Хорижий давлатлар конституциявий ҳуқуқининг манбалари - Юриспруденция - Рефераты

Хорижий давлатлар конституциявий ҳуқуқининг манбалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Хорижий давлатлар конституциявий ҳуқуқининг манбалари Режа 1. Конституция , қонунлар (конститу циявий, органик, оддий); 2. И жроия ҳокимиятининг норматив актлари; парламент регламентлари; 3. К онституциявий назорат органларининг норматив актлари;; 4. С уд прецеденти ва хоказолар. 5. Конституциявий-ҳуқуқий одатлар (конституциявий битим). 6. Ҳалқаро давлатлараро шартномалар. 7. Конституциявий меoёр ва қонунлар изо ҳи тартибида берилган актлар. 8. Доктринал манбалар. 9. Диний манбалар. 10. Табиий ҳуқуқ конституциявий ҳуқуқ манбаи сифатида . 11. Сиёсий декларциялар.

Хорижий мамлакатлар конституциявий (давлат) ҳуқуқи фанининг манбалари деганда коституциявий ҳуқуқ объекти ҳисобланган ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи нормалар йиғиндиси тушунилади. Хорижий мамлакатлар конституциявий (давлат) ҳуқуқи фанининг манбалари га қ уйидагилар киради. Хорижий ма млакатлар конституциялари. Ушбу фаннинг асосий манбаси хисобланади. Қонунлар - кониституциявий қонунлар я ъ ни конституцияга қўшимча ва ўзгартиришлар киритади. Оддий қонунлар яъни конституциявий ҳуқуқ институтларини тартибга солади. Фавқулотда қонунлар яъни алохида холатларда маълум бир муддатга қабул қилинади. Давлат ичидаги оммавий ҳуқуқий шартномалар. Масалан 1943 йилда Ливанда қабул қилинган миллий пакт, 1993 йил 1 январда Чехославакиянинг Чехия билан Словакияга бўлиниш хақидаги келишув. 1995 йил Украина Олий Радаси билан президент ўртасидаги конституциявий келишув. Бу келишув 1996 йил Конституция қабул қилингандан сўнг ўз кучини йўқотган. 1998 йили Франция билан собиқ колонияси Янги Калидония ўртасидаги шартнома.Ушбу шартнома 20 йил муддатга тўзилган. Парламент ва унинг палаталарининг регламентлари. Б улар парламент ва унинг органлари фаолиятини тартибга солади. Ижро этувчи ҳокимият ва давлат бошлиқларининг актлари. М онарх фармонлари президент декретлари хукумат қарорлари. Хукумат қарорлари , министрларнинг актлари, марказий сайлов комиссиясининг қарорлари. Конституцивий назорат органларининг актлари. Конституциявий суд ёки конституциявий кенгаш томонидан конституцияга расман шарх берилади, мамлакатда қабул қилинаётган қонунларни конституцияга мос эканлигини текшириб боради. Суд прецедентлари (асосан англо-саксон ҳуқуқи мамлакатларида амал қилади) - юқори инстанция судлари томонидан қабул қилинган қарорлари қуйи инстанция судларида худди шундай ишларни қўриб чиқишда асос бўлади. Конституциявий одатлар - давлат органлари фаолиятида амал қилиб келаётган оғзаки кўрсатмалар. Одатлар асосан Буюк Британич ва Янги Зелландия парламентларида кўпроқ қўлланилади. Диний манбалар - айрим мусулмон давлатларида конституция ўрнига муқаддас китоб “Қуръони Карим” асосида қабул қилинади. Ҳуқуқий доктрина - айрим мамлакатларда суд органлари конституциявий низоларни ҳал қилишда ўз қарорларини буюк ҳуқуқшунослар ва конституциявий ҳуқуқ бўйича фикрларига таянишади. Ҳалқаро ҳуқуқий актлар - Европа Иттифоқининг 1992 йилги шартномаси. У шбу шартномада Европа Иттифоқига кирган давлатларда ягона фуқаролик масаласи қўйилган. 1948 йилги Инсон ҳуқуқлари умумЖаҳон декларацияси. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси 1948 йил 10 декабр Муқаддима - Инсоният оиласинининг барча аьзоларига хос қадриятларни ва уларнинг тенг ва дахлсиз ҳуқуқларини тан олиш озодлик, адолат ва ялпи тинчлик асоси эканлигини эьтиборга олиб, ва - Инсон ҳуқуқларини менсимаслик ва ундан нафратланиш инсоният виждонини қийнадиган ваҳшийликларни содир қилишга олиб келганлигини, одамлар сўз эркинлиги

ва эьтиқодларига эга бўладиган ҳамда қўрқув ва муҳтожликдан ҳоли бўлиб яшайдиган дунёни яратиш инсонларнинг интилишидир деб эьлон қилинганлигини эьтиборга олиб, ва - бунда инсоннинг ҳуқуқлари қонун ҳукмронлиги билан қўриқланиши зарурки, пировардида инсон, сўнги чора сифатида зулм ва истибдодга қарши исён кўтаришга мажбур бўлишини олдини олишни таьминлашни эьтиборга олиб, ва - ҳалқлар ўртасидаги дўстона муносабатларни ривожлантиришга кўмаклашиш зарурлигини эьтиборга олиб, ва - Бирлашган Миллатларнинг ҳалқлари Низомида инсоннинг асосий ҳуқуқларига, инсон шахсининг қадр-қимматига, эркак ва аёлнинг тенглигига ишончларини тасдиқлаганликлари ҳамда янада кенгроқ эркинликда ижтимоий тараққиёт ва турмуш шароитларини яхшилашга нкўмаклашишга келишилганини эьтиборга олиб, ва - аьзо бўлган давлатлар Бирлашган Миллатлар Ташкилоти билан ҳамкорлик қилишда инсон ҳуқуқлари ва барча эркинликларини тўлиқ ҳурмат қилиш ва унга риоя этиш мажбуриятларини олганликларини эьтиборга олиб, - мазкур ҳуқуқ ва эркинликларнинг хусусиятларини кўпчилик томонидан англаниши мазкур мажбуриятларнинг тўлиқ бажарилиши учун катта аҳамиятга эга эканлигини эьтиборга олиб, - Бош Ассамблея мазкур инсон ҳуқуқларининг Умумий Декларациясини барча ҳалқлар ва барча давлатлар бажаришга интилиши лозим бўлган вазифа сифатида эьлон қилар экан, токи ҳар бир инсон ва жамиятнинг ҳар бир ташкилоти доимо ушбу Декларацияни назарда тутиб, маьрифат ва таьлим ёьли билан бу ҳуқуқ ва эркинликларнинг ҳурмат қилиниши, миллий ва ҳалқаро тараққийпарвар тадбирлар орқали ҳам унинг бажарилиши таьминланишига, Ташкилотга аьзо бўлган давлатлар ҳалқлари ўртасида ва ушбу давлатларнинг юрисдиксиясидаги ҳудудларда яшаётган ҳалқлар ўртасида ёппасига ва самарали тан олинишига интилишлари зарур. 1-модда Ҳамма инсонлар ўз қадр-қиммати ҳамда ҳуқуқ жиҳатдан эркин ва тенг бўлиб туғиладилар. Уларга ақл ва виждон ато қилинган ва улар бир-бирларига нисбатан биродарлик руҳида муносабат қилишлари керак. 2-модда Ҳар бир инсон ирқи, терисининг ранги, жинси, тили, дини, сиёсий ёхуд бошқа эьтиқодларидан, миллий ёки ижтимоий келиб чиқиши, мулкий ёхуд табақавий ёки бошқа шароитидан қатьий назар ушбу Декларацияда эьлон қилинган барча ҳуқуқлар ва эркинликларга эга бўлиши шарт.

Бундан ташқари, инсон мансуб бўлган мамлакат ёки ҳудуднинг сиёсий, ҳуҳуқий ёки ҳалқаро мақомидан, ўз суверенитетида ушбу ҳудуд мустақилми, васийми, ўзини бошқаролмайдими, ёхуд бошқача тарзда чекланганлигидан қатьий назар, бирор-бир фарқланиш Мбўлмаслиги лозим. 3-модда Ҳар бир инсон яшаш, эркин бўлиш ва шахсий дахлсизлик ҳуқуқига эгадир. 4-модда Ҳеч ким қулликда ёки эрксиз ҳолатда сақланиши мумкин эмас; қуллик ва қуллар билан савдо қилишнинг барча кўринишлари таьқиқланади. 5-модда Ҳеч ким азоб-уқубажларга, шафқациз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматини хўрловчи муомала ва жазога дучор этилмаслиги керак. 6-модда Ҳар бир инсон, қайерда бўлишидан қатьий назар, ўзининг ҳуқуқий лаёқати тан олинишига ҳақлидир. 7-модда Барча одамлар қонун олдида тенгдир ва ҳеч бир тафовуциз қонуннинг бир хил ҳимоясига ҳақлидир. Барча одамлар ушбу Декларацияни бўзувчи ҳар қандай камситишдан ва шундай Мкамситилишга ундайдиган ҳар қандай ғаламисликдан ҳимоя қилиниш ҳуқуқига эгадир. 8-модда Ҳар бир инсон унга конституция ёҳуд қонун билан берилган асосий ҳуқуқлари оёқ ости килинган ҳолларда ваколатли миллий судлар томонидан бу ҳуқуқларнинг тикланишига ҳақлидир. 9-модда Ҳеч ким асоссиз қамалиши, ушланиши ёки қувғин қилиниши мумкин эмас. 10-модда Ҳар бир инсон ўз ҳуқуқ ва бурчларини белгилаш ҳамда унга қўйилган жиноий айбловнинг асосли экани аниқланиши учун тўлақонли тенглик асосида унинг иши ошкора ва адолат талабларига риоя қилинган ҳолда, мустақил ва холис суд томонидан кўриб чиқилиш ҳуқуқига эга. 11-модда 1. Жиноят содир этганликда айбланган ҳар бир инсон, унга очиқ суд мажлисида ҳимоя учун барча имкониятлар таьминланган ҳолда, унинг айби қонуний тартибда аниқланмагунча айбсиз деб ҳисобланишга ҳақлидир.

2. Миллий қонунлар ёки ҳалқаро ҳуқуқга кўра содир этилган вақтда жиноят деб топилмаган ҳатти-ҳаракати ёки фаолияцизлиги учун ҳеч ким жазога ҳукм қилиниши мумкин эмас. Сҳунингдек, жиноят содир этилган вақтда қўлланиши мумкин бўлган жазога нисбатан оғирроқ жазо берилиши мумкин эмас. 12-модда Ҳеч кимнинг шахсий ва оилавий ҳаётига ўзбошимчалик билан аралашиш, уй-жой дахлсизлигига, унинг ММёзишмаларидаги сирларига ёки унинг номус ва шаьнига ўзбошимчалик билан тажовўз қилиниши мумкин эмас. Ҳар бир инсон худди шундай аралашув ёки тажовўздан қонуний ҳимоя қилиниш ҳуқуқига эга. 13-модда 1. Ҳар бир инсон ҳар бир давлат доирасида эркин юриш ва ўзига яшаш жойи танлаш ҳуқуқига эга. 2. Ҳар бир инсон ҳар қандай мамлакатдан, хусусан ўз мамлакатидан чиқиб кетиш ва ўз мамлакатига қайтиб келиш ҳуқуқига эга. 14-модда 1. Ҳар бир инсон таьқиб туфайли бошқа мамлакатлардан бошпана излаш ва ўша бошпанадан Мфойдаланиш ҳуқуқига эга. 2. Бу ҳуқуқдан ҳақиқатда носиёсий жиноят содир этиш учун ёки Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг мақсад ва принсипларига зид хатти-ҳаракат туфайли таьқиб пайтида фойдаланиш мумкин эмас. 15-модда 1. Ҳар бир инсон фуқаро ҳуқуқига эга. 2. Ҳеч ким ўз фуқаролигидан ёки фуқаролигини ўзгартириш ҳуқуқидан ўзбошимчалик билан маҳрум Мқилиниши мумкин эмас. 16-модда 1. Балоғат ёшига йетган эркаклар ва аёллар ирқий тафовути, миллати ёхуд дини бўйича ҳеч қандай чеклашларсиз никоҳдан ўтишга ва оила қуришга ҳақлидир. Улар никоҳдан ўтишда, никоҳда турган вақтларида ва уни бекор қилиш вақтида бир хил ҳуқуқлардан фойдаланадилар. 2. Никоҳ фақат никоҳдан ўтаётган ҳар икки томоннинг эркин ва тўлиқ розилиги асосидагина амалга оширлиши мумкин. 3. Оила жамиятнинг табиий ва асосий ҳужайраси саналади ҳамда жамият ва давлат томонидан ҳимоя қилинишга ҳақлидир. 17-модда

1. Ҳар бир инсон якка ҳолда, шунингдек, бошқалар билан биргаликда мулкка эгалик қилиш ҳуқуқига эга. 2. Ҳеч ким зўравонлик билан ўз мулкидан маҳрум этилиши мумкин эмас. 18-модда Ҳар бир инсон фикр, виждон ва дин эркинлиги ҳуқуқига эга; бу ҳуқуқ ўз дини ёки эьтиқодини ўзгартириш эркинлигини ва таьлимотда, тоат-ибодат қилишда ва диний расм- русм ҳамда маросимларни оммавий ёки хусусий тартибда адо этиш, ўз дини ёки эьтиқодига якка ўзи, шунингдек, бошқалар билан бирга амал қилиш эркинлигини ўз ичига олади. 19-модда Ҳар бир инсон эьтиқод эркинлиги ва уни эркин ифода қилиш ҳуқуқига эга; бу ҳуқуқ ўз эьтиқодига ҳеч бир тўсиқсиз амал қилиш ҳуқуқини ҳамда ахборот ва фикрларни давлат чегараларидан қатьий назар, ҳар қандай восита билан, олиш ва тарқатиш эркинлигини ўз ичига олади. 20-модда 1. Ҳар бир инсон тинч йиғинлар ва намойишлар ўтказиш ҳуқуқига эга. 2. Ҳеч ким бирор-бир уюшмага киришга мажбур ққилиниши мумкин эмас. 21-модда 1 . Ҳар бир инсон ўз мамлакатини бошқаришда бевосита ёки эркин сайланган вакиллар орқали қатнашиш ҳуқуқига эга. 2. Ҳар бир инсон ўз мамлакатида бемалол давлат хизматига кириш асосига эга. 3. Ҳалқ иродаси ҳукумат ҳокимиятининг асоси бўлиши лозим; бу ирода даврий ва сохталаштирилмаган, ялпи ва тенг сайлов ҳуқуқида, яширин овоз бериш ёьли билан ёки овоз бериш эркинлигини таьминлайдиган бошқа тенг қийматли шакллар воситасида ўтказиладиган сайловларда ўз аксини топиши лозим. 22-модда Ҳар бир инсон жамият аьзоси сифатида ижтимоий таьминотга ва ўзининг қадр-қимматини сақлаш, шахснинг эркин ривожланиши учун зарур бўлган иқтисодий, ижтимоий ва маданий соҳалардаги ҳуқуқини миллий саьй-ҳаракатлар ҳамда ҳалқаро ҳамкорлик орқали ва ҳар бир давлатнинг тузуми, шунингдек, ресурсларига мувофиқ амалга оширишга ҳақли. 23-модда 1. Ҳар бир инсон меҳнат қилиш, ишни эркин танлаш, адолатли ва қулай иш шароитига эга бўлиш ва Мишсизликдан ҳимоя қилиниш ҳуқуқига эга. 2. Ҳар бир инсон ҳеч бир камситишсиз меҳнати учун тенг ҳақ олиш ҳуқуқига эга.

3. Ҳар бир ишловчи киши ўзи ва оиласи учун инсонга муносиб яшашни таьминлайдиган адолатли ва Мдаромад олишга, зарур бўлганда ижтимоий таьминотнинг бошқа воситалари билан тўлдирилувчи даромад олиш ҳуқуқига эга. 4. Ҳар бир инсон касаба уюшмалари тузиш ва ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун касаба уюшмаларига кириш ҳуқуқига эга. 24-модда Ҳар бир инсон дам олиш ва бўш вақтга эга бўлиш, шу жумладан иш кунини оқилона чеклаш ҳуқуқи ва ҳақ тўланадиган меҳнат таьтили олиш ҳуқуқига эга. 25-модда 1. Ҳар бир инсон ўзининг ҳамда оиласининг саломатлиги ва фаровонлигини таьминлаш учун зарур бўлган турмуш даражасига эга бўлиш, жумладан, кийим-кечак, озиқ-овқат, тиббий хизмат ва зурур ижтимоий хизматга эга бўлишига ҳамда ишсизлик, касаллик, ноғиронлик, бевалик, қарилик ёки унга боғлиқ бўлмаган шароитларга кўра тирикчилик учун маблағ бўлмай қолган бошқа ҳолларда таьминланиш ҳуқуқига эга. 2. Оналик ва болалик алоҳида ғамхўрлик ва ёрдам олиш имтиёзинини беради. Барча болалар, никоҳда ёки никоҳсиз туғилишидан қатьий назар, бир хил ижтимоий ҳимоядан фойдаланиши керак. 26-модда 1. Ҳар бир инсон таьлим олиш ҳуқуқига эга. Та ъ лим олишда лоақал бошланғич ва умумий таьлим текин бўлиши лозим. Бошланғич таьлим мажбурий бўлиши керак. Техник ва ҳунар таьлими ҳамманинг қурби йетадиган даражада, олий таьлим эса ҳар кимнинг қобилиятига яраша ҳамма учун йетарли имконият доирасида бўлмоғи керак. 2. Таьлим инсон шахсини тўла баркамол қилишга ва инсон ҳуқуқлари ҳамда барча эркинликларига нисбатан ҳурматни кучайтиришга қаратилмоғи лозим. Таьлим барча ҳалқлар, ирқий ва диний гуруҳлар ўртасида бир-бирини тушуниш, хайрихоҳлик ва дўстликка хизмат қилиши ҳамда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг тинчликни сақлаш борасидаги фаолиятига ёрдам бериши керак. 3. Кичик ёшдаги болалари учун ота-оналар таьлим турини танлашда имтиёзли ҳуқуққа эгадирлар. 27-модда 1. Ҳар бир инсон жамиятнинг маданий ҳаётида эркин иштирок этишга, саньатдан баҳраманд бўлишга, Милмий тараққиётда қатнашиш ва унинг самараларидан фойдаланиш ҳуқуқига эга.

2. Ҳар бир инсон ўзи муаллифлик қилган илмий, адабий ёхуд бадиий асарларнинг натижасидан келиб чиққан маьнавий ва моддий манфаатларни ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга. 28-модда Ҳар бир инсон ушбу Декларацияда баён этилган ҳуҳуқ ва эркинликларни тўлиқ амалга оширилиши мумкин Мбўлган ижтимоий ва ҳалқаро тартиб бўлиши ҳуқуқига эгадир. 29-модда 1. Ҳар бир инсон жамият олдида бурчлидир, фақат шу ҳолатдагина унинг шахси эркин ва тўлиқ камол Мтопиши мумкин. 2. Ҳар бир инсон ўз ҳуқуқи ва эркинликларидан фойдаланишда ўзгаларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари демократик жамиятда йетарли даражада бўлишини ҳамда ҳурмат қилинишини таьминлаш, аҳлоқ, жамоат тартиби, умум фаровонлигининг одилона талабларини қондириш мақсадидагина қонунда белгиланган чекланишларга риоя этиши керак. 3. Ушбу ҳуқуқ ва эркинликларни амалга ошириш Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг мақсад ва принсипларига асло зид бўлмаслиги керак. 30-модда Ушбу Декларациядаги ҳеч бир нарса бирор-бир давлат, кишилар гуруҳи ёки алоҳида шахсларга мазкур декларацияда баён этилган ҳ у қ у қ ва эркинликларни ҳимоя қи лишга йўналтирилган фаолият билан шу ғ улланиш ёки ҳ аракат қ илиш мумкин деб тал қ ин этилмаслиги керак.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзод Ислок Абдуганиевич Каримовнинг таржимаи ҳоли ва дастури (ўзбек ва рус тиллари). Т . Ўзбекистон , 1999 й 2. Саидов А.Х. Султонов С.А. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва инсон ҳуқуқлари. Т. «Адолат», 1998 3. Саидов А.Х. Султонов С.А. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва инсон ҳуқуқлари. Т. «Адолат», 1998 4. Ислом Каримов Конституция тўғрисида (Ўзбекистон Республикасининг Конституциясини ўрганувчиларга ёрдам) /тузувчилар: юридик фанлар докторлари, профессорлар А.Саидов, У.Тожихонов. –Т., «Академия» ноширлик маркази, 2001. –156 б. 5. Ахмедов Д.К. Хорижий мамлакатлар давлат (конституциявий) ҳуқуқи курсини ўрганиш юзасидан ўқув-услубий тавсиянома. Т –1999 6. А.А.Азизхўжаев Давлатчилик ва маҳнавият/ Масҳул мухаррир О.Т.Хусанов/. –Т.: Шарк, 1997 7. Ўзбекистон Республикаси Конституциясини ўрганиш курси: Магистратуранинг ноюридик ихтисосликлари учун ўқув қўлланма. Жамоа (Каюмов Р.К., Мирхамидов М.М. Тўлаганов А., Хусанов О.Т., Хотамов У.Ж. –Т.: «Ўзбекистан», 2001 й – 239 с. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Хорижий мамлакатларда сайлов ҳуқуқининг конституциявий ҳуқуқий тамойиллари

Меҳнат ҳуқуқининг манбалари

Сув ҳуқуқининг манбалари

Хорижий давлатлар конституциялари 2

Ўзбекистон республикаси фуқаролик ҳуқуқининг манбалари