Inson huquqlari islomcha yondashuv va konstitutsion amaliyot - Юриспруденция - Рефераты

Inson huquqlari islomcha yondashuv va konstitutsion amaliyot

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

Inson huquqlari islomcha yondashuv va konstitutsion amaliyot Reja : 1. Hozirgi zamon islom inson huquqlari konsepsiyalarining o`ziga xos xususyatlari. 2. Islom huquqida individual huquq va majburiyatlar. 3. Islomda fuqarolarning tengligi konstitutsion prinsipi. 4. Shaxsiy huquq maqomi.

Payg`ambarimiz Xazrat Muhammad ibn Abdulloh (570-632) islom dinining ilohiy qonun va tartiblarini amalga oshiruvchisidir. U muqaddas kitob Qur`oni Karimning hukumlariga binoan Yaratguvchi oldida barcha insonlarning tengligi va vijdonan erkinligini e`lon qilib, butun musulmon jamoasini Ummat deb atadi. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi insoniyat tarixidagi ko`p ming yillik tajribalar mahsuli bo`lib, uning 30 ta moddasida jahondagi barcha xalqlarning qadriyatlari, ularning amaliy hayotidan kelib chiqqan xulosalar, turli huquqiy tizimlarda ishlab chiqilgan normalar mazmuni, erkinlik va barcha insonlar teng huquqli bo`lib yashash uchun kurashgan odamlarning armonlari o`z ifodasini topgan. Umumjahon inson huquqlari Deklaratsiyasida o`z ifodasini topgan inson huquqlari xalqaro doktrinasiga asosan huquq tizimida bir necha yo`nalish rivojlandi. Shulardan biri, musulmon mamlakatlari tomonidan Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasining qabul qilinishi bilan bog`liq Shuni ta`kidlash zarurki, Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasi (Umumjahon Inson huquqlari deklaratsiyasi kabi) majburiy yuridik xususiyatga ega emas va davlatlar oldiga kafolatlar berish va uning qoidalarini milliy qonunchilikka implementatsiya qilish vazifasini qo`ymaydi. Tahlil shuni ko`rsatadiki, Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasining e`lon qilingan inson huquqlari va asosiy erkinliklari Qur`onga, shariatga va ular bilan bog`liq qonun hujjatlariga «bog`langan». Shu sababli bu hujjat an`anaviy xususiyat kasb etgan. Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasining tarkibi va moddalarini mufassalroq o`rganish uning mualliflari insonning daxlsiz va uzviy huquqlarini Alloh tomonidan berilgan deb hisoblab, ularni hurmat qilish majburiyatini olganini ko`rsatadi. Xullas, ushbu hujjat zamirida Allohning huquqi inson huquqlari va asosiy erkinliklariga nisbatan birlamchi va oliydir, degan g`oya yotadi. Islom konsepsiyasi bilan Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasida va Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish to`g`risidagi konvensiyada ifodalangan erkinlik konsepsiyasi o`rtasida jiddiy farq mavjud emas.

Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasida belgilangan asosiy erkinliklar islom huquqi tizimini xalqaro huquq tizimi bilan yaqinlashtirish yo`lida tashlangan muhim qadamdir. Bundan tashqari, Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasining normalari inson va fuqaro huquqlari va erkinliklari borasida davlat huquqi normalaridan ustunlikka da`vogar bo`lishi mumkin. «Umumjahon inson huquqlari islomiy Bayonotnomasi» islom huquqida individual huquq va majburiyatlarning o`zaro munosabatlarini keng talqin etuvchi hujjatdir. Unga ko`ra, Yashash huquqi, Erkinlik huquqi, Tenglik huquqi va hech qanday kamsitishga yo`l qo`ymaslik Adolat huquqi, qiynoqlardan himoyalanish huquqi, O`z sha`ni va obro`sini himoya qilish huquqi, Vijdon, fikrlash va so`z erkinligi Diniy e`tiqod erkinligi Jahonda tub o`zgarishlar yuz bergan, boshqa odamlarning ma`naviy dunyosiga qiziqish kuchaygan XX asr oxiri - XXI asr boshida islom olamida ham shaxs, uning erkinliklari va mas`uliyati muammolarini o`rganishga alohida qiziqish paydo bo`ldi. Faqihlar fikriga ko`ra, musulmonlar avvalo o`zining fuqaro sifatidagi va ijtimoiy ahamiyatini anglashlari, bag`rikeng va sabr-toqatli bo`lishlari, g`ayriijtimoiy harakatlarga yo`l qo`ymasliklari, yuzaga kelgan muammolarni fuqarolarning manfaatlarini himoya qiluvchi qonun doirasida hal qilishlari juda muhimdir. Vijdon erkinligi tamoyiliga barcha davlat idoralari, diniy birlashmalar, ateistlar va dindorlar qat`iy amal qilishlari shart. Shundagina bu tamoyil insonning ma`naviy erkinligi unsuriga aylanadi. Qur`onda barcha insonlar, ularning ijtimoiy mavqe`i, dini, tili, millati va irqidan qat`iy nazar teng va barobarligi qo`yidagidek e`lon etiladi: «Ey odamlar, darhaqiqat biz sizlarni bir erkak va bir ayoldan yaratdik hamda bir-biringiz bilan tanishib, do`stlik va birodarlikda yashashingiz uchun sizlarni turli tuman qabila va elatlar qilib qo`ydik. Albatta, Olloh nazaridagi sizlarning mukarramrog`ingiz, taqvodorog`ingizdir» (Qur`oni Karim, 49- sura, 13-oyat).

Ko`rinib turibdiki, zikr etilgan oyatlarda, inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 1,2-moddalaridagi hamda Umumjahon inson huquqlari islomiy Bayonotnomasi (Hamma odamlar qonun oldida tengdirlar va qonun himoyasidan foydalanishda teng imkoniyatga egadirlar)dagi mazmun, ya`ni insonlarning ozod va teng huquqligi, izzati va yuksak sharafli maqomga ega ekanligi bundan 14 asr muqaddam o`z aksini topgan. Islom dini erkak va ayolning tengligini o`z qobiliyatiga qarab belgilashni afzal ko`radi. Qur`on va Sunnada har xil shakllarda qayd etilgan tenglik g`oyasi zamirida ham adolat tamoyili yotadi. Masalan, hadislardan birida: «Odamlar taroq tishlari kabi tengdirlar», deyilgan. Islomda ayollar huquqi maqomi masalasini demokratik standartlar bilan taqqoslab o`rganish va uni tahlil etish muhim. Islomda ayolga avvalo insoniy vujud sifatida qaraladi va uning ham xuddi erkaklar kabi insoniy ruh va jon egasi ekanligi e`tirof etiladi: “Ey odamlar, sizlarni bir jon (Odam)dan yaratgan va undan jufti (Havo)ni yaratgan hamda ikkisidan ko`p erkak va ayollarni tarqatgan Rabbirgizdan qo`rqingiz!..”. Ushbu oyat orqali islom madaniyati ayolning insoniy fazilatlarini to`liq e`tirof etdi, unga ta`lim sohasini ko`rsatdi, balog`atga yetgandan so`ng, barcha ishlarda to`la moliyaviy iqtidorni berdi. Uning eri ham, otasi ham unga tegishli bo`lgan narsalarga va hatto mahriga ham daxlsizligi kafolatlandi. Islom dini ayolga mehnat qilishni man etmadi, balki o`z tabiatiga munosib ishlarni tanlashi lozimligini uqtirdi. Shuningdek, islomda ayollarning siyosiy-ijtimoiy hayotga aloqador masalalarda ham o`z fikrini bayon etishga hamda jamiyat a`zolarining haq-huquqlarini himoya etishga haqli ekanliklari, ayollarning jamiyat ravnaqi yo`lida faol ishtirok etishlariga zamin yaratdi. Umumiy qilib aytganda, islom jamiyatda ayollarning maqomini ko`tardi va ko`p narsada ularga ozodlik berdi, ularning insoniy fazilatlarini tahqirlashdan, insoniyat aqliga to`g`ri kelmaydigan zulmkor fojealardan xalos etidi. Islom huquqida ayol oilaviy munosabatga kirishar ekan, unga o`z taqdirini belgilash huquqi berilgan. Bundan tashqari, u oilada to`la muomala layoqatiga ega shaxs sifatida mulkiy va nomulkiy huquqlarga ega. Jamiyatda ham ayol maqomi qo`llab-

quvvatlanib, uning tabiiy, ijtimoiy va siyosiy huquqlari ta`minlandi. Islom ayollarga rahm-shafqat, mehr ko`rsatish bilan uning maqomini ko`tardi va baxtli hayot kechirishi uchun muqaddas qonunlarni joriy etdi. Ushbu qonunlarning bajarilishi Qur`on oyatlari va Payg`ambarimiz (s.a.v.) hadislari orqali mustahkamlandi. Islom huquqida oilaviy munosabatlar «Shaxsiy maqom huquqi»ning bir qancha institutlari bilan tartibga solinadi. «Shaxsiy maqom huquqi» shakli va mazmuni tadrijiy rivojlanishining asosiy yo`nalishi XIX asr oxirida boshlangan islom huquqi me`yorlarini kodekslashtirish jarayoni bilan uzviy bog`liq. 1869- 1877 yillarda qabul qilingan Majalla bu yo`lda tashlangan birinchi qadam bo`ldi. Ushbu huquqiy hujjat Usmonli turk saltanati tarkibiga kirgan ko`pgina arab mamlakatlarida amal qilgan (Misr bundan mustasno). Majalla huquq layoqati masalalarini tartibga solgan, lekin oila munosabatlari sohasini qamrab olmagan. Oila munosabatlari islom huquqining turli mazhablari tomonidan an`anaviy ta`limot shaklida tartibga solinishda davom etgan. XIX asrning ikkinchi yarmida Misrda «shaxsiy maqom» huquqini kodekslashtirishga kirishildi. Taniqli olim va davlat arbobi Muhammad Qadriy- posho (1821-1888)ga hukumat ijtimoiy munosabatlarning mazkur sohasini tartibga soluvchi qonun loyihasini ishlab chiqish haqida topshiriq berdi. 1875 yil kodeksning ta`limot xususiyatiga ega bo`lgan varianti tayyorlandi. Unda islom huquqining hanafiylik mazhabi namoyandalari tomonidan ishlab chiqilgan «shaxsiy maqom» huquqini tartibga soluvchi qoidalar jamlangan edi. 647 moddadan iborat bu normativ-huquqiy hujjat «Shaxs maqomiga doir shariat me`yorlari» deb nomlandi. Shuni ta`kidlash zarurki, «shaxs maqomi» atamasining o`zi aynan shu hujjatda ilk bor taklif qilindi. Muhammad Qadriy-posho tayyorlagan loyiha rasmiy qonun sifatida amalga kiritilmadi, lekin u Misrda XX asrning 20-yillarigacha, bu yerda birinchi oilaviy qonunchilik paydo bo`lgunga qadar amalda qo`llanib kelindi.

Mavzuga doir huquqiy adabiyotlar va normativ - huquqiy hujjatlar : 1. A.Juzjoniy. Saidov A.X. Sharq va inson huquqlari. T. 2002 2. B.Al-Marg`inoniy. Hidoya 1-jild. «Adolat» 2001 3. «Al-Xidoya». Kommentariy musulmanskogo prava 1-tom. T., «O`zbekiston» 1994 4. A.R.Raxmanov, A.R.Raxmanov. Islamskoye pravo. T., “Yangi asr avlodi”2003. 5. L.R. Syukiyaynen. «Musulmanskoye pravo». M., «Nauka» 1986 6. R. Zoxid, A. Dexqon. Muxtasar. (Shariat qonunlariga qisqacha sharh). T., «Cho`lpon» 1994 7. A.Mo`minov, H. Yo`ldoshev. Va b. Dinshunoslik. Darslik. T.,”Mehnat” 2004. 8. M.V. Vaxobov. Islam i jenshina. M., 1958 9. N.J. Yusupova. Islomda ayol huquqlari. – T.: “Akademiya” noshirlik markazi,2006 10. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi. 11. Butunjahon inson huquqlari islom deklaratsiyasi. A.R.Raxmanov, A.R.Raxmanov. Islom huquqi: Oliy o`quv yurtlari uchun darslik. –T.: «TDYUI» nashriyoti, 2007

Похожие

Inson huquqlari mohiyati, tushunchasi va normativ shakli

Inson va fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va ularning kafolatlari

Inson huquqlari tizimida bola huquqlarining himoyalanishi

Oliy majlisning inson huquqlari bo'yicha vakili (ombudsman)

O’zbekiston Respublikasida advokatura va inson huquqlari bo’yicha milliy institutlar