентдек, яъни патент ғояси миллий қонунчилик асосида фаолият кўрсатди. 1975 йилда Общего рынка ЕЭС мамлакатлари томонидан Люксембургли конвенцияда «Общего рынка» учун европа патенти ҳақида битим имзоланди. Бу ерда Европа патентига эга бўлган мамлакат ЕЭСда ягона патент фаолият юритади, яъни патент эгаси конвенцияда кўрилган қонун бўйича фаолият юритади. Аҳдлашган давлатларнинг ҳаммаси учун Мюнхенда Европа патент қайдномаси, Люксембург конвенциясида патент ҳуқуқининг бирлиги яратилди. ЕЭС мамлакатлари учун бериладиган патентлар «уюшма патенти» деб номланди. ЕЭС мамлакатларини миллий европа патент органи ва Европа патенти системаси патент сиёсатини ўтказилишини таъминламоғи лозим, ҳаммадан ҳам давлат монополистик бирлашмага қулай бўлиши керак.

Товар белгилари ҳақида шартнома. Чет элда товар белгиларининг қайдномаси миллий қонунчилиги асосида, халқаро битимлар асосида белгиланади. Бир нечта Париж конвенция иштирокчилари – мамлакатлар 1891 йилда Мадрид конвенциясида халқаро товар белгилари қайдномасини имзолади. Женевадаги халқаро бюрога товар белгиси талабномаси берилади, кейин бу талабнома иштирокчи мамлакатлар бюросининг идорасига юборилади. Миллий идора қайд қилинишига рози бўлмаслиги мумкин. Агар розилик берилса халқаро қайдномада ҳамма мамлакат иштирокчилари товар белгисини муҳофаза билан таъминлайди. Мадрид конвенциясида 25 мамлакат иштирок этади. 1973 йил 12 июнда кўпроқ қатнашувчиларни таъминлаш мақсадида Венада товар белгиси учун янги шартнома товар белгиси қайдномаси ҳақида битим тузилди (ТРТ). Собиқ СССР бу шартномада қатнашмади. Интеллектуал мулкнинг халқаро ташкилоти (ВОИС). Саноат мулки муҳофазасининг халқаро бирлашмасидан ташқари Париж конвенцияси иштирокчилари ва бошқа конвенция иштирокчилари (Патент кооперацияси ҳақида битим, товар белгилари қайдномаси (халқаро Мадрид конвенцияси ва бошқалар) учун муносиб бирлашган давлатлар тузилди. Бу бирлашмани бир системага тушишини, ҳар хил саноат мулки муҳофазаси ҳақидаги саволларни, шу жумладан, конвенцияни қайта кўриб чиқишни ВОИС бажариши керак. 1967 йилда ВОИС ҳақида конвенция Стокгольм конференциясида тасдиқланган эди. Халқаро тузилмада 105 давлатлар (1 январ 1984 йил), шу жумладан, собиқ СССР, Белоруссия, Украиналар ҳам бор эди. ВОИСнинг бош аъзоларига Генерал ассамблеяси, координация комитет ива Халқаро бюро ва охирги, халқаро аъзоларининг доимий котиблари генерал директор ҳисобланади. Юқорида кўрсатилганидек, ВОИСда махсус бирлашмалар фаолият кўрсатади. Собиқ СССР:

- 1965 йил – Париж бирлашмаси; - 1976 йил – Товар белгиларини Мадрид бирлашмасининг халқаро қайдномаси; - 1976 йил – Страсбург бирлашмасининг халқаро кашфиётлар классификацияси; - 1971 йил – Ницк бирлашмасининг халқаро товар белгиларининг қайдномаси учун товар ва хизматларнинг классификацияси; - 1972 йил – Локарно бирлашмасининг халқаро саноат намуналари классификациясининг аъзоси бўлиб кирди. - 1980 йил – СССР – РСТ, ТРТ битим аъзолари тасдиқланди. Будапешт Патент муолажаси мақсадида микроорганизмларни сақлаш учун топшириқ халқаро тан олинди. Будапешт битимини 1978 йил илмий изланишлар халқаро Женева битими қайдномаси имзоланди. Совет бирлашмаси ВОИСда ўтказиладиган саноат мулки соҳасида техник ҳуқуқий ёрдам бериш, ихтиро классификациясини такомиллаштириш, ихтирок ахборотлари соҳасида халқаро ҳамкорликни яхшилаш борасидаги тадбирларда фаол иштирок этди. Ўзбекистон ўзининг фан ва технологиялари ривожланишини дунё ҳамжамияти билан қадамма-қадам ҳамкорликда, ўзаро келишувида олиб бормоқда. Ҳозирда, Ўзбекистон Рио Декларациясига, БМТнинг иқлим ўзгариши, биологик турли хиллик, саҳроланишга қарши конвенциясига, озон қатламини ҳимоялаш Вена конвенциясига, хавфли чиқиндиларнинг ташилиши ва чиқарилишини назорат қилиш Базен конвенциясига қўшилиб ратификация қилган. Бундан ташқари, яна 12 дан кўп атроф-муҳитни сақлаш бўйича халқаро битимлар ва ҳамкорлик шартномаларига қўшилган. Масалан: ―Ўзбекистон Республикасининг 1968 йил 8 октябрда Локарнода имзолаган Саноат намуналарининг халқаро тансифини таъсис этиш тўғрисидаги Локарно битимига қўшилиши ҳақида‖ги, 1972 йили собиқ Совет иттифоқи таркиби ва ―Ўзбекистон Республикасининг 2006 йил 1 июлда Женевада

Дипломатик конференция томонидан қабул қилинган Патент ҳуқуқи тўғрисидаги Шартномага қўшилиши ҳақида‖ги қонунлари чиқарилди. Ўзбекистон ҳукумати фаоллигида Орол денгизи ва Орол денгизи бассейнида экологик муҳитни яхшилаш учун концепция ишлаб чиқилди ва бу концепция 1994 йили Марказий Осиё давлатлари томонидан қабул қилинди ва бу ҳақда Халқаро конференция (1995 йил сентябр Нукусда) ўтказилди ва Нукус Деклорацияси қабул қилинди. Юртимиз ҳаётида турли хилдаги Миллий дастурлар ишлаб чиқилганки, уларнинг асосий вазифаси иқтисодиётимиз асосий тармоқларини технологик модернизация қилиш, экспорт потенциалини ривожлантириш ва Ўзбекистоннинг дунё иқтисодиёт (сообщество)га интеграциясини амалга оширишдан иборатдир. Давлатнинг илмий-техника сиёсатида, 2006-2008 йилларга мўлжалланган амалий тадқиқотлар Давлат илмий-техника дастурларнинг номлари ва улар доирасида амалга ошириладиган илмий тадқиқотларнинг устивор йўналишлари (ДИТД-1-11) Ўзбекистон Республикаси Бош вазири Илмий-техника тараққиётини Мувофиқлаштириш Кенгаш раиси томонидан тасдиқланган. Юқорида келтирилган манбалардан маълум бўлдики, Ўзбекистон сўнгги йилларда интеллектуал мулк бўйича фаолияти самарадорлигини оширишга, ижтимоий ва иқтисодий ривожланишда, мамлакатни демократик янгилашда фаннинг ролини кучайтиришга қаратилган кенг кўламли ишлар амалга оширилиб келмоқда. Замонавий саноат ишлаб чиқариш, энергетика, қишлоқ хўжалиги ва иқтисодиётнинг бошқа тармоқлари, фан ва техниканинг ғоят муҳим илмий ва технологик муаммоларни ҳал қилишга қаратилган фундаментал, амалий тадқиқотлар ва инновация ишлар соҳасидаги 25 давлат илмий-техника дастури бўича ишлар олиб борилмоқда. Илмий-тадқиқот муассасаларини базавий таъминлаш тизимидан илмийтехник вазифаларни ҳал қилишга қаратилган мақсадли лойиҳаларни молиялашга ўтиш илмий жамоалар ижодий фаоллигини

рағбатлантирилишини, уларнинг саъй-ҳаракатлари реал якуний натижаларга эришишга сафарбар қилинишини, фан ва техника тараққиётининг долзарб масалалари ҳал қилинишини, уларнинг ишлаб чиқаришга жорий этилишини таъминлади. Илмий-техника, айниқса интеллектуал мулкни муҳофазаси соҳасида халқаро алоқалар жадал ривожланмоқда. Бундай натижалар, албатта илмий изланиш ишлари юртимизда давлат томонидан тўғри йўналтирилганлигини натижасидир. Ўзбекистонда интеллектуал мулкни ривожланишини асосий йўналишларини Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси қарорлари билан аниқланиб берилади ва истиқболли – ўта муҳим интеллектуал ишларнинг барча соҳаларига биринчи ўринда кадрлар жалб этилиб керакли материал ва молиявий рессурслар билан таъминланади. Ўзбекистон халқининг фаровонлигини оширувчи, кўзланган иқтисодий ва социал мақсадлар, жамиятнинг маънавий-маданий ҳаётини ривожлантирувчи, давлатимиз хавфсизлигини мустаҳкамловчи барча илмий-изланиш ишлари- истиқболли, ўта муҳим илмий ишлар ҳисобланади. Илмий изланишларнинг умумий ташкиллантирилиш ва ривожланишини умумий бошқарилиши Олий Мажлис, унинг фан, таълим, маданият ва спорт бўйича қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитаси олиб борсада интеллектуал мулк ҳуқуқий муҳофазасини Ўзбекистон Патент идораси олиб боради. Мақсадга мувофиқ шуни айтиб ўтиш керакки, Ўзбекистонда мустақилликнинг дастлабки кунлариданоқ фан ва техника соҳасининг ривожланиши учун кўплаб ташкилий-амалий ишлар олиб борилди. Жумладан, 1992 йил 18 февралда Ўзбекистон Республикаси ―Фан ва техника қўмитаси‖ тузилди, 2002 йил 20 февралдаги Ўзбекистон Республикаси Президентининг ―Илмий-тадқиқот фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида‖ги 3029 фармони ва Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 4 мартдаги ―Илмийтадқиқот фаолиятини ташкил

этишни такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ги 77-қарорига биноан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида ―Илмий- техника тараққиётини Мувофиқлаштириш кенгаши‖ тузилди ва технологиялар маркази ҳамда йирик илмий ва инвестиция лойиҳаларини экспертизадан ўтказиш кенгаши ташкил этилди, 2006 йил 7 августдан Ўзбекистон Республикаси Президентининг ―Фан ва технологиялар ривожланишини мувофиқлаштириш ва бошқаришни такомиллаштириш чоратадбирлари тўғрисида‖ қарори билан, мамлакатимиз ижтимоий- иқтисодий ривожланишида фаннинг ролини кучайтириш, илмий-техника тараққиёти бошқарувини эркинлаштириш, илмий тадқиқотлар технологик ва конструкторлик ишланмалари даражаси, сифати ва долзарбилигини ошириш, улардан самарали фойдаланиш учун шароит яратиш мақсадида, мувофиқлаштириш кенгаши ва унинг ижрочи органлари – Фан ва технологиялар маркази ҳамда йирик илмий ва инвестиция лойиҳаларини экспертизадан ўтказиш кенгаши тугатилиб, ўрнига Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида ―Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитаси‖ ташкил этилди. Қўмитанинг таркибий қисми 42 киши, ижро аппарати бошқарув ходимларининг энг кўп сони 25 киши этиб белгиланди. Қўмитанинг асосий вазифаларига: фан ва технологияларни ривожлантиришнинг устивор йўналишини ишлаб чиқиш; устивор йўналишларни амалга ошириш бўйича фаолиятни мувофиқлаштиришни таъминлаш; илмий-тадқиқот ишлар натижаларини қўлланилишини мониторинг қилишни ташкил этиш; халқаро ҳамкорликни ривожлантириш. Илмий лойиҳалар танловига қатнашиш учун кўмаклашиш ва бошқалар. Олий Мажлис депутатлари орасидан сайланган махсус фан, таълим, маданият ва спорт қўмитаси турли вазирликлар, марказий муассасалар, корпорация, концернлари, уюшма ва компанияларидаги илмий изланиш ишларининг натижаларини баҳолаш ва назоратини олиб боради ва интеллектуал мулк равнақига катта ҳисса қўшади.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси давлат бошқарувининг олий органи сифатида, юртимизда олиб борилаётган илмий изланиш ишларининг умумий раҳбарлигини олиб боради. Шу билан бирга юртимизда фан ва техника умумий сиёсатини таъминлайди; ахборотлар ишлаб чиқаришни ташкиллаштиради; илмий ва илмий техникавий муаммоларнинг асосий йўналишларини аниқлайди; илмий изланиш ишларининг эффективлигини ошириш учун аниқ қарорлар қабул қилиб, илмий изланиш натижаларини халқ хўжалиги соҳасига тадбиқ этишни ташкиллаштиради. Ўзбекистон Фан ва техника давлат қўмитаси фан ва техника асосий йўналишини белгилайди, илмий-изланишларнинг эффективлигини ошириш, олинган натижаларни амалиётга тадбиқ этиш чора-тадбирларни кўради; илмийтехникавий ахборотларнинг тадбиқи назоратини олиб боради; тармоқлараро муаммоларни координация ишларини амалга ошириш билан бирга фан ва техника соҳасида алоқаларни олиб боришни амалга оширади. Фан ва техника қўмитаси илмий-техникавий ахборот бўйича методологик раҳбарликни ва асосий йўналиш ишларининг бажарилиш назоратини ва илғор технологияларни ва ташвиқот қилиш ишларини олиб боради. Юқорида қайд этилган барча ташкилий-амалий ишлар Ўзбекистонда интеллектуал мулкнинг яратилиши унинг муҳофазаси бўйича қилинган муҳим ишлар ҳисобланиб, унинг равнақига ўз ҳиссасини қўшади. 3. Интеллектуал мулк муҳофазаси фанининг моҳияти, предмети ва мақсади Жамиятни демократлаштириш ва янгилашда фуқаролик жамиятга ўтиш, барча соҳаларда қонун устуворлигини таъминлаш, мамлакатни модернизацияси ва ислоҳ этишда барча соҳалар каби мамалакатимизда интеллектуал мулкни ривожлантириш, айниқса уни муҳофаза этиш ўта долзарб ҳисобланади.

Ўзбекистонда интеллектуал мулк бўйича билим билан бир қаторда унинг мамалакатимизда ҳуқуқий муҳофазаси ҳақидан масалаларни қамрайди. Фанинг ўқитишдан мақсад - талабаларни интеллектуал мулк ҳуқуқий ҳимояси асослари бўлган Ўзбекистон Республикаси қонунлари ва бу соҳадаги қоидалар билан боғлиқ бўлган кўникмаларни шакллантиришдан иборат. Фаннинг вазифаси - интеллектуал мулк моҳияти, унинг муҳофазасини қонуний ҳимояланиш, патент ишлари, ихтирочилик, фойдали моделлар, саноат намуналари, товарлар белгилари, хизмат кўрсатиш белгилари, товарлар келиб чиқиш жойларининг номлари, электрон ҳисоблаш машиналари учун дастурлар ва маълумотлар базаларини, фирма номлари ҳақида маълумот ва уларни тасдиқловчи ҳужжатлар, Ўзбекистон патент идораси ахборотномаси ва бошқалар ҳақида маълумотлар бериш. «Интеллектуал мулк муҳофазаси» фанини ўзлаштириш жараёнида амалга ошириладиган масалалар доирасида бакалавр: - интеллектуал мулк объектлари ва субъектлари тавсияларини, ҳуқуқий муҳофаза қилиш асослари ҳисобланган қонун ва қоидаларни билиши керак ; - талаба интеллектуал мулк ҳуқуқий муҳафазаси қонун қоидаларидан келиб чиқган ҳолда, уларни тўғри таҳлил этиш, хулосалар чиқариш ва ҳар бир интеллектуал мулк гуруҳлари бўйича ҳужжатларни танлаш, қўллаш кўникмаларига эга бўлиши керак ; - талаба мустақил равишда интеллектуал мулк ҳуқуқини олиш бўйича ҳужжатларни тузиш, хулосаларни ёзиш малакаларига эга бўлиши керак. «Интеллектуал мулк муҳофазаси» фани иккинчи семестрда ўқитилади. Дастурни амалга ошириш ўқув режасида режалаштирилган: «Сервисда техниктехнология», «Сервис техник–технологик жихозлар эксплуатацияси», «Ахборот технологиялари ва тизимлари», «Сервис тизими фаолияти асослари», «Хизмат ва маҳсулотлар сертификацияси» каби фанлар билан боғланган.

«Интеллектуал мулк муҳофазаси» фанини хизмат кўрсатиш соҳасидаги ишлаб чиқаришдаги ўрни муҳим ҳисобланиб, унда интеллектуал мулк соҳиби бўлиши, интеллектуал мулк ва унинг муҳофазасига боғлиқ масалаларни ҳуқуқий асосда тартибга солиб туриш тизимининг ажралмас бўғинидир.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 2014. 2.Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси. Т.: Адолат, 2014. 3. Муаллифлар жамоаси. Фуқаролик ҳуқуқи. Дарслик. Т.: 2008. 4. Ўзбекистон Республикаси фуқарлик кодекси шарҳ: Профессионал шарҳлар. Т 2. / Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги. – Тошкент: Baktria press, 2013, - 768 б.

Похожие

Психология фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Пенитенциар психология фанининг предмети мақсади ва вазифалари

Ўзбекистонда интеллектуал мулк соҳасининг ташкиллаштирилиши ва бошқарилиши

Прокурор назорати фанининг умумий қисми тушунчаси моҳияти ва вазифалари

Интеллектуал мулк ҳуқуқи. Муаллифлик ҳуқуқи. Турдош ҳуқуқлар