Huquq normalarini amalga oshirish - Юриспруденция - Рефераты

Huquq normalarini amalga oshirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Huquqni amalga oshirish tushunchasi va bosqichlari 2. Huquqni amalga oshirish usullari va shakllari 3. Huquqni qо`llash - huquqni amalga oshirishning maxsus shakli sifatida

www.arxiv.uz Huquq normalarini amalga oshirish - bu huquqning kullanilishi ular orkali ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish huquqni talablarini bajarish va ularga rioya kilish. Huquqni amalga oshirish bosqichlari: Huquqni qonun darajasida ifodalash; Huquqni amalga oshirishning mexanizmlari ishlab chiqiladi; Huquqni bevosita amalga oshirish. Huquqni amalga oshirish usullari: Normal tatbiq etish (dispozitsiyani t.e.); Huquqni qо`riqlash nuqti-nazaridan t.e (sanksiyani t.e.); Normativ huquqiy hujjatlarda kо`rsatilgan qoidalarni qо`llanish darajasiga kо`ra huquqni amalga oshirishning quyidagi shakllari mavjud: Qonunlarning muqaddimasidagi normalarni a.o.; Subyektlarning huquqiy maqomi va vakolatlari doirasini kо`rsatuvchi normalarni amalga oshirish; Huquqiy munosabatlarga oid normalarni a.o. Huquqni amalga oshirish subyektlariga kо`ra huquqni amalga oshirishning quyidagi shakllari mavjud: Individual; Jamoaviy. Huquqni amalga oshiruvchi subyektlar faoliyatining xususiyatiga kо`ra huquqni amalga oshirish quyidagi shakllardan iborat: Huquq normasi talablariga rioya qilish; Majburiyatlarni bajarish; Subyektiv huquqdan foydalanish; Huquqni qо`llash. Huquqni qо`llash – vakolatli davlat organlari va mansabdor shaxslarning yuridik ish bо`yicha yuridik faktlar va muayyan huquqiy normalar asosida alohida qarorni tayyorlash va qabul qilish borasidagi hokimiyat mazmuniga ega faoliyatidir.

www.arxiv.uz Huquqni qо`llash belgilari: Vakolatli organ yoki mansabdor shaxs tomonidan amalga oshiriladi; Individual xususiyat kasb etadi; Muayyan huquqiy oqibatlar – huquq, majburiyat, javobgarlikni belgilashga qaratiladi; Maxsul protsessual shaklda amalga oshiriladi; Alohida yuridik qaror chiqarish bilan yakunlanadi. Huquqni qо`llash bosqichlari: Kо`rilayotgan ishning faktik tomonini aniqlash; Ishga taalluqli huquq normasini tanlash; Tanlab olingan huquq normasining ma`nosi aniqlash. Xar bir kishi uz huquqlarini aniq va ravshan bilishi, ulardan foydalana olishi, о`z huquqlari va erkinliklarini ximoya kila olishi lozim. Buning uchun avvalo, mamlakatimiz axolisining huquqiy madaniyatini oshirish zarur. Shu bilan bir vaktda xar bir inson turalarcha uzboshimchalikdan, konunsizlikdan uz huquqlarini ximoya kiladigan idoralar mavjudligiga amin bulmogi kerak. Huquq normalarini amalga oshirish - bu huquqning kullanilishi ular orkali ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish huquqni talablarini bajarish va ularga rioya kilish. Demokratik huquqiy davlatning asosiy prinsplaridan biri bu konunning ustuvorligidir, ya`ni jamiyatdagi barcha fuqarolar davlat tomonidan urnatilgan, ximoya kilinadigan huquqiy normalarga rioya kilishi, takilangan normalarni bajarishdan uzini tiyishi tushuniladi, kiska kilib aytadigan bulsak jamiyatda uzboshimchalikka yul kuyilmaydi, ya`ni bunda huquqning tulik xukmronligi ta`minlanadi. Shu bilan birgalikda shuni ta`kidlab utish joizki, jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solishning samarasi kup jixatdan huquqiy normalarni tugri tatbiq etishga boglik. Huquqiy normalarni tugri tatbiq etish

www.arxiv.uz jarayonida huquqning xalkchil moxiyati, ijobiy roli va ijodiy ta`sirchanligi yakkol namoyon buladi. Sizga yaxshi ma`lumki davlat tomonidan kо`pgina, turli xildagi huquqiy normalar kabul kilinmokda, ya`ni bularning asosiy maqsadi, jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarni tegishligiga karab huquqiy tartibga solib turadi. Huquqiy tartibga solishi esa, huquqiy munosabat ishtirokchilarni huquq va majburiyatlarini belgilab beradi xamda shu orkali ular urtasida vjudga keladigan huquq va burchlarini amalga oshirib tartibga solib turadi. Huquq normalarini yaratilishga yaratiladi, lekin bu huquq normalarini yuridik kuchi fakatgina ularni bajarish yoki bajarishdan uzini tiyish kabi xarakatlar sodir etilgandagina namayon buladi. Xullas, huquq normalarini tatbiq kilish bu huquq normalari kuzda tutilgan maqsadlariga erishini tushunishimiz mumkin. Huquqni amalga oshirish tushunchasi va bosqichlari Huquq fuqarolar tomonidan amalga oshirilgan yoki tadbiq etilgandagina о`zining qadr-qimmatiga ega bо`ladi. Huquqning asl mohiyati ham fuqarolarning huquq va erkinliklarini rо`yobga chiqarish vositasi, ular о`rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi norma sifatida namoyon bо`lishida ifodalanadi. Uni amalga tо`g`ri tadbiq etish muxim axamiyat kasb etadi. Darhaqiqat mavjud huquq normalarini amalda qо`llanmasdan turib davlat ijtimoiy munosabatlarni о`z maqsadi yо`lida tartibga sola olmaydi. Eng umumiy va keng ma`noda olganda huquqiy normalarni tatbiq etish - bu huquqiy normalar yordamida ijtimoiy munosabatlarga ta`sir etishdir. Huquqni amalga oshirish – bu huquq normalari orqali ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish yoki xuquqni amalda tadbiq etishda namoyon bо`ladi. Huquqni amalga oshirishning birlamchi shakli, qonun chiqarishdir. Qonunlarda ifodalangan huquqiy yо`riqlarni ishlab chiqish va qabul qilish qonun chiqaruvchilar uchun eng murakkab ish xisoblanadi. Shu bilan ular о`z holatiga

www.arxiv.uz kо`ra obyektiv ravishda ijtimoiy munosabatlarda mavjud bо`lgan tabiatdan, oddiy davr va sharoit talablaridan kelib chiqadigan ijtimoiy munosabatlarni amalga oshirishni ta`minlaydilar. Qonunga asoslangan aktlarni qabul qilish – bu ikkilamchi jarayon xisoblanadi. Bunda asosan qonunlarda о`z ifodasini topgan huquq yanada muayyanlashtiriladi hamda hayotga tadbiq etiladi Huquqiy normalarni amalga tatbiq etish - bu huquq normalarni qо`llanish, ular orkali ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish, huquqiy norma talabalarini bajarish va ularga rioya qilishdir. Yuridik adabiyotlarda “huquqni tatbiq etish”, “huquqiy normalarni tatbiq etish”, “huquqiy normani amalga oshirish”, “huquqiy normani kullanilishi” kabi tushunchalar yuzasidan munozarali fikrlar mavjud. Kupchilik huquqshunos olimlarning fikriga murojat qiladigan bо`lsak ular - bu huquqiy normalarni tatbiq etish - huquqiy normalrni amalga oshirish demakdir deyishadi. Ayrim olimlarning fikricha huquq normalarni tatbiq etish - bu huquq normalrni amalga oshirishning shakli, usuli deb tushunadilar. Huquqni amalga oshirish jamiyat huquqiy xayotining muxim tomonidir. Binobarin, uning xarakterida konunchilikning chinakam demokratizmi va mustaxkamlanishining aks etish darajasi k о` rinadi. Huquqiy davlatda huquqni amalga oshirishning x ar tomonlama t о` li q , samarali va foydali b о` lishi xamisha davlatning di qq at markazida turadi. Demokratik davlatda huquqiy normalarni samarali amalga oshirish ishning muvaffakiyatini ommaning huquqiy tarbiyasini kuchaytirishda va huquqiy madaniyatini yuksaltirishda deb biladi. Huquqiy normani amalga oshirish shakllarini kuyidagicha tasniflash mumkin: 1. Huquqiy normani tatbiq etish; 2. Huquqiy normadan foydalanish; 3. Huquqiy normaga rioya kilish.

www.arxiv.uz Huquqiy normani tatbiq etish odatda vakolatli davlat organlari va jamoat tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladi. Albatta xar bir huquqiy norma q at`iy о` rnatilgan tartibda tatbiq etiladi. Buning uchun davlat organi muayan huquq va majburiyatlarni amalga oshiradi. Huquqiy normadan foydalanish - odatda huquqiy normadan foydalanishda huquqiy tartibga solinayotgan ijtimoiy munosabat katnashchilari tegishli normada nazarda tutilgan huquqlardan foydalaniladilar. Huquqiy normaga rioya kilish - bu belgilangan majburiyatlarni bajarish va huquq normasi man etgan xarakatlarni sodir etmaslikdan iborat. Shunday kilib, huquqiy normani amalga oshirish - bu huquqni ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga joriy etgan holda unda demokratik davlat va jamoat tashkilotlarining ijtimoiy munosabatlarga, shaxslarga va muayan faktlarga nisbatan huquqiy normani kullanishga karatilgan yuridik va tashkilotchilik faoliyati namoyon buladi. 2-savol: Huqukni amalga oshirish usullari va shakllari . Huquqni tatbiq etish jarayoni bir kancha asosiy boskichlardan iborat. Ularning xar biri konunchilikning talablariga javob beruvchi ma`lum fakt va yuridik xarakatlarning sodir bulishi bilan boglik. Bu xarakatlarning xammasi konunchilikning talablari asosida tula huquqli davlat organlari, mansabdor shaxslar yoki jamoatchilik tashkilotlari tomonidan ularning vakolatlari doirasida olib borilish lozim. Huquq normalarini kullanish jarayonida mavjud bulgan boskichlarni kuyidagicha analiz kilish mumkin. Kurilayotgan ishning huquq normasini kullanishini talab etuvchi faktik tomonini taxlil kilishda avvalo, huquq normasini kullanilayotgan kishi tomonidan kurilayotgan ish yuridik axamiyatga egami, shu masalani xal etishda huquq normalari asosida ish kurish lozimmi yoki huquqni kullanmasdan xam xal etish mumkinmi, degan masala xal kilinmogi lozim. Bu masalani yechish uchun esa amaldagi konunlari bilan yaxshi tanish bulish talab etiladi.

www.arxiv.uz Kurilayotgan u yoki bu ishning yuridik tavsifini aniklash uchun birinchidan, ilgari jinoyat konunchiligi tomonidan kurilgan, xozirgi vaktda konunchilikning yangi talablariga kura uzining jinoiy kuchini yukotib yoxud ma`muriy yul bilan yoxud intizomiy javobgarlik bilan chegaralanish mumkinmi ekanligini aniklash lozim. Shuningdek, kurilayotgan ishning yuridik xususiyatlarini aniklash uchun mazkur ish ijtimoiy normalarning kaysi kategoriyasi orkali kurilganini aniklab olish uchun zarur. Unga huquq normalarinii kullanish xakida uning yuridik tavsifi aniklangandan keyingina, ya`ni kurilayotgan ishga axlok yoki odob normalarini emas, balki huquq normalarini qillash zarurligi aniklangandagina gap yuritish mumkin. Buni aniklash uchun esa kurilayotgan ishning ijtimoiy zarari kaysi darajada ekanligini xal kilish lozim. Uning ijtimoiy zarari darajasi va tavsifi orkali jinoyatlar, ma`muriy va fuqarolik huquqlarining buzilishi aniklanadi. Huquq normalarini q о` llanishining birinchi bos q ichini malakali olib borish kup jixatdan siyosiy onglilik, konunlarni bilish darajasiga, konkret faktlar va sharoitlarni taxlil kila olish, masalaning moxiyatini tushunish va uni ikkinchi darajali narsalardan fark kila olish kobilyatiga boglik. Huquq normalarini q о` llanishning ikkinchi bos q ichi - kurilayotgan ishga tegishli bulgan huquq normalarini tanlashdir. Agar ishning birinchi boskichida kurilayotgan ish yuridik tavsifga ega bulgan huquq normalarini talab etadi degan xulosaga kelinadigan bulsa, shu ishni olib borayotgan shaxs, barcha huquq normalari orasidan mazkur ishga mos keladigan maxsus huquq normasini tanlab olishi va shu kurilayotgan ishda uni kullanishi lozim. Buning uchun esa u, avvalo, mazkur norma tekstning xakikiy ekanligiga, bu norma uzgarishsiz va uz kuchini yukotmasdan kunda xam amal kilish kuchiga ega ekanligiga tula ishongan bulishi kerak. Konunchilik xozirgi paytdagi kurilayotgan ishini xal kilishda shu kunda amalda bulgan huquq normalari asosida ish olib borishi va aynan shu normalar asosida karorga kelish lozimligini talab kiladi.

www.arxiv.uz Mazkur muayan xodisa uchun (ya`ni uni izoxlash uchun) huquq normalarini kullanishning keyingi boskichi-tanlab olingan huquq normasining ma`nosini aniklab olishdir. Huquq normasining ma`nosini aniklab olish uchun konun chikaruvchining xoxishini va fikrini tushunib olish, huquq normasining siyosiy yuridik mazmunini bilish kerak buladi. Huquq normasining kullanishiga mantikiy fikrlash konunlariga kat`iy amal kilishni talab kiluvchi murakkab mantikiy jarayon deb karash kerak. Birok, huquq normasini kullanishda formal mantikning rolini juda xam oshirib yuborish yaramaydi, chunki huquqning xayotga samarali suratda kirib borishini ta`minlashdagi asosiy usul - bu huquq normasini kullanishda tugri va adolatli ish kurishdir. Bu esa asosan dialektik metodni keng kullanish, undan unumli foydalanish natijasidagina amalga oshiriladi. Tartib intizomning umuman konun-koidasini ifoda etuvchi normativ aktlardn fark kilib, normalarni kullanish aktlari kuyidagicha belgilar bilan ifodalanadi: 1. Qо` llanish akti muayan subyektga karatilgan buladi; 2 . Qо` llanish akti yuridik natijalarga olib keladi, ya`ni yuridik fakt bulib xisoblanadi va muayan huquqiy munosabatni yaratishi, uzgartirishi xamda tuxtatib kuyishi mumkin. Yukorida kursatib utganimizdek, huquqiy munosabatning ma`lum ketegoriyasi davlat organining maxsus aralashuvisiz maydonga kelmaysdi. Bular muayan subyektga nisbatan umumiy normalarni kullanishdan (masaan, uy- joy konunchiligini, kvartira olish uchun order berishdan) iborat. Buning kuchi bilan muayan huquqiy munosabat (masalan, kvartiradan foydalanishga doir munosabat) maydonga keladi. 3) qо` llanish akti bir marta kullaniladi, shuning bilan u uz vazifasini tamomlaydi, ya`ni uz kuchini yukotadi. Umumxalk huquqining ta`sirchanligini ta`minlash va huquq normalarini tatbiq etish jarayonini tushunish uchun huquq normalari kimlar tomonidan kaysi vaktda kullanish mumkinligini aniklab olish aloxida axamiyat kasb etadi.

www.arxiv.uz Huquqning bir xil normalarini amalga oshirish yoki oshirmaslik turmushidagi ba`zi xarakatlardagina ifodalanadi. Huquq normalarini amalda kullanish uchun davlat organlari, jamoat tashkilotlari va ba`zi fuqarolarning ma`lum munosabatlariga nisbatan tatbiq kilinadi. Ular kishilarning ma`lum munosabatlariga nisbatan tatbiq kilinadi va shunga kura muayan huquqiy munosabatlarning maydonga kelishi, uzgarishi yoki tuxtatilishi sodir buladi. Huquq normalari uz tavsifiga kura fakat davlat organlari yoki shu ishga alokador bulgan shaxslar tomonidangina emas, balki xalkning jamoat tashkilotlari (kasaba uyushmalari, fuqarolarni uzini uzi boshkarish organlari va boshkalar) tomonidan xam muayyan sharoitlarda qо`llash mumkin. Huquq normalarini kullanish jarayonida ayrim fuqarolar xam faol ishtirok etishlari mumkin. Demokratik jamiyatda konunlarni xayotga tatbiq etishda davlat organlari bilan bir katorda jamoat tashkilotlarining roli xam kun sayin usib bormokda. Masalan, bunga misol tarkasida fuqarolarning uzini uzi boshkarish organlarining olib borayotgan ish faoliyatini olib karaylik. Davlat organlaridan mustakil xolda uzini uzi boshkarish organlari va boshka jamoat tashkilotlari xukuni amalga oshirishda turli xil vazifalarni amalga oshirishmokda, chunki bunday tashkilot va organlarga davlat tomonidan vakolatlari konun bilan mustaxkamlanib kuygan. Shu bilan birgalikda shuni ta`kidlab utish lozimki, О`zbekiston Respublikasi mustakilikka erishgandan keyin jamoat tashkilotlari, nodavlat tashkilotlari va fuqarolarnining uzini uzi boshkarish organlariga juda katta vakolatlar berib kuydi. Jamoat tashkilotlarining huquq normalarini tatbiq etishda ishtirok etishlari xozirgi zamon sharoitida kishilar xulk-atvoriga ta`sir kursatishda raxbarlikning ishontirish usuli ma`muriy choralarga nisbatan ancha ustun ekanligi bilan boglidir. Bu soxada jamoatchilik yuli bilan ish olib borish huquq normalarining talabi bilan moslashtirilgan va jamoa tomonidan kabul kilingan karorning ta`sirchan bulishi bilan tavsiflanadi. Bu usul xalkning yuksak darajadagi ongligiga tayanadi va maxalliy sharoit talablariga kuprok javob beradi. Jamoatchilik yuli bilan ta`sir kursatish - bu jamoat tashkilotlarining va jamoaning ta`siri bulib, u xalkning

www.arxiv.uz birdamligiga, shaxsiy urnak kursatish, obru-e`tibor va ishontirish kuchiga asoslanadi. Huquqning jamoat tashkilotlari tomonidan kullanilishida jamoatchilikning bu ishga faolrok jalb etilishi va yakindan ishtirok etishi xamda huquq choralari bilan jamoat ta`siri choralarining birligini kuramiz. Xalk vakillaridan tashkil topgan jamoa keng xalk ommasi bilan kuprok bog`langan bо`ladi, u ijtimoiy onglilik va tashabbusiga kо`prok tayanadi, aholining talab va extiyojlarini yaxshirok xisobga oladi. Demokratik davlat sharoiti uchun jamoat tashkilotlarining davlat organlari topshirigiga binoan huquqiy normalarni tatbiq etishdagi ishtirokini xam kuchaytirish tavsiflidir. Jamoat tashkilotlarining huquqiy normalarni tatbiq etishdagi bu mavkei davlat organlarining ta`sir kuchining axamiyatini pasaytirmaydi, aksincha yanada kuchaytiradi. Huquqiy normalarning asosiy kupchiligi davlat organlarining maxsus karori, faoliyati orkali tatbiq etiladi. Huquqiy norma dispozitsiyasidagi huquq va burchlarni belgilash sanksiyada nazarda tutilgan yuridik javobgarlikni kullanish bevosita vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. Davlat huquqiy normani tatbiq etar ekan, ijtimoiy xayotni tartibga solish, kishilar urtasidagi uzaro munosabatlarning tashkiliy asoslarini urnatish maqsadida muayyan masalarni xal etishni tegishli vakolatli bulgan davlat organlari kulida mujassamlantiradi. Huquqni tatbiq etish - bu davlat faoliyatining shakllaridan biri xisoblanadi. Huquqiy normani tatbiq etish chogida xar kanday vakolatli davlat organi davlatning nomidan xarakat kiladi. Huquqiy normalarning tugri tatbiq etilishi ustidan davlat tomonidan nazorat kilib turiladi. Bir kator huquqiy munosabatlar davlat, uning organlarining bevosita ishtiroki bilan belgilanadi. (masalan, armiya saflariga chakirish, orden bilan takdirlash, davlat apparatidagi u yoki bu mansabga tayinlash va xokazo). Bunday huquqiy

www.arxiv.uz munosabatlar katoriga huquqiy norma talablarini buzishga karshi kurash munosabatlarini xam kushish lozim. Davlatning huquqiy normalarni tatbiq etish faoliyati huquqiy tavsifga ega. Jamiyatda huquqiy normalarni tatbiq etish xalkning manfaatlaridan kelib chikadi va kat`iy konunga muvofik ravishda amalga oshiriladi. Konunchilik huquqiy normani tatbiq etish jarayoniga bir kancha talablarni kuyadi, ya`ni huquqiy normani muljallangan obyektiv xolatlar mavjud bulgan takdirdagina tatbiq etish, huquqiy normani tatbiq etishga asos kilib olinayotgan faktlar obyektiv aniklangan bulishi lozim. Konunchilik amalda bulgan sharoita, xar bir inson, agar u konunlarni buzmasa, uning fuqarolik huquqlari kuriklanadi va u xech kanday organ, xech kanday shaxs tomonidan tajovuzga duchor bulmaydi. Shunday kilib, huquqiy normalarni tatbiq etish subyektlari vakolatli davlat organlari, mansabdor shaxslar va jamoat tashkilotlaridir. Huquq normalarini tatbiq etish boskichlari asosan kuyidagilardan iborat: - Huquq normasini kullanishni talab kiluvchi ishning faktik tomonini analiz kilish; - kurilayotgan ishga mos keladigan huquq normasini tanlab olish, kurilayotgan ishga mos keladigan huquq normasining mazmunini aniklash va uni sharxlash; -kurilgan masalaga oid tanlab olingan huquq normalarining kullanish aktini chikarish; - kullanish akti chikarilgandan sung uning bajarilishini ta`minlash chora- tadbirlarini kurish; - kullanish aktining amalda bajarilishini tekshirish va uning ustidan nazorat urnatish.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Правовие системи стран мира: Энциклопедический справочник / Отв. ред. А. Й. Сухарев. – М.: Норма, 2003. – 976 с. 2. Правовая система Нидерландов / Отв. ред. В. В. Бойсова, Л. В. Бойсова. – М.: Норма, 1998. – 348 с. 3. Решетников Ф. М. Правовие системи стран мира. – М.: Юрид. лит., 1993. 4. Романов А. К. Правовая система Англии: Учеб. пособие. – М.: Дело, 2000. – 344 с. 5. Саидов А. Х. Введение в основние правовие системи современности. – Т.: Фан, 1988. – 217 с. 6. Saidov A. X. Sravnitelnoye pravovedeniye: Ucheb. posobiye / Otv. red. V. A. Tumanov . – T.: Adolat, 1999. – 480 s. 7. Семитко А. П. Российская правовая система // Теория государства и права / Под ред. В. М. Корельского и В. Д. Перевалова. – М., 1998. – 493 с. 8. Синюков В. Н. Российская правовая система: Введение в обшую теориЙ. – Саратов: Саратовский юрид. инс-т, 1994. – 473 с. 9. Синюков В. Н. Правовие системи и правовие семи // Теория государства и права: Курс лексий / Под ред. Н. М. Матузова и А. В. Малко. – М., 1999. – С. 17–19. 10. Фридмен Л. Введение в американское право. – М.: Прогрес, 1993. – 256 с. 11. Шумилов В. М. Правовая система США: Учеб. пособие. – М.: ДекА, 2003. – 400 с. 12. Марченко М. Н. Является ли правовая система России составной частю романо-германской правовой семи? // Правовая политика и правовая жизн. – 2001. – № 1. – С. 66–76.

Похожие

Huquq normalarini sharhlash

Huquq normalarini sharhlash

Huquq normalarini sharhlash

Huquq normalarini sharxlash

Huquq ijodkorligini amalga oshirish va sharhlash