Фуқаролар йиғини раиси оқсоқоли ва унинг маслаҳатчилари сайлови - Юриспруденция - Рефераты

Фуқаролар йиғини раиси оқсоқоли ва унинг маслаҳатчилари сайлови

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

93.5 KB

Ф уқаролар йиғини раиси оқсоқоли ва унинг маслаҳатчилари сайлови Режа: 1. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови 2. Комиссиянинг ваколатлари 3. Ишчи гуруҳ

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг XIV сессиясида 2004 йил апрелда “Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови тўғрисида”ги Қонуннинг қабул қилиниши халқимизнинг хоҳиш- иродасига айнан мос тушади. Чунки, бошқарув тизимида халққа яқин туришда бу бўғинга тенг келадигани йўқ. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ижтимоий турмушдаги роли ва аҳамияти Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов томонидан бир неча бор таъкидланганлиги, ҳам бежиз эмас. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 11 йиллигига бағишланган тантанали йиғилишда давлатимиз бошлиғи «фуқаролар йиғинлари раислари ва маслаҳатчиларининг ўрни ва фаолиятини қонуний нуқтаи назардан янада мустаҳкамлаш мақсадида уларнинг сайлаш мақсадида қонун қабул қилиниши керак» дедилар. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларининг бугунги кундаги фаолияти уларнинг иш тажрибаси ижтимоий-сиёсий ҳаётимизнинг барча жабҳаларида демократик ислоҳотларни янада чуқурллаштириш, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш тизимини ҳуқуқий асослари янада такомиллаштириш заруратини келтириб чиқарди. Эркин ва демократик сайловларсиз ҳуқуқий давлат ва адолатли фукаролик жамияти қуришни тасаввур этиб бўлмайди. "Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови тўғрисида"ги Қонун бошқарувнинг бу тизимига сайлов чинакам демократик эркин бўлишини таъминлаш, фуқароларнинг сайлаш ва сайланиш ҳуқуқини янада аниқроқ белгилаб кўйиш, фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчиларини сайланши ташкил этиш ва ўтказиш муносабатларини таршбга солиш Қонунниг асосий мақсадидир. Ушбу қонун мамлакатимизда демократик жараёнларни янада чуқурлаштиришда ва улкан аҳамиятга молик муҳим ижшмоий-сиёсий тадбирни юқори даражага кўтаришга йўналтирилган.

«Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови тўғрисида»ги Қонун ҳам халқаро қонунчилик ва ҳам миллий қонунчилигимиз тарихида дастлабки тажрибадир. Маълумки, маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органи - маҳалла тарихи бир неча минг йилларга бориб тақалса-да, фақат мустақиллик давридагина унинг аҳамияти ва моҳияти юксак қадрлана бошланди. Маҳаллалар, фуқароларининг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятига мустақиллик берилди, уларнинг тараққиёти таьминланди, келажаги кафолатланди. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари. маҳаллалар фаолиятини ҳуқуқий тартибга солувчи юридик негиз, тегишли қонунчилик ҳам айни шу истиқлол шарофати туфайли яратилди ва изчил мукаммалаштириб борилмоқда. Собиқ шўролар даврида маҳалла фаолияти XX асрнинг 60- йилларида тасдиқланган биргина Низом билан тартибга солинарди, холос. Маҳалалар фаолиятини янада мустаҳкамлаш ва изчил ривожланшришнинг ҳуқуқий асосини таъминлашга қаратилган махсус Қонун – «Фуқароларнинг ўзинв ўзи бошкаршм органлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонуннинг қабул қилиниши юқорида зикр этилган конституциявий қоидаларни ҳаётга кенг тадбиқ этиш йўлида муҳим аҳамият касб этади. Шунга қадар амалдаги қонунчилиқда фуқаролар йиғини раиси (оқсоқол) ва унинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказишга доир муносабатларни тартибга солувчи конкрет қоидалар, аниқ меъёрлар мавжуд эмаслигини қайд этиш лозимдир. Бу қонунга қадар ушбу жараён ҳар икки ярим йилда - сайловлар арафасида Олий Мажлис Кенгаши қабул қиладиган махсус қарор асосида на 2001 йили тасдиқланган намунавий Низом билан тартибга солиб келинар эди. Худди ана шу шарт–шароит йиллар давомида бу борада тўпланган ибратли тажрибалар фуқаролар йиғинларига ўтадиган сайловларни тартибга солувчи алоҳида қонун яратиш заруратини кун тартибига қўйди. Қолаверса, демократия дарсхонаси бўлмиш маҳаллалар, фуқаролар йиғинлари сайловларининг ўта кенг миқёсда ўтиши ҳамда мамлакатимиз

ижтимоий-сиёсий ҳаётида муҳим аҳамият касб этиши ҳам шуни тақозо этаётганди. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайлов муҳим ижтимоий-сиёсий тадбиргина бўлмай, ҳар биримизга тааллуқли бўлган давлат аҳамиятига молик ката воқеадир. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари фуқаролар ўз хоҳиш иродасини эркин билдиришлари ҳамда Конституцияда белгилаб қўйилган мустақил танлаш ҳуқуқини эмин-эркин амалга оширишлари учун қулай шароит яратиб беришлари зарур. Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига сайловларни ташкилий жиҳатдан юксак даражада, қонун жиҳатлари талабларига риоя этган ҳолда ўтказиш, шунингдек сайловни ўтказишда фуқаролар йиғинларига амалий ёрдам кўрсатиш ва аҳолининг сайлов тадбирларида иштирокини таъминлаш мақсадида сайлов даври учун фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайлов ўтказишни ташкил этиш ва уни ўтказишга кўмаклашувчи вилоятлар, туманлар ва шаҳарлар комиссиялари ҳамда сайловни ташкил этиш ва уни ўтказиш бўйича посёлка, қишлоқ ва овул ишчи гуруҳлари, шунингдек шаҳардаги маҳалла ишчи гуруҳлари олдиндан тузилади. Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига сайловни ташкил этиш ва уни ўтказишга кўмаклашувчи вилдоят, туман ва шаҳар комиссиялари тегишли ҳокимларнинг қарори билан ташкил этилади. Фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига сайловни ташкил этиш ва уни ўтказиш бўйича шаҳарча, қишлоқ, овул ишчи гуруҳи, шунингдек, шаҳардаги маҳалла, ишчи гуруҳи фуқаролар йиғини ёки унинг кенгаши қарори билан тузилади. Комиссия таркибига фуқаролар йиғинларининг, давлат ҳокимияти ва давлат бошқарув органларининг, жамоат бирлашмалари (фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш ишлари бўйича мувофиқлаштириш кенгашлари, Республика «Маҳалла» хайрия жамғармаси ва «Маънавият ва маърифат»

Республика кенгашининг ҳудудий бўлинмалари, Хотин-қизлар қўмитаси ва бошқалар)нинг вакиллари киритилади. Комиссиянинг ваколатлари ушбу Қонун ижро этилишини таъминлайди ҳамда фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказиш масалалари бўйича тушунтиришлар беради; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказиш бўйича тегишли ишчи гуруҳларининг фаолиятини йўналтириб боради; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ўтказиш масалалари бўйича аҳоли ўртасида тушунтириш ишлари олиб борилишини ташкил қилади; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказиш бўйича ишчи гуруҳларидан кейинчалик туманлар, шаҳарлар ҳокимлари билан келишиш учун раислар (оқсоқоллар вазифасига номзодларга доир ҳужжатларни қабул қилиб олади; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловига доир ҳужжатларнинг намуналарини тасдиқлайди; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказиш бўйича ишчи гуруҳларининг фуқаролар йиғини раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловига тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказиш билан боғлиқ масалаларга доир ахборотларни тинглайди; тегишли ҳудудда фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайлови якунларини чиқаради; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказиш масалаларига доир мурожаатларини кўриб чиқади;

фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказиш билан боғлиқ ҳужжатлар архивга топширилишини таъминлайди. Ишчи гуруҳ таркибига фуқаролар йиғинининг вакиллари, мазкур фуқаролар йиғини ҳудудида жойлашган жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг вакиллари киритилади. Фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари ишчи гуруҳи таркибига киритилиши мумкин. Ишчи гуруҳ фуқаролар йиғини ўтказиладиган кун, вақт ва жойни белгилайди ҳамда йиғин ўтказилишидан камида беш кун олдин бу ҳақда тегишли ҳудудда яшовчи фуқароларни ҳабардор қилади; фуқаролар йиғини иштирокчилари рўйхатга олинишини амалга оширади; тегишли ҳудудда яшовчи аҳолининг фикрини ҳисобга олган ҳолда фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) вазифасига номзодлар бўйича таклифлар тайёрлайди; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва унинг маслаҳатчилари сайловини ўтказиш масалалари юзасидан аҳоли ўртасида тушунтириш ишларини олиб боради; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва унинг маслаҳатчилари такрорий сайлови ўтказилишини ташкил этади; фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайловини ташкил этиш ҳамда ўтказиш масалаларига доир мурожаатларини кўриб чиқади. Ишчи гуруҳи қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин. Фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва унинг маслаҳатчилари вазифасига номзодлар комиссия ёки ишчи гуруҳига аъзо шахслар орасидан кўрсатилган бўлса, улар комиссия ёки ишчи гуруҳ таркибидан чиқарилади.

Ишчи гуруҳ фуқаролар йиғини ўтказиладиган кун, вақт ва жойини белгилайди, ҳамда йиғин ўтказилишидан 5 кун олдин бу ҳақда тегишли ҳудудда яшовчи фуқароларни ҳабардор қилади. Фуқаролар йиғини (вакиллари йиғилиши) қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда чақирилади ҳамда ўтказилади. Фуқаролар вакиллари йиғилишига ҳовлилар, уйлар, кўчалар, маҳаллалар, мавзелар ва даҳалардан уларда яшовчиларнинг умумий йиғилиши қарори билан сайланадиган намояндалар вакил қилинади. Вакиллик нормасини фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш ишлари бўйича тегишли туман ёки шаҳар мувофиқлаштириш кенгаши белгилайди. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Кенгашининг 2001 йил 12 апрелда чиқарган «Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларига сайлов ўтказишни ташкил этиш тўғрисида»ги қарорида маҳалла оқсоқоллигига номзодларни давлат органлари ваколатларининг бир қисми босқичма-босқич фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига берилиши муносабати билан ушбу органлар олдида турган вазифаларни хал эта оладиган, ташкилотчилик қобилиятига эга бўлган ҳамда маҳалла аҳли ўртасида обрў- эътибор ва ҳурмат қозонган шахслар орасидан тавсия этиш зарурлиги яна бир бор таъкидланди. Ўзбекистон Республикаси «Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови тўғрисида»ги Қонун фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) вазифасига номзодларни танлашда ва яна бир қатор муҳим талаблар қўйди. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) вазифасига номзодлар, қоида тариқасида, олий маълумотли ва сайлов кунигача тегишли ҳудудда доимий яшаган бўлиши, шунингдек ташкилотчилик қобилиятига, ҳаётий тажрибага ва аҳоли ўртасида обрў-эътиборга эга ва авваламбор, улар ислоҳотлар шароитида ишлашга қодир шахслар бўлишлари лозим. Маҳалла ҳаётининг мароми, аҳиллик ва осойишталикни таъминлашдаги муваффақияти кўп жиҳатдан аҳоли томонидан сайлаб қўйиладиган

оқсоқолга, унинг маҳалладаги обрў-эътибори, билими, тажрибаси, дунёқарашига ва энг аввало, ҳалоллиги, ташкилотчилик қобилиятига боғлиқ. Шу боис, оқсоқолликка ва маслаҳатчиларига ҳар бир ишни ўрнига қўядиган, маънавий етук, эл-юрт ишига фидойи, ташаббускор, маҳалланинг пасту баландидан хабардор, кўпни кўрган, ҳар бир ишга адолат билан ёндашадиган, оқсоқол деган шарафли номга муносиб комил инсонларгина раис (оқсоқол)ликка сайланишлари лозим. Табиийки, бундай оқсоқоллар бошқараётган маҳаллаларда фуқароларнинг яшашлари учун нормал шароит яратилади, инсон ҳуқуқлари ҳимоя қилинади, ижтимоий адолат принципи бузилмайди ҳамда турли хил тарздаги ҳуқуқни бузиш ҳоллари деярли учрамайди. Ўзини ўзи бошқариш органлари раис (оқсоқол) фуқаролар манфаатини таъминлаш борасида давлат органларининг мансабдор шахслари билан муносабатда бўладилар, ўз навбатида, тегишли давлат органлари ва мансабдор шахслар имкониятлари бор даражада муайян масалани тезроқ ҳал қилиш чораларини кўришлари зарур. Чунки давлатимизда барча нарсалар инсон манфаатлари учун хизмат қилади, фуқаролар йиғинининг раис (оқсоқол)лари эса айнан ўз аҳолиси манфаатларини кўзлаб иш олиб борадилар. Ўзини ўзи бошқариш органлари инсон ва фуқаро манфаатларини давлат ва жамиятда мавжуд қонунларга биноан ҳимоя қиладилар. Агар тарихга мурожаат қиладиган бўлсак, ўша даврларда ҳам маҳаллаларга обрўли, маънавиятли, эътиқодли, одамларни орқасидан эргаштира оладиган жасур кишилар етарли маълумотга эга бўлган, кишиларнинг ота-боболари, насл-насаби, келиб чиқиши ва бошқа шу каби масалаларни суриштирганлар. Бундан ташқари, оқсоқоллар мавсумий ишларга доимий раҳбарлик қилганлар. Оқсоқол ёшми-қарими, маҳаллада ўзининг доно сиёсатини намойиш қилиши, умуммиллий қадриятларни, ўзбекона турмуш-тарзини ҳаётга татбиқ

қилиши, етим-есирлар, бева-бечоралар ва кам таъминланган оилалар, ёлғиз қариялардан ҳабардор бўлиб туриши керак. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) вазифасига номзодлар кўрсатиш тегишли ҳудудда яшовчи аҳолининг фикрини ҳисобга олган ҳолда ишчи гуруҳи томонидан амалга оширилади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) вазифасига кўрсатилган номзодларга доир ҳужжатлар туман ёки шаҳар ҳокими билан келишиш учун тегишли туман ёки шаҳар комиссиясига сайловдан камида ўн кун олдин топширилади. Суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган шахслар, шунингдек суднинг ҳукм билан озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) вазифасига сайланиш учун номзод этиб кўрсатилиши мумкин эмаслиги қонун алоҳида таъкидланган. Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларига сайловларни ўтказиш билан бир вақтнинг ўзида фуқаролар йиғинларида (вакиллар йиғилишларида) раислар (оқсоқоллар)нинг ўтган давр мобайнида амалга оширилган ишлар тўғрисидаги ҳисоботлари эшитилиши ва муҳокама қилиниши керак. Ҳисоботлар танқидий руҳда бўлиши, ишларнинг ҳақиқий аҳволини чуқур таҳлил этиши ва уларда ишни такомиллаштиришга доир аниқ таклифлар билдирилиши зарур. Ҳисоботни тайёрлашда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини барча иш йўналишлари бўйича ва биринчи навбатда, қонунлар, Президент фармонлари, ҳукумат қарорларини амалга оширишда маҳаллий давлат ҳокимияти органларига қандай кўмаклашгани, таҳлил этилмоғи, йўл қўйилган камчиликларнинг сабабларини аниқлаш ва уларни бартараф этиш юзасидан амалий таклифлар киритишга асосий эътибор қаратилмоғи лозим. Фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари) ва уларнинг маслаҳатчилари сайлови чинакам демократия ва муқобиллик асосида ўтиши жуда муҳимдир. Хоҳиш-иродасини эркин билдириш ва ўз йўлини танлаш ҳуқуқи бизнинг мамлакатимизда фуқаролар конституциявий ҳуқуқларининг ажралмас қисмидир. Шунинг учун бу ҳуқуқларга оғишмай риоя этилмоғи лозим.

Номзодлар кўрсатиш, овоз бериш ва унинг якунларини чиқариш қонун ҳужжатларига ва демократик тамойилларга қатъий мувофиқ тарзда, ошкора ўтказилмоғи зарур. Шунинг учун ҳам «Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчиларини сайлови тўғрисида»ги Қонунда фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови демократизм, ошкоралик ва тенг сайлов ҳуқуқи асосида ўтказилади, фуқароларнинг сайловда иштироки ихтиёрий ҳамда эркиндир, фуқароларга уларни сайловда иштирок этишга ёки иштирок этмасликка мажбур этиш мақсадида, шунингдек уларнинг ўз хоҳиш-иродасини эркин билдиришга таъсир кўрсатишга ҳеч ким ҳақли эмас ва фуқароларнинг иштирок этиш ҳуқуқларини бирон бир тарзда бевосита ёки билвосита чеклаш тақиқланади» деб қўйилган. «Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови тўғрисида»ги Қонунда шаҳарча, қишлоқ, овул ва маҳалла фуқаролар йиғинлари раислари (оқсоқоллари), уларнинг маслаҳатчилари фуқаролар йиғини томонидан сайланиши белгилаб қўйилган. Мазкур қонуннинг 4-моддасида фуқаролар йиғинида 18 ёшга тўлган ҳамда шаҳарча, қишлоқ, овул ва маҳалла ҳудудида доимий яшаётган шахслар қатнашиши белгилаб қўйилган. Маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудида хонадонлар сони турлича бўлиб, уларда истиқомат қилувчи сайлов ёшидаги кишиларни ҳисобга оладиган бўлсак, бу миқдор – маҳаллаларда ўртача олганда 1 мингдан тортиб 2, 5 минггача, қишлоқ ва овулларда 7-10 минггача кишини ташкил этади. Тушунарли бунча миқдордаги қатнашчиларни йиғишнинг имконияти йўқ ва амалий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмас. Бундай ҳолларда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқаришга доир конституциявий ҳуқуқларини тўлиқ амалга оширилишини таъминлаш мақсадида «Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида»ги қонуннинг 18-моддасига мувофиқ фуқаролар вакилларининг йиғилишини ўтказиш назарда тутилган.

Бу ҳолат «Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови тўғрисида»ги Қонуннинг 6-моддасида ҳам ўз ифодасини топди. «Фуқаролар йиғини фуқаролар йиғинида қатнашиш ҳуқуқига эга бўлган барча аҳолининг ярмидан кўпроғи ҳозир бўлган тақдирда ваколатлидир. Фуқаролар йиғинида вояга етган ва шаҳарча, қишлоқ, овул ва маҳалла ҳудуддида доимий истиқомат қилувчи шахслар қатнашадилар. Тадқиқотчи Г.С.Исмоилованинг фикри бўйича фуқаролар йиғинини ёки вакиллар йиғилишини ўтказиш ҳолатларини аниқлаштирилиши аҳоли сони 500 ва ундан кам бўлган тақдирда, йиғилишда ҳамма фуқароларнинг қатнашиши шартлиги билан, ва аҳоли сони 500 дан кўп бўлган тақдирда вакиллар йиғилиши билан ўтказилиши мақсадга мувофиқ деб ҳисоблайди. Шу нуқтаи назарда сайловгача қуйидаги вазифани амалга оширишни шароитнинг ўзи тақозо қилади: Биринчидан – маҳалла фуқаролар йиғинларига вакиллар сайлаш, иккинчидан – қишлоқ ва овул фуқаролар йиғинларига вакиллар сайлаш, учинчидан – шаҳарча, қишлоқ ва овул фуқаролар йиғинларига вакиллар сайлашдан иборатдир. Шуни ҳам таъкидлаш лозимки, Тошкент ва бошқа йирик шаҳарларда маҳалла фуқаролар йиғинлари мустақил равишда фаолият кўрсатади. Бир қатор маҳалла фуқаролар йиғинлари эса шаҳарча, қишлоқ ва овул фуқаролар йиғинлари таркибида фаолият кўрсатади. Шунинг учун Тошкент ва бошқа йирик шаҳарларда маҳалла фуқаролар йиғинларида сайловга тайёргарлик кўришнинг биринчи босқичида аҳоли вакилларини сайлаб олишга тўғри келади. Фуқаролар вакиллари йиғилишини ўтказиш мақсадга мувофиқлиги тўғрисидаги таклифлар шаҳарчалар, қишлоқлар, овуллар ва маҳаллаларда яшовчи фуқароларнинг умумий сони асосида фуқаролар йиғинлари тузган ишчи гуруҳлари томонидан тайёрланади. Таклифлар тайёрлашда маҳаллий шароитлар, аввалги сайловлар тажрибаси ва йиғилишни ўтказиш имкониятлари ҳам инобатга олинади.

Фуқаролар йиғини ҳудудидаги ҳовлилар, уйлар, кўчалар, маҳаллалар, мавзелар ва даҳалар аҳолиси томонидан сайланган кишилар – вакиллар ҳисобланади. Вакиллар сонини мавжуд ҳовлилар, уйлар, кўчалар, маҳаллалар, мавзелар ва даҳаларда яшовчи фуқароларнинг сонига мутаносиб равишда аниқлаш мақсадга мувофиқдир. Қонунга кўра вакиллик нормалари (яъни бир вакилга тўғри келадиган фуқаролар сони) тегишли халқ депутатлари Кенгаши ёки туман, шаҳар ҳокими томонидан туман ва шаҳар комиссиялари таклифларига асосан аниқланади. Туман ва шаҳар комиссияларига эса таклифларни ишчи гуруҳлари киритади. Масалан, бир фуқаролар йиғини ҳудудидаги иккита кўп қаватли уйларнинг бирида 100 киши, иккинчисида эса 300 киши истиқомат қилса, ҳар бир уйдан бир вакил эмас, балки биринчи уйдан 5 та ва иккинчисидан 15 та ёки биринчи уйдан 3 та ва иккинчисидан 9 та вакил сайланиши мақсадга мувофиқдир. Бунинг учун ишчи гуруҳлар фуқаролар йиғини ҳудудидаги ҳар бир ҳовли, уй, кўча, маҳалла, мавзе ва даҳада яшовчи фуқаролар сонини ҳамда унга мутаносиб равишда вакиллар нормасини аниқлаши лозим. Вакиллик нормасини аниқлаш ҳар бир ҳолатида якка тартибда ёндашиш керак. Одатда вакиллар йиғилишларида камида 200 нафаргача вакиллар қатнашади. Бу албатта қатъий бир норма эмас, балки тахминийдир. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ҳар бир ҳолатда ўз шароитлари ва имкониятларидан келиб чиқиб бошқача нормаларни белгилашлари ҳам мумкин. Шуни назарда тутиш керакки, аҳолисининг кўплиги ёки озлигидан қатъий назар, биронта қишлоқча, овул ва аҳоли пункти четда қолмаслиги, албатта ўзининг вакилларини сайлаши лозим. С.А.Исмоилова вакиллар йиғилиши аҳоли сонига қараб тақсимлаб, мазкур вакиллик нормалари қуйидагича тақсимланишини тавсия қилади: - аҳоли сони 500 дан 1000 гача бўлганда – 5 та вакил; - аҳоли сони 1000 дан 2000 гача бўлганда – 10 та вакил; - аҳоли сони 2000 дан 3000 гача бўлганда – 15 та вакил;

- аҳоли сони 3000 дан 4000 гача бўлганда – 20 та вакил; Фуқаролар йиғинини чақиришнинг иложи бўлмаган тақдирда, фуқаролар вакилларининг йиғилиши ўтказилади. Йиғилишга ҳовлилар, уйлар, кўчалар, маҳаллалар, мавзелар, даҳалардан фуқароларнинг намояндалари вакил қилинишлари мумкин. Вакиллик нормалари тегишли фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш ишлари бўйича туман ва шаҳар мувофиқлаштирувчи кенгаши томонидан белгиланади. Таркибида бир неча маҳалла фуқаролар йиғинлари бўлган шаҳарча ва қишлоқ фуқаролар йиғинларига эса вакиллар маҳалла фуқаролар йиғинлари томонидан сайланиши лозим. Бундай шароитда, амалдаги тартибдан келиб чиққан ҳолда, аввало маҳалла йиғини ўтказилади ва шу йиғинда шаҳарча ёки қишлоқ йиғилишига вакиллар сайланади. Вакиллар ҳовлилар, уйлар, кўчалар, маҳаллалар, мавзелар ва даҳаларда яшовчи аҳолининг умумий йиғилишининг қарори билан сайланадилар. Сайловга бағишланган вакиллар йиғилишини ташкил этиш ва ўтказиш тартиби ишчи гуруҳи фуқаролар йиғинини раиси (оқсоқоли), унинг маслаҳатчилари ва масъул котиби билан биргаликда белгилаб олади. Амалиётга кўра, вакиллар йиғилиши кун тартибига қуйидаги масалалар қўйилади: -Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли)нинг ҳисоботи; - Тафтиш комиссиясининг ҳисоботи; - Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) сайлови; -Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли)нинг маслаҳатчилари сайлови; - Тафтиш комиссиясини сайлаш; -Маъмурий комиссия ҳамда фуқаролар йиғини фаолиятининг асосий ўналишлар бўйича комиссиялар таркибини тасдиқлаш; - Фуқаролар йиғини кенгашини тузиш; -Фуқаролар йиғинининг келажакка мўлжалланган дастурий режаларини белгилаш.

Кун тартиби йиғилиш очилганидан сўнг йиғилиш қатнашчилари томонидан тасдиқланиши лозим. Вакиллар йиғилишини олиб бориш учун раёсат сайланиши керак. Йиғилишни фуқаролар йиғинининг раиси (оқсоқоли), агар бирор сабаб билан раис (оқсоқол) бўлмаган тақдирда унинг маслаҳатчиларидан бири олиб боради. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) сайлови умумий, тенг ва тўғридан- тўғри сайлаш ҳуқуқи асосида яшириш ёки очиқ овоз бериш орқали амалга оширилади. Овоз бериш шакли тўғрисидаги қарор фуқаролар йиғини томонидан очиқ овоз бериш орқали қабул қилинади. Овоз беришдан олдин фуқаролар йиғини раиси (оқсоқол)лигига номзодлар сўзга чиқиб, келажакка мўлжалланган ўз дастурий режалари билан йиғилиш қатнашчиларини таништирадилар. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари муқобиллик асосида сайланишини инобатга олган ҳолда, сайлови очиқ овоз бериш орқали ўтказилаётганида овоз бериш ҳар бир номзод бўйича таклифларнинг келиб тушиш тартибига қўл кўтариш йўли билан ўтказилади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови бўйича овоз бериш натижаларини аниқлаш учун фуқаролар йиғини томонидан камида уч кишидан иборат таркибда саноқ комиссияси сайланади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари сайлови яширин овоз бериш тартиби қуйидагидир: фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари сайлови яширин овоз бериш орқали ўтказилаётган фуқаролар йиғини иштирокчиларига саноқ комиссия томонидан овоз бериш бюллетенлари берилади; яширин овоз бериш бюллетенига фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари вазифасига номзодларнинг фамилияси, исми, отасининг исми алифбо тартибида киритилади;

фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчиларини сайлашда яширин овоз бериш бюллетенларини бериш бевосита овоз беришдан олдин бошланади; фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчиларини сайлаш бюллетени овоз берувчи томонидан яширин овоз бериш кабинаси ёки хонасида тўлдирилади. Овоз берувчи ўзи қарши овоз бераётган номзодларнинг бюллетендаги фамилиясини ўчиради ва тўлдирилган овоз бериш бюллетенини сайлов қутисига ташлайди; Овозларни санаш натижалари бўйича саноқ комиссияси томонидан баённома тузилади ва унда қуйидагилар кўрсатилади; фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари вазифасига ҳар бир номзодни ёқлаб ва унга қарши берилган овозлар сони; Баённома саноқ комисиясининг раиси ва аъзолари томонидан имзоланади ва ўқиб эшиттирилади ва фуқаролар йиғини томонидан тасдиқланади. Фуқаролар йиғинида ҳозир бўлган шахсларнинг ярмидан кўпининг овозини олган номзод фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчиси вазифасига сайланган ҳисобланади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари вазифасига сайлов якунлари фуқаролар йиғинида раислик томонидан ўқиб эшиттирилади. Фуқаролар йиғини баённомаси икки нусхада тузилиб, битта нусхаси сайлов якунларини умумлаштириш учун тегишли туман ёки шаҳар комиссиясига тақдим этилади. Раис (оқсоқол)нинг маслаҳатчилари сайловидан сўнг фуқаролар йиғини (вакиллар йиғилиши) масъул котибни, асосий фаолият йўналишлари бўйича комиссиялар, шунингдек тафтиш комиссияси раиси ва аъзоларини сайлайди. Туман марказидан олисда жойлашган ва етиб бориши қийин бўлган шаҳарчалар, қишлоқлар ва овулларда ташкил этилган фуқаролар йиғинларида ҳам маъмурий комиссиялар сайланади.

Фуқаролар йиғинлари комиссияларининг раислари ва аъзоларини сайлаш ҳам фуқаролар йиғини раиси (оқсоқол)нинг маслаҳатчилари сайловидаги тартибда ўтказилади. Агар фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайловида фуқаролар йиғинида иштирок этувчилар рўйхатига киритилган фуқароларнинг ярмидан ками иштирок этган бўлса, сайлов ўтмаган деб топилади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчилари сайлови фуқароларнинг вакиллари йиғилишида ўтказилган тақдирда, агар йиғилишда фуқаролар вакилларининг учдан икки қисмидан ками иштирок этган бўлса, сайлов ўтмаган деб топилади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари сайлови чоғида йўл қўйилиб, оқибат натижада овоз бериш якунларига таъсир қилган қоидабузарлик туфайли сайлов суд томонидан ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчиси вазифасига икки нафардан ортиқ номзод кўрсатилган ва улардан биронтаси ҳам сайланмаган бўлса, фуқаролар йиғини энг кўп овоз олган икки нафар номзод бўйича такрорий овоз беришни ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилади. Такрорий овоз беришда иштирок этган фуқароларнинг овозини бошқа номзодга нисбатан кўпроқ олган номзод, башарти уни ёқлаб берилган овозлар сони унга қарши берилган овозлар сонидан кўп бўлса, фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчиси вазифасига сайланган ҳисобланади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳатчисининг такрорий сайлови қуйидаги ҳолларда ўтказилади: аввалги сайлов ўтмаган ёки ҳақиқий эмас деб топилган бўлса; такрорий овоз бериш фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчиси сайланганлигини аниқлаш имконини бермаса;

фуқаролар йиғинида фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчиси вазифасига кўпи билан икки нафар номзод кўрсатилган ҳамда улардан биронтаси ҳам сайланмаган бўлса. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ва унинг маслаҳтчисининг такрорий сайлови ушбу Қонуннинг талаблари асосида кўпи билан бир ойлик муддат ичида ўтказилади. Фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари сайлови натижалари асосида фуқаролар йиғини қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда фуқаролар йиғини кенгашини шакллантиради, фуқаролар йиғини фаолиятининг асосий йўналишлари бўйича комиссияларни ва фуқаролар йиғини тафтиш комиссиясини сайлайди, шунингдек маъмурий комиссияни тузади. Қонун талабларига кўра фуқаролар йиғини Кенгаши – фуқаролар йиғинининг раиси (оқсоқоли), унинг маслаҳатчилари, фуқаролар йиғини фаолиятининг асосий йўналишлари бўйича комиссияларнинг раислари ва йиғинининг масъул котибидан иборат таркибида тузилади ва доимий фаолият кўрсатади. Фуқаролар йиғинининг фуқаролар йиғини раиси (оқсоқоли) ёки унинг маслаҳатчилари сайлови натижалари хусусидаги қарори судга шикоят қилиниши мумкин.

Похожие

Халқ ҳокимиятчилиги тизимида ўзини ўзи бошқариш органларининг ўрни

Ўзини ўзи бошқариш асослари

Узини узи бошкариш органларининг ваколатлари. Фукаролар йигинининг раиси (оқсоқоли)

Узбекистон Республикасининг конституциявий тараккиёт истикболлари

Ўзбекистонда ўзини ўзи бошқаришнинг тарихий назарий асослари