Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштириш - Юриспруденция - Рефераты

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100.5 KB

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштириш Режа: 1. Милиция таянч пунктларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари, жиноят ва ҳодисалар ҳақидаги хабарларни қабул қилиш ва қайд этишнинг ўзига хос жиҳатлари 2. Милиция таянч пункти профилактика инспекторлари томонидан жиноят билан боғлиқ хабарларни қабул қилиш ва қайд этиш

Милиция таянч пунктларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари, жиноят ва ҳодисалар ҳақидаги хабарларни қабул қилиш ва қайд этишнинг ўзига хос жиҳатлари Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари – хоҳ у жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарликларга оид, хоҳ бошқа мазмунда бўлсин – ўрнатилган тартибда уларни кўриб чиқиш ҳамда қонуний ҳал этиш ички ишлар органлари, шу жумладан унинг энг қуйи бўғини бўлган милиция таянч пунктларининг асосий вазифаларидан биридир. Ички ишлар органларига қилинган ҳар қандай мурожаат ортида фуқаролар ва юридик шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини рўёбга чиқариш, уларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш ёки давлат ва жамият ҳаётидаги иштирокини таъминлаш билан боғлиқ устувор масалалар ётади. Республикамизнинг барча маҳаллалари, қишлоқ ва овулларида милиция таянч пунктлари фаолиятининг йўлга қўйилганлиги натижасида жисмоний ва юридик шахсларга уларнинг мурожаат қилиш ҳуқуқини таъминлашда енгиллик ва қулайлик яратилди. Ҳозирги кунда республикамизда фаолияти йўлга қўйилган 3758 та милиция таянч пункти маҳаллалар, шаҳарчалар, қишлоқ ва овулларда жамоат тартибини сақлаш ва фуқаролар хавфсизлигини таъминлаш, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга ошириш, аҳолига ижтимоий- ҳуқуқий ёрдам кўрсатиши билан бир вақтда, шахсларга ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масаласида, шу жумладан жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарлик билан боғлиқ хабарлари юзасидан ҳудудий профилактика инспекторларига зудлик билан мурожаат қилиш имконини бермоқда. Ички ишлар органларига жисмоний ва юридик шахслардан бўладиган ҳар қандай мазмундаги мурожаатни мазмуни ва кўриб чиқиш тартибига кўра икки гуруҳга ажратиш мумкин: 1. Кўриб чиқиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни билан белгиланган (умумий тарздаги) мурожаатлар.

2. Кўриб чиқиш тартиби маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги, фуқаролик процессуал, жиноят-процессуал, жиноят-ижроия, хўжалик процессуал қонун ҳужжатлари ва бошқа қонунлар билан белгиланган мурожаатлар 1 . Бу икки турдаги мурожаатлар мазмунига кўра нафақат уларни кўриб чиқиш, балки қабул қилиш, рўйхатга олиш ва кўриб чиқиш учун юбориш тартиби билан ҳам бир-биридан фарқ қилади. Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг 2015 йил 15 майдаги «Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштириш тўғрисида»ги 72-сонли буйруғида ички ишлар органларининг мурожаатлар билан ишлаш борасидаги вазифалари белгилаб берилган бўлиб, унга кўра ички ишлар органлари, хусусан милиция таянч пунктлари субъектлари жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини қабул қилиш ва қайд этиш борасида жисмоний ва юридик шахсларнинг ёзма, оғзаки ва электрон мурожаатларини кўриб чиқилиши учун зарур шарт- шароитлар ва қулайликларни яратиш; биринчи ва масъул раҳбарлар томонидан жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакилларини (белгиланган кун ва соатларда, қабул жадвалларига мувофиқ) шахсан қабул қилишни таъминлаш; жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш вақтида юқори билим, касбий маҳорат ва ҳуқуқий тайёргарликни намоён этиш, муомала маданиятига риоя этиш, уларнинг муаммоларини тўлиқ тинглаш ва қайд этиш; мурожаатлар бўйича иш юритиш тартиби ва талабларига риоя этиш, мурожаатларни рўйхатга олиш ва ҳисобдан ўтказиш, уларнинг мазмунига қараб кўриб чиқиш, текширув натижалари бўйича жавоб хатлари юборишда белгиланган тартибга ва ўрнатилган муддатларга қатъий риоя этиш каби вазифаларни бажаришлари талаб этилади. 1 Ички ишлар органларида мурожаатлар ва ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги хабарларни қабул қилиш, қайд этиш ва ҳал этиш тартиби: Ўқув-амалий қўлланма / Ш.Т. Икрамов, М.З. Зиёдуллаев, И.А. Соттиев. – Т., 2015. – 5-б.

Милиция таянч пунктининг асосий субъекти бўлган профилактика (катта) инспекторлари жисмоний ва юридик шахсларнинг оғзаки, ёзма ёки электрон шаклдаги мурожаатларини қуйидаги усулларда қабул қилиши мумкин: – жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакилларини шахсан қабул қилиш (оғзаки мурожаати) орқали; – почта ва махсус алоқа воситалари орқали; – электрон почта манзили орқали; – милиция таянч пункти биносида қулай жойларга ўрнатилган почта қутиси орқали. Шаҳар, туман ички ишлар органлари сингари милиция таянч пунктларида ҳам кўриб чиқиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни билан белгиланган (умумий тарздаги) мурожаатлар ва кўриб чиқиш тартиби маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги ва жиноятпроцессуал қонун ҳужжатлари билан белгиланган маъмурий ҳуқуқбузарлик ва жиноят билан боғлиқ ариза ва хабарларни қабул қилиш ҳамда қайд этиш тартиби хусусиятларига кўра бир-биридан фарқ қилади. Милиция таянч пунктларида Ўзбекистон Республикасининг «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонуни билан белгиланган мурожаатларни қабул қилиш ва қайд этиш ҳақида сўз борар экан, профилактика инспекторлари ўзига бириктирилган маъмурий ҳудуддаги милиция таянч пунктида жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакилларини тасдиқланган жадвал асосида ва қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қабул қилади. Амалдаги норматив ҳужжатлар талабларига мувофиқ, ҳар бир милиция таянч пунктида жисмоний шахслар ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш учун муносиб, қулай шарт-шароитлар яратилиши, шунингдек, фуқароларнинг ариза ва шикоятлари учун махсус қути ўрнатилган бўлиши лозим.

Қонунда белгиланганидек, мурожаатлар якка тартибда ёки жамоа томонидан берилиши, ариза, таклиф ёки шикоят кўринишида бўлиши мумкин. Оғзаки мурожаат этаётган фуқаро шахсини тасдиқловчи ҳужжатини, юридик шахснинг вакили эса тегишли ҳужжатларини кўрсатиши шарт. Ҳар бир милиция таянч пунктида профилактика инспектори томонидан «Фуқароларни қабул қилиш китоби» юритилади. Мурожаат санаси, мазмуни ва мурожаат қилган фуқаро ёки юридик шахсларнинг вакили тўғрисидаги маълумотлар ушбу китобда қайд этиб борилади. Шунингдек, милиция таянч пунктида «Фуқароларнинг таклиф ва тавсиялари китоби» ҳам юритилади. Китоб фуқаролар, жамоатчилик назоратини амалга оширувчи ва бошқа шахслар томонидан таклиф ва тавсияларни қайд этиш учун талаб қилинган тақдирда тақдим этилади. Жисмоний ва юридик шахслар томонидан милиция таянч пунктига жиноят ҳақидаги ариза ва шикоятларидан ташқари қилинган ҳар қандай шаклдаги ёзма мурожаатлар профилактика инспекторлари томонидан ҳудудий ички ишлар органи котибиятида шу куннинг ўзида қайд этилиши таъминланиши шарт. Фуқаронинг фамилияси, исми, отасининг исми, яшаш жойи тўғрисидаги ва юридик шахсларнинг номланиши, жойлашган жойи ва бошқа тегишли маълумотлари кўрсатилмаган ёки у ҳақда сохта маълумотлар кўрсатилган, шунингдек, имзо қўйилмаган ёзма мурожаатлар аноним ҳисобланиб, профилактика инспектори томонидан кўриб чиқилмайди. Фақатгина тезкор қизиқиш уйғотадиган маълумотлари мавжуд бўлган шундай мурожаатларгина тезкор йўллар билан текшириб кўрилиши мумкин. Таъкидлаш керакки, жисмоний ва юридик шахсларнинг бир неча бор қилган мурожаати асоссиз, қонунга хилоф бўлган ёки унинг мурожаати бўйича қарор қабул қилинган тақдирда профилактика инспектори уни қабул қилмаслиги мумкин. Профилактика инспектори томонидан милиция таянч пунктига қилинган мурожаатлар бўйича кўрилган чора-тадбирлар тўғрисидаги барча маълумот

ва жавоблар, ёзишмалар котибиятда алоҳида юритиладиган китобларда рўйхатдан ўтказилади. Профилактика инспектори томонидан жисмоний ва юридик шахсларнинг ариза ва шикоятлари ички ишлар органларига келиб тушган кундан бошлаб бир ойгача бўлган муддатда, қўшимча ўрганиш ва текширишни талаб этмайдиганлари эса ўн беш кундан кечиктирмай кўриб чиқилади. Айрим ҳолларда ички ишлар органи раҳбарининг кўрсатмасига биноан кўриб чиқиш муддатлари қисқартирилиши ҳам мумкин. Шу билан бирга, профилактика инспектори томонидан ариза ёки шикоятни ҳал этиш учун махсус текширув ўтказиш, қўшимча материаллар талаб қилиб олиш ёки бошқа чора-тадбирлар кўриш зарур бўлган ҳоллар, яъни Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 329-моддасида назарда тутилган ҳолатлардан бири мавжуд бўлганида ариза ва шикоятни кўриб чиқиш муддатини узайтиришни сўраб прокурорга мурожаат қилинади, кўриб чиқиш муддати узоғи билан бир ойга узайтирилиши мумкин ва бу ҳақида ариза ёки шикоят қилган шахсга хабар қилинади. Профилактика инспектори ўзи юритаётган ариза ва шикоятни белгиланган муддат ва тартибда кўриб чиқиши, қонуний ҳал этиши ҳамда бу жараёнда қўйилган барча қонуний талабларга риоя этиши талаб этилади. Профилактика инспектори жисмоний ва юридик шахсларнинг ёзма, оғзаки ва электрон мурожаатларидаги маълумотлардан маъмурий ҳудудда жамоат тартибини сақлаш, фуқаролар хавфсизлигини таъминлаш, жиноятларни фош этиш, қидирувдаги ва маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этган шахсларни аниқлаш, ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга ошириш ва ўз хизмат фаолиятини такомиллаштиришда фойдаланиши мумкин. Милиция таянч пунктларида жиноят ва маъмурий ҳуқуқбузарлик билан боғлиқ ариза ва хабарларни қабул қилиш ва қайд этиш тартиби. Милиция таянч пункти профилактика инспекторига хизмат ҳудудида истиқомат

қилувчи фуқаролар ёки бошқа шахслар содир бўлган жиноят ҳақида ёзма ариза билан ва оғзаки тарзда мурожаат қилишлари мумкин. Фуқароларнинг ёзма мурожаати ариза шаклида ифодаланади. Жиноятга оид ариза, хабар ва бошқа маълумотни бермоқчи бўлган шахс ўз она тили ёки ўзи эркин гаплаша оладиган бошқа тилда ариза ёзиш ҳуқуқига эга. Фуқаролар томонидан ҳудудий профилактика инспекторига жиноят ҳақида оғзаки мурожаат қилинган тақдирда, жиноят-процессуал қонун ҳужжатларига мувофиқ, ушбу хабар баённома ёзилиб ҳужжатлаштирилади ҳамда маълумотлар милиция таянч пунктидаги фуқароларни қабул қилиш китобида қайд этилади. Бу талаб айбини бўйнига олиш ҳақидаги аризани қабул қилиш тартибига ҳам бирдек амал қилади. Аризани қабул қилган профилактика инспектори, жиноят-процессуал қонун ҳужжатларига мувофиқ, ёлғон маълумот берганлик учун ЖПКнинг 324-моддаси ва ЖКнинг 237, 238-моддалари асосида жавобгарлик масаласи келиб чиқиши тўғрисида аризачини огоҳлантириши лозим. Милиция таянч пункти профилактика инспектори жиноят ҳақидаги хабарни қабул қилиш чораларини кўриши лозим, у ҳудудда фаолият кўрсатаётгани ёки бошқа сабабларни рўкач қилиб, хабарни қабул қилмасликка ҳақли эмас. Профилактика инспектори жиноят ҳақидаги хабарни олганидан кейин зудлик билан телефон ёки бошқа алоқа воситалари орқали тегишли ИИБ навбатчилик қисмига ахборот бериши лозим. Профилактика инспектори томонидан жиноят ҳақида берилган хабар шаҳар-туман ички ишлар бўлими навбатчилик қисмининг навбатчилари томонидан зудлик билан қайд этилади. Бунда Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг 1993 йил 5 январдаги ва 1996 йил 17 июлдаги буйруқлари талабларига асосан, жиноят ҳақидаги хабар ўрнатилган тартибда навбатчилик қисмидаги 2-шакл журналида қайд этилади, ариза билан мурожаат қилинганида ёки материаллар бўйича жиноят иши қўзғатилган ҳолларда бу хабар тегишли тартибда 1-шакл китобига ўтказилади.

Негаки, ИИВнинг 1993 йил 5 январдаги «Ички ишлар органларида жиноят ҳақидаги ариза, шикоят ва бошқа турдаги хабарларни қабул қилиш, ҳисобга олиш, қайд этиш ва ҳал этиш тартиби тўғрисида»ги буйруғи билан тасдиқланган Йўриқномага мувофиқ, телефон, телефакс, телеграф, телерадио орқали тушган хабарлар ҳамда ИИБ ходимларининг жиноят ҳақидаги хабарлари 2-шакл журналида қайд этилади. Ҳудудий профилактика инспектори томонидан хабарни ўз вақтида узатишнинг имкони бўлмасдан жиноятга оид ариза, хабар, ҳодиса тўғрисидаги маълумот айрим сабабларга кўра кечроқ қабул қилинганида жиноят ёки ҳодиса содир этилган ва хабар келиб тушган аниқ вақт 1-шакл китоби ва 2-шакл журналининг 2-устунида кўрсатилади. Шахсларнинг милиция таянч пункти профилактика инспекторига маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳақида берган хабарлари ҳам, жиноят ҳақидаги хабарлар сингари, ёзма, оғзаки ва электрон шаклда қабул қилиниши мумкин. Фуқаролар томонидан ҳудудий профилактика инспекторига маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳақида оғзаки мурожаат қилинган тақдирда, ушбу хабар, маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ, баённома асосида ҳужжатлаштирилади ҳамда маълумотлар милиция таянч пунктидаги фуқароларни қабул қилиш китобида қайд этилади. Жиноят ҳақидаги хабар сингари, маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳақидаги хабарни ҳам милиция таянч пункти профилактика инспектори зудлик билан қабул қилиши ва ўрнатилган тартибда телефон ёки бошқа алоқа воситалари орқали тегишли ИИБ навбатчилик қисмига етказиши шарт. Бироқ, шаҳар-туман ИИБларида маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги хабарларни қайд этиш, уларнинг ҳисобини юритиш жиноят ҳақидаги хабарларни қайд этишдан бироз фарқ қилади. Жумладан, милиция таянч пунктлари профилактика инспекторлари маъмурий ҳуқуқбузарлик ҳақида телефон орқали туман, шаҳар ИИБ навбатчилик қисмига хабар берганларида, ушбу хабар тезкор навбатчи томонидан 2-шакл журналида, ҳолатни

текшириш давомида аниқланган жиноят билан боғлиқ бўлмаган ҳар қандай ҳолат котибиятдаги алфавитли китобда қайд этилади. Милиция таянч пункти профилактика инспектори томонидан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги хабар ёки ҳужжатлар телефон орқали эмас, балки тўғридан-тўғри тақдим этилганида бу хабар бевосита ИИБ котибиятидаги алфавитли китобда қайд этилади. Кейинчалик текширув ва ўрганиш давомида материалда жиноятга оид белгилар аниқланса, хабар навбатчилик қисмидаги 1-шакл китобида қайд этилади. Бироқ бугун амалиётда айрим ички ишлар органлари томонидан маъмурий ҳуқуқбузарликлар ҳақидаги ёзма ва оғзаки хабарларни ҳам ИИБ навбатчилик қисмидаги 2-шакл журналида қайд этиб, ҳисобини юритиш ҳолатлари кузатилмоқда. Шу сабабли, барча ички ишлар органлари тизимида маъмурий ҳуқуқбузарлик билан боғлиқ хабарларни қабул қилиш ва қайд этиш масаласига юқорида келтирилган тартибда бир хил ёндашиш мақсадга мувофиқдир. Шу ўринда таъкидлаш керакки, амалиётда милиция таянч пункти профилактика инспекторлари томонидан тақдим этилган, қолаверса маъмурий ҳудудга доир шаҳар, туман ички ишлар органларига берилган бошқа ариза ва хабарлар аксарият ҳолларда ваколат доирасида ҳал этиш учун ҳудудий профилактика инспекторларига топширилади. Бу борадаги статистик маълумотлар таҳлили шуни кўрсатадики, сўнгги йилларда ҳудудий профилактика инспекторлари томонидан ҳар йили ўртача беш юз мингдан ортиқ мурожаатлар билан боғлиқ ҳужжатлар кўриб чиқилган бўлса, уларнинг ўртача 22,4 фоизи навбатчилик қисмларидаги 1-шакл китобида, 40,1 фоизи 2- шакл китобида ва 37,5 фоизи котибиятлардаги алфавитли китобда қайд этилган. Шунингдек, сўнгги йилларда ҳар йили профилактика инспекторлари томонидан ўртача уч юз мингдан ортиқ аризалар кўриб чиқилган бўлса, уларнинг ўртача 17,8 фоизи навбатчилик қисмларидаги 1-шакл китобида,

43,6 фоизи 2-шакл китобида ва 38,6 фоизи котибиятлардаги алфавитли китобда қайд этилган 2 . Милиция таянч пункти профилактика инспекторлари томонидан жиноят билан боғлиқ хабарларни қабул қилиш ва қайд этиш Милиция таянч пункти профилактика инспекторлари томонидан жиноят билан боғлиқ хабарларни қабул қилиш ва қайд этишда алоҳида эътибор қаратиш талаб этиладиган ҳолатлардан бири хусусий айблов институти, яъни ЖПКнинг 325-моддаси билан жиноят иши қўзғатиш рад қилиниши талаб этиладиган жиноятлар бўйича хабарларни қабул қилиш ва қайд этишдир. Суриштирув амалиётида жабрланувчи дастлаб милиция таянч пункти профилактика инспекторига ариза билан мурожаат этиб, кейинчалик жиноят иши қўзғатилгунга қадар, ўзи берган шикоят аризасидан воз кечиб, жиноят иши қўзғатмасликни илтимос қилиши ҳолатлари учрайди. Бу каби вазиятларда, ЖПКнинг 325-моддасига асосан, жиноят иши қўзғатишни рад қилиш талаб этилади. Сабаби, жабрланувчи ЖПКнинг 325- моддасида назарда тутилган жиноятлар бўйича ариза бериш ёки бермаслик ҳуқуқи эга. Қолаверса, хусусий айблов институтининг жиноят-процессуал қонунчиликка киритилишидан мақсад ҳам жиноят иши қўзғатиш ёки қўзғатишни рад этиш масаласини бевосита жабрланувчининг хоҳишидан келиб чиққан ҳолда ҳал қилиш тартибини жорий этишдан иборат. Ушбу ҳолат берилган аризани ЖПКнинг 325-моддасида назарда тутилган тартибда фақат уни берган жабрланувчи қайтариб олиши мумкинлигини кўрсатади. Шуни ҳам қайд этиш лозимки, жиноят ҳақидаги ариза ёки хабарлар ИИБ навбатчилик қисмларида юритиладиган 1-шакл ёки 2-шакл китобларида қайд этилганлиги кейинчалик жабрланувчининг аризасини кўриб чиқишга монелик қилмайди. 2 Ўзбекистон Республикаси ИИВ Ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш бош бошқармасининг республика ҳудудий профилактика инспекторларининг 2012– 2014 йиллардаги фаолиятига доир статистик маълумотлари таҳлили.

Жабрланувчи профилактика инспекторига берган аризага мувофиқ жиноят иши қўзғатилган бўлса, унинг ўз аризасини қайтариб олиши жиноят ишининг тугатилишига асос бўлмайди. Бу каби ҳолатларда иш ЖКнинг 66 1 - моддаси ва ЖПКнинг 62-бобида назарда тутилган тартибда ҳал этилиши мумкин. Ички ишлар органлари тегишли хизматлари томонидан Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 325-моддасини амалда қўллашга доир 2014 йилги натижалар ўрганилганида ушбу модда ҳудудий профилактика инспекторлари (89,4 % ҳолларда), тергов аппаратлари (5,3 %), жиноят қидирув хизмати (4,8 %) ва бошқа хизматлар ходимлари (0,5 %) томонидан қўлланиб келинаётганлиги маълум бўлди. Шунингдек, ЖПКнинг 325-моддасида кўрсатилган жиноятлар содир бўлганда ишни юритаётган мансабдор шахс бажариши лозим бўлган ҳаракатлар кетма-кетлиги ва тузилиши лозим бўлган процессуал ҳужжатлар тизими амалдаги жиноят-процессуал қонун нормаларда ўз ифодасини топмаган. Бу эса ўрганилаётган асос билан рад этилаётган ишларнинг мазмунан ва шаклан турлича бўлишига, бирида мавжуд процессуал ҳужжатнинг иккинчисида бўлмаслигига олиб келмоқда. Айнан мазкур омил ЖПКнинг 325-моддаси бўйича тузилиши лозим бўлган процессуал ҳужжатлар тизимини ишлаб чиқиш қанчалик зарур эканлигини кўрсатади. Шу сабабли, ЖПКнинг 325-модасини қўллаш давомида ҳудудий профилактика инспекторлари томонидан қуйидаги процессуал ҳужжатлар тузилиши лозим: 1. Жабрланувчига жиноят содир этган шахсни жавобгарликка тортишни сўраб ариза бериш ёки беришдан воз кечиш ҳуқуқига эга эканлигини тушунтириш ҳақидаги баённома. Мазкур ҳужжатда ЖПКнинг 64 ва 325-моддалари талабларига мувофиқ, жабрланувчига жиноят содир этган шахсни жавобгарликка тортишни сўраб ёзма ёки оғзаки шаклда ариза бериш ёхуд беришдан воз кечиш ҳуқуқига эга эканлиги, агар ариза ёзишдан воз кечса, иш қўзғатишни рад қилиш тўғрисида

қарор қабул қилиниши ва жиноят содир этган шахс жавобгарликка тортилмаслиги ҳамда кейинчалик мазкур иш материаллари бўйича жиноят содир этган шахсни жавобгарликка тортишни сўраб ариза бериш ҳуқуқидан маҳрум бўлиши батафсил тушунтирилади. Шунингдек, турли тушунмовчиликларнинг олдини олиш мақсадида, жабрланувчига «Менга нисбатан жиноят содир этган шахсни жавобгарликка тортишни сўраб ёзма ёки оғзаки шаклда ариза бериш ёхуд беришдан воз кечиш ҳуқуқига эга эканлигим тўлиқ тушунтирилди» дея ўз қўли билан қайд эттириш мақсадга мувофиқдир. Жабрланувчига жиноят содир этган шахсни жавобгарликка тортишни сўраб ариза бериш ёки беришдан воз кечиш ҳуқуқига эга эканлигини тушунтириш ҳақидаги баённома ЖПКнинг 325-моддасида назарда тутилган жиноятлар содир этилган барча ҳолатларда тузилиши лозим. 2. Жабрланувчининг аризаси. Жиноят иши қўзғатиш бўйича ёзиладиган ариза билан жиноят иши қўзғатилмасликни сўраб бериладиган аризанинг мазмуни бир-биридан тубдан фарқ қилади. Қолаверса, айнан мазкур ҳужжатнинг тузилиши жабрланувчининг ЖПКнинг 325-моддасида белгиланган тартибда жиноят ишини қўзғатиш ёки қўзғатмаслик бўйича муносабатига ойдинлик киритиши билан бирга, иш материалларини ўрнатилган тартибда расмийлаштириш имконини беради. Ушбу турдаги ариза икки қисмдан иборат бўлиб, биринчи қисмида жабрланувчига ЖПК 325-моддасининг талаблари ва қўллаш шартлари тўлиқ тушунтирилганлиги баён этилади. Иккинчи қисмида эса, жабрланувчининг ҳеч қандай даъвоси йўқлиги сабабли мазкур шахсга нисбатан жиноят иши қўзғатиш бўйича шикоят аризаси ёзишдан воз кечганлиги акс эттирилади. 3. Жиноят иши қўзғатишни рад қилиш ҳақидаги қарор. Мазкур қарор юқорида кўрсатилган барча талаблар бажарилгандагина қабул қилиниши лозим. Жиноят иши қўзғатишни рад қилиш ҳақидаги қарорнинг тавсифасослантирувчи қисмида содир этилган ҳодисанинг қисқача

тафсилоти, жабрланувчига нисбатан жиноят содир қилган шахсни жавобгарликка тортишни сўраб шикоят аризаси бериш ёки бермаслик ҳуқуқига эга эканлиги ҳамда ариза беришдан воз кечган ҳолатларда келиб чиқадиган оқибатлар мазмуни тушунтирилганлиги, жабрланувчининг жиноят содир этган шахсга нисбатан жиноят иши қўзғатиш бўйича шикоят аризасини ёзишдан воз кечганлигидан келиб чиққан ҳолда мазкур қарор қабул қилинаётганлиги ўз ифодасини топади. Қарор қисмида эса, ҳолат юзасидан жиноят иши қўзғатиш рад этилганлиги, манфаатдор шахсларга маълум қилинганлиги ва ўрнатилган тартибда прокурорга шикоят қилишга ҳақли эканлиги ҳамда қарор нусхаси маълумот учун прокурорга юборилиши қайд этилади. Яна бир муҳим масала шундаки, статистик маълумотлар таҳлили 2014 йилда ЖПКнинг 325-моддаси тартибида рад этилган иш материалларининг 75,1 фоизи ушбу Кодекснинг 83-моддаси (реабилитация учун асослар) билан ва фақат 24,9 фоизи 84-модданинг биринчи қисми 6-банди («иш фақат жабрланувчининг шикояти билан қўзғатиладиган ҳолларда унинг шикояти бўлмаса, ушбу Кодекснинг 325-моддасида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно») билан рад этилганини кўрсатади. ЖПКнинг 83-моддасида назарда тутилган реабилитация қилиш асослари оқлаш асослари бўлиб, айбсиз шахсларнинг қонунга зид равишда жавобгарликка тортилмаслигини таъминлаш ва уларнинг бузилган ҳуқуқларини тиклаш учун хизмат қилишини инобатга олганда, мазкур амалиётни тўғри деб бўлмайди. ЖПКнинг 325-моддасида назарда тутилган жиноятни содир этиб, жабрланувчининг шикояти бўлмаганлиги сабабли жавобгарликдан озод бўлаётган шахсни айбсиз дея эътироф этиб бўлмайди. Чунки, мазкур шахс Жиноят кодексининг тегишли моддасида назарда тутилган жиноятни содир этиб, ўзининг ижтимоий хавфлилигини кўрсатади. Бу эса шахснинг «айбсиз» деб топилиши ва қонунда белгиланган тартибда оқланишини инкор этади.

Санаб ўтилган омиларни инобатга олиб, суриштирув ва тергов органлари томонидан жабрланувчининг шикояти билан қўзғатиладиган ҳолларда унинг шикояти бўлмаса, иш материаллари бўйича ЖПКнинг 84- моддаси биринчи қисми 6-банди билан жиноят иши қўзғатишни рад этиш амалиётининг йўлга қўйилиши мақсадга мувофиқдир. Милиция таянч пункти профилактика инспекторлари томонидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари, жиноят ва ҳодисалар ҳақидаги хабарларни қабул қилиш ва қайд этиш масаласига юқорида келтирилган тартибдаги ягона ёндашув бу борада ишни самарали ташкил этиш билан бирга, шахс ҳуқуқ ва эркинликларининг таъминланишига хизмат қилади.

Адабиётлар : 1. Жиноят-ижроия ҳуқуқи. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Масъул муҳаррир-ю.ф.н., доц. Б.Ж.Ахроров. –Т.: Ўқитувчи, 2002. – 208б. 2. Жиноят-ижроия кодексига шарҳлар. Рустамбоев М.Ҳ., Ахраров Б.Ж. ва бошқалар. Маъсул муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Ҳ.Рустамбоев. – Т.: ТДЮИ, 2007. – 574 б. 3. Комментарий к Исправительно-трудовому кодексу Республики Узбекистан. –Т.: Узбекистан, 1997.- 345с. 4. Абдухалиқов М.А., Пайзуллаев Қ., Абдуқодиров Ш.Ё. Жиноят -ижроия ҳуқуқи (альбом схемалар). –Т.: ТДЮИ, 2005. – 142 б. 5. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-1 общая часть учение о преступлении . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-526 ст. 6. Курс уголовного права Республики Узбекистан Том-2 общая часть учение о наказании . учебник. М.Х. Рустамбоев . - Т.:ТДЮИ, 2009.-394 ст.

Похожие

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлаш

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари билан ишлашни такомиллаштиришда ахборот хизмати

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахслар мурожаатлари билан ишлашда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш

Ички ишлар органларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини кўриб чиқишини назорат қилиш

Хўжалик судларида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари