Huquq shakllari - Юриспруденция - Рефераты

Huquq shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Huquq shakllari Reja: 1. Huquq shakllarining tushunchasi. 2. Normativ huquqiy hujjatlarning tuzilishi.

1.Huquq shakllarining tushunchasi. Yuridik adabiyotda huquq shakli iborasi huquq manbai iborasi bilan bir ma’noda ishlatiladi. Bu noto‘g‘ridir. Chunki manba iborasi hech vaqt ish shaklni bildirmaydi. Shakl bu huquqning mazmuni bilan bog‘liq bo‘lgan, uning tuzilishidir. Huquq shakli bu jamiyatdagi barcha sinf, millat, elat va xalqning irodasini qonun darajasiga ko‘tarish usulidir. Hukuk manbai iborasi huquq shaklini bildirmasdan balki jamiyat moddiy, g‘oyaviy va yuridik ma’nolarni bildiradi. Hukuk manbai moddiy ma’noda jamiyatning iqtisodiy munosabatlarini tartibga soladi. Iqtisodiy munosabatlarga ishlab chiqarish munosabatlari, ishlab chiqarish kuchlari, ishlab chiqarish qurollari, iqtisodiy tizimi va mulk shakillari kiradi. Huquqning g‘oyaviy mazmunida huquqiy ong tushuniladi, huquqiy ong jamiyatda kishilarning huquq to‘g‘risidagi qarashlar yig‘indisi bo‘lib, huquqiy tarbiya va qukukiy madaniyatni o‘z ichiga oladi. Huquq manbai yuridik ma’noda qonun va barcha ququqiy normalarning ichki va tashqi tuzilishini bildiradi. Hukuk shaklining ifodalanishi esa, davlat erkining hamma fuqarolar uchun majburiylik usuliga qarab belgilanadi. Huquqning shakli — bu jamiyatdagi turli sinf, millat, elat tabaqalar va xalqning qonuniy erkini ifodalovchi usuldir. Bu erk davlat organlari tomonidan, uning majburlash kuchi orqali qonunlar, qarorlar, farmonlar va boshqa normativ aktlar shaklida qabul qilinadi. Bularni bajarish barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun majburiydir. Huquqning uchta tarixiy shakli mavjud: huquqiy odatt sud yoki ma’muriy pretsent va normativ huquqiy aktlar. Huquqiy odat — bu jamiyatda yaxshi odat normalarini davlat tomonidan tasdiqlanib, huquqiy normalar sifatida qabul qilinishidir. Huquqiy odat bu huquqning birinchi tarixiy shakli bo‘lib, quldorlik va feodal davlatlarida mavjud bo‘lgan. Masalan, bu davlatlarning huquqiy odatlaridan to hozirga qadar bizga yetib kelgan XII jadval qonuni, Manu Drakond qonuni, Rus pravdasi (haqiqati) va boshqalar. Huquqiy odat bu diniy normalar bilan bog‘liqdir. Shuning uchun hozirgi musulmon, Hindiston va Afrika davlatlari tizimida huquqiy odat

ishlatiladi. O‘zbekiston Respublikasi tizimida huquqiy odat kam ishlatiladi. Masalan, O‘zRning oila Kodeksining 8 — modddsida qonun hujjatlarida oilaviy munosabatlarni tartibga solishga oid tegishli normalar bo‘lmagan taqdirida, O‘zRning qonun hujjatlari tamoyillariga zid bo‘lmagan maqalliy urf-odat va an’ana qo‘llanilishi ko‘rsatiladi. Sud yoki ma’muriy pretsent —bu avval sud yoki ma’muriy organlar ko‘rgan ishlarga, qarab tegishl ishlarni hal qilishdir. Huquqning bu shakli qozirgi vaqtda Angliya, AQSH, Kanada va boshqa davlatlarning hukuq tizimida ishlatiladi. O‘zbekiston hukuk tizimida sud yoki ma’muriy protsent ishlatilmaydi. Huquqning uchinchi shakli —bu normativ huquqiy aktlar bulib, hozirgi zamon davlatlarning huquq tizimida keng ishlatiladi. 2. Normativ huquqiy xujjatlarning turlari. Normativ huquqiy xujjatlar — bu jamiyatda kishilarning turmush qoidalarini belgilaydi, o‘zgartiradi va bekor qiladi. O‘zbekistonda asosan huquq shakllaridan normativ hujjatlar harakat qiladi. Bu orqali barcha xalqning erki — qonun darajasiga ko‘tariladi. Bularni bajarish barcha kishilar uchun umummajburiydir. Normativ huquqiy hujjatlarga O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, turli qonunlar, tur xalqaro shartnomalar kiradi. Normativ huquqiy hujjatlarning belgilari quyidagilardan iborat: 1. Normativ huquqiy hujjatlarda yangi normalar o‘rnatiladi, amaldagisi o‘zgartiriladi yoki bekor qilinadi. Shuning uchun ular hukuqiy munosabatlarga ishtirok etuvchi taraflarga huquq va burch belgilaydi. Normativ qujjatlarni turmushda qo‘llab ular bilan kishilar o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda shaxsiy ahamiyatga ega bo‘lgan huquqiy aktlar paydo bo‘ladi. Masalan, sud qarori, sud hukmi, kvartira olish uchun order, nafaqa tayinlash haqidagi qaror va boshqalar. 2. Normativ huquqiy aktlar yozma ravishda davlat tomonidan chiqarilib qonun, farmon, qaror, farmoyish deb nomlanib, qabul qilingan davlat organi (parlament, prezident, qukumat, hokimiyat organlari ko‘rsatiladi).

3. Normativ huquqiy hujjatlarda majburiy bo‘lgan normalari guruqlarga qarab tuziladi, Masalan, Konstitutsiya va Kodekslarning bo‘limlari, boblar va moddalari. 4. Normativ huquqiy hujjatlar yuridik kuchiga, mazmuni, xarakteri, harakat qilish doirasi va qaysi davlat organi chiqarganiga qarab tasniflanadi. Normativ huquqiy xujjatlar yuridik kuchiga qarab konun va qonun asosida chiqarilgan aktlarga bo‘linadi, hajmi va xarakteriga qarab davlat huquqiga, harakat qiluvchi, umumiy cheklangan, favqulotda holat (tabiiy ofat, harbiy holatlar sababli) normativ huquqiy xujjatlarga bo‘linadi. Ko‘ramizki normativ huquqiy hujjatlarga — davlat Konstitutsiyasi, turli qonunlar, kodekslar, qarorlar, buyruqlar, yo‘riqnomalar va nizomlar kiradi. Qonun hozirgi zamon davlatlar normativ huquqiy hujjatlari ichida eng muhim o‘rin egallaydi. Qonun eng muhim jamiyat va davlat tuzilishini huquqiy asoslarini tartibga soladi. Qonun davlat hokimiyatining oliy organi tomonidan chaqirilgan oliy yuridik kuchga ega bo‘lgan, jamiyatdagi barcha millat, elatlarning va xalqning manfaatlarini ifodalagan, ular o‘rasida turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi turmush qoidalarining yig‘indisidir. Qonunning belgilari quyidagilardan iborat: 1) davlat hokimiyatining oliy vakillik organi tomonidan chaqirilishi; 2) qonunning oliy yuridik kuchga egaligi; 3) uning normativ huquqiy xarakterga ega bo‘lishi; 4) qonunda jamiyatdagi barcha millat, elat va tabaqa va xalqning erk — irodasi ifoda etiladi; 5) qonun kishilar o‘rtasida turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Qonun O‘zbekistonning mustaqilligini ta’minlashda, bozor iqtisodiy siyosatiga o‘tishda, turli mulk shakllarini mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda davlat tuzilishi, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa sohalarga taallukli isloh qilishning huquqiy asoslarini yaratuvchi bir qancha qonunlar qabul qilindi. Jumladan, ularning asosiylari: davlat qurilishi soqasida — saylov tizimi, Konstitutsiyaviy sud, Oliy Majlis, Prezident, Vazirlar Mahkamasi, Oliy sud, Prokuratura, Ichki ishlar organlari,

mahalliy boshqaruv to‘g‘risidagi qonunlar. Iqtisodiy sohada mulkchilik korxonalar, tadbirkorlik, banklar va korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar, tashqi iqtisodiy faoliyat, chet el investitsiyalari, valyutani tartibga solish to‘g‘risidagi va boshqa qonunlar. Ijtimoiy sohada — onalik va bolalikni himoya qilish, kam ta’minlangan fuqarolarga ijtimoiy yordam ko‘rsatish, nafaqa bilan ta’minlash va boshqa qonunlar. Bu qonunlar nazariya va hayot bilan bog‘liq bo‘lib, kishilar o‘rtasida turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Qonunni bajarish bozor iqtisodiy munosabatlariga o‘tishning barcha amal qiladigan qoidalaridan biridir. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga asosan davlat organlarini normativ huquqiy aktlar qabul qilish tartibi quyidagicha belgilangan: 1. O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi davlat vakillik organi bo‘lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. U qonunlar va qarorlar qabul qiladi; 2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Raisi Farmoyishlar chiqaradi; 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat va ijro etuvchi hokimiyat boshlig‘i bo‘lib, normativ xarakterdagi farmonlar, qarorlar va farmoyishlar chiqaradi; 4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi hukumati qarorlar va farmoyishlar chiqaradi; 5. O‘zbekiston Respublikasining turli vazirliklari, davlat qo‘mitalari va muassasalari — buyruqlar, qo‘llanmalar, yo‘riqnomalar va nizomlar qabul qiladi, 6. Viloyat, tuman va shahar hokimlari qarorlar chiqaradi. 7. Mahalliy davlat hokimiyat organlari joylardagi viloyatlar, tumanlar va shaharlardagi xalq deputatlari Kengashlari qaror va farmoyishlar chiqaradi. Shunday qilib, ko‘ramizki normativ huquqiy hujjatlardan iborat: Konstitutsiyaviy qonunlar, xalqaro shartnomalar, qarorlar, normativ farmonlar, farmoyishlar, buyruqlar, qo‘llanmalar, yo‘riqnomalar, nizomlar va kodekslar.

Adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T., «O‘zbekiston», 2003 2. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-tom. T., «O‘zbekiston», 1996. 3. Saidov A. Tadjixanov U. Davlat va huquq asoslari. T., 1999. 4. Xolmo‘minov Q. Davlat va huquq nazariyasi, o‘quv qo‘llanma. Toshkent, 2000. 5. Boboyev H.B., Odilovqoriyev H.T. Davlat va huquq nazariyasi. Darslik, Toshkent, 2000 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Huquq harakati jarayoni va huquqni amalga oshirish shakllari

Huquq normasi

Huquq normalari

Huquq tizimi

Huquq tizimi