Фуқаролик процессуал муддатлар - Юриспруденция - Рефераты

Фуқаролик процессуал муддатлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Режа: 1.Процессуал муддатлар тушунчаси ва турлари 2. Процессуал муддатларнинг тўхтатилиши, узайтирилиши ва тикланиши

Процессуал муддатлар тушунчаси ва турлари Фуқаролик ишларининг кўрилиши муддатлар фуқаролик ишлари судларда белгиланган муддатларда кўрилади ва ҳал қилинади. қонун (ФПКнинг 4- моддаси)да фуқаролик ишларини тўғри ва ўз вақтида кўриш лозимлиги кўрсатилган. Ҳуқуқни ҳимоя қилиш юзасидан суд фаолиятининг сустлик билан амалга оширилиши фуқаролик ишида иштирок этувчи тарафларнинг қонуний ҳуқуқларини бузилишига олиб келиши мумкин. Шу туфайли Республика Олий суди ўзининг бир қатор Пленум қарорларида айрим фуқаролик ишларини, хусусан алиментлар ундириш, етказилган зарар ҳақини ундириш тўғрисидаги ишларнинг судларда кўрилишида сарсонгарчиликка йўл қўймаслик, процесснинг чузилишига ва нотўғри олиб борилишига қаратилган ҳар қандай ҳаракатларнинг олдини олиш зарурлиги таъкидланган.1 Республика Олий суди «Фуқаролик ишларини биринчи инстанция судида кўрилишда процессуал қонунларни қўлланиши тўғрисида»ги Пленум қарорида судлар процессуал муддатларга риоя қилиш лозимлигини таъкидлаб, суд қарорларини ижросини ва фуқаролик ишларини қонун билан белгиланган муддатда кўришга каттик риоя қилишлари зарур»-деб кўрсатма берди.2 Фуқаролик ишларининг ўз вақтида кўрилиши муҳим процессуал ҳаракатларни бажариш учун муайян муддатлар белгилаш билан таъминланади. ФПКнинг 126-моддасида кўрсатлишича, процессуал ҳаракатлар қонунда белгиланган муддатларда бажарилади. Процессуал муддатлар қонунда белгиланмаган ҳолларда уларни суд тайинлайди. Бинобарин, процессуал муддатлар деб, фуқаролик ишлари судда кўриш ва ҳал қилиш учун қонун билан белгиланган ёки суд томонидан тайинланган муддатларга айтилади.

Иш кўриш билан боғлиқ бўлган процессуал муддатларнинг турлари тўғрисида шуни айтиш керакки, қонун фуқаролик ишларини кўришнинг умумий муддати бир ой белгиланади. Махсус муддатлар кўриладиган ишларнинг турларига қараб ҳар хил белгиланади. Чунончи, ФПКнинг 131- моддасида белгиланишича, фуқаролик ишлар бўйича аризалар тушган кундан бошлаб қуйидаги муддатларда: 1) меҳнатга оид ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низолар бўйича 10 кундан кечиктирмасдан; 2) майиб бўлиш ёки соғлиқка бошқача шикаст етиши, шуниндек боқувчининг ўлими натижасида келган зарарларни қоплаш тўғрисидаги ишлар ва алимент ундириш тўғрисидаги ишлар бўйича, тарафлар шу жойда турган ҳолларда, 10 кундан кечиктирмасдан бошқа ҳолларда эса 20 кундан кечиктирмасдан кўрилиши лозим (ФПКнинг 131-моддаси). Нотариусларнинг ҳаракатлари устидан шикоятлар 20 кунлик муддатдан кечиктирмасдан кўрилиши лозим (ФПКнинг 273-моддаси). қонунда (масалан ФПКнинг 273-моддаси, ФПКнинг 23, 65, 223 ва бошқа моддаларида) айрим процессуал ҳаракатларни бажариш, чунончи: суд топшириқларини, суд ҳал қилув қарор ва ажримларининг нусхаларини тарафларга ва учинчи шахсларга юбориш, суд мажлиси баённомасига изоҳлар (ёзма фикр) бериш ва бу изоҳларни кўриш ҳамда бошқа процессуал ҳаракатларни бажариш учун муддатлар белгиланган. Давлат оргалари ва бошқа органлар, шунингдек мансабдор шахсларнинг ҳаракатлари (қарорлари устидан судга шикоят бериш) учун ҳам муайян муддат белгиланган. Бу муддат давомида манфаатдор шахслар ўз шикоятини беришлари мумкин (ФПКнинг 269-273-моддалари). Меҳнатга оид низоларнинг кўрилиши тўғрисидаги судга, ёки меҳнат низолари комиссиясига мурожаат этиш учун масалан: ходимни ишга тиклаш низолари бўйича у билан меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги ҳақидаги буйруқнинг нусхаси берилган кундан бошлаб бир ой; ходим томонидан иш берувчига етказилган моддий зарарни тўлаш ҳақидаги низолар бўйича зарар

етказилганлиги иш берувчига маълум бўлган кундан бошлаб бир йил; бошқа меҳнат низолари бўйича ходим ўз ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан бошлаб уч ой белгиланган. Меҳнат қонунларида, ходимнинг соғлиғига етказилган зарарни қоплашга доир низолар бўйича судга мурожаат қилиш учун муддат белгиланмаганлиги инсон манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган ҳуқуқий меъёр эканлигига эътибор бериш лозим.1 Суднинг хусусий ажрими; баённома юзасидан ёзма фикр билдириш; жаримадан озод қилиш ёки уни миқдорини камайтириш; қўшимча ҳал қилув қарори; ҳужжатни сақловчини мажбурияти; кассация шикояти бериш (протест келтириш) муддати; янги очилган ҳолатлар бўйича ариза бериш; ижро варақасини ижрога топшириш муддатининг узилиши; ижро варақасини ижрога топширишнинг ўтказиб борилган муддатини тиклаш; ҳал қилув қарорини қайтарма ижроси. Булар ФПКнинг қуйидаги 19, 23, 124, 214, 304, 312, 320, 364, 377, 378, 379, 392-моддаларида ўз ифодасини топган. ФПКнинг 383-моддаси ҳам процессуал характердаги муддатлардир. Суд даъво аризаларининг камчиликларини тузатиш , далиллар келтириш учун ҳам муддатлар белгилайди . Ишнинг кўрилиши қолдирилгандан сўнг унинг янгидан кўрилиши учун муайян кун тайинланади. Суд ҳал қилув қарорлари ва ажримларини ижро этиш муддатлари қонунда кўрсатилмаган бўлса, бундай муддатлар суд ижрочиси томонидан тайинланади. Чунончи суд ижрочиси ҳал қилув қарорларини ихтиёрий равишда ижро этиш, хатланган (арест солинган) мулкни сотиш муддатларини белгилайди. Процессуал муддатлар одатда процессуал ҳаракатлар бажарилиши мумкин бўлган давр эътиборга олиниб, аниқ календарь куни билан белгиланади. Шу билан бирга бошқача тарзда ҳам белгиланиши мумкин, масалан, ФПКнинг 127-моддаси 3-қисмида кўрсатилганидек, албатта содир бўлиши мумкин

бўлган воқеани ёки ҳаракатни кўрсатиб ёхуд муайян даврни кўрсатиб белгилаши мумкин. Чунончи, учинчи шахслар суд томонидан ҳал қилув қарори чиқарилгунча ишга киришишлари (ФПКнинг 44-45-моддалари) жавобгар иш юзасидан суд ҳал қилув қарорини чиқаргунга қадар даъвогарга қарши даъво қўзғатиши мумкин бўлади (ФПКнинг 246-моддаси). Айрим ҳолларда процессуал ҳаракатларни қилиш вақти суд томонидан аниқ календарь санасини кўрсатиш, масалан, иш кўриладиган кунни ва бошқа процессуал ҳаракатларни бажариш кунини кўрсатиш йўли билан белгиланади. Муддатларнинг бундай аниқ кўрсатилиши тарафларга ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун тайёрланиш имкониятини ҳам беради. Процессуал муддатларни ҳисоблаш қоидаси ФПКнинг 127-моддасида белгиланган. Бу қонунда кўрсатилишича, процессуал муддатлар йиллар, ойлар ёки кунлар билан ҳисобланади. Бу муддатнинг ўтиши белгиланган календарь кунининг эртасидан ёки воқеа содир бўлган куннинг эртасидан бошланади. Йиллар билан ҳисобланадиган муддат унинг охирги йилининг тегишли ойи ва кунида тамом бўлади. Ойлар билан ҳисобланадиган муддат белгиланган муддатнинг охирги ойи ва кунида тамом бўлади. Агар ойлар билан ҳисобланадиган муддатнинг охири тегишли куни бўлмаган ойга тўғри келса, муддат шу ойнинг охирги кунида, масалан, февраль ойининг 28 ёки 29 кунида, октябрь ойининг 31 кунида тамом бўлади. Бу муддатнинг охирги куни иш куни бўлмаган кунга тўғри келган ҳолда, ундан кейинги биринчи иш куни муддатнинг тамом бўлиш куни ҳисобланади. Бажариш учун муддат белгиланган процессуал ҳаракат муддатнинг охирги куни соат йигирма тўртгача бажарилиши мумкин. Агар бу ҳаракат судда бажарилиши лозим бўлса, белгиланган қоидалар бўйича судда иш тугайдиган соатда муддат тамом бўлган деб ҳисобланади.

Агар ариза, шикоят, ҳужжатлар ёки пул суммаси муддатнинг охирги куни соат йигирма тўртгача почта ёки телеграфга топширилган бўлса, муддат утмаган ҳисобланади. Процессуал муддатларни ўтказиб юбориш оқибатлари ФПКнинг 128- моддасида кўрсатилган. Бу қонунда айтилишича, процессуал ҳаракатларни бажариш ҳуқуқи қонунда белгиланган ёки суд тайин қилган муддатнинг ўтиши билан бекор бўлади. Процессуал муддатлар ўтгандан сўнг берилган ҳужжатлар ва шикоятлар кўрилмасдан қолдирилади. Процессуал муддатларнинг тўхтатилиши, узайтирилиши ва тикланиши Процессуал муддатларнинг ўтиши, ишнинг юритилиши, тўхтатилиши (ФПКнинг 92-96-моддалари) ёки ижро ҳаракатларининг тўхтатилиши билан боғлиқдир. Юритилаётган ишнинг тўхтатилиши билан ҳануз утмаган ҳамма процессуал муддатларнинг ўтиши ҳам тўхтатилади. Бу ҳолда муддат тўхтатилишининг бошланғич пайти фуқаролик ишининг тўхтатилиши тўғрисидаги ажримнинг чиқарилиши ёки кучга кириши вақти бўлмасдан, балки ишнинг тўхтатилиши учун асос бўлган ҳолатларнинг вужудга келиши факти ҳисобланади. Фуқаролик ишининг юритилиши қайтадан бошланган кундан эътиборан процессуал муддатларнинг ўтиши давом этади. Ишда иштирок этувчи шахслар қонунда белгиланган муддатни суд узрли деб топган сабаблар билан ўтказиб юборган бўлсалар, бу муддат тиклаб берилиши мумкин. Муддатнинг ўтказилиши сабаби ишнинг конкрет ҳолатларига қараб, суд томонидан узрли деб топилиши мумкин. Чунончи, даъвогар ёки жавобгар учун оғир ҳолатларнинг юз бериши (бемор бўлиши, яқин кишиларнинг ўлими ёки касал бўлиши ва шу каби ҳолатлар) суд томонидан узрли сабаблар

деб топилади. Шунингдек хизмат сафарида бўлиши ҳам муддатнинг ўтказилишида узрли сабаб деб топилиши мумкин. Суд бундай ҳолларда ишда иштирок этувчи шахсларнинг ўтказилган муддатни тиклаш тўғрисидаги аризасида кўрсатилган ҳолатларнинг қанчалик узрли бўлишини ҳам эътиборга олади. Муддатнинг тикланиши тўғрисидаги суднинг ажрими тегишли равишда асослантирилган бўлади. Ўтказиб юборилган муддатни тиклаш тўғрисидаги ариза процессуал ҳаракат қилиниши ёки ҳужжат топширилиши лозим бўлган судга берилади ва суд мажлисида иштирок этувчи шахслар хабардор қилинган ҳолда кўрилади. Лекин бу шахсларнинг келмаслиги суд олдига қўйилган масалани ҳал қилиш учун тўсқинлик қилмайди. Ўтказиб юборилган процессуал муддатни тиклаш тўғрисида ариза бериш билан бир вақтда муддат қайси ҳаракатга нисбатан ўтказиб юборилган бўлса, ўша ҳаракат қилиниши лозим ёки муддат қайси ҳужжатга нисбатан ўтказиб юборилган бўлса, шу ҳужжат берилиши лозим. Ўтказиб юборилган процессуал муддатни тиклашни рад қилиш тўғрисида суд чиқарган ажрим устидан хусусий шикоят берилиши ёки хусусий протест келтирилиши мумкин (ФПКнинг 130-моддасини 5-қисми). Суд томонидан тайинланган муддатлар тарафларнинг ва ишда иштирок этувчи бошқа шахсларнинг илтимоси бўйича, прокурорнинг аризаси бўйича ва суднинг ўз ташаббуси билан ҳам узайтирилиши мумкин. Процессуал муддатнинг узайтирилиши бу муайян процессуал ҳаракатлар қилиш учун янги муддатнинг тайинланишидир, суд томонидан тайинланган муддатларгина узайтирилиши мумкин. Суд томонидан муддатнинг узайтирилиши, масалан, ФПКнинг 140- моддасида жавобгарни қидириш назарда тутилган ҳолларда, ҳал қилув қарорининг ижросини кечиктириш, суд мажлисида тарафлар иштирокида ҳал қилинади.

Похожие

Хужалик процессуал муддатлар

Муддатлар

Фуқаролик процессуал ҳуқуқи фанининг предмети ва тизими

Фуқаролик процессуал ҳуқуқий муносабатлар ва уларнинг субъектлари

Фукаролик ишларини судда куришда процессуал муддатлар, уларга риоя қилмаслик оқибатлари