Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларни квалификация қилиш масалалари - Юриспруденция - Рефераты

Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларни квалификация қилиш масалалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

130.5 KB

Иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларни квалификация қилиш масалалари Режа: 1. Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш жиноятларини квалификация қилиш масалалари. 2. Ўзгалар мулкини талон-торож қилиш билан боғлиқ бўлмаган жиноятларни квалификация қилиш масалалари. 3. Иқтисодиёт асосларига қарши жиноятларни квалификация қилиш масалалари.

Босқинчилик (ЖК 164-модда) Босқинчилик ўзганинг мол-мулкига қарши қаратилган энг хавф ли жиноятлардан бири бўлиб, уни содир этганлик учун жа вобгарлик ЖК 164- моддасида назарда тутилган. Босқинчилик нинг ижтимоий хавфлилигини юқорилиги, аввало, шу билан боғлиқки, бу жиноят натижасида ўзганинг мол-мулки эгаллаб оли - наётганда жабрланувчиларнинг ҳаёти ёки соғлиғига ҳам зиён етказилади ёхуд бундай зиён етказилиши учун реал хавф вужудга келади. Босқинчиликнинг бевосита объекти ўзганинг мол-мулкини муҳофаза қилишни таъминловчи ижтимоий муносабатлар. Бевосита қўшимча объекти сифатида эса фуқароларнинг ҳаёти ёки соғлиғи хавфсизлигини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар намоён бўлади. Объектив томондан босқинчилик ўзганинг мол-мулкини талон-торож қилиш мақсадида шу мулкнинг эгалланишига қаршилик кўрсатган шахснинг ҳаёти ёки соғлиғи учун хавфли бўлган зўрлик ишлатиш ёхуд шундай зўрлик ишлатиш билан қўрқитиб ҳужум қилишда ифодаланади. Босқинчилик ҳужуми вақтидаги таҳдид қуйидаги белгиларга эга бўлиши зарур: 1) жисмоний зўрлик дарҳол қўлланилиши мумкинлиги хавфини ўз ичига олган, яъни реал (ҳақиқий) бўлиши; 2) келгусида эмас, айнан ҳужум пайтида ҳақиқатда мавжуд бўлиши. Қоида тариқасида босқинчиликка суиқасд қилиш ҳолати юз бермайди. Ҳужум ҳаракатларигача бўлган ҳолатларда фақатгина босқинчиликка тайёргарлик кўриш ҳақида сўз юритиш мумкин. Биринчи ҳужум ҳаракатлари амалга оширилган вақтдан бошлаб жиноят тугаллаган ҳисобланади (кесик таркибли жиноят). Босқинчилик субъектив томондан тўғри қасд ва ғаразли мақсадларда ифодаланади. Айбдор жи ноят содир этишда унинг томонидан содир этилаётган зўрликнинг жабрланувчи ҳаёти ёки соғлиғи учун хавфлилигини ва ушбу зўрлик ўзганинг мулкини ўзи ва ўзга шахслар фойдасига эгаллаш

воситаси сифатида ишлатилаётганлигини тушунади ва шуни хоҳ лайди. Жиноятнинг субъекти – 14 ёшга тўлган, ақли расо жисмоний шахсдир. ЎзР ЖК 164-модда 2-қисмида жавобгарликни оғирлаштирувчи бир нечта ҳолатларда содир этиладиган босқинчилик учун жавобгарлик белгиланган, жумладан: а) қурол ёки қурол сифатида фойдаланиш мумкин бўлган бош қа нарсаларни ишлатиб; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) анча миқдордаги мулкни талон-торож қилиш билан боғлиқ ҳолда содир этилиши. ЖК 164-модда 3-қисмида: а) такроран, хавфли рецидивист ёки илгари ЖК 242-моддасида назарда тутилган жиноятни содир этган шахс томонидан; б) кўп миқдорда; в) уй-жойга, омборхона ёки бошқа биноларга ғайриқонуний равишда кирган ҳолда; г) баданга оғир шикаст етказган ҳолда содир этилган босқинчилик учун жавобгарлик назарда тутилган. ЎзР ЖК 164-моддасининг 4- қисмида: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган босқинчилик учун жавобгарлик назарда тутилган. Товламачилик (ЖК 165 -модда) Товламачиликнинг бевосита асосий объекти талон-торож қилинаётган мол-мулкни тартибга солишга қаратилган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади . Бевосита қўшимча объекти товламачилик натижасида тажовуз қаратилган жабрланувчининг қонун билан қўриқланадиган шахсий ҳуқуқлари ҳисобланади.

Товламачиликнинг қўшимча объекти айбдор томонидан қўлланиладиган руҳий зўрликнинг характери билан тавсифланади. Масалан, зўрлик ишлатишда қўлланиладиган таҳдидда фуқаронинг соғлиғини таъминлашга қаратилган, жабрланувчи сир сақланишини хоҳлайдиган шахсий дахлсизлиги, шаъни қадр-қимматини таҳқирлайдиган маълумотларни ошкор этиш билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар намоён бўлиши мумкин. Товламачиликнинг предмети бўлиб, нафақат мол-мулклар, балки унга бўлган мулкий ҳуқуқлар (товламачининг ёки бошқа айбдор деб кўрсатилган шахснинг қарзи борлигини тасдиқловчи тилхат, шартнома ёки бошқа ҳужжат, ёхуд муайян мулкий ҳуқуқлар тов ламачига ёки у кўрсатган шахсга ўтишига асос бўладиган бошқа ҳужжат), бошқа турдаги мулкий ҳаракатлар (ишни бажариш, хизмат лар таклиф этиш ва товарни паст нархда ёхуд текинга бериш ва бошқалар) ва мулкий кўринишдаги фойдалар ҳам бўлиши мумкин. Товламачиликнинг предмети бўлиб фақатгина ўзганинг мулки ёки мулкий ҳуқуқи намоён бўлади. Объектив томондан товламачилик жабрланувчи ёки унинг яқин кишиларига зўрлик ишлатиш, мулкка шикаст етказиш ёки уни нобуд қилиш ёхуд жабрланувчи учун сир сақланиши лозим бўлган маълумот ларни ошкор қилиш билан қўрқитиб ўзгадан мулкни ёки мулкий ҳуқуқни топширишни, мулкий манфаатлар беришни ёхуд мулкий йўсиндаги ҳаракатлар содир этишни талаб қилиш ёхуд жабрла нувчини ўз мулки ёки мулкка бўлган ҳуқуқини беришга мажбур қиладиган шароитга солиб қўйишда ифодаланади. Товламачи томонидан қўйиладиган талаблар руҳий зўрлик – қўрқитиш билан доимо боғлиқ бўлиши керак. Қўрқитиш билан амалга оширилмаган талаб товламачилик жинояти таркибини ташкил этмайди. Товламачиликдаги қўрқитишга қуйидаги белгилар хос: 1) ўз мазмунига кўра унда жабрланувчи ёки унинг яқин кишиларига зўрлик ишлатиш, мулкка шикаст етказиш ёки уни нобуд қилиш ёхуд улар сир сақлаши лозим деб топган маълу мотларни ошкор қилиш нияти билдирилган бўлиши, яъни жабрланувчини қўрқитиш, иродасини сўндириш воситаси

бўлиши керак; 2) қўрқитиш реал, яъни агар жабрланувчи товламачининг талабларини бажармаса, таҳдид амалга оширилиши мумкинлиги дан хавотир бўлиши лозим. Қўрқитишнинг хусусияти, усули, жойи ва вақти, товламачининг шахси, унинг олдинги хулқ-атвори қўрқитишнинг реаллигидан далолат беради. Жиноят таркибининг мавжудли гини аниқлаш учун қўрқитишни ким амалга оширган лиги: бевосита товламачининг ўзими ёки унинг иштирокчила рими, бу аҳамият касб этмайди; 3) қўрқитиш келажакда (дарҳол ёки талабни бажаришдан бош тортганлик учун) амалга оширилишга қаратилган бўлади. Шунинг учун ҳам ушбу жиноятнинг таркиби учун айбдорнинг ҳақиқатдан ҳам ўз ниятини амалга оширмоқчи бўлган-бўлмаганлиги аҳамият касб этмайди. Субъектив томондан товламачилик тўғри қасд билан со дир этилади. Бунда айбдор жабрланувчидан мол-мулкни ёки мул кка бўлган ҳуқуқни ўзига ёки бошқа шахсга беришни қўрқитиш билан талаб қилиши асосланмаганлигини ва ғайриқону нийлигини билади. Айбдор ғаразли мотивларга амал қилади ва ашёни ноқо нуний равишда қўлга киритиш мақсадини кўзлайди. Жиноятни содир этишдан мақсад – ғараздир. Жиноятнинг субъекти 14 ёшга тўлган, ақли расо жисмоний шахсдир. Оғирлаштирувчи ҳолатларда содир этилган товламачи лик ЖК 165- моддаси 2-қисмида назарда тутилган ҳамда у қуйидаги ква лификация қилиш белгиларини қамраб олади: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан товламачилик содир этилиши; б) кўп миқдорда содир этилиши; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилиши.

Товламачиликнинг махсус квалификация қилинган тури, ЖК 165- моддаси 3-қисмида ўз аксини топган ва қуйидаги белги лардан лоақал биттасининг мавжуд бўлиши билан тавсифланади: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган жиноят. Кўрсатилган белгилар босқинчилик жиноятининг таркиби таҳлил қилинганида кўриб чиқилган эди ва товламачиликка нис батан ортиқча фарқларга эга эмас. Талончилик (ЖК 166 -модда) Талончиликнинг бевосита объекти ўзганинг мол-мулкини муҳофаза қилишга қаратилган ижтимоий муносабатлар ва шу мулкка бўлган мулк ҳуқуқи ҳисобланади. Аммо, қонучиликда белгила нишича, талончилик ҳаёт ва соғлиқ учун хавфли бўлмаган зўрлик билан ёки шундай зўрликни ишлатиш билан қўрқитиш ёрдамида амалга оширилиши мумкин бўлиб, алоҳида жиноий- ҳуқуқий муҳофаза ҳолларда факультатив объект жабрланувчининг соғлиғи ва дахлсизлиги ҳам бўлиши мумкин. Талончиликнинг предмети бўлиб айбдор ҳақиқий ва фараз қилинган ҳуқуқлар асосида ҳам эгалик қилиши мумкин бўлмаган ўзганинг мулки ҳисобланади. Объектив томондан талончилик ўзганинг мол-мулкини очиқдан-очиқ талон-торож қилишда ифодаланади. Мулкни очиқдан-очиқ талон-торож қилиш усули иккита: объектив ва субъектив хусусиятларга эга. Очиқдан-очиқ талон-торож қилиншнинг объектив хусусияти айбдор томонидан ўзганинг мулкини мол-мулк эгаси ёки мол-мулк ихтиёрида ёхуд муҳофазасида бўлган шахсларнинг, ўзганинг мулки талон-торож қилинаётганлиги англаб турган бегона кишиларнинг кўзи олдида талон- торож қилишда намоён бўлади.

Очиқдан-очиқ талон-торож қилишнинг субъектив хусусияти шундаки, талончи ўзганинг мулкини очиқ-ойдин талон-торож қилаётган вақтида ўзининг хатти-ҳаракатлари мулк эгаси томонидан ёхуд мол-мулк тасарруфида бўлган ёки бегона шахслар томонидан кузатиб турилганлигини англайди. Таъкидлаганимиздек, талончилик икки хил кўринишда бўлади: зўрлик ишлатмасдан содир этиладиган (ЖК 166-моддаси 1-қисм) ва зўрлик ишлатиб содир этиладиган (ЖК 166-моддаси 2-қисм, “а” банди). Субъектив томондан талончилик тўғри қасд билан ғаразли мақсадда содир этилади. Жиноятчи талончиликни содир эта туриб, ўзганинг мулкини очиқдан-очиқ талон-торож қилиш ҳаркатларининг ижтимоий хавфлилигини англайди ҳамда ушбу қилмишининг ижтимоий хавфли оқибатларини олдиндан билади ва шундай оқибат келиб чиқишини хоҳлайди. Кўриб чиқилаётган жиноятнинг субъекти 14 ёшга тўлган, ақли расо ҳар қандай жисмоний шахс бўлиши мумкин. ЎзР ЖК 166-моддасининг 2-қисмида; а) ҳаёт ва соғлиғи учун хавфли бўлмаган зўрлик ишлатиб ёхуд шундай зўрлик ишлатиш билан қўрқитиб; б) анча миқдорда; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган бўлса. ЎзР ЖК 166-модда 3-қисмида: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) уй-жойга, омборхона ёки бошқа хонага ғайриқонуний равишда кириб; в) кўп миқдорда содир этилган талончилик учун жавобгарлик назарда тутилган. ЎзР ЖК 166-модда 4-қисмида: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан;

в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган талончилик учун жавобгарлик назарда тутилган. Ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш (ЖК 167-модда) Ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш жиноятининг бевосита объекти айбдорга ишониб топширилган ёки унинг ихтиёрида бўлган ўзганинг мулкини муҳофаза қилишга қаратилган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Ҳар қандай мулк, шунингдек, қимматли қоғозлар ҳам ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш жи нояти предмети ҳисобланади ва айбдор мулкка нисбатан алоҳида ҳуқуқий муносабатда бўлади, яъни мулк айбдорга ишониб топши рилган ёки унинг ихтиёрида бўлади ва вужудга келган имкониятдан фойдаланиб, уни талон-торож қилади. Объектив томондан жиноят айбдорга ишониб топширилган ёки унинг ихтиёрида бўлган ўзганинг мулкини ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилишда намоён бўлади. Ўзлаштириш айбдорга ишониб топширилган ёки унинг ихтиёрида бўлган ўзганинг мулкини ҳуқуққа хилоф, бепул ушлаб қолиш ва кейинчалик мулкдорга ёки бу мулкнинг бошқа эгасига мулкий зарар етказган ҳолда ўз фойдасига ёки бошқа шахсларнинг фойдасига қаратишда ифодаланувчи, агар айбдор мазкур мулкни ҳали сарфламаган ёки бегоналаштиришни амалга оширмаган бўлса, талон-торожнинг бир шакли ҳисобланади. Растрата айбдорга ишониб топширилган ёки унинг ихтиёрида бўлган ўзганинг мулкини мулкдор ёки мулкнинг бошқа эгаларига зарар етказгани ҳолда, агар айбдор талон-торож ҳодисаси аниқланган пайтга қадар кўрсатилган мулкни бегоналаштиришни амалга ошириб бўлган бўлса, ўзининг фойдасига ёки бошқа шахсларнинг фойдасига ғайриқонуний равишда, текинга қаратишида ифодаланувчи талон-торожнинг бир шакли ҳисобланади.

Субъектив томондан жиноят фақат тўғри қасд билан ва ғараз мақсадаларда со дир этилади. Яъни айбдор ўзининг ҳаракатлари ноқону - нийлигини англайди ва улар амалга оширилишини хоҳлайди. Айбдорнинг ушбу жиноятни содир этишдаги ғаразли мақсади субъектив томоннинг зарурий белгиси ҳисобланади. Жиноятнинг субъекти – 16 ёшга тўлган, ақли расо шахслардир. Мулк ишониб топшириб қўйилган ёки ихтиёрида мулк турган шахсгина, яъни хизмат бурчи, шартнома муносабатлари ёки махсус топшириқ муносабати билан шу мулкни тасарруф этиш, бошқариш, етказиб бериш, сақлаш бўйича ваколатларини амалга ошираётган шахс (масалан, омборчи, экспедитор, таъминловчи, сотувчи, кассир ва бошқа шахслар) ўзлаштириш ёки растрата жиноя тининг субъекти бўлиши мумкин. ЎзР ЖК 167-модда 2-қисмида: а) анча миқдорда; б) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдин тил бириктириб; г) мансаб мавқеини суиистеъмол қилиш йўли билан содир этилган ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилганлик учун жавобгарлик назарда тутилади. Суд-тергов амалиётида мансабдор шахслар томонидан ўз ваколатини суиистеъмол қилиш орқали содир этиладиган талон-торож қилишнинг бир неча турлари мавжуд. Уларни шартли равишда уч гуруҳга ажратиш мумкин: 1) мансабдор шахсга ишониб топширилган мулкни ўзлаштириш ёки растрата қилиш; 2) бўйсунувчи шахсларга ишониб топширилган ёки уларнинг бошқарувида бўлган мулкни эгаллаш ёки учинчи шахсларга топ шириб юбориш; 3) мансабдор шахсга ишониб топширилмаган ва унинг бошқару вида бўлмаган мулкни эгаллаб олиш.

ЎзР ЖК 167-модда 3-қисмида ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилишнинг қуйидаги: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб; г) компьютер техникаси воситаларидан фойдаланиб содир этилган ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли билан талон-торож қилганлик учун жавобгарлик кўзда тутилади. Агар жиноят туфайли келтирилган моддий зарар тўлиқ ра вишда қопланса, айбдорга нисбатан озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо қўлланилмайди (ЖК 167-модда 4-қисми). Фирибгарлик (ЖК 168-модда) Жиноятнинг бевосита объекти ўзганинг мулки ёки мулкий ҳуқуқларини муҳофаза қилишга қаратилган ижтимоий муносабатлар. Фирибгарликнинг предмети мулкдан ташқари юридик категория сифа - тида ўзганинг мулкига бўлган ҳуқуқ, мулкка бўлган алоҳида ва колатлар (масалан, айбдор уйда яшаш ҳуқуқини қўлга киритиши мумкин) ҳисобланади. Объектив томондан фирибгарлик алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини ёки ўзганинг мулкий ҳуқуқини эгаллашдан иборат. Алдаш деганда, мол-мулк эгаси ёки мол-мулк ишониб топширилган шахснинг ўзи уни фирибгарга ихтиёрий равишда, ўз хоҳиши билан бериши, жабрланувчини чалғитиш учун айб дор шахс томонидан ҳар қандай фактни бузиб кўрсатиш ёки ҳақиқатни яшириш ёхуд била туриб ёлғон маълумотларни хабар қилиш тушунилади. Ишончни суиистеъмол қилиш деганда, айбдор шахс томонидан ўзганинг мулкини қонунга хилоф равишда ўз фойдасига олиш учун ўзи ва мулк эгаси ёхуд мулк эгалиги ихтиёрида турган шахс ўртасидаги алоҳида, ўзаро ишончга асосланган муносабатлардан қонунга хилоф равишда мулкни

ўз фойдасига олиш учун фойдаланилиши тушунилиши лозим Субъектив томондан фирибгарлик тўғри қасддан ғараз мақсадда содир этилади, ғараз мақсаднинг мавжудлиги фирибгарликнинг зарурий белгиси ҳисобланади. Фирибгарлик жиноятининг субъекти 16 ёшга тўлган, ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўла олади. ЎзР ЖК 168-моддаси 2-қисмида: а) кўп миқдорда; б) такроран ёки хавфли рецидивист томондан; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; г) компьютер техника воситаларидан фойдаланиб содир этилган фирибгарлик учун жавобгарликни назарда тутади. ЎзР ЖК 168-моддаси 3-қисмида: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган фирибгарлик учун жавобгарликни назарда тутилади. ЖК 168-моддаси 4-қисмида рағбатлантирувчи норма на зарда тутилган бўлиб, унга кўра агар айбланувчи етказилган мод дий зарарнинг ўрнини қоплаган тақдирда, озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо қўлланилмайди. Жиноят кодексида моддий зарар қанча миқдорда қопланиши лозимлиги кўрсатил маган, бироқ моҳиятидан моддий зарар тўла ҳажмда қопланиши келиб чиқади. Ўғрилик (ЖК 169 -модда) Ўғрилик талон-торожнинг энг кўп тарқалган шаклидир. Бунга сабаб аввало, тергов амалиётида ўғриликни очиш фоизларининг унчалик катта эмаслиги бўлса керак, чунки ўғрилик яширин равишда содир этилади, бу эса жиноятнинг ижтимоий хавфлилик даражасини анча оширади, унинг очилишини қийинлаштиради. Жиноятнинг бевосита объекти ўзганинг мол-мулкини муҳофаза қилиш билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар ҳисобланади.

Объектив томондан ўғрилик ўзганинг мулкини яширин равишда талон- торож қилишда ифодаланади. Талон-торож қилишнинг яширин усули деганда, мулк эгаси ёки мулк ишониб топширилган ёки ихтиёрида турган шахс га сездирмасдан, улар йўқ вақтда ёхуд мулкдор ёки бошқа шахслар мулкнинг талон-торож қилинаётганини тушунмаган вақтда содир этишлиши тушунилади. Бироқ барча ҳолатларда талон-торож қилишни яширин деб ҳисоблаш учун, ўзаро боғлиқ бўлган иккита: объектив ва субъек тив мезонни таҳлил қилиш ва баҳолаш лозим. Субъектив томондан ўғрилик тўғри қасд билан ва ғараз мақсадларда содир эти лади. Айбдор олинган ўзганинг мулкининг нафақат ғайриқонунийли гини ва қайтариб берилмаслигини, балки ўз ҳаракатларининг яширин усулларини ҳам тушуниб етади. Ушбу жиноятнинг субъекти 14 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. ЎзР ЖК 169-модда 2-қисмида: а) жабрланувчининг кийими, сумкаси ёки бошқа қўл юкидаги ашёга нисбатан (киссавурлик); б) анча миқдорда; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; г) уй-жой, омборхона ёки бошқа хонага ғайриқонуний равишда кириб содир этилган ўғрилик учун жавобгарлик назарда тутилган. ЎзР ЖК 169-модда 3-қисмида: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) компьютер тизимига рухсатсиз кириб; в) кўп миқдорда содир этилган ўғрилик. ЖК 169-модда 4-қисмида қуйидаги ҳолатларда содир этилган ўғрилик учун жавобгарлик ўрнатилган: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган ўғрилик учун жавобгарлик назарда тутилган.

Алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш (ЎзР ЖК 170-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти ўзганинг мулки, яъни ҳар хил шартномавий ва бошқа мажбуриятлардан келиб чиқувчи мулкий муносабатлар ҳисобланади. Жиноятнинг предмети мулк шаклидан қатъий назар ҳар қандай мулк бўлиши мумкин. Объектив томондан жиноят, талон-торож аломатлари бўлмагани ҳолда, алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкдорга анча миқдорда зарар етказишдан иборат. Анча миқдордаги зарар деганда , энг кам ойлик иш ҳақининг юз баробаридан уч юз баробаригача бўлган миқдордаги зарар тушунилади. Субъектив томондан жиноят била туриб, тўғри қасд билан ғараз мақсадда содир этилади. Кўриб чиқилаётган жиноят субъекти 16 ёшга тўлган ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. ЎзР ЖК 170-моддаси 2-қисмида: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) моддий жавобгар шахс томонидан; в) кўп миқдорда зарар етказган ҳолда алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан мулкий зарар етказганлик учун жавобгарлик белгиланган. Кўп миқдордаги зарар деганда, энг кам ойлик иш ҳақининг уч юз баробаридан беш юз баробаригача бўлган миқдордаги зарар тушунилади. Етказилган моддий за рарнинг ўрни қопланган тақдирда қамоқ тариқасидаги жазо қўлланилмайди. ( ЖК 170-модда, 3-қисм ). Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш (ЎзР ЖК 171-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти мулк ҳуқуқи ва бошқа мулкий ҳуқуқлар, шунингдек, жамиятда шаклланган ва қонунчиликда акс эттирилган мулкни тасарруф этиш бўйича муносабатлар ҳисобла нади.

Фақат жиноий йўл билан, яъни жиноий фаолият натижасида топилган мулк жиноятнинг предмети бўлиши мумкин. Объектив томондан ЖК 171-моддасида назарда тутилган жиноят жиноий йўл билан топилган мулк ни олиш ёки ўтказишда ифодаланади. Ж иноят субъектив томондан тўғри қасд билан содир этилади. Жиноий йўл билан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш жиноятининг субъекти 16 ёшга тўлган, ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. Мансабдор шахс ўз хизмат мавқеидан фойдаланган ҳолда жиноий йўл билан топилган мулкни олса ёки ўтказса, унинг қилмиши жиноятлар жами бўйича ЎзР ЖК 171- ва Жиноят кодексида ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилганлик учун жавобгарлик белгиланган 205-модда билан квалификация қилинади. ЎзР ЖК 171-моддаси 2-қисмида жавобгарликни оғирлаштирувчи қуйидаги ҳолатлар белгиланган: а) такроран ёки жиноятни хавфли рецидивист томонидан; б) кўп миқдорда содир этилган бўлса. ЎзР ЖК 171-моддаси 3-қисмида: а) жуда кўп миқдорда; б) ўта хавфли рецидивист томонидан; в) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб мулкнинг жиноий йўл билан топилганлигини била туриб, уни олдиндан ваъда қилмаган ҳолда олиш ёки ўтказиш учун жавобгарлик назарда тутилган. Мулкни қўриқлашга виждонсиз муносабатда бўлиш (ЎзР ЖК 172-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти мансабдор бўлмаган шахсга ишониб топширилган ёки унинг муҳофазасида турган ўзганинг мулкини хавфсизлигини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлар ҳисобланади.

Объектив томондан жиноят шахснинг мулкни қўриқлашга виждонсиз муносабатда бўлиши натижасида мулкнинг талон-торож қилиниши, унга шикаст етказилишида ёки унинг нобуд бўлиши сабабли мулк эгасига кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлишида ва бу қилмишда мансабдорлик жиноятларининг аломатлари йўқлигида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят эҳтиётсизликдан содир этилади. Жиноятнинг мотив ва мақсади квалификацияга таъсир қилмайди. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний, мулкни қўриқлаш вазифаларини бажараётган шахс ҳисобланади. Мансабдор шахс мулкни муҳофаза қилиш бўйича ўз вазифаларига лоқайдлик ёки виждонсизларча муносабатда бўлиб, уларни бажармаслиги ёки лозим даражада бажармаслиги натижасида кўп миқдорда зарар етказилган бўлса, иш ҳолатларига қараб унинг қилмиши ЎзР ЖК 207- моддаси (Мансабга совуққонлик билан қараш) ёки ЖК 208-моддаси (Ҳокимият ҳаракатсизлиги) билан квалификация қилинади. Мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш (ЎзР ЖК 173-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти ўзганинг мулкини муҳофаза қилиш ва хавфсизлигини таъминлаш билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар ҳисобланади. Ушбу жиноят предмети кўчмас (бинолар, иншоотлар) ва кўчар мулклар бўлиши мумкин. Объектив томондан жиноят ўзганинг мулкини қасддан нобуд қилиш ёки унга анча миқдорда зарар етказишда ифодаланади. Мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш мулк анча миқдорда нобуд қилинган ёки унга зарар етказилган пайтдан эътиборан тамом бўлган жиноят деб ҳисобланади. Анча миқдордаги зарар деганда , энг кам ойлик иш ҳақининг юз бараваридан уч юз бараваригача бўлган миқдордаги зарар ту шунилади Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан ҳам, эгри қасд билан

ҳам содир этилади. Жиноятнинг субъекти 173-моддаси 1-қисми бўйич 16 ёшга тўлган ақли расо жисмоний шахс бўлади. ЖК 173-моддаси 2, 3-қисмларида кўрсатилган жиноятнинг квалификация қилинган таркиби бўйича жиноий жавобгарлик 14 ёшдан келиб чиқади. Агар мулкни қасддан нобуд қилиш ёки унга зарар етказиш: а) миллатлараро ёки ирқий адоват ёхуд диний таассублар замирида; б) атрофдагилар учун хавфли усулда; в) кўп миқдорда зарар етказган ҳолда содир этилган бўлса, айбдорнинг қилмишлари ЖК 173-моддаси 2-қисми бўйича квалификация қилинади. ЎзР ЖК 173-моддаси 3-қисмида: а) хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муносабати билан шахснинг ёки унинг яқин қариндошларининг мулкига нисбатан; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб мулкни нобуд қилганлик ёки зарар етказганлик учун жавобгарлик назарда тутилган. ЖК 173- моддасининг 4-қисмида рағбатлантирувчи норма назарда тутилган бўлиб, унга мувофиқ “етказилган моддий зарар уч карра миқдорида қопланган тақдирда озодликдан маҳрум қилиш тариқаси даги жазо қўлланилмайди”. Ўзбекистон Республикасининг манфаатларига хилоф равишда битимлар тузиш (ЖК 175-модда) Жиноятнинг бевосита объекти Ўзбекистон Республикаси иқтисо - диётининг асослари, Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий тизимини бир маромда фаолият олиб боришини таъминловчи ижтимоий муносабатлар. Объектив томондан жиноят республика манфаатларига кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлган, наф келтирмас лиги аён бўлган битимнинг тузилишида ифодаланади. Жиноят объектив томонининг зарурий белгиси Ўзбекистон Республикаси манфаатларига хилоф равишда битим тузилиши натижасида кўп миқдорда зарар етказилиши ҳисобланади.

Субъектив томондан жиноят фақат тўғри қасд билан содир этилади. Жиноятнинг мотив ва мақсади ҳар хил бўлиши мумкин, аммо у квалификацияга таъсир қилмайди. Шарҳланаётган ж иноятнинг субъекти ЖК 175-моддасида кўрсатилган давлат органи, мулкчилик шаклидан қатъи назар корхона, муассаса, ташкилот ёки жамоат бирлашмасининг фақат ман сабдор шахслари бўлиши мумкин. ЖК 175-моддаси 2-қисмида Ўзбекистон Республика си нинг манфаатларига хилоф равишда битим тузишда айбдор бўлган мансабдор шахс қилмишни: а) такроран; б) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб; в) жуда кўп миқдорда зарар етказган ҳолда содир этганлиги учун жавобгарлик назарда тутилади. ЖК 175-моддаси 3-қисмига мувофиқ етказилган моддий зарарни уч баравар қоплаган ҳолларда айбдорга нисбатан озод ликдан маҳрум қилиш кўринишидаги жазо қўлланилмайди. Қалбаки пул, акциз маркаси ёки қимматли қоғозлар ясаш, уларни ўтказиш (ЎзР ЖК 176-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти давлатнинг пул ва кредит тизими ҳамда хўжалик юритувчи субъектларнинг нормал фаолият олиб боришини таъминловчи муносабатлар. Жиноятнинг предмети банк билетлари (банкнотлар), яъни пулдир. Ўзбекистон Республикасининг пул бирлиги сўм, шунингдек металл тангадир. Жиноятнинг предмети Ўзбекистон республикаси Марказий банкининг банк билетлари (банкнотлар), шунингдек металл тангалар, акциз маркалар, Ўзбекистон республикаси валютасидаги қимматли қоғозлар, чет эл валютаси, чет эл валютасидаги қимматли қоғозлар ҳисобланади. Объектив томондан жиноят ўтказиш мақсадида қалбаки банк билетлари (банкнотлар), металл тангалар, акциз маркалар, қимматли қоғозлар

ёхуд чет эл валютаси ёки чет эл валютасидаги қимматли қоғозлар ясашда ва уларни ўтказишда ифодаланади. Бироқ, қалбаки пул ёки қимматли қоғозларнинг барча ўлчамлари, зарурий белгилари, яъни реквизитлари ҳақиқийсига чиндан ҳам ўхшаш бўлиши жиноятни квалификация қилишнинг зарурий шарти ҳисобланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир эти лади. Ўтказиш мақсадининг борлиги қалбаки пул ёки қимматли қоғозлар ясашнинг зарурий белгисидир. Ўтказиш мақсадининг борлиги қалбаки пул ёки қимматли қоғозлар ясашнинг зарурий белгисидир. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, ҳар қандай ақли расо жисмоний шахс бўлиши мумкин. ЖК 176 -моддаси 2-қисмида: а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; б) кўп миқдорда; в) бир г у руҳ шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб содир этилган, ўтказиш мақсадида қалбаки пул ёки қимматли қоғозлар ясаганлик ёки уларни ўтказганлик учун жавобгарлик назарда тутилади. ЖК 176-м оддаси 3-қисмида: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб содир этилган жиноят учун жавобгарлик назарда тутилган. Валюта қимматликларини қонунга хилоф равишда олиш ёки ўтказиш (ЎзР ЖК 177-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти давлатнинг иқтисодиёт асосларини таъминлашга қаратилган ижтимоий муносабатлардир. Жиноятнинг предмети «валюта қимматлигидир». Валюта қимматликларига ки ритилади: чет эл валютаси; чет эл валютасидаги қимматли қоғозлар; чет эл валютасидаги тўлов ҳужжатлари; соф қуйма олтин.

Объектив томондан ж иноят шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин фуқароларнинг қонунга хилоф равишда анча миқдорда валюта қимматликларини олиши ёки ўтказишида ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд билан содир этилади. Мақсад ва мотив мазкур жиноятни квалификация қилишда аҳамиятга эга эмас. Одатда, бундай жиноят ғаразгўйлик мақса дида содир қилинади. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, ақли расо жисмоний шахс ҳисобланади. ЖК 177- моддасининг 2-қисмида: 1) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан; 2) кўп миқдорда; 3) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бирикти риб қо нунга хилоф равишда валюта қимматликларини олганлик ёки ўтказганлик учун жавобгарлик белгиланган. Мазкур квалификация қилиш белгилари юқорида таҳлил қилиб ўтилган. 177-модданинг 3-қисмида: а) жуда кўп миқдорда; б) уюшган гуруҳ томонидан ёки унинг манфаатларини кўзлаб қонунга хилоф равишда валюта қимматликларини олганлик ёки ўтказганлик учун жавобгарлик назарда тутилган. Чет эл валютасини яшириш (ЎзР ЖК 178-моддаси) Жиноятнинг бевосита объекти иқтисодий ресурсларни шакл - лантиришнинг республикада белгилаб қўйилган тартибидир. Жиноят объектив томондан республиканинг ваколатли банк ларидаги ҳисобварақларга ўтказилиши лозим бўлган чет эл валютасини яшириб қолишга қаратилган фаол харакат ёки харакатсизликда ифодаланади. Чет эл валютасини яшириш – маблағларни банкдаги ҳисоб рақамига ўз вақтида ўтказмаслик, ёки тўлиқ ўтказмасликда ифо даланиши мумкин. Субъектив томондан жиноят тўғри қасддан содир этилади. Мотив ва мақсад жиноятни квалификация қилишга таъсир кўрсатмайди, лекин жазо тайинлашда инобатга олиниши мумкин.

Жиноят субъекти 16 ёшга тўлган, қонунчилик ва шартнома билан ташкилот, корхона ва муассасаларда валюта операцияларини амалга ошириш вазифаси юклатилган ҳар қандай шахс ҳисобланади. ЖК 178-моддаси 2-қисмида чет эл валютасини яширишни қуйидаги квалификация қилиш белгилари кўрсатилган: а) ғаразгўйлик билан; б) такроран; в) бир гуруҳ шахслар томонидан олдиндан тил бирикти риб со дир этилганда. Сохта тадбиркорлик (ЎзР ЖК 179-моддаси) Жиноятнинг объекти корхоналар ёки бошқа тадбиркорлик билан шуғулланувчи тузилмаларнинг қонунда, ўз уставида белгиланган фаолиятини таъминловчи ижтимоий муносабатлар, шунингдек давлат жамият ва фуқаронинг тадбиркорлик фаолияти соҳасидаги иқтисодий манфаатлари ҳисобланади. Жиноятнинг объектив томони уставда кўрсатилган фао лиятни амалга ошириш мақсадини кўзламасдан, қарз, кредит олиш, фойда (даромад)ни солиқлардан озод қилиш ёки бошқа мулкий манфаат кўриш мақсадида корхоналар ва бошқа тадбиркорлик ташкилотларни тузишда ифодаланади. Сохта тадбиркорлик билан шуғулланувчи ташкилот давлат рўйхатидан ўтган пайтдан бошлаб жиноят тугалланган ҳисобла нади. Мулкий зарар келтириш ёки мулкий фойда кўрганлик жи ноятнинг зарурий белгиси ҳисобланмайди. Субъектив томондан жиноят тўғри қасд шаклидаги айб билан тавсифланади. Сохта тадбиркорликнинг зарурий белгиси унинг мақсади - таъсис ҳужжатларида назарда тутилган фаолиятни амалга оширмай туриб ноқонуний кредитлар олиш, солиқлардан озод бўлиш, эгаллашга ҳуқуқи бўлмаган бошқа мулкий фойда кўриш мақсадини кўзлаганлиги ҳисобланади.

Сохта тадбиркорликнинг субъекти ҳар қандай ўн олти ёшга тўлган, ақли расо сохта ташкилот таъсисчиси ёки таъсисчилари бўлган жисмоний шахслар ҳисобланади. Сохта банкротлик (ЖКнинг 180-моддаси) Ўзбекистон Республикасининг амалдаги «Банкротлик тўғрисида»ги қонунига кўра, банкрот деб, “хўжалик суди томонидан эътироф этилган, қарздорнинг пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар талабларини тўла ҳажмда қондиришга ва (ёки) мажбурий тўловлар бўйича ўз мажбуриятини тўла ҳажмда бажаришга қодир эмаслиги” тушунилади. Жиноятнинг объекти тадбиркорлик тузилмаларининг нормал фаолият кўрсатишини, хўжалик юритувчи субъектларнинг манфаатларини таъминловчи ижтимоий муносабатлардир. Объектив томондан жиноят хўжалик юритувчи субъект нинг ўз мажбуриятларини иқтисодий жиҳатдан бажара олмаслиги ҳақида била туриб, ҳақиқатга тўғри келмайдиган эълон бериши натижасида кредиторларга кўп миқдорда зарар етказилишида на моён бўлади. Субъектив томондан жиноят тўғри ёки эгри қасд билан содир эти лади. Жиноятнинг субъекти ўн олти ёшга тўлган ҳар қандай шахс ва тадбиркорлик билан шуғулланувчи, хўжалик субъекти номидан ҳаракат қила оладиган, яъни хўжалик судига банкротлик тўғрисида иш қўзғатиш лозимлиги тўғрисида қарор қабул қилиши мумкин бўлган шахс ҳисобланади. Банкротликни яшириш (ЎзР ЖК 181-моддаси) Таҳлил этилаётган жиноятнинг бевосита объекти бозор иқтисодиёти шароитида банкротликни амалга оширишнинг белгилаб қўйилган тартибини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ва кредиторларнинг манфаатларидир. “Банкротлик” тушунчаси учун ЖК 180-моддаси таҳлилига қаранг. Объектив томондан жиноят хўжалик юритувчи субъектнинг ҳақиқатга тўғри келмайдиган маълумот ёки ҳужжатларни тақдим этиши, бухгалтерия ҳисоботларини бузиб кўрсатиш йўли билан иқтисодий жиҳатдан ўзининг тўловга қодир эмаслигини ёки иқтисодий ночорлигини бошқача тарзда

қасддан яшириши кредиторларга кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлишда ифодаланади. Субъектив томондан жиноят тўғри ёки эгри қасд билан содир этилиши мумкин. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, ақли расо ҳар қандай жисмоний шахс бўлиши мумкин. Жиноят кодексининг 181-моддаси 2-қисмига кўра: «Етказилган моддий зарар уч карра миқдорида қопланган тақдирда, озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо қўлланилмайди». Қасддан банкротликка олиб келиш (ЖКнинг 181 1 -моддаси) Мазкур таҳрирдаги модда Жиноят кодексига 2014 йил 4 сентябрдаги ЎРҚ-373-сонли Қонунига асосан киритилган. Жиноятнинг объекти бозор иқтисодиёти шароитида банкротликни амалга оширишнинг белгилаб қўйилган тартибини таъминловчи ижтимоий муносабатлар ва кредиторларнинг манфаатларидир Жиноят объектив томондан якка тартибдаги тадбиркор томонидан ёки юридик шахс мансабдор шахси, муассиси (иштирокчиси) ёхуд мол- мулкининг мулкдори томонидан шахсий манфаатларини ёки бошқа шахсларнинг манфаатларини кўзлаб содир этилган қасддан банкротликка олиб келишда ифодаланади. Яъни тўловга қобилиятсизликни қасддан юзага келтириш ёки ошириш, ушбу якка тартибдаги тадбиркорнинг ёки юридик шахснинг барқарор иқтисодий ночорлигига (банкротлигига) олиб келса, кредиторларга кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлса жиноий жавобгарлик юзага келади. Субъектив томондан жиноят тўғри ёки эгри қасд билан содир этилиши мумкин. Жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган, ақли расо ҳар қандай жисмоний шахс бўлиши мумкин. Етказилган моддий зарарнинг ўрни қопланган тақдирда, озодликдан маҳрум қилиш тариқасидаги жазо қўлланилмайди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 1992. 2.Международний пакт о гражданских и политических правах. Международная зашита прав и свобод человека. Сборник документов. М.: Юрид.лит., 1990 г. 3.Основние принципи независимости судебних органов. Международние права и свобода человека: Сборник документов. М: Юрид.лит., 1990 г. 4.Всеобшая декларация прав человека. – Права человека. Основние международние документи: Сборник документов. М.: Международние отношения. 1989 г. – С. 134-142. 5. Конвенция о правовой помоши и правових отношениях по гражданским, семейним и уголовним делам. (Хўжалик ва ҳуқуқ Хозяйство и право. – Ташкент. 1997, №1-2. С. 58-76). 6. Уголовно-процессуалний кодекс Республики Узбекистан. – Т.: Адолат, 1999. 7. «Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 7 декабрдаги Қонуни.

Похожие

Экология соҳасидаги жиноятларни квалификация қилиш

Ҳарбий жиноятларни квалификация қилиш

Тамом бўлмаган жиноятларни квалификация қилиш

Шахсга қарши жиноятларни квалификация қилиш

Бир қанча жиноятларни квалификация қилиш